Niedożywienie jest spowodowane niedostateczną podażą substancji odżywczych do potrzeb rozwijającego się organizmu. Może być spowodowane przewlekłym i/lub utajonym procesem chorobowym lub zaburzeniem metabolicznym.
Kryteria rozpoznania
Niedobór masy ciała dziecka przekracza 2 SD od średniej dla wieku i wzrostu, czyli poniżej 3 centyla na siatce centylowej
Wartość w granicach 1,2-2 SD lub między 3-10 centylem należy traktować, jako pogranicze norm, wymagające obserwacji, badań klinicznych i biochemicznych.
Okres noworodkowy
Niedożywienie w okresie prenatalnym, przyczyny matczyne, np. palenie tytoniu, i płodowe, np. wady wrodzone
Noworodki za małe w stosunku do wieku płodowego- to noworodki hipotroficzne określane też jako IUGR-intrauterine growth retardation
W zależności od czasu zadziałania bodźca w okresie ciąży wyróżnia się:
*noworodki z masą ciała i długością za małą w stosunku do wieku ciążowego- zaburzenia wzrastania komórek w początkowej fazie życia płodowego
*zbyt mała masa ciała, ale prawidłowa długość ciała- czynnik negatywny zadziałała w ostatnim okresie ciąży
Klasyfikacja niedoborów masy ciała noworodków
2500-1500 (LBW) mała masa urodzeniowa
1500-100 (VLBW) bardzo mała masa urodzeniowa
1000-751g (ELBW) krajnie mała urodzeniowa masa ciała
750-501g (ILBW) niewiarygodnie mała masa ciała
Noworodki hipotroficzne są grupą zagrożoną zaburzeniami rozwoju psychoruchowego, obecnością różnych zaburzeń rozwojowych i chorobowych.
Noworodki urodzone między 26-36 tygodniem ciąży- zagrożone licznymi zaburzeniami, bo wtedy tempo podziału komórek jest największe.
Ryzyko wyczerpania rezerw energetycznych i wejście w stan katabolizmu.
2 rodzaje niedożywienia
Przewlekłe niedożywienie białkowe (kwashiorkor)- w stadium końcowym obrzęki głodowe, niedobory wodno-elektrolitowe Afryka
Niedożywienie kaloryczne- ograniczenie wszystkich składników pokarmowych doprowadzające do wyniszczenia (marasmus)
Stany pośrednie o zazębiających się objawach
Kwashiorkior
Zwykle rozwija się po zakończeniu karmienia piersią, Afryka, Malawi, Indie
Niedobory białkowe, pokryte zapotrzebowanie kaloryczne, głównie węglowodany
Niedobory Fe, kwasu foliowego, jodu, selenu, witaminy C,E
Obniżona zawartość antyoksydantu, obniżone stężenie glutationu
Objawy: obrzęki, duży brzuch, nacieki tłuszczowe w wątrobie, cienkie rzadkie włosy, urata zębów, drażliwość, brak apetytu, brak produkcji przeciwciał po szczepieniu np. na błonice, zanik mięśni, tężyczka
Prawdopodobnie także zatrucie aflatoksyną produkowaną przez pleśnie zawarte w żywności (pojedyncze przypadki w USA, EU)
Dziecko z ciepłych, wilgotnych, biednych krajów Kwashiorkior
Leczenie kwashiorkior
Nieleczona choroba jest zawsze śmiertelna
Zdiagnozowanie niedoborów i ostrożne rozszerzenie diety: najpierw wprowadzane są węglowodany, cukry proste i tłuszcze, witaminy, minerały, potem ostrożnie białko
U wielu dzieci- nietolerancja laktozy, dodaje się enzym, laktazę do jedzenia
Aby zapobiec rozwojowi choroby dieta musi zawierać co najmniej 10% wszystkich kalorii z tłuszczów, a 12% kalorii z białka
Dzieci z rozwiniętą kwashiorkior nawet po uzupełnieniu niedoborów białka- nie osiąga prawidłowego wzrostu i masy ciała
Marasmus
Choroba głodowa spowodowana jednoczesnym niedoborem białka, energii oraz innych składników odżywczych
Masa ciała jest poniżej 60% masy należnej
500mln ludzi na świecie cierpi na głód
Objawy niedoborów białka i kalorii
Niska waga
Spowolnienie wzrostu, starczy wygląd, zanik tkanki mięśniowej,
Zmiany zachowania: nerwowość, apatia, niepokój, problemy z koncentracją
Zmniejszenie grubość tkanki podskórnej
Obrzęki brzucha, kończyn
Zmiany i rany w obrębie jamy ustnej (owrzodzenia, zajady)
Zmiany skórne- przebarwienia, łuszczenie skóry
Zmiany w strukturze włosów i paznokci- wypadające i łamliwe włosy, kruche paznokcie
Objawy niedoborów witamin i minerałów, wynikające z niedożywienia organizmu
Niedobór żelaza- zmęczenie, obniżenie funkcji poznawczej, bóle głowy, zapalenie jezyka
Niedobór jodu- wole, opóźnienie rozwoju fizycznego, umysłowego
Niedobór witaminy D- spowolnienie wzrostu, krzywica, hipokalcemia
Niedobór witaminy A- kurza ślepota, zmiany w strukturze włosów, spowolnienie wzrostu
Niedobór kwasu foliowego- zapalenie języka, anemia, wady cewy nerwowej (u płodu kobiet z niedoborem kwasu foliowego)
Niedobór cynku- anemia, karłowatość, hepatosplenomegalia, hipogonadyzm, osłabienie odporności, spowolnienie gojenie się ran, przebarwienie skóry
Niedożywienie u dzieci zazwyczaj wiąże się z niskim statusem materialnym rodziców; na świecie wciąż jest wiele krajów, gdzie głód jest codziennością, a rodzice nie mają czym nakarmić swoich dzieci.
