Powstanie i kierunki rozwoju PS:
PS powstała we Francji pod koniec XVIII w, kiedy wieśniacy znaleźli w lesie porzuconego chłopca. Znalezione niepełnosprawne dziecko przywieźli do Paryża do specjalisty. Itard zaczął się opiekować tym dzieckiem – Wiktorem. Chciał obudzić jego wrażliwość duchową, zainteresować życiem społecznym, poszerzyć zakres pojęć dziecka, chciał aby dziecko zaczęło mówić, spowodować aby dziecko wykonywało najprostsze operacje myślowe. Poniósł klęskę, niewiele udało mu się osiągnąć, ten fakt jest uznawany za początek pedagogiki specjalnej.
1876r – Seguin (praca „Leczenie moralne, higiena i edukacja idiotów” wierzył że ćwiczenia sensoryczno-motoryczne mogą pomóc stymulować proces uczenia się tych dzieci; uczeń Itarda) pomógł założyć najstarsze i największe stowarzyszenie zajmujące sie upośledzeniem umysłowym AAMR, działa do dziś – AAIDD.
We Włoszech Maria Montessori udowodniła, że dzieci z NI mogę być uczone przez konkretne doświad których dostarcza otoczenie bogate w środki manipulacyjne.
T. H. Gallauted – 1817, chciał sprowadzić do USA specjalistów od nauczania głuchych z Europy, ich zad było wprowadzanie modelu programów edukacyjnych.
S. G. Howe – założył przytułek w 1832 dla niewidomych, a w 1848 szkołę dla dzieci z upośledzeniem umysłowym.
E. Farrell – 1898, zaproponowała uczniów z N kształcić w kl specjalnych w szkołach powszechnych.
Polska – początek XIX wieku:
Maria Grzegorzewska - działalność organizacyjna: 1922 – państwowy instytut pedagogiki specjalnej (PIPS), jeden z 1 w Europie, jest do dzisiaj, kształcenie nauczyciela z działanością naukowo-badawczą; poglądy – otwrate, nowoczesne, sprzyjają kontynuowaniu i poszerzaniu, zajmowala się dyscyplinami PS i PS jako nauką ogólną, nie tworzyła teorii ale zespół ogólnych założeń teretyczno-metofoogicznych = teoretyczne podstawy PS.
1985 – pierwsza katedra PS stworzona dla Grzegorzewskiej, na wydziale nauk pedagogicznych uniwersytetu warszawskiego.
1975 – zakład psychopatologii dziecka i pedagogiki specjalnej – głównie absolwenci PIPS tworzyli nowe ośrodki, najbardziej znani: Dykcik, Aniela Korzon, Małgorzata Kupisiewicz, Janina Wyczesany.
Szkoła specjalna – 1924 czasopismo – sprawozdania, artykuły, badania, metody i narzędzia pracy.
Terminologia, systematyka i klasyfikacje w PS: podmiot i przedmiot.
Zakres PS można określić przez wymienienie kategorii specjalnych potrzeb edukacyjnych. Posiada swój przedmiot (niepełnosprawność, edukację, wychowanie, terapię, rehabilitacja, rewalidacja; wszelka celowa intencjonalna i spontanicznie podejmowana działalność na rzecz osób niep i ich rodzin) oraz podmiot (osoba niepełnosprawna i jej rodzina).
Wg IDEA 1975- wszystkie upośledzone dostęp do bezpłatnej i dostosowanej edukaci publicznej z naciskiem na nauczaniespecjalne i usługi towarzyszące.
PS zajmuje się osobami z odchyleniami od normy (powyżej i poniżej-zależnie od przyjętej teorii).
Tradycyjna klasyfikacja wyróżnia 3 stopnie: debilizm – najlżejszy, imbecylizm – średni, idiotyzm – najcięższy. Obecnie wyróżniane są 4: lekki, umiarkowany, znaczny, głęboki.
są to osoby, u których procesy poznawcze przebiegają w sposób nieprawidłowy, na skutek uszkodzonej aparatury percepcyjnej (węch, słuch, wzrok, dotyk, itd.)
