Wykład 5- postawy wobec języka
Postawa wobec języka- stanowiska zajmowane w sprawach językowych (dot. samego języka i zmian w nim zachodzących) zawierające zbiory poglądów, uzasadnianych racjonalnie lub emocjonalnie.
Stanowisko takie jest najważniejszym składnikiem świadomości językowej użytkowników. Charakteryzuje się też względną trwałością poglądów, w przeciwieństwie do wyrażanych okazjonalnie sądów językowych. Postawa taka ma przeważnie charakter przemyślany. Aby jednak wyartykułowany sąd językowy został uznany za przejaw przemyślanej postawy musi być podparty wiedzą teoretyczną z zakresu kultury języka, znajomością uzusu, albo emocjami.
Wśród Polaków językoznawcy wyróżniają kilka takich postaw. Są to:
Puryzm
Konserwatyzm
Postawy wobec języka są charakterystyczne nie tylko dla poszczególnych użytkowników, ale także i całych grup społecznych. Jednak, jak do tej pory, nie przeprowadzono wśród Polaków żadnych badań, których wyniki pozwoliłyby na przypisanie danej postawy językowej określonemu środowisku. Językoznawcy ostrożnie wypowiadają się, na podstawie badań cząstkowych, że puryzm (w odmianach tradycjonalistycznym lub elitarnym) występuje przeważnie wśród użytkowników pochodzących z wielopokoleniowej inteligencji, perfekcjonizm jest popularny w środowisku użytkowników zajmujących się zawodowo naukami ścisłymi lub techniką, a środowisko młodzieży charakteryzuje liberalizm lub indyferentyzm językowy.
O puryzmie jest w tych drugich notatkach, więc odpuszcze sobie opisywanie ;)
KONSERWATYZM JĘZYKOWY- nie należy wprowadzać żadnych innowacji językowych, ponieważ elementy już istniejące w języku całkowicie wystarczają. Konserwatyści językowi żywią więc niechęć wobec takich wyrazów jak puzzle (wystarczy "układanka"), a także wobec nowych form wyrazowych i ich odmian, jak "mielić" (według konserwatystów powinno być tradycyjnie "mleć", i odpowiednio: "mełłem", a nie "mieliłem") czy "ścielić" (tradycyjnie "słać" i odpowiednio: "słałem", a nie "ścieliłem"), ponieważ formy tradycyjne mają oparcie w historii języka. Bywa również, że konserwatyści żywią niechęć wobec neologizmów tworzonych przez pisarzy. Puryzm tradycjonalistyczny jest odmianą konserwatyzmu językowego.
PERFEKCJONIZM JĘZYKOWY- język jest przede wszystkim narzędziem komunikacji. Istnieje pewien ideał do którego język powinien dążyć język precyzyjny, ekonomiczny, jednoznaczny i ścisły. Wynika z tego dążenie perfekcjonistów do precyzyjnego i jednoznacznego użycia elementów językowych, a także do ograniczenia wszelkich wyjątków, oboczności i nieregularności w języku.
Perfekcjoniści żywią niechęć do korzystania z wyrazów, których użytkownicy dobrze nie rozumieją, takich jak "alternatywa" (z takiego niezrozumienia wynikać mogą błędne konstrukcje w rodzaju dwie alternatywy, które oznaczają nie dwie, a cztery możliwości). Unikają również wyrazów wieloznacznych, ponieważ mogą one spowodować niezrozumienie komunikatu przez odbiorcę. Dążą także do używania wyrazów zgodnie z terminologią naukową czy zawodową, niezależnie od powszechnej praktyki (np. nie "bez", a "lilak", ponieważ tak brzmi naukowa nazwa tego krzewu, nie "kontakt", ale "włącznik" i "wyłącznik" światła, nie "gdzie idziesz?", ale "dokąd idziesz?", ponieważ "gdzie" jest pytaniem o miejsce, a nie o kierunek, nie "plastik", ale "tworzywo sztuczne", ponieważ plastik jest materiałem wybuchowym itp.).
W zakresie gramatyki perfekcjoniści dążą do usunięcia wszelkich wyjątków przyjętych w języku (a więc nie: liść-liśćmi, ale liść-liściami, jak również nie: grunt-grunta, ale grunt-grunty itp.).
