„Metody Badań Pedagogicznych”

opr. IV rozdziału książki Łobockiego Mieczysława

SOCJOMETRIA

- łatwa i prosta w użyciu

- prekursor J.L. Moreno

- zastosowanie jej wymaga znajomości zasad metodologicznych

- zagrożenie zbytnią pochopnością i brakiem krytycyzmu

- dotyczy stosunków nieformalnych

TECHNIKI SOCJOMETRYCZNE

Charakter technik socjometrycznych to najogólniej mówiąc podawanie nazwiska i imienia konkretnych osób w zależności od podanych kryteriów przedstawionych za pomocą specjalnie utworzonych pytań.

Pytania dotyczą różnego rodzaju stosunków społecznych.

Głównie uczuć (sympatii i antypatii) żywionych w stosunku do tych osób:

- stosunki przyciągania (atrakcji) np. sympatia, przyjaźń

- stosunki odpychania ( repulsji) np. wrogość, agresja

PODZIAŁ TECHNIK SOCJOMETRYCZNYCH

- wersja klasyczna (J.L.Moreno)

- wersja nowsza (wymaga ustosunkowania się osób badanych do każdej osoby będącej członkiem badanej grupy

Obie techniki dają te same rezultaty, osoba lubiana nie traci sympatii, a izolowana cech do niej przypisanych.

Techniki te służyć mogą takim samym lub podobnym celom badawczym.

Za pomocą technik socjometrycznych można poznać:

1. strukturę wzajemnych powiązań poszczególnych uczniów ze sobą

2. pozycję społeczną

3. podgrupy klasowe

4. przynależność do nich

5. zmiany w stosunkach międzyosobniczych i międzygrupowych

6. wzajemne postawy uczniów ( przychylne, obojętne, nieżyczliwe)

7. „status socjometryczny” – miejsce jednostki w hierarchii grupowej

ZASTOSOWANIE TECHNIK SOCJOMETRYCZNYCH wg M. Pilkiewicza

• identyfikacja jednostek wymagających specjalnej uwagi np. uczniów nieprzystosowanych społecznie lub nadmiernie zahamowanych

• ustalenie wewnętrznej struktury grupy (ilość podgrup, ich skład osobowy, powiązania)

• mierzenie czynników:

- wielkość wpływu jednostek na innych członków grupy

- badanie spostrzegania i oceniania własnej roli i ról innych członków

- badanie innych przejawów świadomości społecznej

Badania tego rodzaju stosuje się:

• dla grupy liczącej od kilku do kilkudziesięciu osób

• dzieciom od min. Wieku przedszkolnego

• w sposób indywidualny i zbiorowy

• krótki czas wypełniania testu (ok. 15 min)

• minimum wyposażenia materiałowego

WADY TECHNIK SOCJOMETRYCZNYCH

• brak podania motywacji dokonywanych wyborów przez osoby badane

• odpowiedzi przypadkowe, nieprzemyślane

TECHNIKA SOCJOMETRYCZNA J.L.Moreno

Polega ona na podaniu wszystkim członkom danej grupy starannie przemyślanych i specjalnie formułowanych pytań, dotyczących badanego problemu.

1. KONSTRUŁOWANIE TESTU SOCJOMETRYCZNEGO

• prawidłowa konstrukcja wpływa na powodzenie badania

• pytania mają być formułowane jasno i wyraźnie określać kryteria wyboru

• sformułowane tak aby były zrozumiane jednoznacznie przez każdego badanego

• pytania ciekawe i interesujące

• zawierające sytuacje życiowe, typowe

• odnoszące się do szerokiej dziedziny ich działalności

KRYTERIA KONSTRUŁOWANIA PYTAŃ (N.E. Gronlund, M. Pilkiewicz)

1. Jasne wskazanie na rodzaj i istotę aktywności zgodnie z którą ma być wybrany wybór

2. Oparte na czynnościach lub sytuacjach dobrze znanych członkom grupy

3. Zminimalizowanie wpływu czynników przypadkowych, sytuacyjnych

4. Oparte na silnych, istotnych i względnie trwałych stosunkach międzyosobniczych

5. Umożliwienie dokonywania wzajemnych wyborów pomiędzy członkami danej grupy bez większych trudności, bez groźby zmienienia dotychczasowej struktury wbrew woli jej członków oraz bez konfliktów wewnętrznych

PODZIAŁ SYTUACJI

1. rzeczywista

• uwzględnia realne potrzeby osób badanych

• test ma na celu poznanie stosunków panujących w grupie i dokonanie w niej konkretnych zmian

• stwarza warunki spontanicznego i naturalnego dokonywania wyboru

1. upozorowana

• hipotetyczna

• należy jej unikać

• można wykorzystać gdy nie mamy okazji bliższego poznania charakterystycznych czynności dla grupy, które coś dla nich znaczą

W pytaniach zdaniem G.Bastin – dobrze jest domagać się nieograniczonej liczby wyborów, aby badanie było bardziej wiarygodne.

