Wodolecznictwo. Hydroterapia.

Dział lecznictwa fizykalnego w którym wykorzystuje się oddziaływanie na ustrój wody (cieczy, lodu oraz pary wodnej).

Za ojca hydroterapii uważa się Hipokratesa w swoich księgach „o powietrzu, wodach i okolicach…” poznaje ciepłej i zimnej wodzie wielkie działanie lecznicze.

W Polsce możemy również pochwalić się tradycją naukowej hydroterapii dzięki dr Janowi Żniniewiczowi żyjącemu w latach 1872-1952, który rozpowszechnił swoją oryginalną metodę wodolecznictwa.

Istotne znaczenie w praktyce zabiegów wodoleczniczych jest temperatura wody.

Woda gorąca 38-42 st

Woda ciepła 34-37 st

Właściwości fizyczne wody:

• Przewodnictwo

• Rozpuszczalność

• Lepkość

• Opór i wypór

• Ciśnienie hydrostatyczne

• Przewodnictwo cieplne

• Pojemność cieplna

Pojemność cieplna

Jest to zdolność pobierania i zachowywania ciepła. Miarą pojemności cieplnej jest ilość ciepła jaką trzeba dostarczyć aby ogrzać 1g substancji o jeden stopień Celsjusza.

Ciśnienie hydrostatyczne

To ciśnienie wody działające na człowieka niej zanurzonego. Wzrasta liniowo wraz z głębokością zanurzeni. Po zanurzeniu ciała w wodzie pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego zmniejszają się obwody brzucha i klatki piersiowej, co zwiększa opór naczyniowym i pracę serca.

Wybór wody

…

Opór wody

Dodatkowy czynnik mechaniczny działający podczas kąpieli. Opór jest tym większy im szybciej się ciało porusza i im większa jest jego powierzchnia. Jest on przede wszystkim wykorzystywana….

Przewodnictwo elektryczne

Woda nie jest przewodnikiem elektryczności, jeśli nie znajdują się w niej jony. Woda używana w wodolecznictwie na ogół zawiera jony w związku z czym może być wykorzystywana do kąpieli leczniczych elektryczno – wodnych.

Rozpuszczalność

Woda jest dobrym rozpuszczalnikiem wielu substancji. W zabiegach stosuje się dodatki z wyciągu ziół leczniczych, borowinę, ziemię, sól kuchenną, ocet winny. Niekiedy wodę nasyca się gazami, np. CO2, powietrzem, tlenem.

Przewodnictwo cieplne

…

Wpływ zabiegów wodoleczniczych na ustrój

Podstawową rolę w zabiegach odgrywa czynnik termiczny.

Wpływ bodźców termicznych na ustrój zależy od następujących czynników:

• natężenia bodźca termicznego, które określa różnica między temperaturą wody a temperaturą ustroju,

• okoliczności fizycznych towarzyszących oddziaływaniu na ustrój bodźca termicznego,

• możliwości termoregulacyjnych ustroju,

• czasu działania bodźca,

• zmiany natężenia bodźca w czasie,

• powierzchni, na która działa bodziec termiczny,

• właściwości fizycznych środowiska, który wchodzi w bezpośredni kontakt ze skórą

• Kombinacji zabiegów cieplnych i zimnych – im większa różnica temp i im częstsze zmiany, tym silniejsze działanie bodźcowe

• Zastosowanie bodźców dodatkowych – mechanicznych, chemicznych lub elektrycznych

• Rytmów biologicznych termoregulacji- działanie….

