Procesy poznawcze - wyobraźnia
 
Procesy poznawcze - sekwencja zmian, zachodzących w przebiegu aktywności motoryczno-intelektualnej osobnika, powstałych w psychice w wyniku oddziaływania bodźców na zmysły i mózg. Procesy psychiczne determinują poznawanie rzeczywistości i regulują stosunek osobnika do otoczenia.
Zdolność do tworzenia w świadomości czegoś nowego w stosunku uprzedniego doświadczenia nazywamy wyobraźnią. Taką zdolnością obdarzone są wszystkie istoty ludzkie, jakkolwiek rozwinięta jest ona u różnych osób w niejednakowym stopniu. W codziennym życiu spotykamy ludzi o bujnej, bogatej wyobraźni oraz ludzi o wyobraźni ubogiej, którym sprawia trudność wyobrazić sobie lub wymyślić coś, co choćby trochę odbiega od rzeczywistości. Przejawem bogatej wyobraźni jest przede wszystkim łatwość i szybkość tworzenia wyobrażeń wytwórczych. Wyobrażenia są obrazami przedmiotów lub zjawisk, których nie postrzegamy w danej chwili. Wyobraźnia jest procesem, a wyobrażenie jego produktem, rezultatem. Wyobraźnia człowieka jest ściśle związana ze spostrzeganiem, pamięcią, myśleniem, a nawet uczuciami. Takie osoby potrafią wykorzystać swe obserwacje, wiedzę i doświadczenie do wytwarzania nowych, oryginalnych obrazów i idei. Są pomysłowe, co ułatwia im naukę i działalność praktyczną.
 Słownik PWN definiuje pojęcie wyobraźnia jako zdolność do tworzenia wyobrażeń twórczych, przewidywania, uzupełniania i odtwarzania oraz zdolność przedstawiania sobie zgodnie z własną wolą sytuacji, osób, przedmiotów, zjawisk, itp. nie widzianych dotąd.
Inne źródło podaje, iż wyobraźnia to proces poznawczy, definiowany jako: umiejętność przypomnienia sobie lub wytworzenia w umyśle dowolnych bodźców odbieranych przez zmysły: obrazów, dźwięków, zapachów, smaków, wrażeń dotykowych. Wyobraźnia pozwala na mniej lub bardziej szczegółowe tworzenie w umyśle dowolnych sytuacji zaistniałych, hipotetycznych lub nie mogących zaistnieć w rzeczywistości. Ma związek z marzeniami sennymi. Umiejętność przewidywania możliwych, przyszłych zdarzeń na podstawie bieżących informacji, umożliwiające uniknięcie pewnych negatywnych zdarzeń lub przygotowanie się do nich, jeśli są niemożliwe do uniknięcia. W tym sensie używa się tego słowa w zwrotach "Kierowca jeżdżący z wyobraźnią".
Istniej wyobraźnia artystyczna i jest to umiejętność przekazywania w dowolnej formie artystycznej swoich wrażeń i wyobrażeń. Wyobraźnia artystyczna jest też czasem rozumiana jako zdolność do "zobaczenia" w swoim umyśle tworzonego dzieła artystycznego zanim zostanie ono technicznie wykonane.
Wyobraźnia, rozumiana jako zdolność do rozważania możliwości nie istniejących dla zmysłów, a niejednokrotnie nie istniejących w ogóle jest więc pewnego rodzaju „rozrusznikiem" wywołującym zarówno pozytywne jak i negatywne emocje.
W zależności od tego, w jakiej mierze wyobrażenia powstają pod wpływem świadomego zamiaru i wysiłku woli, wyodrębniamy wyobraźnię:
1) mimowolna
2) dowolna
a) odtwórcza
b) wytwórcza (twórcza)
3) fantazyjna
 
