Psychologia osobowości

Wykład 1

1.Definicje osobowości

*Persona= osobowość – persona to maska nakładana przez starożytnych aktorów. Jako maska sugeruje udawanie cech odmiennych od prawdziwych;

*Persona bez konotacji wskazujących na iluzję zaczęła wskazywać na jawne i prawdziwe cechy osoby;

*Wewnętrzne słabiej okazywane oraz ukryte cechy psychiczne jednostki.

2.Osobowość definicja współczesna

*Złożony wzorzec głęboko zakorzenionych cech psychicznych;

*Wzorzec przejawiający się automatycznie w niemal każdej sferze funkcjonowania psychologicznego

*Wzorzec cech występujących w całym złożonym układzie jednostki.

3. Definicja osobowości

*Zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;

*Zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;

*Zespół psychologicznych mechanizmów: np.tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe

4. Cecha osobowości a kryteria diagnozowania

*Cecha- trwały wzorzec zachowania przejawiany niezależnie od chwili w wielu różnych sytuacjach

*Kryteria diagnozowania– zdefiniowane cechy, do których odwołują się klinicyści w opisie danej osoby. Listy cech, które muszą występować, aby można było postawić określoną diagnozę.

5. Norma a patologia

*Nie można całkowicie odróżnić normy od patologii;

*Kryteria diagnostyczne to konstrukty społeczne;

*Definicje patologii, czy zaburzenia obciążone są z konieczności wartościowaniem;

*Normalność to pojęcie definiowane społecznie i kulturowo;

6. Normalność

*Zdolność do niezależnego, kompetentnego funkcjonowania, ukierunkowanego na uzyskiwanie poczucia osobistego zadowolenia i poczucia satysfakcji;

7. Czy istnieje osobowość dojrzała?

*Realistyczny obraz siebie. Funkcjonują jednocześnie w nas dwa obrazy- "ja realny" i "ja idealny". Im większa jest rozbieżność między nimi, tym wyższy jest w nas poziom neurotyzmu (skłonności do reakcji nerwicowych). Potrzebna jest konstrukcja "lustra duszy"- byśmy zobaczyli odbicie własnego wnętrza.

8. Kompetencje poznawczo -motywacyjne

*Poczucie rzeczywistości- stąpanie po ziemi jest w tym przypadku równoznaczne stwierdzeniu, że nie jestem w stanie zrobić wszystkiego najlepiej, że mam prawo popełniać błędy, na których się będę uczył. Jest to również stawianie realistycznych celów.

9. Kompetencje emocjonalne

*Dojrzałość emocjonalna- świadomość własnych emocji- np. wytłumaczenie sobie negatywnych relacji do konkretnej osoby;

Czytelność własnych emocji- ujawnianie ich, i komunikowanie sobie i innym w społecznie akceptowany sposób;

Kontrola własnych emocji i umiejętność złożonej ich regulacji.

10. Kompetencje społeczne

*umiejętność wchodzenia w dojrzałe związki emocjonalne -empatia i asertywność

*przewidywalność w istotnie ważnych zachowaniach (przewidywalność reakcji swoich i innych)

*otwartość w relacjach

*względnie stały ale nie sztywny system wartości

Wykład 2

1. Zaburzenia osobowości

Stan psychiczny, w którym następuje częściowa dezintegracja psychiki, rozchwianie emocjonalne, szybkie gwałtowne zmiany osobowości;

Efekt niedopasowania potrzeb, sposobu ich zaspokajania i sposobu realizacji zadań jednostki na danym etapie życia do wymogów społecznych czyli aktywności własnej do wymagań społecznych i kulturowych obowiązujących w środowisku jednostki. (ICD10)

2. Objawy:

*Znacząco dysharmonijne postawy lub zachowania, wyrażające się w takich obszarach życia psychicznego jak: afektywność, kontrola zachowań impulsywnych, style myślenia lub przeżywania, relacje z innymi osobami;

*Wzorce zachowań trwają przez długi okres i nie są ograniczone do zaostrzenia innego zaburzenia psychicznego;

*Wzorce zachowań utrudniają funkcjonowanie oraz relacje z innymi osobami

*Zaburzenia osobowości rozpoczynają się w okresie dzieciństwa lub adolescencji i trwają w okresie dorosłości;

