Polityka a media

a. różnorodność relacji sfery polityki i mediów masowych

b. istota mediatyzacji polityki i polityzacji mediów

Ad.6a Różnorodność relacji sfery polityki i mediów masowych

Bardzo ważnymi częściami współczesnego społeczeństwa traktowanego jako system społeczny są jego dwa subsystemy: polityczny i medialny. Oba systemy istnieją w demokracji oraz są autonomiczne i niezależne. Mają istotny wpływ na funkcjonowanie różnych systemów i podsystemów politycznych. Znaczenie polityki wynika z faktu, że to system polityczny jest w stanie narzucić określone wartości, idee i normy funkcjonowania społeczeństwa. Z kolei wzrost społecznego znaczenia mediów masowych sprawił, że zmiany w systemie medialnym wpływają na przeobrażenia wewnętrzne w innych systemach społecznych.

Funkcjonowanie obu systemów jest uzależnione od siebie. System polityczny potrzebuje przekazu, które zapewniają media masowe – upowszechniając i wyjaśniając polityczne decyzje, skutki. Rejestrują również odbiór i wymagania społeczeństwa w stosunku do reprezentacji politycznej. Działa to zarówno w drugą stronę, ponieważ środki masowego komunikowania nie mogą się odbyć bez systemu politycznego, który jest niekończącym się źródłem informacji, tematów politycznych i opinii społecznej. Warto dodać, że pomiędzy mediami masowymi a polityką istnieje pewnego rodzaju gra interesów, która oparta jest na zasadzie instrumentalnego traktowania drugiej strony. W państwach demokratycznych można zaobserwować dominację środków masowego komunikowania się, która uwarunkowana jest trzema przesłankami o charakterze strukturalnym, psychologicznym i normatywnym:
- w sensie strukturalnym – media masowe w swoim sposobie działania są w stanie oddziaływać na wielką ( potencjalnych wyborców i zwolenników)
i różnorodną rzeszę odbiorców ( cechy społeczno-demograficzne)
- w sensie psychologicznym – media masowe posiadają dużą wiarygodność i wysoki procent zaufania społeczeństwa co zwiększa ich prestiż i znaczenie
- w sensie normatywnym – media masowe starają się pozostać niezależne oraz wolne od form nacisku i kontroli politycznej
W niemieckiej politologii zwraca się uwagę na trzy cechy użyteczności mediów masowych dla władzy politycznej :

-dostarczają systemowi politycznemu niezbędnych informacji o społecznych realiach

-kształtują poglądy i postawy społeczne

-informują o działaniach i procesach politycznych interpretując je a czasem deformując

Według Zbigniewa Oniszczuka łącząc strefę polityki i mediów masowych z perspektywy interesów można wyznaczyć trzy paradygmaty wzajemnych zależności:

■ paradygmat udziału we władzy – gdy media poprzez kontrolę władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej stają się w odbiorze społecznym samodzielną czwartą władzą. Możliwość jej sprawowania uwarunkowana jest niezależnością ekonomiczną mediów oraz ich polityczną autonomią

■ paradygmat instrumentalizacji – w tym wypadku powiązania między polityką a mediami masowymi zdominowane są przez dążenie do dominacji jednego lub drugiego systemu. Możliwe są zatem dwa podstawowe warianty wzajemnych relacji. W pierwszym występuje przewaga systemu medialnego nad systemem politycznym, media bowiem, a szczególnie telewizja, mają decydujący wpływ na decyzje i działania polityczne. Instytucje polityczne tracą wobec mediów swoją autonomię, media urastają do roli samodzielnej siły politycznej. Wariant drugi akcentuje z kolei dominację sfery polityki i utratę autonomii przez system medialny. Media są traktowane jako narzędzie systemu politycznego wykorzystywane dla realizacji jego celów. Sfera polityki pośrednio lub bezpośrednio kieruje działalnością mediów, w której podstawowe znaczenie uzyskuje komunikowanie perswazyjne. System polityczny chętnie korzysta równie¿ z różnych instytucji politycznego public relations

■ paradygmat niezależności i symbiozy – występuje wówczas, gdy system medialny łączy z systemem politycznym sieć różnorodnych wzajemnych interakcji, ingerencji i penetracji, a istniejący układ powiązań jest wypadkową tych działań i procesów. System polityczny jest wręcz skazany na współdziałanie z mediami w zakresie informowania o swoim funkcjonowaniu, a media z kolei czerpią z systemu politycznego fakty i opinie interesujące odbiorców. W ten sposób relacje między mediami masowymi a sferą polityki opierają się na zasadzie współpracy i symbiozy, mającej trwały charakter