Z reguły jednak w przypadku pytań pozytywnych w klasach młodszych istnieje próg 2-3 wyborów, w wyższych zaś klasach do 5 osób. W przypadku pytań negatywnych nie ustalamy liczby wymienianych nazwisk.

CELE BADAŃ

1. przegrupowanie (2 pytania)

2. zbadanie stosunków międzyosobniczych (więcej niż 2)

TEST PERCEPCJI SOCJOMETRYCZNEJ

- jest odwróceniem testu socjometrycznego

- osoby badane odgadują kto je wybrał lub odrzucił w odpowiedziach na pytania

- istotny podczas diagnostyki indywidualnej

1. SPOSÓB PRZEPROWADZANIA BADAŃ SOCJOMETRYCZNYCH

1. Instrukcje

• dokładność zależy od sposobu przeprowadzania badania

• tłumaczenie dzieciom jakim celom one służą

• zwrócenie uwagi na następstwa dokonywanych wyborów

• brak nierealnych obietnic

• wytłumaczenie zasad dokonywania wyborów(od osoby, która najbardziej spełnia dane kryterium do najmniej)

• informowanie o liczbie możliwych odpowiedzi

• zapewnienie dyskrecji

• zaznaczenie, że chłopcy mogą wybierać dziewczynki i odwrotnie

1. Test

• unikanie sformułowań typu: „badanie testowe”, „test socjometryczny”, „socjometria”

• kartki jednakowej wielkości

• najlepsza forma – kwestionariusz z gotowymi pytaniami

1. Zebranie testu

2. Sporządzenie wstępnych notatek dot. podejścia do wykonywania testu, warunkach i przebiegu badań

1. PORZĄDKOWANIE I ANALIZA DANYCH

1. Uporządkowanie

• sporządzenie tabeli, tzw. matrycy socjometrycznej

• dobranie odpowiedniego kryterium

• jakość i ilość uwzględnionych kryteriów zależy od naszego celu

• tabele oddzielne do każdego pytania

1. Analiza danych

1. graficzna – wykreślenie socjogramów (graficzne przedstawienie wyborów)

2. ilościowa – znalezienie odpowiednich wskaźników liczbowych

SOCJOGRAMY- graficzne przedstawienie rozkładu dokonanych przez uczniów wyborów. Dzielą się na:

• grupowe – uwzględnia wszystkie osoby badane

• indywidualne – tylko te osoby, które są związane bezpośrednio z wyeksponowaną na nim jednostką

Dziewczynki oznaczamy kółkiem.

Chłopców trójkątem.

Poszczzególne wybory oznaczamy liniami prostymi zakończonymi strzałkami.

Wybory odwzajemnione linie na obu końcach oznaczone strzałkami.

RODZAJE SOCJOGRAMÓW:

• uporządkowany

• kołowy (M.L. Northway)

• hierarchiczny

Do analizy klasy szkolnej szczególnie przydatne są wskaźniki grupowe:

• pozytywnej lub negatywnej ekspansywności klasy (E)

(dotyczy przeciętnej liczby wyborów, osoby badane nie były ograniczone liczbą odpowiedzi)

$$E = \frac{ogo\ln{a\ liczba\ wyborow\ oddanych\ przez\ klase}}{N - liczba\ wszystkich\ osob\ w\ klasie}$$

PE – otrzymujemy po podstawieniu pozytywnych wyborów

NE – wybory negatywne

• spoistości klasy (Co)

(ograniczona i nieograniczona liczba wyborów)

$$\text{Co} = \frac{liczba\ wyborow\ wzajemnych}{C_{2}^{N} - \ liczba\ mozliwych\ wzajemnych\ wyborow\ w\ klasie}$$

Wzór bierze pod uwagę jedynie wybory pozytywne.

• zwartości klasy (Icc)

(wskaźnik jest tym wyższy o ile więcej jest wyborów odwzajemnionych)

$$\text{Icc} = \frac{R*q}{U*p}$$

R- liczba wyborów wzajemnych

U- liczba wyborów nieodwzajemnionych

p- równa się $\frac{d}{N - 1}$ d- liczba wyborów dopuszczonych

q- równa się 1-p

• integracji klasy (I)

(klasa tym bardziej zintegrowana, im mniej jest w niej uczniów izolowanych)

$$I = \frac{1}{liczba\ osob\ izolowanych}$$