*Subiektywne uczucie dyskomfortu w przebiegu zaburzeń osobowości pojawia się zwykle w późniejszym okresie jej trwania;

*Zaburzenia te prowadzą zwykle do gorszego funkcjonowania społecznego lub zawodowego

3. Definicje zaburzenia wg DSM IV

Klinicznie znaczący syndrom bądź wzorzec behawioralny lub psychologiczny, który obserwujemy u danej jednostki i który ma związek z odczuwanym w danym momencie cierpieniem(bolesnym symptomem), upośledzeniem(zakłóceniem w jednej lub kilku sferach), znacznie zwiększonym ryzykiem poniesienia śmierci, odczuwania bólu, ograniczenia swobody działania. Przejaw behawioralnej, psychologicznej lub biologicznej dysfunkcji występującej u danej osoby.

4. Grupy zaburzeń osobowości według DSM IV

*GRUPA A -„Homo hominilupusest” (człowiek człowiekowi wilkiem)

brak bliskich związków z innymi, emocjonalny chłód, tendencje do nietypowego postrzegania rzeczywistości

*Osobowość paranoiczna

*Osobowość schizoidalna

*Osobowość schizotypowa

5. Osobowość paranoiczna (paranoidalna)

*wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie

*tendencja do przeżywania długotrwale przykrości

*podejrzliwość, ujmowanie obojętnych działań otoczenia jako wrogich lub pogardliwych

*sztywne poczucie własnych praw

*podejrzenia dotyczące wierności

*przecenianie własnego znaczenia

*pochłonięcie wyjaśnieniami wydarzeń

6. Osobowość schizoidalna

*brak lub znikome działania służące przyjemności

*chłód emocjonalny

*ograniczona zdolność wyrażania emocji wobec innych

*niezainteresowanie pochwałami i krytyką

*brak zainteresowania doświadczeniami seksualnymi

*preferencja samotnictwa

*pochłonięcie introspekcją

*brak bliskich związków

*niewrażliwość wobec norm społecznych

7. Osobowość schizotypowa

*poczucie, że jest się przedmiotem szczególnej uwagi

*dziwne wierzenia lub myślenie magiczne, które wpływają na zachowanie i są niezgodne z normami danej kultury

*ograniczona zdolność do zawierania bliskich znajomości i utrzymywania związków z innymi,

*niekonsekwentne i nielogiczne zachowania, myślenie oraz mowa; częste gubienie wątku i kwieciste wypowiedzi

*podejrzliwość lub paranoidalne poglądy (np. spiskowa teoria)

*niewłaściwy afekt lub ograniczony afekt

*zachowanie lub wygląd, które są dziwne, ekscentryczne

*brak bliskich przyjaciół innych niż krewni pierwszego stopnia

*nadmierny lęk społeczny, który nie znika wraz z zacieśnianiem znajomości, doszukiwanie się we wszystkim ataku na siebie

8. Grupy zaburzeń osobowości według DSM IV

*GRUPA B „Carpediem” (chwytaj dzień)

–duża intensywność emocji, niski próg tolerancji frustracji, intensywne, burzliwe związki z innymi

*Osobowość histrioniczna

*Osobowość dyssocjalna(antyspołeczna)

*Osobowość z pogranicza: typ Borderline; typ impulsywny

*Osobowość chwiejna emocjonalnie (narcystyczna)

9. Osobowość histrioniczna

*teatralność

*sugestywność

*płytka uczuciowość

*poszukiwanie docenienia (bycie w centrum)

*niestosowna uwodzicielskość

*koncentracja na atrakcyjności fizycznej

10. Osobowość dyssocjalna

*nieliczenie się z uczuciami innych

*lekceważenie norm

*niemożność utrzymania związków

*niska tolerancja frustracji i próg wyzwalania agresji

*niezdolność przeżywania poczucia winy i uczenia się (kary)

*skłonność do obwiniania innych

11. Typ Borderline

*zaburzony obraz siebie

*uczucie pustki

*intensywne związki

*lęk przed porzuceniem

*samouszkodzenia

12. Typ impulsywny

*niestabilność emocjonalna

*brak kontroli działań impulsywnych

*wybuchy gwałtownych zachowań

13. Osobowość narcystyczna

*pretensjonalne poczucie własnego znaczenia

*wiara, że jest się kimś „szczególnym” oraz wyjątkowym i że można być w pełni zrozumianym tylko przez innych „szczególnych” ludzi