Przytoczone paradygmaty wskazują na to , że można wyróżnić trzy główne rodzaje zależności między systemem medialnym a politycznym:
1. Relacja symbiotyczne – oparte na wspólnocie interesów,
2. Mediatyzację polityki – związaną z dominacją systemu medialnego,
3. Polityzację mediów – wynikającą z dążeń systemu politycznego do instrumentalnego ich wykorzystywania

Oba systemy mogą ze sobą współdziałać jak i rywalizować

Ad.6b Istota mediatyzacji polityki i polityzacji mediów

Jednym z głównych obszarów mediatyzacji jest dziedzina polityki. Mediatyzacja polityki łączy się w istocie rzeczy ze wspomnianym wcześniej paradygmatem instrumentalizacji. Media traktowane są bowiem jako „autonomiczny, konkurencyjny wobec innych ośrodek władzy dążący do zdominowania sfery polityki. W takim ujęciu mediatyzacja polityki to

proces narzucania systemowi politycznemu regu³ i logiki dzia³ania właściwej środkom komunikowania masowego. Przesłanki mediatyzacji:

- przesłanki przyczynowe – pozwalają ukazać mechanizmy i źródła władczej pozycji mediów wobec systemu politycznego.

trzy podstawowe źródła władzy mediów masowych w relacjach z systemem politycznym:

1) organizacja i prowadzenie dyskursu publicznego,

2) kontrola dostępu do informacji, poglądów i interesów obecnych w przekazach medialnych 3) polityczne, gospodarcze i spo³eczne znaczenie instytucji i koncernów medialnych dla władzy politycznej i biznesu

- podejście funkcjonalne – wyznacza obszary rosnącego wpływu środków komunikowania masowego na politykę. Cztery istotne funkcje mediów traktowanych jako

ważny ośrodek władzy w demokratycznym społeczeństwie:

1) kontrola poczynań władzy

2) definiowanie kryzysów

3) korygowanie działań władzy

4) medialna krytyka poczynań władzy

Możemy wymienić pięć istotnych efektów oddziaływania mediów masowych na sferę polityki:

1) wpływ na elity polityczne,

2) wpływ na proces podejmowania decyzji politycznych,

3) zmiany wewnątrz systemu politycznego,

4) kreowanie zewnętrznego wizerunku systemu politycznego,

5) kształtowanie polityki symboliczne

Polityzacja mediów nawiązuje do opisanego na wstępie paradygmatu instrumentalizacji wzajemnych powi¹zañ miêdzy systemem politycznym a systemem medialnym. W swojej

istocie bowiem polityzacja mediów to próby ich zdominowania przez sferę polityki i wykorzystania dla realizacji w³asnych, nierzadko stricte partyjnych, celów. Inne terminy to upolitycznienie mediów czy też ich upartyjnienie.

Trzy zasadnicze strategie instrumentalizacji mediów masowych stosowane przez główne podmioty systemu politycznego:

1) wywieranie bezpośredniego lub pośredniego wpływu na relacjonowanie przez

media działań i decyzji politycznych,

2) rozbudowę własnych instytucji public relations i dopasowanie ich reguł działania do specyfiki pracy dziennikarskiej,

3) odwracanie medialnej uwagi od niewygodnych problemów w drodze szerszego wykorzystania personalizmu, rytualizacji oraz symboliki działań politycznych.

Trzy podstawowe kategorie wydarzeń obecnych w medialnych przekazach, a związanych ze sferą polityki:

1) wydarzenia naturalne – przebiegają niezależnie od relacji medialnych, w sposób naturalny, np. głosowania w parlamencie, demonstracje itp.,

2) wydarzenia mediatyzowane – do których prawdopodobnie i tak by doszło, bez względu na spodziewany przekaz medialny, jednak z powodu medialnej relacji przyjmują określony charakter, zgodny ze specyfiką pracy środków masowego komunikowania, np. wizyty państwowe, partyjne zjazdy itp.,

3) wydarzenia inscenizowane, przygotowane specjalnie pod kątem ich medialnej relacji, czyli nie doszłoby do nich, gdyby nie oczekiwanie na ich medialny rozgłos, np. zwoływane doraźnie konferencje prasowe partii i polityków, telewizyjne orędzia czy polityczne happeningi itp.

Instrumentarium polityzacji mediów:

- kreowanie polityki symbolicznej – media koncentrują się na wizerunku liderów politycznych

- prowadzenie polityki personalnej – obsadzanie stanowisk członkami partii

- ogniskowanie medialnego zainteresowania wokół spraw ważnych lub użytecznych dla celów politycznych

- wywieranie bezpośredniej lub pośredniej presji politycznej na media