POLITYKA SPÓJNOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ

Polityka spójności służy zmniejszaniu różnic w rozwoju ekonomicznym i społecznym regionów Unii Europejskiej, czyli wyrównywaniu poziomu zamożności obywateli.. Początkowo współpraca wspólnotowa ograniczała się do koordynacji działań w tym okresie przez państwa członkowskie. W 1968 roku stworzono Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej, mieszczącą się w ramach Komisji Europejskiej. Nastepnie nadano wymiar regionalny następującym funduszom budżetowym: Europejskiemu Funduszowi Orientacji i Gwarancji Rolnej, oraz Europejskiemu Funduszowi Społecznemu. W 1975 r. powołano Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.¹

Często zamiennie z terminem polityka spójności pojawiają się inne, jak polityka strukturalna czy polityka regionalna. Najbardziej poprawne jest używanie pierwszego terminu.

• Polityka strukturalna – tradycyjne pojęcie dotyczące interwencji Wspólnoty, używane jest od 1957 roku (Traktat Rzymski)

• Polityka regionalna – używane często zamiennie bowiem podstawowa część interwencji Wspólnoty jest zorientowana regionalnie a kryteria wyboru sfer interwencji są także regionalne

• Polityka spójności – wskazuje na podstawowy cel interwencji jakim jest zmniejszenie zróżnicowań we Wspólnocie ²

Unia Europejska to obszar wchodzący w skład krajów wysokorozwiniętych, wykazujących najwyższe PKB per capita na świecie. Wraz z niektórymi państwami Europy nie należącymi do UE, USA, Japonią, Kanadą oraz Australią tworzą ok. 80 % światowego DNB. Jednocześnie ludność tzw. „Zachodu” stanowi jedynie 15% całej ziemskiej populacji. ³

Jednak między regionami UE istnieją znaczne różnice związane z poziomem dochodów i szans rozwoju społeczeństwa, dlatego często w ramach regionalnej polityki Unii Europejskiej dokonuje się transferu z regionów bardziej rozwiniętych, bogatszych do biedniejszych. Znaczne różnice poziomu dobrobytu występują zarówno wewnątrz państw członkowskich, jak i pomiędzy nimi. Regiony, w których poziom dobrobytu, mierzony w PKB na jednego mieszkańca, jest najwyższy, to ośrodki miejskie – Londyn, Bruksela i Hamburg. Najzamożniejsze państwo − Luksemburg − jest ponad siedmiokrotnie bogatsze niż Rumunia i Bułgaria, najbiedniejsi i najmłodsi członkowie UE.⁴

Przyczyny różnic w rozwoju poszczególnych regionów są bardzo różne. Można zauważyć czynniki o charakterze geograficznym, politycznym, historycznym czy społecznym.⁵ W dodatku, przyczyny te często się zazębiają i wzajemnie pogłębiają. Walka z dysproporcjami w poziomie życia ludności jest bardzo skomplikowana, wymaga dużych nakładów finansowych i bardzo dobrego rozeznania sytuacji w danym regionie. Dlatego też polityka spójności jako główną zasadę przyjmuję pomocniczość działań finansowanych z budżetu ogólnego Unii Europejskiej w stosunku do państwowych polityk spójnościowych. Powoduje to bardziej efektywne wydawanie środków z funduszy i zarazem zapobiega sytuacji, w której pomoc unijna spowodowałaby spadek wydatków poszczególnych państw na likwidację różnic w poziomie rozwoju ich regionów.⁶

Można wyróżnić następujące zasady organizacji polityki regionalnej:

• programowania,

• partnerstwa,

• koncentracji.

Programowanie ma skoncentrować wysiłki krajów na trwałych długoletnich planach rozwoju, które konkretnych efekcie osiągnęłyby określone rezultaty w perspektywie umiarkowanie i długofalowej. W kolejnych etapach programowania tworzy się:⁷

• Plan Rozwoju - kluczowy plan dla konkretnych regionów, wspierany działaniem państwa, opracowany przez każdy z krajów członkowskich Unii i przedstawiony Komisji celem analizy w kwestii zapotrzebowania, celów, oczekiwań, prawidłowości danych oraz kosztów wsparcia. W planie tym powinny się znaleźć: analiza podstaw ekonomicznych i społecznych, przybliżone cele, na które przeznaczone zostaną środki funduszy strukturalnych, działania, których podjęcie w efekcie przyczyni się do spójności ekonomiczno-społecznej oraz proporcjonalnego rozwoju regionalnego.

• Wspólnotowe Ramy Wsparcia - dokument stanowiący rezultat porozumienia osiągniętego między Komisją Europejską i władzami kraju, który ubiega się o pomoc. W akcie takim znajdują się: analiza położenia w kontekście zadań polityki regionalnej, strategia rozwoju, preferowane działania i najważniejsze cele, wstępna ocena,

przybliżone źródła finansów oraz współfinansowania, analiza warunków realizacji, przeprowadzenia kontroli i oceny.

