Układ pokarmowy, składniki pokarmowe

1. Białka – główny budulec organizmu

Białka występują we wszystkich komórkach. Są podstawowym składnikiem budulcowym organizmów żywych. Regulują także procesy zachodzące w organizmie (enzymy), uczestniczą w reakcjach odpornościowych (przeciwciała), a także transportują różne związki (np. hemoglobina).

1. Węglowodany – dostawcy energii

Spożywany pokarm jest źródłem:

– substancji energetycznych, dzięki którym zachodzą

wszystkie procesy życiowe,

– materiałów służących do budowy i odnowy tkanek,

– związków pełniących w organizmie funkcje regulacyjne.

Źródłem energii koniecznej do podtrzymania aktywności życiowej są przede wszystkim węglowodany (cukry).

1. Tłuszcze – związki wysokoenergetyczne

Tłuszcze są w organizmie m.in. związkami budulcowymi – budują np. błony komórkowe. Są także źródłem energii, której dostarczają prawie dwukrotnie więcej niż cukry. Jako substancje zapasowe są magazynowane w tkance tłuszczowej, ochraniającej narządy wewnętrzne przed urazami i utratą ciepła.

1. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

Witaminy to złożone związki chemiczne dostarczane z pokarmem, niezbędne do prawidłowego przebiegu różnych reakcji biochemicznych zachodzących w organizmie. Wyróżnia się dwie grupy witamin: rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalne w wodzie. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E i K) występują głównie w pokarmach zawierających tłuszcz – mięsie, mleku, jajach.

• Witamina A

Bierze udział w procesie widzenia, odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie nabłonków. (żółta papryka, marchew, masło, jajka, sery)

• Witamina D

Reguluje ilość wapnia i fosforu w organizmie, odpowiada za prawidłową budowę kości. (wątroba, żółtko jaja, mleko, masło, ryby)

• Witamina E

Wpływa na funkcjonowanie tkanki mięśniowej, nerwowej i płodność. Zapobiega chorobom nowotworowym, opóźnia procesy starzenia. (żółtko jaja, mleko, mięso, oleje roślinne, warzywa liściaste)

• Witamina K

Uczestniczy w procesie krzepnięcia krwi i zrastania się kości po złamaniach. (wątroba, zielone warzywa liściaste, jaja, mleko)

1. Witaminy rozpuszczalne w wodzie

Witaminy rozpuszczalne w wodzie występują przede wszystkim w warzywach i owocach. Witaminy rozpuszczalne w wodzie, w przeciwieństwie do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, nie są magazynowane w organizmie.

• Witamina B₆

Uczestniczy w przemianie białek, wpływa na odporność organizmu. (wątroba, drożdże, pszenica, fasola, orzechy, soja)

• Witamina B₉ (kwas foliowy)

Pobudza wytwarzanie krwinek czerwonych, wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego. (sałata, szpinak, szczaw, kapusta itp., drożdże, wątroba)

• Witamina B₁₂

Pobudza wytwarzanie krwinek czerwonych. (wątroba, mięso, jaja, mleko, ryby)

• Witamina C

Zwiększa odporność, przyspiesza gojenie się ran, uczestniczy w rozwoju tkanki kostnej. Ma właściwości bakteriobójcze. (owoce cytrusowe, pietruszka, porzeczka, dzika róża, surowe warzywa)

• Witamina H (biotyna)

Wpływa na zdrowie skóry i włosów, bierze udział w wytwarzaniu kwasów tłuszczowych oraz przemianach aminokwasów i cukrów. (wątroba, mleko, drożdże, żółtka, banany, warzywa strączkowe)

• Witamina PP

Bierze udział w oddychaniu komórkowym, wpływa na prawidłowe działanie przewodu pokarmowego i układu nerwowego. (wątroba, soja, ryby, chude mięso)

1. Woda i sole mineralne

Woda i rozpuszczone w niej sole mineralne są niezbędne dla wszystkich żywych organizmów. Wszystkie procesy chemiczne zachodzące w organizmie mogą przebiegać tylko w środowisku wodnym.

1. Budowa układu pokarmowego

W skład układu pokarmowego człowieka wchodzi przewód pokarmowy (długości około 10 m) oraz wspomagające jego pracę gruczoły – ślinianki, wątroba i trzustka. W przewodzie pokarmowym pożywienie jest przesuwane i poddawane szeregowi przemian, natomiast gruczoły wydzielają substancje umożliwiające rozłożenie składników pokarmowych na mniejsze cząsteczki.

1. Trawienie pokarmu

W układzie pokarmowym pożywienie jest rozkładane na coraz mniejsze części. Dzięki temu mogą być one wchłonięte do krwi, a następnie dostarczone do każdej komórki ciała. Niewykorzystane resztki pokarmu są natomiast usuwane. Każdy odcinek układu pokarmowego pełni określoną funkcję. Ich wspólna praca umożliwia sprawne i efektywne przetwarzanie pokarmu.

• Trawienie białek

W kwaśnym środowisku soku żołądkowego białka są rozkładane przez pepsynę na krótsze łańcuchy peptydowe. Dalsze trawienie białek zachodzi w dwunastnicy, gdzie w zasadowym środowisku soku trzustkowego działają enzymy trzustki – trypsyna i chymotrypsyna, które rozkładają peptydy do aminokwasów.

