Baraniewski, 10.11.11

Ruch około 1955 roku.

Pracownia Jerzego Sołtana – znaczenie marginesów artystycznych. Rola w budowaniu sytuacji artystycznej po przełomie październikowym – bardzo duża. To, co się dzieje około 1955 roku – proces złożony, który daje się śledzić, jak przeglądamy wystawy – prace, które otwarcie stawiają nową problematykę, polemizują otwarcie z doktryną. Równolegle do prac artystów, którzy pozostają w kręgu realizmu socjalnego.

Przez okres stalinowski Sołtan pracował w sposób autonomiczny – wybór pozycji absolutnego marginesu. Zachowanie pewnej enklawy niezależności, jaka była możliwa w stalinowskiej Polskiej.

Stalin umiera 15 marca 1953 roku – w związku z z dekompozycją w układzie władzy – ruchy, które powodują przesunięcia w obszarze tego, co widzimy w życiu artystycznym / kulturalnym. Proces stopniowy. W 1956 roku określony „odwilżą” (od Erenburga). Charakter stopniowego procesu odzyskiwania podmiotowości.

Polskie życie kulturalne i artystyczne od 1955- 6 do 1980 można stworzyć sinusoidę odwilży i zamrażania. Zasadnicza figura dynamizująca polskie życie kulturalne. Ustępowania opresji i kolejne fazy dokręcania śruby, nakładania ograniczeń.

Przyjaźń – Alina Szapocznikow – w holu PKiN- rzeźba, która w łagodny w gruncie rzeczy sposób, jest dość oględna w swoich sformułowaniach. Dobrze ustawiona rzeźba, jeśli chodzi o jej profile, formę, dynamikę. Ale wyraźnie realizuje doktrynalny element przekazu celowego, ideowego, partyjnego.

1954 rok – Alina Szapocznikow pokazuje rzeźbę Pierwsza miłość – akt młodej dziewczyny. Odwołanie do inicjacji seksualnej, wyzywający sposób pokazania ciała kobiecego, nawiązanie do intymnego wątku, tematyka zupełnie nieobecna od roku 1949. Ciało jako obszar realizacji – w socjalizmie ukryte – pod mundurem, pod strojem robotniczym etc. A tu – problematyka prywatności, bezpośredniości wypowiedzi, jednej osoby, nie zbiorowości, nie masy. Ta rzeźba pojawia się w kontekście innych – bojowych, pokrytych drelichem. Wydłużone proporcje. Od strony formalnej – coś całkowicie nowego w zakresie języka artystycznego.

Getto walka – 1953 – też akt kobiecy, ale zaangażowany.

Socrealizm odtwarzał hierarchię sztuk. Szczyt – architektura, objęta ścisłym nadzorem politycznym. Dolny szczebel drabiny – enklawy wolności, w każdym razie w zakresie języka plastycznego.

H. Tomaszewski – plakat do Rewizora. Forma groteski i struktura przekazu. wszystko w plakacie teatralnym jest możliwe. Jak zakłady doświadczalne ASP – enklawa, gdzie można sobie pozwolić na więcej.

Fangor – Plata do filmu Maclovia.

Decyzja o zorganizowaniu 5 –tego światowego festiwalu młodzieży i studentów. Cykliczne, od lat 40-tych i 50-tych, imprezy, organizowane przez organizacje pokojowe, które stanowiły krypto – delegatury sowieckie, związane z planem budowy trzeciej siły na zachodzie w oparciu o różne ruchy pokojowe, szczególnie po Hiroszimie i Nagasaki. Wielkie przedsięwzięcie logistyczne. Kwestia opracowania w sposób plastyczny przestrzeni miejskiej. Festiwal – na stadionie narodowym. Obrazki Staniszkisa.

Dekoracja przestrzeni miasta – po raz pierwszy na taką skalę kwestia wprowadzenia plastyki w otwartą przestrzeń miejską – Fangor, Piechotkowie, Młodożeniec… pracują nad „fryzem”, który staje na całej długości ulicy marszałkowskiej. Rusztowanie z fryzem festiwalowym. Plastyka, w której pojawia się motyw zaprojektowanej przez Picassa chusty festiwalowej, gołąbek pokoju… szkicowość, miękkość form. Umowne formy zwierząt, nowa sytuacja społecznego odbioru plastyki.

Pod gmachem PASTy na marszałkowskiej – dzieło, które malują wspólnie studenci ASP – replika guernici Picassa - kopia w otwartej przestrzeni wielkomiejskiej.

Nowy świat – dekoracje Marii i Kazimierza Piechotków – festony, chusty, sztandary, wątek symbolu energii atomowej. Plac konstytucji. Ze światowym festiwalem młodzieży i studentów – stadion dziesięciolecia (Polski ludowej ) – prezentacja twórczości młodych artystów z całej polski. Początek – prywatna inicjatywa przyjacielskiej grupy z IHS – początkowo młody student malarstwa Marek Oberlander – chciał przygotować wystawę z okazji 10 – lecia powstania w getcie. Zaczyn prywatnych inicjatyw w tym kręgu. Elżbieta Grabska – studentka IHS i wydziału konserwacji ASP.

Idea wystawy młodych – młodość nie była wyróżnikiem, chyba że młodym ideałem i zapałem do pracy wykonania planu 6 – letniego. To dla władz niepokojące, a dla młodych ludzi – potrzeba rekapitulacji pewnego zakłamania. Sytuacja psychologiczna, emocjonalna, która panowała w pokoleniu, które było kształcone w akademiach o 49 – 54 – 5 roku. całe ich lata studenckie – stalinowski socrealizm. Starają się na nowo określić, coś powiedzieć od siebie. Stąd inicjatywa, na którą władze patrzą z niechęcią, jako na inicjatywę indywidualną. Wystawa w końcu organizowana przez egzekutywę partyjną retoryka celu wystawy ujęta w rytualną, ideologiczną mowę. Wystawa przestaje być pokoleniowa, zyskuje wymiar ideologiczny (przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi) wpisana zostaje w kalendarium wydarzeń, stając się imprezą, nad która władze panują, ale nie do końca.