3. Programy Operacyjne

Zasada partnerstwa sprowadza się do wszechstronnego współdziałania między wszystkimi adresatami polityki strukturalnej, począwszy od szczebla lokalnego, na państwowym kończąc. Można ją rozumieć zarówno wertykalnie, jak i horyzontalnie. W pierwszym wypadku jest to- współpraca Komisji Europejskiej i kompetentnych władz krajowych, regionalnych i lokalnych. W drugim przypadku jako- konsultacje samorządów z partnerami społecznymi, którzy są szczególnie zainteresowani planowanymi pracami.

Zasada koncentracji oznacza, że pomoc UE związana z polityka spójności powinna być ograniczona do najważniejszych, starannie wybranych celów. Pieniądze z funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności powinny trafiać do regionów i krajów najbardziej zapóźnionych gospodarczo w stosunku do średniej unijnej.

Bardzo istotną kwestią polityki Unii Europejskiej jest ustalanie długofalowych celów wspólnych polityk, bądź koordynacji polityk poszczególnych państw. Również polityka spójności musi mieć sformułowane nadrzędne cele. Można je podzielić na:

• cele priorytetowe, będące integralnym elementem narodowych planów rozwoju,

• inicjatywy wspólnotowe, realizujących cele Unii Europejskiej, najczęściej inicjowane przez komisję Europejską,

• pomoc techniczną, mającą marginalne znaczenie.⁸

Praca skupia się na polityce spójności dla dwóch perspektyw: 2000 – 2006 oraz 2007 – 2013. Różnią się one zarówno zdefiniowanymi celami, jaki i organizacją funduszy strukturalnych. Główny cel nie zmienia się: budowanie silnej Unii Europejskiej poprzez restrukturyzację obszarów peryferyjnych i zapóźnionych gospodarczo. Jest to ścisle związane z Postanowieniami Lizbońskimi, które mówią o dążeniu UE do bycia gospodarką opartą na wiedzy i tworzącą innowacje technologiczne.⁹

W czasie trwania Perspektywy Finansowej 2000 – 2006 istniały 4 fundusze strukturalne:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,

• Europejski Fundusz Socjalny,

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej,

• Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa.

Oprócz tego podobną rolę spełniał Fundusz Spójności, z tą różnicą, iż pomoc z niego była udzielana krajom a nie poszczególnym regionom, zaś głównymi priorytetami był rozwój infrastruktury transportowej i wsparcie projektów ochrony przyrody. Priorytety dotyczące tego Funduszu nie uległy zmianie w Ramach Finansowych 2007 – 2013.

Perspektywa Finansowa 2007 – 2013 zawiera już tylko dwa Fundusze: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, oraz Europejski Fundusz Socjalny. Dwa pozostałe zostały włączone do Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybołóstwa.¹⁰

Rysunek 1 przedstawia porównanie celów priorytetowych dla obu analizowanych Perspektyw Finansowych.

Rysunek 1. Cele priorytetowe w Perspektywie Finansowej na lata 2000 - 2006 oraz 2007 - 2014.

Źródło: http://www.eurobiuro.pl/polityka_strukturalna.php (28.03.2011).

Cele Priorytetowe obecnej Perspektywy Finansowej można określić następująco:

• konwergencja – Unia Europejska wspiera rozwój infrastruktury oraz potencjału gospodarczego i ludzkiego najbiedniejszych regionów (prawie 82 proc. wszystkich wydatków w ramach funduszy strukturalnych),

• podniesienie konkurencyjności regionów i zatrudnienia – czyli Unia Europejska wpiera innowacje i badania naukowe, zrównoważony rozwój oraz szkolenia zawodowego w mniej rozwiniętych regionach (prawie 16 proc. wszystkich wydatków w ramach funduszy strukturalnych),

• europejska współpraca terytorialna – czyli wspieranie, promocja i realizacja wspólnych projektów o charakterze międzynarodowym na terytorium całej Unii Europejskiej
  Polityka spójności polega zatem na wspieraniu wzrostu gospodarczego, społecznego (np. walka z bezrobociem) i przestrzennego (m.in. poprawa komunikacji szynowej, drogowej i lotniczej).¹¹

Rysunek 2 przedstawia proporcje wydatków na politykę spójności z podziałem w zależności od celu na jaki przeznaczone są pieniądze. W sumie na politykę przeznaczono ok. 347 miliardów euro. Z tego 283 miliardy mają służyć realizacji celu pierwszego (konwergencja), ok. 55 miliardów jest przeznaczona na cel drugi (konkurencyjność), zaś tylko 8,72 miliarda na cel trzeci – współpraca terytorialna. Należy zauważyć, że pieniądze przeznaczone na cel pierwszy pochodzą częściowo z Funduszu Spójności (ok. 70 miliardów euro).

