UKŁAD KRĄŻENIA

Układ narządów krążenia obejmuje układ krwionośny i układ chłonny. Dzięki złożonemu systemowi naczyń krążące w nich płyny ustrojowe mogą brać udział w przenoszeniu substancji odżywczych, gazów oddechowych, końcowych produktów metabolizmu związków azotowych, hormonów, przeciwciał itd.

Układ krwionośny

Do układu krwionośnego zalicza się serce oraz naczynia krwionośne: tętnice, żyły i naczynia włosowate. Układ krwionośny jest zamknięty, co oznacza, że krew krąży wyłącznie w naczyniach krwionośnych i nie wylewa się do jamy ciała. Serce jest narządem mięśniowym, w którym występują cztery jamy: przedsionek prawy, przedsionek lewy, komora prawa i komora lewa. Krew zawsze wypływa z komór do naczyń włosowatych (tętnic). Dzieje się to na zasadzie aktywnego tłoczenia, a wypada do przedsionków z naczyń zwanych żyłami. W układzie krwionośnym wyróżnia się krwiobieg duży, który obejmuje drogę krwi z komory lewej, poprzez naczynia do przedsionka prawego i krwiobieg mały (płucny)- z komory prawej, poprzez naczynia, do przedsionka lewego. W krwiobiegu dużym tętnicami płynie krew tętnicza (bogatsza w tlen), a żyłami - krew żylna (bogatsza w dwutlenek węgla). W krwiobiegu małym jest odwrotnie (tętnicami płynie krew żylna, a żyłami – krew tętnicza).

Serce – leży w śródpiersiu. Zawieszone jest na wielkich naczyniach krwionośnych. Wyróżniamy w nim: podstawę (zwróconą ku górze i ku stronie prawej) oraz koniuszek (skierowany ku dołowi i ku stronie lewej). Na sercu występuje: spłaszczona powierzchnia przeponowa (spoczywająca na przeponie), wypukła powierzchnia mostkowo-żebrowa (zwrócona do mostka i żeber) oraz zaokrąglona powierzchnia płucna (leżąca w wycisku sercowym płuca lewego). Serce składa się z części prawej, w której wyróżnia się przedsionek prawy i komorę prawą oraz z części lewej obejmującej przedsionek lewy i komorę lewą. Przedsionki oddziela przegroda międzyprzedsionkowa, a komory przegroda międzykomorowa. Wewnętrzny podział serca na jamy zaznacza się na powierzchniach zewnętrznych bruzdami (okrężną i podłużnymi). Pierwsza z nich zwana jest wieńcową (biegnie na granicy przedsionków i komór). Bruzdy podłużne występują na granicy między dwiema komorami i odpowiednio do strony po której się znajdują noszą nazwy: bruzdy międzykomorowej przedniej i bruzdy międzykomorowej tylnej. W bruzdach biegną naczynia wieńcowe doprowadzające substancje odżywcze i tlen do mięśnia sercowego.

Przedsionek prawy – W górnej ścianie przedsionka znajduje się ujście żyły głównej górnej, a w ścianie tylnej – ujście żyły głównej dolnej otoczone fałdem zwanym zastawką żyły głównej dolnej. Ku przodowi od tej zastawki występuje ujście zatoki wieńcowej serca zamykane zastawką zatoki wieńcowej. W dolnej ścianie przedsionka widoczne jest ujście przedsionkowo-komorowe prawe opatrzone zastawką przedsionkowo-komorową prawą (trójdzielną) składającą się z trzech płatów.

Komora prawa – ku górze komora prawa łączy się z przedsionkiem prawym w ujściu przedsionkowo-komorowym prawym. Do przodu od tego ujścia, w lewym górnym narożu komory zaczyna się pień płucny. W kierunku niego jama komory ma kształt ściętego stożka, zwanego stożkiem tętniczym prawym. W ujściu pnia płucnego znajduje się zastawka półksiężycowata pnia płucnego, złożona z trzech płatków. Powyżej zastawki pień płucny niego rozszerza się w zatoki pnia płucnego.

Przedsionek lewy – w tylnej ścianie przedsionka występują otwory czterech żył płucnych, a w ścianie dolnej – ujście przedsionkowo-komorowe lewe zamykane zastawką przedsionkowo-komorową lewą (dwudzielną) zbudowaną z dwóch płatków. Są one grubsze od płatków zastawki trójdzielnej.

Komora lewa – jest dłuższa od prawej, a jej ściany są prawie trzy razy grubsze od ścian komory prawej. Pomiędzy przegrodą międzykomorową, a ujściem przedsionkowo-komorowym lewym znajduje się stożek tętniczy lewy, przechodzący w tętnicę główną (aortę). Na granicy aorty i stożka występuje zastawka półksiężycowata aorty złożona z trzech płatków, a powyżej niej leżą zatoki tętnicy głównej. Obok zastawki znajdują się ujścia tętnic wieńcowych.