są to osoby, u których postrzegany obraz poznawczy jest nie adekwatny do rzeczywistości, mają nieograniczoną zdolność do działania, ekspresji i rozumowania – możemy uznać, że są to osoby poniżej normy i wykazują duże problemy adaptacyjne (przystosowawcze)
są to osoby mające w wyniku uszkodzenia narządu ruchu lub przewlekłej choroby ograniczoną zdolność do działania i ekspresji oraz trudności adaptacyjne w środowisku szkolnym, rodzinnym, w życiu społecznym i pracy zawodowej
są to osoby, które podlegają resocjalizacji, czyli niedostosowane społecznie w skutek zaniedbań i błędów wychowawczych, zarówno przez szkołę, jak i dom, rodzinę, są to osoby wchodzące w konflikt z normami prawnymi i społecznymi
są to osoby znacznie przekraczające poziom normy intelektualnej i zdolności, które wymagają specjalistycznego ukierunkowania, stymulacji i specjalnego kształcenia.
Współczesna klasyfikacja osób niepełnosprawnych Z. Sękowskiej wyróżnia:
niewidomi i niedowidzący: niewidomi od urodzenia lub przed 5 rokiem życia, ociemniali, niewidomi i ociemniali z dodatkowymi kalectwami, niewidomi i ociemniali z upośledzeniem umysłowym, niedowidzący, słabo widzący w wysokim stopniu
głusi i niedosłyszący: głusi od urodzenia, głusi i niedosłyszący z dodatkowym kalectwem, ogłuchli mówiący, głusi z upośledzeniem umysłowym, głusi z resztkami słuchu, niedosłyszący
głucho – niewidomi
upośledzeni umysłowo: w stopniu lekkim, w stopniu umiarkowanym, w stopniu znacznym, w stopniu głębokim
przewlekle chorzy: ze względu na rodzaj schorzenia, ze względu na formę leczenia
osoby z uszkodzoną aparaturą ruchową: wady, choroby, urazy i uszkodzenia kręgosłupa , wady postawy, deformacje, amputacje, dysfunkcje kończyn, porażenia, atropia (zanik mięśni)
nieprzystosowani społecznie: z wyraźnymi zaburzeniami wyższych czynności U.N. oraz na tle endokrynologicznym (psychopaci, neuropaci, itp.), przy braku wyraźnych zaburzeń O.U.N. przy istniejących zaniedbaniach środowiskowych – młodzież moralnie zaniedbana
osoby z trudnościami w uczeniu w skutek dysharmonii rozwojowych i mikro deficytów
Pedagogika Specjalna wspiera się kilkoma kierunkami poszukiwań i badań:
etiologia – nauka, która próbuje dochodzić przyczyn, wyjaśnia, analizuje te czynniki, które zdeterminowały obniżenie sprawności psychicznej, nieprawidłowy rozwój, dysfunkcjonalność.
fenomenologia – nauka, która pomaga zrozumieć zjawisko towarzyszące upośledzeniu fizycznemu i psychicznemu, interpretuje objawy i opisuje objawy współwystępujące w danym przypadku.
profilaktyka – nauka, która próbuje zapobiegać, działania, które zmierzają do uniknięcia danego zjawiska ( patologii, dewiacji, schorzenia czy niepełnosprawności)
terapia pedagogiczna – koryguje, usprawnia i leczy pewne odchylenia
integracja – jest to idea, ruch zmierzający do zespolenia osób sprawnych i niep., (normalizacja – idea głoszona przez osoby niepełnosprawne.)
Modele niepełnosprawności. Relacje pedagogiki z innymi dziedzinami naukowymi.
| Dwa przeciwstawne modele niepełnosprawności |
|---|
| Model medyczny |
- problem JEDNOSTKOWY - opieka medyczna - leczenie indywidualne - pomoc profesjonalna
- przystosowanie jednostki - zachowanie - opieka - polityka zdrowotna - indywidualne przystosowanie |
Pedagogika specjalna od początku sięgała do dorobku innych nauk w tym nauk eksperymentalnych i przyrodniczych – pedagodzy specjalni podkreślają interdyscyplinarny charakter, co jest groźne dla tożsamości pedagogiki specjalnej, która jak to określił Paul Moore jest pedagogiką i niczym innym – powinna zatem budować i rozwijać własne podejście do rzeczywistości właściwe tylko dla niej i odróżniające ją od innych sposobów konceptualizacji rzeczywistości.
Modele rehabilitacji osób niepełnosprawnych.