Przyczyny niedożywienia w naszym kraju
Niedostateczna podaż (w anoreksji) w nasileniu się dolegliwości chorobowych po jedzeniu (ból brzucha, biegunka)
Niedostateczne wykorzystanie dostarczanego pokarmu (zespoły złego wchłaniania, zespół krótkiego jelita po resekcji)
Zwiększenie potrzeb energetycznych (choroby nowotworowe, przewlekłe infekcje, oparzenia)
Przyczyny niedożywienia
Kilka przyczyn u jednego dziecka (choroby przewlekłe- układu krążenia, choroby przewodu pokarmowego)
Nieprawidłowe relacje wewnątrzrodzinne, nadmierne napięcie emocjonalne (wymioty)
Może wystąpić spadek masy ciała, gorszy apetyt w czasie/po chorobie infekcyjnej, nie powinien budzić niepokoju
Systematyczne chudnięcie w okresie kilku tygodni- konieczna ocena lekarza
Skutki metabolicznego głodzenia
Krótkotrwałe: do 3 tygodni, adaptacja ustroju do obniżonej podaży białka i substancji energetycznych
U małych dzieci w początkowym etapie- przed skutkami głodzenia chroniony jest OUN
I faza niedożywienia- zwiększenie glikoneogenezy, zwolnienie o połowę metabolizmu glukozy w wątrobie
O 30% zmniejsza się wydatek energetyczny
II faza- destabilizacja licznych funkcji metabolicznych, wskutek stresu głodowego, wzrost produkcji katecholamin
Stopniowe zużycie białek strukturalnych, enzymów, śmierć
Przyczyny szybkiego chudnięcia
Cukrzyca (zwiększenie pragnienia, wielomocz)
Anorkesja nervosa, osłabienie, apatia, wtórny brak miesiączki
Gruźlica
Nowotwór
U małych dzieci: niedokrwistość, maltretowanie (zaniedbanie potrzeb- głodzenie)
Wczesne objawy niedożywienia u dzieci
Brak przyrostu lub spadek masy ciała
Zmiany zachowania (drażliwość, np. w celiakii)
Przewlekłe zmęczenie
Pogorszenie wyników w nauce (osłabienie pamięci)
Zwolnienie tempa wzrastania
Późne objawy przewlekłego niedożywienia
Dalszy spadek masy ciała
Zwolnienie tempa wzrastania
Opóźnienie dojrzewania
Zmiany troficzne skóry i śluzówek
Wypadanie włosów
Wtórny brak miesiączki
Znaczne osłabienie
Zaburzenia zachowania
Biochemiczne, metaboliczno-hormonalne objawy niedożywienia
Hipoalbuminemia
Hipotransferynemia
Hipocholesterolemia i hipotrójglicerydernia
Hipoglikemia, hiperinsulinomia
Spadek wskaźników hydroksyprolinowych
Skutki niedożywienia
Utrata masy ciała
Obniżenie wydolności i sprawności fizycznej i umysłowej
Zaburzenie metabolizmu białek, węglowodanów, tłuszczów, zaburzenia wodno-elektrolitowe
Niedokrwistość
Obniżenie odporności
Obniżenie rozwoju OUN we wczesnym okresie niemowlęcym
Leczenie żywieniowe niedożywienia
Wyrównanie niedoborów żywieniowych drogą pozajelitową
Potem żywienie dojelitowe
Proces długotrwały, wielomiesięczny w przewlekłym niedożywieniu
W postępowaniu realimentacyjnym wydatek energetyczny zwiększa się o 50%
A w okresie odbudowy tkanek nawet 10-krotnie
Konieczne prawidłowa zbilansowane żywienie- ilościowa, jakościowa analiza przyjmowanych pokarmów
Niektóre gotowr preparaty wysokokaloryczne
Noworodki: PreNan 80kcal/100ml, BMF
Milupa Cystalac 105kcal/100ml (dla dzieci z mukowiscydozą, zawiera zwiększone ilości sodu)
Sinalc w żywieniu dzieci i dorosłych 100g=212kcal; kasza- zawiera ryż i mączkę świętojańską, nie zawiera mleka krowiego, soi, glutenu
Nutridrink
Preparaty stosowane w niedożywieniu
Infantrini od urodzenia do osiągnięcia 8kg, 100ml-100kcal, źródło białek serwatka/kazeina 60/40; tłuszcze + LCPUFA, nukleotydy
Nutrini od 8kg do 6 roku życia (wagi dziecka 20kg) 100ml=100kcal; źródło białek: kazeina
Preparaty stosowane w niedożywieniu 1-10 roku życia
Peptamen Junior kompletna dieta pólelementarna w proszku o smaku waniliowym, dla dzieci z ograniczonym funkcjonowaniem przewodu pokarmowego, w aptece, bez recepty
Clinutren Junior kompletna dieta połelementarna w proszku o smaku waniliowym, w aptece, bez recepty, dla dzieci z prawidłowym funkcjonowaniem przewodu pokarmowego
Preparaty te stosowane są w zaburzeniach wzrastania spowodowanych niedożywienie, zaburzeniami łaknienia i połykania, mukowiscydozie, po operacjach, chorobach nowotworowych, choroby OUN, układu oddechowego, choroby serca po oparzeniach