Rysunek 2. Wydatki na politykę spójności w latach 2007 - 2013.

Źródło: ec.europa.eu/regional_policy/policy/fonds/2007-2013-by-objective_large_pl.gif

W obecnych Ramach Finansowych Polska kwalifikuje się, jako cały obszar, do otrzymania wsparcia z funduszy strukturalnych w ramach Celu 1 Konwergencja. Kwalifikuje się również do uzyskania wsparcia z Funduszu Spójności Nie otrzymuje wsparcia w ramach Celu 2, oraz otrzymuje wsparcie z funduszy strukturalnych w ramach Celu 3 Europejska Współpraca Terytorialna.¹²

Bardzo istotnym jest fakt, że początek prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej będzie się wiązał z uczestniczeniem w tworzeniu projektu nowej Perspektywy Finansowej po 2013 roku.¹³ Interesująca może być możliwość oglądania tego procesu, pod kątem zaobserwowania czy Polska będzie prezentować swoje interesy taktownie i politycznie, czy też będzie próbować wymusić jakieś postanowienia siłą, co, z racji instytucjonalnego kształtu Rady Unii Europejskiej i specyfiki mechanizmu prezydencji w niej, jest zwykle nieskuteczne.

Bibliogriafia

1. Oręziak L., Finanse Unii Europejskiej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2009,

2. Filipiak P., Unia Europejska u progu polskiej Prezydencji. Podręcznik dla przedstawicieli organizacji pozarządowych i mediów lokalnych, Instytut Europeistyki UJ, Kraków 2011,

3. . Ładysz J., Polityka strukturalna Polski i Unii Europejskiej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009,

4. Kuciński K., Geografia, Kompendium w zarysie i zadaniach, Difin, Warszawa 2007,

5. Dobek M., Gospodarka kraju peryferyjnego i problem pokonywania peryferyjności, "Prace i materiały ISM"  Warszawa 2011, nr 1, s. 19.

6. Malinowski L., Polityka regionalna Unii Europejskiej, „Nauka. Gospodarka. Społeczeństwo, Warszawa 2010, nr 1, s.63

7. Rokicki B, System monitorowania i ewaluacji polityki spójności w Polsce, „Gospodarka Narodowa”, Warszawa 2011, nr 3, s. 52

8. Nowak K., Problem bezrobocia strukturalnego: czego uczy nas teoria poszukiwań i dopasowań na rynku pracy?, „Ekonomista”, Warszawa 2011, nr 1,

9. http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/ (28.03.2011),

10. http://www.eurobiuro.pl/polityka_strukturalna.php (28.03.2011),

11. http://ec.europa.eu/regional_policy/index_en.cfm (28.03.2011).

12. http://europa.eu/pol/reg/index_pl.htm , (28.03.2011)

---

1. L. Oręziak, Finanse Unii Europejskiej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 160.↩

2. J.Ładysz , Polityka strukturalna Polski i Unii Europejskiej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009, s. 25.↩

3. K. Kuciński, Geografia, Kompendium w zarysie i zadaniach, Difin, Warszawa 2007, s. 84.↩

4. http://europa.eu/pol/reg/index_pl.htm , (28.03.2011)↩

5. L. Oręziak, Finanse Unii Europejskiej, op.cit., s. 161.↩

6. Dobek M., Gospodarka kraju peryferyjnego i problem pokonywania peryferyjności, "Prace i materiały ISM"  Warszawa 2011, nr 1, s. 24.↩

7. Filipiak P., Unia Europejska u progu polskiej Prezydencji. Podręcznik dla przedstawicieli organizacji pozarządowych i mediów lokalnych, Instytut Europeistyki UJ, Kraków 2011, s.72.↩

8. Oręziak L., Finanse Unii Europejskiej, op.cit, s. 160-161.↩

9. Ładysz J., Polityka strukturalna Polski i Unii Europejskiej, op.cit., s. 78.↩

10. Malinowski L., Polityka regionalna Unii Europejskiej, „Nauka. Gospodarka. Społeczeństwo, Warszawa 2010, nr 1, s.63↩

11. Nowak K., Problem bezrobocia strukturalnego: czego uczy nas teoria poszukiwań i dopasowań na rynku pracy?, „Ekonomista”, Warszawa 2011, nr 1,↩

12. http://www.eurobiuro.pl/polityka_strukturalna.php (28.03.2011),↩

13. Rokicki B, System monitorowania i ewaluacji polityki spójności w Polsce, „Gospodarka Narodowa”, Warszawa 2011, nr 3, s. 52↩