Wpływ na układ krążenia:

• Bodziec termiczny wpływa na zmiany naczynioruchowe naczyń skry i naczyń wewnętrznych

• Bodziec hydrostatyczny wpływa na przesunięcie krwi z żylnych naczyń obwodowych do prawego przedsionka

• Ciepłe kąpiele przyspieszają czynność serca, obniżają ciśnienie krwi, kąpiele chłodne zwężają naczynia krwionośne, i zwalniają czynność serca i podnoszą ciśnienie tętnicze

Wpływ na oddychanie:

• W kąpieli o temp obojętnej zmniejszenie wentylacji minutowej

• W kąpieli ciepłej wzrost wentylacji minutowej w skrajnych przypadkach mogący prowadzić do zasadowicy

• W kąpieli chłodnej zwiększenie wentylacji minutowej ale dochodzi do wzrostu prężności CO2 i kwasicy

Mechanizmy termoregulacji:

• Regulacja stałej temp odbywa się poprzez kontrolę:

• Wytwarzania ciepła (regulacja chemiczna)

• Oddawania ciepła (regulacja fizyczna)

Wpływa na funkcje skóry:

• W skórze znajdują się receptory dla wszystkich bodźców występujących podczas bodźców leczniczych

• Poprzez skórę…

Podział zabiegów wodoleczniczych:

1. Ze względu na wykorzystanie ciśnienia hydrostatycznego wody:

• kąpiele całkowite

• kąpiele częściowe

• kąpiele kinezyterapeutyczne

• kąpiele perełkowe

• masaż podwodny

• kąpiele tlenowe

• kąpiele aromatyczne

• kąpiele elektryczno-wodne

2.Ze względu na wykorzystanie ciśnienia hydrodynamicznego wody;

• polewania

• natryski; stałe i ruchome

3. Ze względu na pośrednictwo tkaniny:

• zmywania

• nacierania

• szczotkowanie

• oklepywanie

• zawijania

• okłady

• kompresy

4. Podział bez ciśnienia wody:

• sauna

• kąpiele parowe

5. Ze względu na temperaturę wody:

• zimna (8-20ºC)

• chłodna ( 21-27ºC)

• letnia (28-33ºC)

• ciepła (34-37ºC)

• gorąca (38-42ºC)

Kąpiele – nazywa się tak postępowanie, w którym cale ciało lub jego części pozostaje przez określony czas zanurzony w wodzie o odpowiedniej temperaturze.

KĄPIEL ZIMNA- temperatura wody 8-20ºC, czas trwania kąpieli od kilku sekund do 1 minuty, w zależności od stanu ogólnego i samopoczucia pacjenta.

KĄPIEL CHŁODNA- temperatura wody 20-27ºC, czas trwania kąpieli 5-15 minut.

Metodyka- kąpiele chłodne lub zimne wykonuje się w specjalnych wannach, zwykle drewnianych lub basenach. W czasie kąpieli chory wykonuje energiczne ruchy i rozciera ciało w celu przyspieszenia odczynu naczyniowego.

Wskazania: choroby przemiany materii- otyłość, cukrzyca.

Przeciwwskazania: choroby serca, naczyń; choroby nerek, niedokrwistość, nerwice, nerwobóle.

KĄPIEL LETNIA- temperatura wody 28-33ºC, czas 10-20 minut.

Wskazania; podciśnienie tętnicze, dychawica oskrzelowa, choroby układu nerwowego, nadmierna pobudliwość

KĄPIEL CIEPŁA- temperatura wody 34-37ºC, czas kąpieli 10-30min

Wskazania; jako zabieg higieniczny, wzmożona pobudliwość, bezsenność, choroby skóry

KĄPIEL O TEMPERATURZE WZRASTAJĄCEJ

Zabieg polega na kąpieli kończyn górnych lub dolnych w wodzie, której temperatura wzrasta stopniowo w czasie zabiegu od 35 do 42ºC.

Metodyka- kąpiel wykonuje się w specjalnym urządzeniu, składającym się z wanienek na wodę, przystosowanym kształtem do rodzaju zabiegu, oraz elektrycznego urządzenia ogrzewczego, umożliwiającego ogrzewanie wody w taki sposób, aby jej temperatura wzrastała o 1ºC co 2-3 minuty. Czas zabiegu łączny wynosi od 15 do 25 minut. Po 10-15 min. Trwania zabiegu powinno pojawić się uczucie ciepła, zaczerwienie skóry oraz potliwość. Kąpiele te wykazują korzystny wpływ na czynność serca i obniżają ciśnienie krwi.