Wyróżnia się wiele dziedzin rehabilitacji mających charakter komplementarny: medyczna, ruchowa (zwana dostosowaną aktywnością ruchową), zawodowa, społeczna, pedagogiczna (zdaniem Stanisława Kowalika jest praktyczną, profesjonalną działalnością wspomagającą i korygującą rozwój osób z N przez włączenie ich w specjalny system kształcenia (nauczania i wychowania) = z PS).
Rehabilitacja osób niepełnosprawnych to celowy, zorganizowany, systematycznie stosowany, indywidualnie zróżnicowany proces. Wyznacza, jakość życia tych osób. Obejmuje: spełnianie zadań rozwojowych, wspieranie, wspomaganie ogólnego rozwoju psychofizycznego, kształtowanie kompetencji, sprawności, zdolności adaptacyjnych, autorehabilitację, wzmacnianie, dynamizowanie sił rozwojowych. Umożliwia: uzyskanie poprawy w funkcjonowaniu, osiągniecie odpowiedniego do stopnia niepełnosprawności, zakresu samodzielności, niezależności życiowej (wg Gładkowskiej – JAKOŚĆ CZŁOWIEKA – składa się co najmniej 5 kategorii zjawisk: stan zdrowia, warunki materialne, dobrostan emocjonalny, więzi społeczne oraz samorealizacja, które w sposób nie odłączny są związane z możliwością samoistnienia).
Edukacja specjalna w Polsce i na świecie.
Usługa/ element wpsierający sstemu edukacyjnego, gdzie profejonaliści konsultują się z nauczycielami, lub zapewniają wkład instruktażowy i współpracują z innymi osobami uczącymi niepełnosprawnych.
Nauczyciel ES - dorze wykształcony, łagodny, dystyngowany, wielce zainteresowany wychowankami, błyskotliwy zapał, nie pochopny, wytrwały, cierpliwy.
Specjaliści: pedagodzy specjalni, logopedzi, odpowiednio przygotowani nauczyciele ogólni, specjaliści od technologii wspierających, audiolodzy, zespoły diagnostyczne i orzekające, tłumacze dla niesłyszących, terapeuci rodzinni i zajęciowi, rehabilitanci, paraprofesjonaliści (pomocnicy nauczycieli), fizjoterapeuci, psycholodzy.
Specjalnie opracowane nauczanie, bezpłatne dla rodzica, zaspokajające indywidualne potrzeby dziecka z N, w tym nauczanie prowadzone w klasie szkolnej, w domu, w szpitalach i instytucjach oraz w innych miejscach; obejmuje również wychowanie fizyczne.
3 cechy definiujące edukacje specjalną: bezpłatna, odpowiadająca potrzebom edukacja publiczna; najmniej ograniczające środowisko; indywidualnie określony program edukacyjny.
Postawy wobec niepełnosprawności.
Współcześnie w literaturze najczęściej wymienia się dwie skrajne postawy, a zarazem formy zachowania się wobec osób z niepełnosprawnościami: akceptację oraz odtrącenie.
Postawa pozytywna (akceptująca) cechuje się życzliwością, sympatią, uznaniem, szacunkiem i empatią. Pojawia się wówczas, gdy znika lub zmniejsza się obciążenie związane z nawiązywaniem kontaktu z osobą niepełnosprawną oraz kiedy kontakt z nią nabiera dla danej osoby większej wartości.
Postawa negatywna wyraża się przez nieprzychylność do osób niepełnosprawnych. Można tu przytoczyć takie określenia jak: unikanie, brak akceptacji, poniżanie, piętnowanie itp. Często przyczyną postaw negatywnych są stereotypy i przesądy, uprzedzenia. Postrzeganie osób z niepełnosprawnościami przez pryzmat stereotypów i przesądów prowadzi do ograniczenia ich w każdej dziedzinie życia. Jednostka posiadająca cechy wyróżniające ją spośród innych jest piętnowana. Stereotypy, uprzedzenia i przesądy doprowadzają do tego, że widziane są tylko słabe strony np. deformacja ciała, ograniczenia fizyczne, które przedstawiają osoby z niepełnosprawnościami jako bezradne, czy niesamodzielne.