*przekonanie, że powinno się zadawać jedynie z ludźmi czy instytucjami o szczególnym bądź wysokim statusie

*poczucie wyjątkowych uprawnień czyli wygórowane oczekiwania co do szczególnie przychylnego traktowania

*eksploatowanie innych, czyli wykorzystywanie ich do osiągnięcia swych celów

*brak empatii: niechęć do honorowania lub utożsamiania się z uczuciami i potrzebami innych

*częsta zazdrość o innych lub przekonanie, że inni są zazdrośni o nas lub zazdroszczą nam

14. Grupy zaburzeń osobowości według DSM IV

*GRUPA C -„Dubitoergo sum” (wątpię więc jestem)

lękliwość, unikanie sytuacji dyskomfortowych, wycofywanie się z relacji przy dużej potrzebie bliskości innych osób

*Osobowość anankastyczna

*Osobowość unikająca

*Osobowość zależna

15. Osobowość anankastyczna

*nadmiar wątpliwości

*pochłonięcie przez szczegóły

*perfekcjonizm (przeszkadza w wypełnianiu zadań)

*nadmierna sumienność z zaniedbaniem przyjemności i relacji

*pedanteria, uległość wobec konwencji

*sztywność i upór

*sądzenie, że inni podporządkują sposoby działania własnemu

*natarczywe myśli i impulsy

16. Osobowość unikająca

*stałe napięcie i niepokój

*poczucie nieatrakcyjności indywidualnej

*koncentracja na krytyce

*niechęć do wchodzenia w związki

*ograniczony styl życia –zapewnianie sobie fizycznego bezpieczeństwa

*unikanie kontaktów społecznych z obawy przed krytyką, nieakceptacją odrzuceniem

17. Osobowość zależna

*pozwalanie innym na przejmowanie odpowiedzialności za swoje decyzje

*podporządkowywanie potrzeb potrzebom innych

*niechęć do stawiania wymagań osobom, od których jest się zależnym

*obawa przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie wynikająca z osamotnienia, powodujące dyskomfort

*obawa przed opuszczeniem

*ograniczona zdolność podejmowania decyzji bez radzenia się innych

Wykład 3

1. Psychoanaliza klasyczna (Zygmunt Freud)

Założenia:

*Doniosłość procesów nieświadomych

*Konflikty intrapsychiczne, obrony

*Kompleks Edypa

*Centralna rola popędu seksualnego

2. ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE PSYCHOANALIZY:

Zasada nad-determinizmu, i historycznego (rozwojowego) podejścia do osobowości i jej zaburzeń.

TEORIA LĘKU I MECHANIZMÓW OBRONNYCH.

Lęk obiektywny a lęk neurotyczny: Jakie źródła?

1-sza teoria: lęk neurotyczny jako następstwo stłumienia libido.

2-ga teoria: lęk neurotyczny –lęk sygnalizacyjny, odpowiedź na zagrożenie ego, wzbudzenie mechanizmów obronnych.

TEORIA MYŚLENIA, SNÓW, I WOLNYCH SKOJARZEŃ.

*Zainteresowanie niekontrolowanymi aspektami życia psychicznego –możliwość dotarcia do nieświadomych pragnień i obaw.

*procesy pierwotne –procesy wtórne.

TEORIA AGRESJI.

*jako następstwa stłumienia libido.

*jako przejaw instynktu śmierci.

3. Psychoanaliza Z. Freuda

4. Model dynamiczny: teoria popędów

Popędy: libidinalny i agresywny

Popęd definiuje przez:

*Źródło (wewnętrzne, cielesne: np. głód, napięcie seksualne)

*Cel: rozładowanie napięcia i osiągnięcie przyjemności

*Obiekt: nie tylko osoba lub rzecz -głównie jej psychiczna reprezentacja, zwana obiektem wewnętrznym. Cel osiągany jest zawsze dzięki obiektowi, działanie kierowane jest na obiekt

*Libido: potrzeba seksualna, poszukiwanie przyjemności, zmysłowość, miłość: każdy składnik pozytywnych relacji z innymi; element konstruktywnej motywacji działania

5. Model ekonomiczny: energia psychiczna

*Dynamika osobowości: przemieszczanie się i przekształcanie motywów. Sposób wyrażenia popędu a także obiekt (za pomocą którego popęd zostaje rozładowany) ulegają przemianom, by były możliwe do zaakceptowania.