Wskazania: nadciśnienie tętnicze bez zmian chorobowych w narządach, nerwice naczynioruchowe.

Przeciwwskazania: nie wyrównane wady serca

Półkąpiele

Jest to forma kąpieli, o mniej obciążającym działaniu na ustrój. Niepełne zanurzenie ciała w wodzie pozwala na znacznie intensywniejszą stymulację ciała.

Wyróżniamy półkąpiele:

• gorące

• ciepłe

PÓŁKĄPIEL CIEPŁA – temperatura wody na początku zabiegu wynosi 32-34ºC.

Metodyka: woda powinna choremu sięgać do pępka, gdy siedzi on w wannie. Przed rozpoczęciem kąpieli chory obmywa twarz i klatkę piersiową zimną wodą. Następnie wchodzi do wanny, zanurza się na krótko w wodzie po szyję i przyjmuje pozycje siedzącą. Osoba wykonująca zabieg kilkakrotnie w czasie zabiegu polewa wodą plecy i kark chorego. Przy użyciu węża gumowego wpuszcza się następnie do wanny zimną wodę, w celu obniżenia temperatury wody kąpielowej o 4-5ºC. Ochłodzona wodą polewa się ponownie chorego. Dodatkowo można wykonywać szczotkowanie kończyn, klatki piersiowej i brzucha. Czas zabiegu wynosi nie więcej niż 4-5 minut. Po kąpieli ciało chorego wyciera się ogrzanym ręcznikiem.

Wskazania: nerwice i psychonerwice, schorzenia układu nerwowego, choroby skóry, przewlekłe schorzenia gośćcowe, nerwobóle.

PÓŁKĄPIEL GORĄCA- temperatura wody wynosi 38-42ºC, czas zabiegu 10-15 minut.

Metodyka: jak w półkąpielach ciepłych

Wskazania: przewlekłe schorzenia gośćcowe, nerwobóle, przewlekłe stany zapalne narządów rodnych oraz układu moczowego.

Przeciwwskazania: wiek starczy, osoby z wyniszczeniem

KĄPIEL WIROWA- (masaż wirowy) zabieg wykonuje się w specjalnych wanienkach, które są wyposażone w specjalne urządzenia o napędzie mechanicznym, wprawiające wodę w ruch wirowy. Powoduje on rozluźnienie tanek, zmniejszenie napięcia mięśniowego, poprawę ukrwienia i złagodzenie bólu.

Temperatura wody używanej do kąpieli waha się od 32 do 40ºC, czas zabiegu 15-20 minut

NATRYSKI

Jest to zabieg wodoleczniczy w którym zasadniczy wpływ wywiera ciśnienie i temperatura uderzającego w ciało pacjęta jednego lub wielu strumieni wody

Wyróżniamy natryski;

1.W zależności od temperatury

• Zimne

• Ciepłe

• Gorące

• O zmiennej temperaturze

2.W zależności od ciśnienia

• O niskim ciśnieniu (152kPa=1,5atm)

• O średnim ciśnieniu(152-202,6 kPa=1,5-2atm)

• O wysokim ciśnieniu(202,6-405,2kPa=2-4atm)

Rodzaje natrysku biczowego:

• natrysk szkodzki- czyli natrysk o zmiennej temperaturze. Wykonuje się go pod ciśnieniem 2-3 atm, stosując naprzemiennie wodę gorącą 38-42ºC w czasie od 30s do 1min i zimną wodę 10-15ºC w czasie kilku sekund. Zabieg kończy się po 3 minutach, stosując wodę zimną.