Wystawa w Arsenale - pokolenie, które tam wystawiało – pokolenie arsenałowe. W II połowie lat 70-tych – poddanie arsenału, książka, próba zrekapitulowania, czym była ta wystawa dla polskiej sztuki współczesnej. Arsenał przywrócił różnicę postaw artystycznych. Wprowadzenie świeżości tej sztuki, element prywatności w zakresie tematów. I coś, co stanie się punktem spajającym – element uekspresyjnienia wizji artystycznej. Te kwestie prawdy własnego przeżycia egzystencjonalnego – pojawia się na arsenale.

Założenie – niepokazywanie grup artystycznych, a indywidualne postawy artystyczne. Posocrealistyczna nieufność co do programu i zbiorowego działania. Z arsenału - wielkie indywidualności wyszły:

Izaak Celniker

Marek Oberlander - Napiętnowani – 1955.

• Głód

Środowisko młodych żydowskich artystów doświadczonych przez Holocaust – doświadczenie pokoleniowegorpotestu.

Waldemar Cwenarski – młody student Wrocławskiej ASP. Kartony szkicowe, głowy z zamkniętymi oczami, studia depresyjne. Cwenarski głosem losu straconego pokolenia.

Dominowała tematyka prywatności – Jan Dziędziora – Posiłek.

Barbara Jąszer – Don Kichot. Wprowadzenie metaforycznych komentarzy do rzeczywistości.

Gierowski – Przystań

Ćwiertnia – Pragnienie; specyficzny język ekspresji.

Andrzej Wróblewski – 1955 – obraz dwie matki – nie był na arsenale, ale z roku odpowiedniego. Zdziwienie tym obrazem – powszechne, coś mało ekspresyjnego, dziwnego, ale mieści się w obszarze prywatności

Gabriela Obręba – Zosia.

Wróblewski – Dom i Słońce, Koń i Krowa. Motyw krzesła, który stanie się egzystencjalnym motywem jego prac. Pan prezydent- ironia, odwaga, skrót, wszystko to stawiało go w pozycji lidera, ale grupa nie chciała lidera.

Arsenał – mowa była o indywidualnym udziale artystów. Już w 1954 roku jednak grupy artystyczne zaczęły powstawać. Inicjatywy skupione wokół problemu nowoczesności, nowego języka malarstwa.

• Wystawa Bogumiła Szwacza – 1954 rok,

• grupa 551955 –, odtwarzajaca skład klubu młodych malarzy i naukowców – Dłubak, Bpgusz, Sosnowski, Zbrożyna etc. Nawiązują do ideałów z lat 40-tych – prymat myślenia, intelektu ponad emocjami. Sztuka przemyślana. Nie wystawiaja na arsenalu, bo nie są przyjęci, chcieli się zaprezentować, jako grupa. Wobec tego wystawiają w pracowni Zbrożyny. Sztuka intelektualna, obraz metaforyczny. Grupa 55 współpracuje z klubem krzywego koła, które działa przy staromiejskim domu kultury. Potem – galeria krzywego koła, pierwsza autorska galeria prezentowana w wąskim gornie na uliczce krzywe koło prace nowoczesne

• 4F + R – fantazja, forma, faktura … i realizm.

• Zamek – lublin – ludwiński, Ptaszkowska, borowski

• ST 53

Zbrożyna – portret Tysi

Brecht – teatr brechta, sama jego postać, rodzący się nurt rewizjonistyczny był bardzo waznym punktem odniesienie

Bogusz – Einstein; koncert Bacha w kościele św Łukasza

Dłubak - Płonące konary ; płonące urny; uwięziony

Andrzej zaborowski – drogi będą nowe.

W Krakowie – grupa krakowska, środowisko wokół galerii Krzysztofory

Maria Jarema – przestrzenne, ciekawe prace, wyrazy metafory. W gruncie rzeczy prace rzeźbiarskie. Reaktywacja środowiska wokół Tadeusza Kantora – dla którego Jarema projektuje pierwsze kostiumy.

Jonasz Stern – powraca po latach milczenia

Kraków – złożone środowisko, gdzie klasyczna grupa krakowska i grupa kantora wznawia działalność. Dochodzą do głosu nowe środowiska artystyczne, lublin, Elbląg, który pojawia się jako rzecz zupełnie nowa, gdzie zaczyna działać Gerard Kwiatkowski. Proces decentralizacji, cała sieć klubów inteligencji katolickiej i inicjatywy rewizjonistyczne. Szereg środowisk, które w końcu lat 50-tych będą likwidowane, ale też niektóre przetrwają i będą podstawą decentralizacji po roku 1956

Bogucki tworzy dodatek – plastyka, który jest osobnym pismem, poświeconym tylko sprawom artystycznym

W lublinie też do lokalnego pisma powstaje dodatek struktury redagowany przez ludwińskiego.

Oberlander – w teatrze żydowskim –foyer – galeria. W 1957 roku pokazana wystawa Katarzyny Kobro, potem Oskara Hansena, najwazniejsza placówka wystawiennicza. Luty 1957 roku – II wystawa sztuki nowoczesnej w Warszawie, miała być nawiazaeniem do tej z 1958 roku. nie otworzyła już nowej problematyki.