*Zmiany ekspresji popędu i obiektu możliwe dzięki zasilaniu czynności psychicznych przez energię:

*Kateksja -Naładowanie czynności psychicznej (myśli, fantazji, marzenia) energią popędową

*Energia przepływa do obiektów -zostaje zatrzymana (związana) przez obiekt = obsadzenie obiektu

6. Model topograficzny

*Główne założenie: psychiczny determinizm -nic nie dzieje się przez przypadek, cokolwiek robimy, czujemy, myślimy, o czym śnimy, marzymy, w kim się zakochujemy, kogo poślubiamy, ile zarabiamy -wszystko ma swój psychologiczny motyw: motywowani jesteśmy przez wewnętrzne nieświadome siły.

*Za przesuwanie do nieświadomości wszystkiego co niewygodne i/lub bolesne odpowiada wyparcie

*Świadomość– to czego doświadczam teraz. Najmniejsza część życia psychicznego

*Przedświadomość– to, co poza bezpośrednią świadomością lecz możliwe do przypomnienia poprzez skupienie uwagi (np. nr telefonu)

*Nieświadomość– w strukturze psychologicznej, miejsce wypartych (bolesnych lub zagrażających) wspomnień i pragnień. Są niedostępne świadomości, „udostepnia” je psychoanaliza lub hipnoza

7. Model rozwojowy= genetyczny

8. Model strukturalny -Id, Ego i Superego

*Id –siedlisko popędów, (seksualny: libido i agresywny). Kieruje się zasadą przyjemności, tj. dążeniem do natychmiastowego zaspokojenia potrzeby = funkcj. wg. reguł PROCESÓW PIERWOTNYCH: ignorowanie logiki, dopuszczanie sprzeczności, reprezentacja rzeczywistości w postaci wyobrażeń i fantazji

*Nie rozróżnia m. obiektem a jego wyobrażeniem –nie odróżnia rzeczywistości obiektywnej od subiektywnej.

*Nie zmienia się (nie rozwija) i nie jest zmieniana zewnętrznie.

*Ego –struktura pośrednicząca pomiędzy: potrzebami id; wymaganiami rzeczywistości i nakazami superego.

*Podstawowa funkcja: radzenie sobie z rzeczywistością. Kieruje się zasadą rzeczywistości (uwzględnianiem wymagań otoczenia: gratyfikacje realistyczne, odroczone w czasie) = f. wg PROCESOW WTÓRNYCH –ocena zdarzeń n.pdst. doświadczenia, wykorzystanie procesów poznawczych (myślenie, pamięć, spostrzeganie)

*Superego –utożsamiane z sumieniem, uwewnętrznione powinności, postawy moralne:

1) Sumienie: czego nie powinienem robić

2) Ego idealne –jaki powinienem się stać

*Konflikt (chroniczny) pomiędzy id ego superego (konfliktowe motywy i cele). Konflikt: zderzenie pragnień i potrzeb własnych z wymaganiami i oczekiwaniami otoczenia.

*Internalizacja wartości społecznych oznacza przeniesienie wojny (człowiek –otoczenie) do wewnątrz: wojna jest toczona pomiędzy komponentami osobowości, wywołując

Wykład 4

1. PSYCHODYNAMICZNE PODEJŚCIEDO OSOBOWOŚCI

PSYCHOLOGIA C. G. JUNGA

W stosunku do klasycznego freudyzmu:

*Zmiana koncepcji rozwoju: Zainteresowanie wzrostem i rozwojem osobowości w okresie całego życia (podejście teleologiczne-pojęcie samourzeczywistnienia);

*Zmiana koncepcji instynktu: Libido jako niespecyficzna energia psychiczna;

*Zmiana koncepcji nieświadomości: Obok nieświadomości osobowej -nieświadomość zbiorowa.

2.STRUKTURA OSOBOWOŚCI

*topografia: podział osobowości na część świadomą, nieświadomość osobową, i nieświadomość kolektywną;

*wyróżnienie głównych postaw (ekstrawersji i introwersji), oraz podstawowych funkcji psychicznych (myślenia, uczuć, doznania, intuicji).