• natrysk nitkowaty- wykorzystywana tu jest specjalna nakładka o bardzo małej średnicy(0,5mm) i dużym ciśnieniu wody 3-4 atm. Uderzenie strumienia wody wywołuje silny odczyn ze strony naczyń krwionośnych. *Natrysk wachlarzowy– dzięki specjalnej nakładce uzyskuje się strumień wody w formie wachlarza.

NATRYSKI STAŁE – w tych natryskach ukształtowanie i kierunek strumieni wody nie ulegają zmianie:

• Natrysk spadowy(deszczowy)- w tym natrysku woda spada na ciało pod kątem 45º z wysokości 1-2m przez nasadkę sitkową o średnicy otworów 0,5mm. W natrysku stosuje się na przemian wodę gorącą (38-42ºC) w czasie 20-40s i wodę zimną (8-20ºC) w czasie 2-5s. Po kilkakrotnej zmianie temp. zabieg kończy się przy użyciu wody zimnej.

• Natrysk płaszczowy(boczny) – natrysk wykonuje się w tzw. „klatce papuziej”, o wymiarach odpowiadających wzrostowi i objętości człowieka. Klatka zbudowana jest z pionowo ustawionych rur z otworami o małej średnicy, z których wydobywa się strumień wody uderzający w ciało pacjenta.

• Natrysk parowy – w natrysku zamiast gorącej wody stosuje się strumień pary wodnej. Temperatura skraplania się pary wodnej nad powierzchnia skóry wynosi 45-48ºC. Czas natrysku wynosi 2-3 minuty.

NATRYSKI SPECJALNE- stosowane w odnowie biologicznej do których zaliczamy:

• masaż z natryskiem ręcznym- temperatura wody 38-45ºC

• natrysk podwodny- wykonywany w tankach Hubbarda lub basenach. Temperatura wody w wannie wynosi 35-38ºC a temperatura natrysku 40-50ºC.

• natrysk nasiadowy(wstępujący) – używa się specjalnego urządzenia, składającego się z siedzenia, pod którym znajduje się nasadka sitkowa. Wypływająca woda uderza w okolicę krocza osoby poddanej zabiegowi. Stosujemy wodę chłodną najczęściej przy guzkach odbytnicy.

Wskazania do natrysków: nerwice, stany wyczerpania psychicznego, nerwobóle, gościec stawowy i tkanek miękkich, przewlekłe schorzenia dróg oddechowych, zaburzenia ukrwienia obwodowego

Przeciwwskazania do natrysków : niewydolność krążenia, choroba nadciśnieniowa, choroba wieńcowa, padaczka, wyniszczenie organizmu, zapalenia nerwów i nerwobóle w stanie ostrym, nerwica serca.

POLEWANIA

Są to zabiegi lecznicze w których wykorzystuje się oddziaływanie na skórę czynnika termicznego w postaci strumienia zimnej wody o niskim ciśnieniu. Oddziaływanie czynnika mechanicznego w tym zabiegu jest ograniczone.

Wyróżniamy polewania:

• częściowe- wykonywane codziennie

• całkowite- wykonywane codziennie lub co drugi dzień.

Polewania wykonujemy przy użyciu węża gumowego z odległości 15cm, tak aby cała część poddawana zabiegowi była okryta płaszczem wodnym.

Przed zabiegiem należy umyć twarz i szyję zimną wodą a także klatkę piersiową, po zabiegu wycieramy ciało ręcznikiem i polecamy pacjentowi gimnastykę lub spacer.