Ściana serca składa się z trzech warstw: wsierdzia, śródsierdzia i nasierdzia.

Wsierdzie – stanowi warstwę wewnętrzną wyściełającą jamy serca. Zbudowane jest z cienkiej warstwy tkanki łącznej pokrytej śródbłonkiem.

Śródsierdzie – utworzone jest z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej sercowej, w której wyróżnia się mięśnie przedsionków i mięśnie komór oddzielone od siebie pierścieniami włóknistymi stanowiącymi podporę dla odchodzących od nich płatków zastawkowych.

Nasierdzie – jest blaszka trzewną osierdzia przylegającą do mięśnia sercowego.

Naczynia krwionośne – Krew wypływa z serca do tętnic po dużym ciśnieniem w związku z tym mają one znaczną grubość i są elastyczne. Tętnice są zbudowane z trzech warstw. Od strony światła występuje warstwa wewnętrzna składająca się ze śródbłonka, warstwy włókien kolagenowych i warstwy włókien sprężystych. Warstwa środkowa jest utworzona z mięsni gładkich i włókien sprężystych o skaldzie okrężnym. Warstwę zewnętrzną (przydankę) buduje tkanka łączna wiotka z licznymi włóknami kolagenowymi i sprężystymi biegnącymi podłużnie. Wyróżnia się tętnice typu sprężystego np. aorta, tętnica szyjna wspólna, a także tętnice typu mięśniowego odgałęziające się od tętnic sprężystych.

W żyłach płynie krew pod zmniejszonym ciśnieniem. Ściana żył podobnie jak tętnic zbudowana jest z trzech warstw, ale są one cienkie i zawierają małą ilość włókien sprężystych oraz mięśniówki, co ma wpływ na ich wiotkość. W świetle tych naczyń znajdują się zastawki uniemożliwiające cofanie się wolno płynącej krwi.

Naczynia włosowate (włośniczki) – zbudowane ze śródbłonka leżącego na błonie podstawnej. Naczyniom tym towarzyszą komórki przydanki, z których jedne wykazują zdolności kurczliwe, a inne możliwości fagocytozy. W sieci włośniczek występują naczynia włosowate tętnicze i żylne.

Krwiobieg duży – rozpoczyna się w lewej komorze, stąd krew natleniona uchodzi tętnicą główną – aortą. Rozgałęzia się ona na mniejsze tętnice, a te z kolei na naczynia włosowate, które dostarczają krew do narządów ciała. Od łuku aorty odchodzą naczynia zaopatrujące w krew kończyny górne i głowę. Od aorty piersiowej tętnice odchodzą do oskrzeli, przełyku, śródpiersia i ścian klatki piersiowej. Od aorty brzusznej odchodzą tętnice zaopatrujące w krew trzewia: żołądek, wątrobę, śledzionę, jelita, nerki, narządy rozrodcze. Najdrobniejsze tętnice przechodzą w sieć naczyń włosowatych, które wnikają do tkanek. Tam zachodzi pobranie CO2 oraz oddanie tlenu i składników odżywczych. Dalej krew odpływa systemem żył, kierując się do serca. Drobne żyły zbierają się w żyły główne: górną i dolną, które uchodzą do prawego przedsionka. Do tego przedsionka uchodzą też żyły wieńcowe serca.

Krwiobieg mały – rozpoczyna się w prawej komorze, do której napływa krew żylna z prawego przedsionka. Skurcz komory tłoczy krew do pnia płucnego, który rozgałęzia się na tętnice płucne: prawa i lewą. W płucach dzielą się one na coraz drobniejsze tętnice aż do naczyń włosowatych, które oplatają pęcherzyki płucne. Tam zachodzi wymiana gazowa. Natleniona krew wraca czterema żyłami płucnymi do lewego przedsionka, a stąd do lewej komory.

Krew – jest jednym z płynów ustrojowych. Krew składa się z: części płynnej (osocza), elementów morfotycznych (komórek krwi).

Osocze – jest częścią płynną krwi tworzącą środowisko, w którym znajdują się elementy morfotyczne.

Do elementów morfotycznych zaliczamy:

• Krwinki czerwone (erytrocyty) – bezjądrzaste komórki mające kształt dwuwklęsłych dysków, wytwarzane w czerwonym szpiku kostnym. Transportują one tlen z płuc do tkanek dzięki zawartości hemoglobiny, biorą udział w przenoszeniu dwutlenku węgla z tkanek do płuc, oraz uczestniczą w utrzymywaniu stałego pH.

• Krwinki białe (leukocyty) – w ich komórkach występuje jądro. Są niemal bezbarwne i miej liczne od erytrocytów. Ich zadaniem jest ochrona organizmu przed patogenami takimi jak wirusy i bakterie.