EGO= psychika świadoma (uświadomione spostrzeżenia, myśli i uczucia).

4. NIEŚWIADOMOŚĆ OSOBOWA

*doświadczenia jednostki które uległy wyparciu, stłumieniu, lub zapomnieniu; odpowiednik freudowskiej przedświadomości+ nieświadomości*

*Jej główny składnik -to kompleksy(strukturalizowana konstelacja uczuć, myśli, spostrzeżeń, i wspomnień; składa się z jądra kompleksu i powiązanych z nim grup elementów).

*Przykład: silny KOMPLEKS MATKI.

Osoba taka

-jest skłonna do mówienia o swojej matce niezależnie od tego,czy jest to na miejscu czy też nie;

-preferuje filmy lub powieści, w których matka odgrywa ważną rolę;

-przywiązuje dużą wagę do dnia matki;

-przejmuje gusty i zainteresowania matki, a także krąg jej przyjaciół,

-bardziej lubi kobiety starsze niż rówieśników czy rówieśniczki.

Poznawanie kompleksu:

-technika wolnych skojarzeń (zakłócenie: wydłużenie czasu reakcji, brak odpowiedzi, powtarzanie słowa-bodźca);

-siła reakcji emocjonalnej na daną sytuację (miary obserwacyjne i fizjologiczne).

5. NIEŚWIADOMOSC ZBIOROWA(kolektywna, ogólnoludzka)

*produkt ewolucyjnego rozwoju człowieka, psychiczne "dziedzictwo" ludzkości zawarte w każdym z nas.

*Zawiera reprezentacje (archetypy) dotyczące pewnych powtarzających się, kluczowych doświadczeń ludzi dawnych epok.

*Owe reprezentacje -to nie gotowa wiedza, ale predyspozycje (inklinacje) rzutowane na świat zewnętrzny.

6. ARCHETYP

*jest uniwersalną formą pojęciową (ideą), zawierającą znaczny ładunek afektywny. Wyznacza sposób rozumienia przez człowieka różnych sytuacji i reakcje emocjonalne na te sytuacje.

* Przykłady archetypów: matki (Matki Ziemi), narodzin, śmierci, mocy, bohatera, dziecka, Boga, demona, mędrca, itp.

* Najważniejsze archetypy, tworzące istotne składniki struktury osobowości -to persona, anima i animus, cień, oraz jaźń.

* Archetyp może stanowić "jądro kompleksu", które przyciąga do siebie różne doświadczenia.

* Najlepsze źródło wiedzy o archetypach: mity, symbole kulturowe (religia, mitologia), sny, wizje, rytuały, dzieła sztuki, a także objawy neurotyczne i psychotyczne.

7. Persona

*maska, jaką jednostka przyjmuje dostosowując się do obyczajów i tradycji społecznych, rola przypisana jednostce przez społeczeństwo (często ukrywa prawdziwą naturę jednostki).

*Jeżeli ego identyfikuje się z personą -jednostka lepiej uświadamia sobie rolę, jaką odgrywa, niż swoje autentyczne odczucia.

8. Animus i Anima- archetyp męski u kobiety i żeński u mężczyzny.

Zbiorowe wyobrażenia kobiety lub mężczyzny,

-sprawiające że każda z płci przejawia cechy płci przeciwnej,

-wpływające na sposób reagowaniana przedstawicieli płci przeciwnej.

9. Cień

*"ciemna", zwierzęca strona ludzkiej natury (reprezentacja pierwotnych popędów, jakie człowiek odziedziczył po swoich zwierzęcych przodkach).

Archetyp odpowiedzialny za pojawianie się społecznie nieakceptowanych myśli, uczuć i działań, które bądź ukrywane są przez Personę, bądź represjonowane są do nieświadomości osobowej.

10. Jaźń

*reprezentuje ludzkie dążenie do pełni i jedności własnej osoby.

*jest centrum osobowości(leży pomiędzy świadomym ego a systemami nieświadomości). Centrum to scala inne systemy i zapewnia osobowości jedność, równowagę i stabilność.