Subdyscypliny PS:
Według Marii Grzegorzewskiej:
oligofrenopedagogika – pedagogika dotycząca upośledzeń umysłowych
surdopedagogika – pedagogika dotycząca upośledzeń słuchu i mowy
tyflopedagogika – pedagogika dotycząca upośledzeń wzroku
resocjalizacyjna – pedagogika dotycząca zaburzeń w zachowaniu, na tle czynników
organicznych i środowiskowych
terapeutyczna z rehabilitacyjną – pedagogika dotycząca kalectwa i schorzeń
przewlekłych
praca socjalna
pedagogika korekcyjna
logopedia
Według Janiny Daraszewskiej:
rewalidacja – osoby z upośledzeniem umysłowym
rehabilitacja – osoby z dysfunkcją narządu ruchu i z chorobami przewlekłymi
resocjalizacja – osoby nieprzystosowane społecznie
Współczesna klasyfikacja według Władysława Dykcika:
pedagogika rewalidacyjna – osoby niepełnosprawne intelektualnie, z niepełnosprawnością sensoryczną (wzrok, słuch) i z niepełnosprawnością sprzężoną (wzrokowo słuchowa)
pedagogika terapeutyczna – osoby przewlekle chore z dysfunkcją narządów ruchu, z odmiennością somatyczną (interseksualizm, bulimia, anoreksja), z autyzmem, zespołami psychozo podobnymi (zespół Aspergera, schizofrenia dziecięca i wieku podeszłego)
pedagogika korekcyjna – osoby z dysfunkcjami parcjalnymi (fragmentaryczny deficyt w rozwoju)
pedagogika resocjalizacyjna – osoby aspołeczne, antyspołeczne, jednostki przestępcze i dewiacyjne z nieprzystosowaniem społecznym
pedagogika wybitnych uzdolnień – osoby ogólnymi i wybiórczymi uzdolnieniami.
Organizacja i formy kształcenia specjalnego i integracyjnego w Polsce + 9. Formy kształcenia uczniów z SPE wg Szumskiego.
- dwa typy sposobów organizowania kształcenia: segregacyjnego i niesegregacyjnego zwanego integracyjnym
- współczesne systemy ocenia się ze względu na poziom integracyjności – dlatego, że upowszechnienie integracyjnych form kształcenia zostało uznane za cel rozwoju systemu kształcenia uczniów z niepełnosprawnościami:
A. Formy segregacyjne: szkoły specjalne i klasy specjalne w szkołach powszechnych
B. Formy nie segregacyjne:
1) klasy ogólnodostępne (powszechne) nazywane integracją jednostkową i polega na tym, że uczniowie z niepełno sprawnościami uczęszczają do normalnych klas w szkole – nie są całkowicie pozbawieni specjalistycznej pomocy pedagogicznej mogą korzystać z pomocy specjalnej poza klasą szkolną w postaci zajęć rewalidacyjnych, nauczyciele są zobowiązani do dostosowania programu nauczania do zaleceń wskazanych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, mogą one dotyczyć wymagań stawianych uczniom, jak i metod ich nauczania.
2) klasy integracyjne – lub całe szkoły integracyjne, zasady ich funkcjonowania obowiązują do dzisiaj – warunki funkcjonowania klas są dostosowane do kształcenia uczniów z niepełno sprawnościami, klasy zatrudniają dodatkowych nauczycieli posiadających specjalistyczne wykształcenie z zakresu pedagogiki specjalnej, posiadają zredukowaną do 15 – 20 osób liczebność, z czego 3 – 5 osób stanowią uczniowie niepełnosprawni.
System kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi DODATEK
1. Zasada powszechności nauczania:
- zasada powszechności – dążenie do objęcia nauką przynajmniej na poziomie obowiązku szkolnego wszystkich dzieci i młodzieży, z prawa dostępu do obowiązkowej nauki nie zostały wyłączone żadne dzieci, bez względu na poziom i rodzaj ich niepełnosprawności oraz miejsce pobytu
- zniesienie podziału na osoby wyuczane i niewyuczalne
- nawet osoby z głębokim upośledzeniem i niepełno sprawnościami wielorakimi nie są zwolnione z obowiązku szkolnego – uczniowie z głęboką niepełnosprawnością realizują ten obowiązek w formie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych.