POLEWANIA CZĘŚCIOWE

• karku: zabieg trwa 1-2 minuty, wpływa on na pogłębienie oddechu i zmniejszenie duszności w napadzie dychawicy oskrzelowej

• ramion: zaczynamy od palców prawej ręki, polewając stopniowo coraz to wyższe partie jej zewnętrznej powierzchni. Po osiągnięciu wysokości łopatki wraca się ponownie ku dłoni. Każdą kończynę polewa się kilkakrotnie. Łączny czas zabiegu wynosi 2-3 minuty.(nerwice, bezsenność,kurcze)

• grzbietu: rozpoczynamy od bocznej powierzchni grzbietu, dochodząc do wysokości stawu barkowego, taką samą czynność wykonuje się po stronie przeciwnej. Polewanie trwa 1-2 minuty.

• klatki piersiowej i kończyn górnych: chory znajduje się w skłonie. Polewanie zaczyna się od palców prawej ręki, dochodząc do stawu barkowego. Następnie wykonuje się polewania lewej ręki. W okolicy mięśnia naramiennego przechodzi się na klatkę piersiową, gdzie wykonuje się pionowo ustawionym wężem ruchy okrężne wokół brodawek sutkowych. Czas zabiegu wynosi 1-2minuty. Zabieg silnie bodźcowy.(nieżyt oskrzeli, dychawica oskrzelowa, rozedma płuc)

• kończyn dolnych: polewanie podudzi zaczynamy od stopy, po stronie zewnętrznej w okolicy kostki, następnie wew. powierzchnię łydki , dochodząc do kolana, potem wew. powierzchnię podudzia, aż do okolicy kostki wewnętrznej.

• brzucha: wykonujemy przy upośledzeniu czynności ruchowej jelit oraz nieżytach żołądka i jelit.

tak przednią i tylną część podudzia. Czas polewania jednej kończyny wynosi 1 minutę. (nerwoból nerwu kulszowego, choroby gośćcowe, żylakowatość kończyn)

POLEWANIA CAŁKOWITE

Zasadą wykonania jest równomierne pokrycie całego ciała płaszczem spływającej wody. W czasie polewania chory rozciera ramiona i klatkę piersiową.(choroby przemiany materii, nerwice, zahartowanie organizmu)

ZMYWANIA

To bardzo łagodna postać zabiegu, która polega na zmywaniu ciała gąbką lub ręcznikiem zmoczonym w wodzie o temperaturze 15-20ºC, a następnie wytarciu suchym ręcznikiem.

Zabieg zaczynamy od zmywania kończyn dolnych,(potem kończyn górnych i kl. piersiowej). Po zabiegu okrywamy ciepłym kocem. Czas zabiegu 2-3 minuty.(pobudzająco na uk. krążenia i oddychania, hartowanie

NACIERANIA

Wykorzystuje się tutaj działanie czynnika termicznego z bodźcem mechanicznym, o różnym odpowiednio dawkowanym natężeniu.

Wyróżniamy nacierania:

• częściowe

• całkowite

NACIERANIA CZĘŚCIOWE; wykonuje się je u chorego poddanego wcześniej ogrzaniu.

Wykonuje się je u chorego poddanego wcześniej ogrzaniu. Do wykonania zabiegu potrzebne są dwa wiadra z zimną wodą. Chorego układa się na leżance i przykrywa kocem. Następnie obnażoną kończynę naciera się energicznie ręcznikiem, zamoczonym w zimnej wodzie, aż do powstania przekrwienia i uczucia ciepła. Po zabiegu chorego okrywamy kocem. Brzuch i klatkę piersiową nacieramy w kierunku poprzecznym do osi długiej ciała. Czas zabiegu krótki, po zabiegu pól godziny odpoczynku w pozycji leżącej.

NACIERANIE CAŁKOWITE; zabieg wykonuje się w pozycji stojącej po uprzednim zanurzeniu w zimnej wodzie. Ciało chorego okrywa się prześcieradłem, zmoczonym w zimnej wodzie, tak aby ściśle przylegało do ciała. Następnie wykonuje się szybkie i energiczne nacierania, od ramion ku stopom. Nacieranie trwa 1-2 minuty, aż do pojawienia się wyraźnego odczynu ze strony naczyń krwionośnych.