*Archetyp ten motywuje ludzi do samourzeczywistnienia, tj. wyrażenia samego siebie dzięki procesowi indywiduacji-osiągnięcia zarazem zróżnicowania osobowości i harmonii wewnętrznej (integracji).

*Archetyp jaźni ujawnia się w dość późnym stadium rozwoju osobowości(kiedy inne jej elementy są już rozwinięte i zróżnicowane), gdy człowiek osiągnie już wiek średni ( wyraża się m.in. w dążeniach religijnych, filozoficznych, "mądrości życiowej" itp).

11. POSTAWY PSYCHOLOGICZNE

*Estrawersja(ukierunkowanie aktywności na świat zewnętrzny)

*Introwersja(ukierunkowanie aktywności na świat wewnętrzny)

Każda osobowość zawiera obie te postawy: Jedna z nich ma charakter dominujący i jest uświadamiana, druga -jest stłumiona i nieświadoma.

12. Funkcje psychologiczne:

*Myślenie i uczucie -funkcje racjonalne,

*doznanie i intuicja -funkcje irracjonalne.

Zazwyczaj -jedna z funkcji jest lepiej zróżnicowana i odgrywa w świadomości podmiotu rolę dominującą (funkcja główna). Obok tego -funkcja pomocnicza, oraz funkcja niższa (stłumiona, nieświadoma, przejawia się w snach i fantazjach). Synteza tych funkcji -gdy jaźń w pełni urzeczywistniona.

Wykład 5 i 6

1. Kategorie opisu różnic indywidualnych

*Cecha (właściwośd)

*Wymiar

*Czynnik

*Styl

*Typ

2. Pojęcie typu wg W. Sterna:

Typ to: „dominująca dyspozycja psychiczna bądź psychofizyczna, która przysługuje dającej się wyróżnid na jej podstawie grupie ludzi, przy czym jednak grupy tej nie można jednoznacznie i wszechstronnie oddzielid od innych grup”.

3. Charakterystyki specyficzne dla kategorii typu

*Typ stanowi kategorię klasyfikacyjną

*Typ stoi na pograniczu tego co ogólne i indywidualne

*Pojęcie typu obejmuje względnie stałe cechy psychiczne, fizjologiczne bądź anatomiczne

*Granice między typami są płynne

*Pojęcie typu obejmuje przede wszystkim cechy czy zespół cech dominujących

4. Podstawowe koncepcje typologiczne

*Koncepcja biegunowa

*Koncepcja modalna

*Koncepcja szufladkowa

*Koncepcja wymiarowa

5. Typologia Hipokratesa-Galena w ujęciu „szufladkowym” i wymiarowym

6. Przesłanki na których opierają się badania odwołujące się do języka naturalnego

*Spontaniczne opisy osobowości z punktu widzenia dokonujących ich osób mają istotne znaczenie dla charakterystyki osobowości.

*Im ważniejsza jest określona cecha osobowości, tym częściej jest wymieniana w opisie.

*Swobodne opisy dokonywane w różnych językach i kulturach odzwierciedlają wpływa czynników kulturowych na kształt osobowości.

7. Hipotezy leksykalne

*Cattell(1943, s. 483): „wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były lub są istotne, interesujące lub pożyteczne zostały utrwalone w treści języka”.

*Goldberg(1981, s. 142): Różnice indywidualne miedzy ludźmi mają swój wyraz w języku. Im większe znaczenie mają te różnice, „tym częściej ludzie będą na nie zwracali uwagę i tym częściej będą o nich rozmawiać, aż w końcu wynajdą opisujące je terminy”.

8. Cecha –jest to względnie stała i swoista dla jednostki uogólniona tendencja do zachowywania się lub reagowania w określony sposób, wyrażająca się w różnych, a zarazem spójnych z tą tendencją sytuacjach.

9. Pionierzy badań leksykalnych nad osobowością

*Donald Fiske, 1949

-Samoopis i szacowanie cech na podstawie danych Cattella

-Adaptowalność społeczna

-Konformizm

-Wola osiągnięć

-Kontrola emocjonalna

-Poszukujący intelekt

*Ernest Tupes i Raymond Christal, 1958

-Analiza czynnikowa 8 badań leksykalnych

-Surgencja

-Ugodowość

-Niezawodność

-Stałość emocjonalna

-Kultura

*Warren Norman, 1963

-Zreplikowane przez niego czynniki stanowią podstawową taksonomię osobowości

-Surgencja

-Ugodowość

-Sumienność

-Stałość emocjonalna

-Kultura

10. Definicja osobowości wg Allporta

Osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca te układy psychofizyczne, które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska.