2. Orzekanie o potrzebie kształcenia specjalnego:
- wprowadzenie rozróżnienia między niepełnosprawnością, a niepełnosprawnością edukacyjną, którą nazwano potrzebą kształcenia specjalnego
- sposób orzekania o potrzebie specjalnego kształcenia – na mocy orzeczenia wydają specjalistyczne zespoły orzekające powoływane przy poradniach psychologiczno – pedagogicznych, na podstawie wielorakiej i interdyscyplinarnej diagnozy zespoły rozstrzygają czy dziecko potrzebuje specjalnego kształcenia, a także tworzą rekomendacje dotyczące metod i form pracy z dzieckiem oraz rodzaju szkoły, w której powinno być ono kształcone – nie mają charakteru rozstrzygającego, w decydowaniu o wyborze formy kształcenia mają pierwszorzędną rolę rodzice lub prawni opiekunowie dziecka
- tzw. kategoryzacja – czyli zasadność orzekania rodzaju niepełnosprawności uczniów;
W Polsce wśród kategorii specjalnego kształcenia nie ma kategorii trudności w uczeniu się – nie jest u nas uznawany za niepełnosprawność w rozumieniu prawa oświatowego, co różni polski system szkolny od większości systemów większości krajów wysoko rozwiniętych – uczniowie z trudnościami w uczeniu się nie są pozbawieni specjalnej pomocy pedagogiczne – podstawowymi formami pomocy są zajęcia korekcyjno – wyrównawcze w przypadku uczniów z zaburzeniami mowy logopedyczne.
Środki modernizacji polskiego systemu kształcenia specjalnego DODATEK
1) System wczesnej interwencji – służy rozpoznaniu zaburzeń rozwojowych u dzieci zanim pójdą do szkoły oraz intensywnemu wspomaganiu ich rozwoju. Bazę organizacyjną dla wczesnego wspomagania rozwoju mogą stanowić różnego typu placówki oświatowe; powołuje się w nich wielospecjalistyczne zespoły, które zajmują się przygotowaniem i realizacją programów wspomagania rozwoju dzieci, a także nawiązują współpracę z odpowiednimi instytucjami służby zdrowia i pomocy społecznej; oparty na współpracy z domem.
2) Wspólna podstawa programowa – jest dokumentem określającym minimalne, wspólne standardy w zakresie celów, treści, umiejętności i sposobów kształcenia dla każdego etapu edukacyjnego, obowiązują każdego z wyjątkiem uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębszym niż lekki; trzy ważne zalety:
A. stanowi warunek konieczny, choć niewystarczający dla upowszechnienia kształcenia niesegregacyjnego, sprzyja by wspólne nauczanie było rzeczywiście wspólne
B. ułatwia realizację zasady drożności, czyli zmianę formy organizacyjnej kształcenia uczniów z niepełno sprawnościami, uczeń może łatwiej przenosić się ze szkoły powszechnej do specjalnej i odwrotnie
C. wspólna podstawa programowa jest ważnym instrumentem podnoszenia poziomu wiedzy i umiejętności uczniów z niepełno sprawnościami, a tym samym wyrównywania szans edukacyjnych i życiowych
3) System sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych – powiązany z podstawą programową, uczniowie pobierający naukę zgodnie z podstawą programową przystępują do sprawdzianów kompetencyjnych na koniec szkoły podstawowej i egzaminów gimnazjalnych; uczniowie z zaburzeniami sensorycznymi (niedowidzący, niesłyszący) przystępują do standardowych testów dostosowanych do rodzaju ich niepełnosprawności.
Specjalne potrzeby edukacyjne:
Specjalne potrzeby edukacyjne według M.Bogdanowicz odnoszą się do tej grupy uczniów, która nie może podołać wymaganiom powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego. Mają oni, bowiem znacznie większe trudności w uczeniu się niż ich rówieśnicy. Są w stanie kontynuować naukę, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu nauczania i wychowania, specjalnych metod, dostosowanych do ich potrzeb, możliwości i ograniczeń. Powinni być nauczani przez specjalistyczną kadrę pedagogiczną w odpowiednich warunkach bazowych przy uwzględnieniu odmiennych rozwiązań organizacyjnych.
1. Uczniowie z uszkodzeniami sensorycznymi, do których należą:
- osoby niewidome i słabowidzące
- osoby niesłyszące i słabosłyszące
2. Uczniowie z uszkodzeniami motorycznymi, do których należą:
- osoby z niepełnosprawnością motoryczną - z uszkodzeniem narządu ruchu,
- osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych.
3. Uczniowie z upośledzeniem umysłowym, z niesprawnością intelektualną.
4. Uczniowie z zaburzeniami komunikacji językowej.
5. Uczniowie ze złożonymi niepełnosprawnościami, do których należą:
- dzieci z niepełnosprawnościami sprzężonymi – niep. wzajemnie się warunkującymi,
- dzieci z niepełnosprawnościami dodatkowymi – nakładającymi się.