Dla wyobraźni mimowolnej charakterystyczny jest swobodny bieg wyobrażeń. Przez naszą świadomość przesuwają się wtedy rozmaite obrazy, dość luźno ze sobą powiązane są to inaczej wyobrażenia na jawie. Skrajnym przejawem wyobraźni mimowolnej są marzenia senne. Obrazy przeżywane we śnie są przypadkowe, często dziwaczne i fantastyczne. Treść marzeń sennych jest nieraz zupełnie oderwana od rzeczywistości, a sytuacje i zdarzenia, jakie sobie wyobrażamy nieprawdopodobne (np. sny o oddychaniu pod wodą).
Wyobraźnia dowolna jest to umiejętność wywołania różnego rodzaju wyobrażeń w sposób świadomy i celowy. W zależności od stopnia samodzielności wytwarzanych obrazów rozróżniamy wyobraźnie twórczą i kierowaną.
Wyobraźnia kierowana występuje, gdy nasze wyobrażenia wytwórcze powstają pod wpływem określonych bodźców. Ich przebieg może być kierowany np. przez lekturę, ilustrację lub schemat rysunku itp. Czytając powieść historyczną wyobrażamy sobie przedstawione  w niej zdarzenia, postacie bohaterów, ich stroje, miejsca, gdzie toczy się akcja utworu. Plan miasta wywołuje w nas obrazy ulic, budynków zabytkowych, placów. Na podstawie schematycznego rysunku jakiejś maszyny wyobrażamy sobie jej części składowe i konstrukcję całości, jak również działanie danego urządzenia po uruchomieniu go, funkcjonowanie jego poszczególnych elementów.
Wyobraźnia kierowana odgrywa ważną rolę we wzbogacaniu doświadczeń człowieka. Jest ona niezbędna przy przyswajaniu sobie wiadomości, zwłaszcza z tych dziedzin ,które odnoszą się do przedmiotów i zjawisk niedostępnych naszemu bezpośredniemu doświadczeniu; mowa tu przede wszystkim o historii, niektórych działach zoologii, geografii i innych naukach. Przydaje się on także w praktyce, gdy należy wykonać szereg czynności mniej lub bardziej skomplikowanych zgodnie z instrukcją
Wyobraźnia twórcza jest to zdolność do wytwarzania nowych wyobrażeń w toku działania, w wyniku którego powstaje określony wytwór, w jakiejś mierze samodzielny i oryginalny. Często wybiegamy w przyszłość a także rekonstruujemy przeszłość daną tylko fragmentarycznie np. w postaci listów pamiętników czy innych dokumentów archiwalnych. Przejawia się juz u dzieci w wieku przedszkolnym w zabawach tematycznych-podczas których przekształcają rzeczywistość a nie tylko imitują i naśladują-dzieci podejmują i odgrywają role dorosłych lub postaci z bajek,modyfikują przedmioty codziennego użytku tak aby mogły służyć jako akcesoria w zabawie. Wyobraźnia twórcza posiada duże znaczenie zarówno w planowaniu własnej przyszłości przez jednostkę jak też w procesie przemian społecznych politycznych i gospodarczych. Wyobraźnię tą mają silnie rozwiniętą osoby pracujące twórczo, tj. wynalazcy i konstruktorzy, uczeni i artyści (pisarze, kompozytorzy, plastycy, architekci) i racjonalizatorzy, którzy ulepszają rozmaite działy produkcji. Niezależnie od dziedziny działalności jaka reprezentują ich wyobraźnia pozwala na przekształcanie rzeczywistości dzięki temu, że planują, a następnie realizują nowe dzieła społeczne użyteczne, należące do kręgu kultury materialnej i duchowej.

Marzenia są odrębnym przejawem wyobraźni dowolnej. Stanowią one zespół wyobrażeń samodzielnych  i twórczych, rzutujących przyszłość i związanych z naszymi pragnieniami dążeniami. Treścią marzenia jest urzeczywistnienie jakiegoś pragnienia. Może ono dotyczyć niedalekiej przyszłości (np. wakacyjnego wyjazdu nad morze, marzymy o kupnie telewizora), ale także istnieją też bardziej perspektywiczne (np. marzenie przyszłego ojca by jego potomek był lekarzem,). Marzenia bywają również bardziej lub mniej realne ,jest to zależne od tego czy człowiek bierze pod uwagę swoje możliwości i umiejętności. Marzenia nie realne, które prawdopodobnie nigdy się nie spełnia nazywamy mrzonkami. Marzenia są zwykle ściśle związane z planami życiowymi człowieka.
Ich treścią bywają jednak sprawy bardziej ogólne, o szerszym znaczeniu społecznym(np. uczniowie marzą o budowie nowej, pięknej szkoły, pisarz pragnie wpłynąć swą twórczością na uczucia czytelników). Marzenia realne są związane z planowaniem działania, maja znaczenie bardzo pozytywne. Wzbogacają one wewnętrzne życie człowieka i zachęcają go do podejmowania określonych czynności, stanowiących etapy jego drogi do celu.
Marzenia nierealne kierują wysiłki i energię człowieka na fałszywe tory, odrywając od realizacji konkretnych zadań .Chłopiec, który marzy o wielkich sukcesach sportowych, nie mając ku temu warunków fizycznych, traci niepotrzebie czas i siły na czynności i ćwiczenia, które nie przynoszą odpowiedniego  wyników. Często odbija się to negatywnie na jego postępach w nauce. Dlatego  konieczne jest świadome kontrolowanie swych marzeń, zestawianie tego, o czym marzymy, z tym, czego naprawdę potrafimy dokonać.
Fantazmat, fantazja to pojęcie pochodzące z języka psychoanalizy. Fantazja to pewien wyobrażony scenariusz w którym w sposób jawny lub ukryty osoba spełnia swoje życzenia. Fantazja jest elementem rzeczywistości psychicznej. To co podmiot uważa za swoje rzeczywiste wspomnienie jest - z punktu widzenia psychoanalizy - jedynie jego fantazją i nie musiało się wydarzyć w rzeczywistości lub wydarzyło się inaczej niż jest to relacjonowane przez podmiot.
W najwęższym znaczeniu tego terminu, pod pojęciem fantazji rozumieć należy marzenie dzienne, scenariusz snuty przez podmiot w stanie świadomości, w którym prezentuje sobie pożądany lub niepożądany przebieg pewnych przyszłych lub przeszłych wydarzeń.
Marzenia dzienne - fantazje, myśli i wyobrażenia występujące w czasie pełnej świadomości.
Mogą dotyczyć przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości. A także wielu różnych tematów, wyróżniamy m.in.: dotyczące sukcesu, czynów bohaterskich, relacji z innymi ludźmi, religijne itp. Dotyczą bardziej złożonych konstruktów myślowych, bądź bardzo prozaicznych.
Badania prowadzone przez Jerome'a Singera (Marzenia dzienne) wykazały pewne różnice dotyczące treści marzeń dziennych w zależności od płci, wieku, pozycji społecznej itp. Wpływają one znacząco na funkcjonowanie człowieka. Mogą występować jako mechanizm obronny - uciekanie w świat fantazji.