Również dla tej postawy charakterystyczna jest niechęć wobec rozpoczynania zdania od "więc" oraz domaganie się, żeby zawsze mówić pełnymi zdaniami.
LOGIZOWANIE W JĘZYKU- dążenie do uzgodnienia zjawisk językowych z powszechnie przyjętą logiką (nie chodzi tu jednak o logikę naukową, ale o tzw. logikę potoczną).
Przedstawiciele tej postawy dążą więc do zróżnicowania znaczeń wyrazów, takich jak "dziecinny" i "dziecięcy", "wieczorny" i "wieczorowy". Uznają też za nielogiczne, a więc błędne, takie formy jak "bardziej sprawiedliwy" (według nich można być tylko sprawiedliwym lub niesprawiedliwym) czy "bardziej łysy", "bielszy", "pełniejszy" (te przymiotniki nie podlegają według nich stopniowaniu). Są również bardzo niechętni wobec pleonazmów, takich jak: "zaspa śnieżna", "młoda dziewczyna", "mały piesek". Dążą również do logiki w zakresie słowotwórstwa, uznając za niewłaściwe takie wyrażenia jak np. "odchudzać się" (według nich powinno być "odtłuszczać się" lub "odgrubiać się") czy "nocnik" (gdyż tego naczynia można używać także w dzień).
W zakresie gramatyki uznają za błędne mówienie "będę spał", ponieważ czasownik "spać" jest w nim zastosowany w czasie przeszłym, a czasownik "być" w przyszłym, osoby logizujące uznają to za mieszanie dwóch czasów.
Natomiast we frazeologii dokonują błędnych modyfikacji związków frazeologicznych, tak aby spełniały one zasady logiczności (tak więc np. zamiast tradycyjnego Mądrej głowie dość dwie słowie używają "logiczniejszego", ale błędnego Mądrej głowie dość po słowie)
LIBERALIZM JĘZYKOWY- duża tolerancja wobec wszystkich zmian zachodzących w języku (a więc np. wobec zapożyczeń). Osoby podzielające taką postawę dopuszczają obecność w języku ogólnym wszelkich form regionalnych, zawodowych, rzadkich i przestarzałych. Nie rażą ich również wyrażenia potoczne.
Zgodnie z postawą liberalną należy zatem zaakceptować takie wyrazy jak: baby-sitter, "europoseł", "komuch" czy "zakręcony", ponieważ pozwalają one na określenie pewnych zjawisk pozajęzykowych. Postawa ta nie oznacza jednak braku hierarchizacji języka – osoby ją wyznające tolerują wszystkie nowe elementy językowe, ale niektóre z nich uznają za bardziej, a inne za mniej pożądane, niektóre właściwe dla języka w ogóle, a inne tylko dla niektórych jego odmian.
Skrajną postacią liberalizmu językowego jest leseferyzm językowy.
LASEFERYZM JĘZYKOWY- przekonanie, że język reguluje się samodzielnie, a więc nie należy ingerować w jego rozwój. Opiera się na akceptacji wszystkich zjawisk językowych i niewartościowaniu ich, zgodnie z założeniem, że elementy używane i istniejące w uzusie są najwyraźniej przydatne i odpowiadają na potrzeby użytkowników. Leseferyści żywią niechęć wobec wszelkich – czy to indywidualnych, czy instytucjonalnych – prób ingerencji w spontaniczny rozwój języka, uznając je za nieskuteczne lub szkodliwe. Postawa ta narodziła się w XIX wieku, współcześnie charakterystyczna jest przede wszystkim dla młodzieży. Leseferyzm jest skrajną postacią liberalizmu językowego.
INDYFERENTYZM- niepostrzeganiem języka jako wartości, a co za tym idzie, obojętnością wobec wszelkich zachodzących w języku zjawisk. Jest najczęściej nieświadomy i wynika zazwyczaj z braku zainteresowania kwestiami językowymi, które dla przedstawicieli tej postawy są mało istotne. Odróżnia ich to od leseferystów, którzy interesują się językiem i postrzegają go jako wartość, ale uznając go za mechanizm samoregulujący się akceptują wszystkie zjawiska językowe.
Indyferentyzm świadomy określany jest jako abnegacja językowa, która w skrajnym przypadku może przybierać formę celowego naruszania normy językowej.
