B. RODZINNE GOSPOD. ROLNE W PL W OBLICZU GLOBALIZACJI (GORLACH)

Oddziaływanie gospodarki rynkowej na funkcjonowanie rodzinnych gospodarstw rolnych

1. Odrodzinnienie (odchodzenie od typowego modelu rodzinnego) – im większy, tym silniej gospod. są uwikłane w ekonom. i społ. mechanizmy gospodarki rynkowej

- wzrastająca penetracja elementów kapitalist. gosp. rynkowej w samym gospodar., w relacjach między

rodziną a gospodarstwem i w samej rodzinie

1. struktura własnościowa – zakres dzierżawy ziemi uległ powiększeniu (zgodnie z logiką gosp.rynk.)

- już 20% użytkowników gospodarstw wykorzystuje większy obszar ziemi niż posiada ale większość

wciąż jest właścicielem całej uprawianej ziemi

1. zewnętrzne źródła finansowania – więcej gosp. korzysta z kredytów (z zewnętrznego kapitału)

2. siła robocza – zwiększył się zakres używania najemnej siły rob., ale wciąż jako uzupełń. rodzinnych zasobów bo wg. naszej trad. kultur. pracownik zatrudniony jest kimś gorszym, o niższym prestiżu społ.

3. sposób przejęcia gospodarstwa przez aktualnego użytkownika – wg. gosp. kapit. powinno być częściej kupno lub dzierżawa, ale u nas nawet wzrósł odsetek przejmujących gosp. po rodzicach (80%)

- ale transfer własności dokonuje się wciąż w obrębie rodziny i wciąż tradycyjny system sąsiedzkiego odrobku

1. Pozycja rynkowa badanych gospodarstw (zmienna syntetyczna – wyznaczona przez kapitał e. i k.)

- najmocniej wpływa na szanse życiowe właściciela i jego rodziny, więc jest wyznacz. jego poz. klas.

1. kapitał ekonomiczny – na tą zmienną składają się

- obszar gospodarstwa – mały / średni / duży; ale wg autora coraz słabiej wpływa na kapitał e.

- poziom mechanizacji I (maszyny do prac polowych) – brak / ciągnik / kombajn

- poziom mechanizacji II (maszyny do prowadzenia hodowli) – brak / mechanizacja / automatyzacja

1. kapitał kulturowy

- typ racjonalności (opinia na temat dzierżawy, na temat wyposażenia gospod. w maszyny i urządzenia,

sposób definiowania roli właściciela gospod.) – farmerska / mieszana / chłopska

- wykształcenie – przynajmniej średnie / zasadnicze / podstawowe

- wiek – młody / stary (młodość sprzyja aktywnej i ekspansywnej postawie wobec gosp.)

- po zestawieniu tych zmiennych składowych otrzymujemy trzy rodzaje gospodarstw: o negat. uprzywilejowanej

pozycji rynkowej, o średnio uprzyj. poz. rynk. i o pozyt. uprzyj. poz. rynk.

- w ’99 46% gosp. o niskiej pozycji rynkowej, 42% o średniej i 12% o wys. (lepiej niż w ’94)

- więc zachodzi proces eliminacji gospodarstw charakter. się słabymi lub ograniczonymi możliwościami

przystosowania się do sytuacji rynkowej

>>> badanie procesów które zaszły w tym pięcioleciu w gosp. które przetrwały

- proces polaryzacji gospodarstw (wskaźnik dezintegracji kl. chłop) – w skrajnych zbiorowościach (o

małych i o dużych możliwościach przystosowawczych) nastąpił wzrost odsetka, a kateg. pośr. spadek

- 64% gospodarstw utrzymało swoją pozycję rynkową, a 36% uległo procesowi awansu lub degradacji

1. Świadomość klasowa badanych właścicieli (zmiany zachodzące w sposobie myślenia)

- zasadniczym jej elem. jest kwestia tożsamości klasy którą należy rekonstruować:

1. przez określenie rozumienia podstawowej wartości jaka wyznacza sytuację określonej kategorii społecznej (odwołanie do idei własności gospodarstwa rolnego)

- zmiana sposobu definiowania własności przez badanych rolników – więcej postrzega teraz swoją syt.

w katem. zmarginalizowania, posiadanie gospod. jako przymus, konieczność, obciążenie

- spadek os. postrzegających rolę właściciela jako przedsiębiorcy (w sensie poczucie niezależności itp.);

wizja posiadacza (kontynuacja ojcowizny, dziedziczenia) lub wizja marginalizacji

- tendencje te to wskaźnik traumatyczności doświadczeń wielu właścicieli rodzinnych gosp. w tym okr.

1. w perspektywie relacyjnej – postrzeg. swojej pozy. w kontekście pozycji właścicieli pryw. przesięb.

- więcej badanych wskazuje na brak podobieństw między syt. rolników i innych właścicieli i na

poczucie upośledzenia z uwagi na sytuację materialną, gorsze warunki prowadzenia działalności;

mniej badanych wskazuje na specyfikę pracy rolnika i swoisty „kompleks chłopskości”

- relacje pom. właścicielem a pracownikiem – polaryzacja opinii w sprawie decyd. o losach przeds.

(pozyt. uprzyw. bardziej prowłaścicielscy, a reszta bardziej antywłaścicielska i propracownicza)

- sposoby postrzegania różnych organizacji reprezentujących interesy rolników – więcej wskazuje na

organizacje broniące ich interesów, np. pozyt. uprzyj. wskazuję Samoobronę i PSL, a negat. niezbyt

- pojęcie „sprzecznego poł. klas.” – niejednoznaczna świad. klas. z elem. właścicielskimi i pracownicz.