Wskazania: przewlekły nieżyt oskrzeli, rozedma płuc, zaburzenia krążenia obwodowego, nerwica.

Przeciwwskazania: zaburzenia czucia, stany zapalne skóry, nadpobudliwość, wyczerpanie psychiczne.

ZAWIJANIE

Zabieg polega na szczelnym owinięciu całego ciała prześcieradłem zamoczonym uprzednio w zimnej wodzie. Następnie całe ciało owija się szczelnie kocem. Po krótkotrwałym uczuciu zimna występuje rozszerzenie naczyń krwionośnych i uczucie ciepła. Po upływie około godziny występują poty.

Zabieg trwa od 20 minut do 2 godzin. Po zabiegu stosuje się chłodny natrysk.

Stosujemy zawijania:

• zimne 8-20ºC

• letnie 25-30ºC

ZAWIJANIA WG. METODY KENNY

Są to zawijania przy użyciu wełny parowej. Zabiegi te dzielimy na zabiegi ogólne i miejscowe.

• Zabieg ogólny:

Używamy 2 wełnianych koców. Jeden koc wraz z ceratą rozkłada się na łóżku, a drugi koc ogrzewa się w specjalnych kubłach para wodną. Po owinięciu chorego gorącym kocem, zawija się go następnie ceratą i suchym kocem. Czas zabiegu wynosi 20-30 minut, w trakcie którego dwukrotnie zmienia się ogrzany koc. Zabiegi wykonuje się 2-3 razy dziennie.

• Zabieg miejscowy:

Wykonuje się w postaci gorących podkładów z wełny parowanej, gdzie wyróżniamy:

• okład zawijany- zawijanie wełną parowaną

• okład zapinany- wykonuje się go poprzez nałożenie kawałków wełny ogrzanej parą wodną na międzystawowe odcinki kończyn. Gorącą, wilgotną wełnę owija się następnie wełną suchą, podszytą ceratką i zapina agrafkami. W takcie zabiegu gorącą, wilgotną wełnę zmienia się kilkakrotnie.

• okład koncentrowany- polega na szybkiej zmianie co 2min. okładów z gorącej parowanej wełny w czasie 15-20 minut. W zabiegu tym nie stosuje się dodatkowo zawijania wełną suchą.

OKŁADY:

Wykonuje się na ograniczone powierzchnie ciała.

Wyróżniamy okłady:

• chłodzące- dany okład moczymy co 2 minuty w zimnej wodzie, lub używamy worka z lodem, zabieg trwa od 30 minut do 1 godziny. Stosowane przeciwzapalnie i kojąco, wpływają hamująco na krwawienia

• rozgrzewające- pod wpływem podkładów występuje ogrzanie skóry ciepłem wytwarzanym przez ustrój. Polegają one na położeniu na określoną część ciała złożonego w kilka warstw płótna, zanurzonego w zimnej wodzie o temperaturze 10-14ºC. Na płótno układamy dodatkowo ceratę a następnie owijamy flanelą.

Okłady stosuje się przez 3-8 godzin.

Stosowane w stanach zapalnych oraz po urazach.

• gorące- używamy wody o temperaturze 40-45ºC, okład okrywa się szczelnie kocem lub flanelą, a dodatkowo można ogrzać jeszcze termoforem. Okłady powodują silne przekrwienie skóry, działają przeciwzapalnie, przyspieszają wchłanianie wysięków zapalnych

PŁUKANIA:

Zabieg wykonuje się przy użyciu irygatora.

Do płukania używamy czystej wody, z dodatkiem środków farmakologicznych lub wody mineralnej. Temperatura wody wynosi 37-40ºC, a ilość wody użytej do płukania waha się od 1 do 20 litrów.

Czas zabiegu 10-20 minut, ogółem wykonuje się 10-20 zabiegów.

Stosowane jest przy zapaleniu narządów rodnych i jelita grubego.