11. Definicja cechy wg Allporta

Cecha to „struktura neuropsychiczna mająca zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego”.

12. Opis osobowości w kategoriach cech według G. Allporta

13. Cattell–Równania specyfikacyjne

Według Cattela głównym celem badania nad osobowością jest ustalenie praw –tzw. równań specyfikacyjnych, które opisują, jak osoby z określonymi cechami osobowości zachowują się w określonych sytuacjach. Przedstawia to następujący wzór:

R = f(S x P)

Gdzie R = intensywność i treść zachowania (reakcji), które jest funkcją (f) bodźca (S) i osobowości jednostki (P). Funkcja f wynika z danych empirycznych, a osobowość opisywana jest przez określoną konfigurację cech.

Cattell opracował wiele równań specyfikacyjnych biorących m.in. Pod uwagę takie kryteria jak: osiągnięcia szkolne, twórczość, przywództwo, przystosowanie w małżeństwie, przystosowanie psychiczne i wiele profili zawodowych.

14. Podstawowe twierdzenia dotyczące wg Eysencka funkcjonalnego znaczenia ekstrawersji

*Związek między siłą bodźca z poziomem wykonania jest modyfikowany przez ekstrawersję.

*Ekstrawertycy poszukują stymulacji, zaś introwertycy jej unikają co motywowane jest zabarwieniem emocjonalnym bodźców.

*Warunkowanie przebiega łatwiej u introwertyków niż u ekstrawertyków.

Wykład 7 i 8

1. PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

*Istota "przełomu humanistycznego": Zmiana obrazu człowieka.

*Uwarunkowania biologiczne a uwarunkowania kulturowe: Gdzie tkwi źródło "zła"?

*Zasada holizmu.

*Świadomość i samoświadomość.

*Wolność wyboru.

*Celowość działań -orientacja ku przyszłości.

Istota autentyczności -"..istnienie człowieka pozostaje w harmonii z istnieniem świata" (Bugental.).

W przybliżeniu:

*otwarcie na świat zewnętrzny (świat innych ludzi);

*otwarcie na samego siebie (swoje emocje, potrzeby i doświadczenia);

*przyzwolenie (akceptacja) świata i siebie

Świadomość a:

-poczucie skończoności własnego istnienia;

-możliwość dokonywania wyboru (doświadczanie autonomii);

-poczucie odpowiedzialności za własny los;

2. KONCEPCJA A. MASLOWA:

*pojęcie natury ludzkiej

*pojęcie samo urzeczywistnienia

* konsekwencje "zanegowania" wewnętrznej natury człowieka;

*Motywacja deficytu (niedoboru) a motywacja wzrostu;

*zaspokojenie potrzeb podstawowych jako warunek samoaktualizacji.

3. PODSTAWOWE POJĘCIA TEORIIA.MASLOWA

* Samoaktualizacja – urzeczywistnienie natury człowieka, jego wrodzonych potencjalności = rozwój. W wymiarze jednostkowym proces nie powtarzalny. Ludzie samo aktualizujący się a ludzie „jedynie zdrowi”.

*Psychologia poziomu braku i obronności–zamkniętość, motywacja oparta na schemacie homeostatycznym lub schemacie redukcji napięcia psychicznego

*Psychologia stawania się,samoaktualizacji–dynamiczna otwartość, zmienność, samo przekształcanie się, czyli dochodzenie do głosu wewnętrznej natury;

Zaawansowany proces samo aktualizacji charakteryzuje się coraz częstszym występowaniem stanów bycia tzw. doświadczeń szczytowych

*Psychologia bycia,zaktualizowania się–stanstatyczny, pozbawiony dążeń motywacyjnych, stan przekroczenia siebie,własnego ja

4. Potrzeby a rozwój osobowości

*Potrzeby–braku i potrzeby wzrostu (metapotrzeby); dyspozycja; aktualny stan;

Niezaspokojenie potrzeb– patologia psychiczna

Potrzeby niższe:

*Fizjologiczna

*Bezpieczeństwa

*Afiliacji

Zaspokojenie tych potrzeb wyznacza tendencje rozwojowe: obrona lub rozwój

Mechanizm hedonistyczny jako podstawa zachowania. Intensywność przyjemności związanych z obroną i przyjemności związanych z rozwojem wyznacza motywację jednostki do konkretnych zachowań.