• Trawienie węglowodorów

Trawienie węglowodanów rozpoczyna się już w jamie ustnej, gdzie pod wpływem amylazy ślinowej około 1/3 skrobi ulega rozkładowi na prostsze cukry. Główna część procesu trawienia węglowodanów przebiega w dwunastnicy. Bierze w nim udział amylaza trzustkowa i enzymy gruczołów błony śluzowej jelita. Ostateczne produkty rozkładu węglowodanów to cukry proste, głównie glukoza.

• Trawienie tłuszczów

Tłuszcze są trawione głównie w dwunastnicy. Działanie żółci w zasadowym środowisku soku trzustkowego powoduje rozdrobnienie cząsteczek tłuszczów na małe kropelki. W tej postaci są one dostępne dla lipazy trzustkowej, która rozkłada je do glicerolu i wyższych kwasów tłuszczowych.

1. Higiena odżywiania

W spożywanych pokarmach powinny się znajdować w odpowiednich ilościach i proporcjach wszystkie substancje odżywcze – białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy, woda oraz sole mineralne. Dieta, która spełnia te warunki stanowi podstawę prawidłowego wzrostu, rozwoju i funkcjonowania organizmu.

• Konserwanty i inne dodatki

Do wielu produktów spożywczych dodaje się substancje konserwujące, zapobiegające szybkiemu psuciu się żywności. Większość używanych konserwantów opóźnia wzrost mikroorganizmów. Niektóre z nich hamują reakcje chemiczne powodujące psucie się pokarmów. Przyczyniają się także do zachowania odpowiedniej wilgotności czy suchości produktów. Do żywności dodawane są także substancje podkreślające smak, kolor i zapach. Nie są one obojętne dla zdrowia – niektóre z nich mogą wywoływać alergie lub zaburzenia pracy żołądka. Dlatego w diecie codziennej powinno się ograniczyć spożywanie produktów nasączonych konserwantami, środkami zapachowymi czy poprawiającymi kolor. Obecność tych substancji zaznaczona jest na etykietach produktów literką E z odpowiednim numerem. Im więcej takich oznaczeń, tym więcej jest konserwantów w pokarmach.

• Przyprawy

Przyprawy nie tylko poprawiają smak przygotowywanych potraw, ale także

zawierają związki chemiczne, które działają pozytywnie na nasz organizm. W powszechnie stosowanym czosnku znajduje się wiele użytecznych i przydatnych dla zdrowia składników. Jeden z nich obniża poziom cholesterolu we krwi, inny ma właściwości antybakteryjne. Działanie antybakteryjne wykazuje także wiele ziół, na przykład ziele angielskie, oregano, tymianek, kminek. Należy jednak pamiętać o umiarze w stosowaniu przypraw, gdyż w większej ilości mogą one być szkodliwe.

• Zdrowe odżywianie

urozmaicone posiłki

Należy dbać, aby posiłki były urozmaicone.

Tylko to gwarantuje dostarczenie wszystkich potrzebnych człowiekowi składników. Czasem niedobór jednego z nich może spowodować poważne szkody w organizmie.

regularne spożywanie posiłków

Posiłki powinny być spożywane 4–5 razy dziennie.

Należy pamiętać o pożywnym śniadaniu i lekkiej,

jedzonej nie za późno kolacji.

mleko

Mleko to najcenniejszy ze wszystkich napojów. Zawiera

pełnowartościowe białko, witaminy (A, B_1, B₂) oraz

składniki mineralne (wapń, fosfor, magnez).

Mleko można zastąpić jego przetworami

– jogurtem lub kefirem.

ryby i mięso drobiowe

Ryby należy spożywać co najmniej dwa razy w tygodniu. Ich mięso zawiera pełnowartościowe białko, składniki mineralne (fosfor, magnez), witaminy (A, D) i cenne nienasycone kwasy tłuszczowe. Zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko można uzupełniać, przygotowując potrawy z drobiu.

warzywa i owoce

Warzywa i owoce powinny gościć na naszych stołach kilka razy dziennie, gdyż dostarczają organizmowi niezbędnych witamin. Są źródłem błonnika, który reguluje pracę układu pokarmowego.

ograniczenie spożycia tłuszczów

Nadmierne spożycie tłuszczów zwiększa ryzyko

miażdżycy i zawału serca. Należy ograniczyć przede wszystkim spożywanie tłuszczów zwierzęcych na rzecz

roślinnych – oliwy z oliwek, oleju,

np. słonecznikowego lub sojowego.

ograniczenie spożycia cukru i słodyczy

Cukier i słodycze są produktami wysokokalorycznymi. Ich nadmierne spożycie może spowodować otyłość. Jedzone między posiłkami osłabiają apetyt, dając złudzenie sytości.

ograniczenie spożycia soli

Ilość soli, jaka znajduje się w produktach żywnościowych, pokrywa na ogół zapotrzebowanie organizmu na sód – regulator gospodarki wodnej organizmu. Nadmierna ilość soli przyczynia się do powstania chorób układu krążenia. Sól można zastąpić ziołami – bazylią, cząbrem lub majerankiem.

1. Choroby związane z układem pokarmowym

Choroby układu pokarmowego są wynikiem działania wirusów, bakterii lub ich toksyn, a także niektórych pierwotniaków, płazińców i nicieni. Wielu z tych chorób można uniknąć, przestrzegając podstawowych zasad higieny.