• Płytki krwi (trombocyty) – najmniejsze z elementów morfotycznych krwi, bezjądrzaste komórki dostosowane budową do procesu krzepnięcia krwi. Pobudzają również wzrost komórek mięśni gładkich i naczyń, biorą udział w gojeniu ran i inicjowaniu zmian miażdżycowych.

Układ chłonny

W odróżnieniu od układu krwionośnego jest otwarty. Pomiędzy komórkami organizmu zbiera się płyn tkankowy, którego źródłem są naczynia włosowate krwionośne i produkty metabolizmu komórek. Z przestrzeni międzykomórkowej płyn tkankowy częściowo trafia z powrotem do naczyń włosowatych krwionośnych, a częściowo jako limfa (chłonka) dostaje się do włosowatych naczyń chłonnych, które łączą się w większe naczynia chłonne. Te, po wejściu przez węzły chłonne odprowadzają limfę do pni chłonnych, które wpadają do głównych naczyń chłonnych: przewodu piersiowego i przewodu chłonnego prawego. Oprócz naczyń do układu chłonnego zalicza się: węzły chłonne, tkankę limfatyczną w postaci grudek i migdałków oraz grasicę i śledzionę.

Przewód piersiowy – zbiera chłonkę z górnej lewej części ciała i całej strony dolnej, a wpada do żył w miejscu połączenia żyły podobojczykowej lewej z żyłą szyjna wewnętrzną lewą. Do niego uchodzą: pnie chłonne lędźwiowe prawy i lewy (odprowadzające limfę z kończyn dolnych i miednicy), pnie jelitowe (zbierające chłonkę z przewodu pokarmowego), pień szyjny lewy (do którego odpływa chłonka z lewej części głowy i szyi), pień podobojczykowy lewy (zbierający chłonkę z lewej kończyny górnej), pnie śródpiersiowe lewe (zbierające chłonkę z lewej części narządów klatki piersiowej).

Przewód chłonny prawy – zbiera chłonkę z prawej górnej strony ciała. Do niego uchodzą: pień szyjny prawy (do którego odpływa chłonka z prawej części głowy i szyi), pień podobojczykowy prawy (zbierający chłonkę z prawej kończyny górnej), pnie środpiersiowe prawe (odprowadzające chłonkę z prawej części narządów klatki piersiowej).

Naczynia chłonne dzieli się na powierzchowne i głębokie. Budowa naczyń chłonnych jest podobna do żył, z tym że zastawki występują w nich znacznie liczniej niż w żyłach.

Węzły chłonne – występują zwykle w skupieniach. Od zewnątrz węzeł okrywa łącznotkankowa torebka, która wnika do środka tworząc beleczki. Węzły chłonne wychwytują z limfy bakterie i substancje toksyczne, które zostają sfagocytowane przez obecne w nich komórki o właściwościach żernych i dlatego są uważane za barierę ochronną ustroju. Do najważniejszych węzłów chłonnych należą: węzły pachwinowe (w obrębie trójkąta udowego), węzły pachowe, łokciowe i szyjne.

Grudki chłonne – stanowią skupienia tkanki limfatycznej znajdujące się wśród tkanki obcej np. w błonie śluzowej jelita. Mogą występować jako grudki chłonne samotne lub tworzyć większe zespoły (grudki chłonne skupione).

Migdałki – skupienia tkanki limfatycznej w obrębie gardła. Wyróżnia się migdałki podniebienne (rozlokowane po obu stronach gardła w głębokich zachyłkach tzw. kryptach), migdałek gardłowy i językowy znajdujący się na podstawie języka.

Grasica – znajduje się w śródpiersiu przednim, za mostkiem. Od 12 roku życia zaczyna stopniowo zanikać. Składa się z dwóch płatów zbudowanych z wielu zrazików. W zrazikach wyróżnia się część korową i część rdzenną. Grasica produkuje i wysyła na obwód limfocyty T, a także produkuje hormony.

Śledziona – nieparzysty narząd o kształcie trójściennej piramidy, leżącym w prawym podżebrzu. Przylega ona do przepony, żołądka, nerki lewej, okrężnicy i ogona trzustki. Na śledzionę wyróżniamy: wypukłą powierzchnię przeponową, powierzchnię żołądkową, powierzchnię nerkową i powierzchnię okrężnicą. Pomiędzy powierzchniami nerkową i żołądkową występuje wnęka śledziony przez która wnika do wnętrza narządu śledziony tętnica śledzionowa oraz wychodzą żyły łączące się w żyłę śledzionową. Powierzchnia śledziony pokryta jest torebką łącznotkankową. Miąższ śledziony stanowi miazga czerwona zbudowana z tkanki siateczkowej. W miazdze czerwonej rozproszone są grudki chłonne, określane mianem miazgi białej. Śledziona magazynuje krew.