POSTAWA NATURALNA (spontaniczna)- traktowaniem języka jako naturalnego dobra społecznego oraz przestrzeganiem tzw. naturalnej normy językowej (świadomej, ale nie skodyfikowanej, obowiązującej reguły mówienia w danej grupie).
Badacze przypuszczają, że taka postawa jest rozpowszechniona wśród użytkowników gwar ludowych i środowiskowych. W mniejszym zakresie dotyczy to języka zawodowego, ponieważ posługiwanie się profesjonalizmami wymaga większej świadomości językowej. W przeciwieństwie do indyferentyzmu postawa naturalna charakteryzuje się pojmowaniem języka jako wartości naturalnej oraz traktowaniem go jako jednego ze składników społecznego zachowania.
POSTAWA RACJONALISTYCZNA- w Polsce reprezentowana przez grupę językoznawców, a także przez niektórych humanistów, publicystów i pisarzy. Charakteryzuje się naukowym podejściem do języka, jego rozumową analizą (podpartą wiedzą z zakresu językoznawstwa), chociaż czasami także własną intuicją językową. Przedstawiciele tej postawy postrzegają język jako wartość, ale nie traktują go emocjonalnie. Postawa ta jest uznawana przez językoznawców za najlepszą, także dla każdego, niewykształconego w tej dziedzinie użytkownika języka. Dążą do jej popularyzacji poprzez podnoszenie świadomości językowej w społeczeństwie.
POSTAWY WOBEC JĘZYKA W UJĘCIU HISTORYCZNYM
Oświecenie:
XVI w. Łukasz Górnicki ostrzeżenia przed snobizmem językowym
Przeciwdziałanie modzie łacińskiej i francuskiej, przejrzystość nazw znaczeniowo polskich- względy patriotyczne
Spójna polityka językowa. Poważni autorzy: racjonalny stosunek do zapożyczeń leksykalnych.
Postawa emocjonalna: J. Rogaliński- Polska mowa powinna nam być droższa niż obca, ponieważ jest SWOJA. Jednym słowem wyższość mowy polskiej nad obcą i niechęć do zapożyczeń, makaronizmów i takich innych pierdów.
XIX w.:
Kontynuacja postawy oświeceniowej: przyrost rodzimego słownictwa (bracia Śniadeccy, O. Kopczyński)
Puryzm też spotykany
C. Pieniążek:
MÓW PO POLSKU
„to jest na czasie” czysto niemieckie
Po polsku „na to pora”
„od czasu do czasu” niemieckie!
Po polsku „co pewien czas”
„jak długo, tak długo” też szwabskie
Po polsku: „dopóki, dopóty”
A Passendorfer:
Sylaba – mów „zgłoska”!
Sympatyczny - miły, luby, pociągający, ujmujący
Symptomat- oznaka, objaw
KONKURSY JĘZYKOWE:
KELNER- stołowy (jest w drugich notatkach)
Szybka przekąska (fastfood?) - wcinanki, migdanie, małe co nieco, szybkożer, śniadapka, pędziżarcie, połyk.
Stanik- cieleśniak, babistonosz, tułownik, cielizna, przylgni czek, obciskacz, cielak, ciałolubnik, obleśnik
Jogging- rozkruszek, truchtaj kam przebieżka, biegówka, męczy nóg
Grill:
Jak się go używa siekaniec, pieczak, prażeniak, opiekało
Gdzie się go używa plenerowiec, ogrodowe ciepełko, kuchcik ogrodowy
Dlatego, że dymi dymi ruszt, wędzidło, zadymka
Dlatego, że skwierczy skwierczeć
Dlatego, że ponieważ bo tak ruszcień, druciak, smakruszt,węglożar, piekomięs
9 maja 2000- ustawa o języku polskim, która nakłada na media obowiązek ochrony wartości polszczyzny.
Epesza, listel, listron, o-mam, notel (email).
W prezentacji Hąci na początku był taki durny schemat, którego ona niestety nie opisała więc chuja wiem o co w nim chodzi, wiem tyle że on porządkuje w jakis sposób postawy wobec języka na kilka grup- panów języka, partnerów i kogos tam jeszcze. Niestety gówno wiem o tym, więc jeśli któraś z Was ma jakieś info to będę wdzięczna za pomoc :C