6. Uczniowie z zaburzeniami emocjonalnymi i zachowania.
7. Uczniowie z autyzmem dziecięcym i pokrewnymi zaburzeniami (zespól Aspergera, mutyzm).
8. Uczniowie ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (dyslalia, dysgrafia, dysleksja, itd.).
9. Uczniowie z przewlekłymi schorzeniami somatycznymi - które cierpią na chorobę nieuleczalną albo nawracającą lub postępującą, trwającą jeden rok lub więcej.
Zasady edukacji specjalnej:
1. Bezpłatna odpowiadająca potrzebą edukacja publiczna.
2. Prawo rodziców do zakwestionowania orzeczenia i decyzji o skierowaniu dziecka do danej placówki.
3. Nauczanie zindywidualizowane dla wszystkich dzieci N.
4. Zapewnienie odpowiednich usług towarzyszących.
5. Zindywidualizowana diagnoza.
6. Planowanie zindywidualizowanego programu nauczania.
7. Nauczanie za wszelką cenę realizowane w najmniej ograniczającym środowisku.
8. Pomoc federalna dla stanów i rejonów szkolnych w zmniejszeniu kosztów związanych z nauczaniem specjalnym.
Integracja i normalizacja.
NORMALIZACJA – oznacza udostępnienie wszystkim osobą z N lub innym upośledzeniem wzorców życiowych i warunków życia codziennego, które są jak najbliższe lub takie same jak normalne warunki i sposoby życia w społeczeństwie; zasada ta dotyczy każdego aspektu życia.
INTEGRACJA – włączenie do ogólnego nurtu dzieci wcześniej segregowanych, a we włączeniu dzieci z niepełnosprawnościami są od początku wychowywane i kształcone razem ze sprawnymi rówieśnikami i to szkoła przystosowuje się do ich potrzeb, a nie odwrotnie.
Metody pracy pedagoga specjalnego (formy oddziaływań).
- rewalidacja – Maria Grzegorzewska wyodrębniła cztery sposoby oddziaływań rewalidacyjnych:
1) Kompensacja – proces wykształcania mechanizmów zastępczych.
2) Korektura – rozumie się działania mające na celu przywrócenie do normy nieprawidłowo działających narządów, układów lub zmysłów.
3) Usprawnienie – obejmuje maksymalne rozwijanie zadatków i sił organizmu, które są nieuszkodzone lub najmniej uszkodzone, jednym z istotnych celów tych zabiegów jest przejęcie funkcji narządów uszkodzonych przez narządy nieuszkodzone.
4) Wzmocnienie dynamizmu adaptacyjnego jednostki.
- na określenie działań zmierzających do usuwania uszkodzeń i zaburzeń w pedagogice używa się terminu terapia – terapia pedagogiczna, oznacza leczenie, to w pedagogice odnoszone jest do działań, które posiadają szersze niż naprawcze cele – wielu autorów określa jako każdy rodzaj interwencji służącej tworzeniu warunków wspierających rozwój jednostki – część tych działań wyrasta z orientacji leczniczej i służy usprawnianiu konkretnych narządów czy zespołów oraz ściśle określonych funkcji – np. programy terapii logopedycznej, usprawnianie widzenia, rehabilitacja ruchowa (Vojta, Bobath)
- większość oddziaływań wywodzi się z orientacji tzw. ekologiczno – systemowej – mają na celu ogólne wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych (w liczbach).
Pierwsze dane podstawówka, drugie – gimnazjum:
- niesłyszący 1106 913
- słabo słyszący 3080 1700
- niewidomi 219 82
- słabo widzący 2090 1233
- z niepełnosprawnością ruchową 4038 2414
- z upośledzeniem lekkim 31695 35732
- umiarkowanym lub znacznym 10218 4949
- głębokim 3584 164
- z rozpoznanym autyzmem 389 135
- z niepełnosprawnością sprzężoną 6648 3233
- niedostosowani społecznie 598 3119
- zagrożeni niedostosowaniem społecznym 772 1684
- zagrożeni uzależnieniem 71 282
- z zaburzeniami zachowania 5059 3021
- z zaburzeniami psychicznymi 275 913
- z chorobami przewlekłymi 5063 1700