Istota człowieka może w pełni ukazać się wtedy, gdy jej „głos” nie jest zagłuszony przez deprywację potrzeb. Potrzeby wstanie aktualizacji dysponują większą siłą niż siła wewnętrznego centrum

Wola zdrowia– siła dynamiczna wewnętrznego centrum

Akceptacja bezwarunkowa i warunkowa a zdrowie psychiczne

„Zboczony wzrost”

5. TEORIA C. ROGERSA

Założenia filozoficzne:

*PODEJŚCIE FENOMENOLOGICZNE -Podkreśla znaczenie tego, co dzieje się w polu fenomenologicznym, czyli tego, czego człowiek doświadcza.

*Poznanie innej osoby -to próba spojrzenia na to, jak ta osoba odbiera świat i co robi z jej własnej perspektywy (rola empatii).

6. NATURA CZŁOWIEKA-fundamentalnie pozytywna, jeżeli tylko umożliwić jej naturalną ekspresję:

pozytywny obraz siebie, brak niepokoju, znajomość silnych i słabych stron swojej osoby; aktywność twórcza; pozytywny stosunek do innych (zaufanie, szacunek).

7. SAMOAKTUALIZACJA(Self-Actualization) fundamentalna tendencja organizmu do samourzeczywistnienia jego potencjalnych możliwości.

8. OSOBOWOŚĆ = POJĘCIE ‘JA’ WG C. ROGERSA

POJĘCIE JA –

•SPOSTRZEGANE WŁASNE CECHY

•PRZYPISYWANE IM WARTOŚCI

•SPOSTRZEGANE RELACJE Z INNYMI OSOBAMI

PODSTAWOWA ZASADA –ZASADA ZGODNOŚCI Z DOŚWIADCZENIEM-uświadamiane są tylko te doświadczenia które są zgodne z pojęciem Ja, niezgodne ulegają zniekształceniu

WARUNKI WARTOŚCI –akceptacja przez osoby znaczące –

POTRZEBA AKCEPTACJI jako uniwersalna i stała potrzeba człowieka

•akceptacja bezwarunkowa (to akceptacja osoby niezależnie od tego, jaka jest i co robi)

•akceptacja warunkowa (dziecko otrzymuje sygnały aprobaty ze strony rodziców tylko wtedy, kiedy zachowuje się zgodnie z ich oczekiwaniami)

POTRZEBA POZYTYWNEJ OCENY(need for positive regard) -Manifestuje się w dążeniu do ciepła, bycia lubianym, współczucia, szacunku, i akceptacji ze strony innych. Stopień jej zaspokojenia decyduje o wystąpieniu w przyszłości stanu zgodności bądź niezgodności Ja z doświadczeniem.

Stan niezgodności-to stan rozbieżności między postrzeganym Ja a rzeczywistym doświadczeniem osoby.

Własne doświadczenie zagraża pozytywnemu obrazowi Ja. Poprzez proces subcepcji jednostka jest zdolna do "odbioru" tego doświadczenia i reagowania na nie obroną. Przyjmuje ona dwie formy:

-zniekształcenie sensu doświadczenia (distortion)

-zaprzeczanie istnieniu tego doświadczenia (denial)

Konsekwencje obrony: istotne aspekty własnego doświadczenia nie są symbolizowane w "ja"; proces rozwoju osobistego -wymagający takiej symbolizacji nowych doświadczeń i ich integracji w samowiedzy -ulega zahamowaniu.

Wyraża się w przechodzeniu od:

-prostoty do złożoności[np. obrazu siebie];

-zależności do niezależności;

-od sztywności (fiksacji) do swobody ekspresji.

Próba operacjonalizacji motywu do samoaktualizacji: 15-itemowa skala Jonesa i Crandalla (1986), dotycząca: (a) zdolności do działania w sposób niezależny, (b) samoakceptacji i pozytywnej samooceny, (c) akceptacji własnego życia emocjonalnego, oraz (d) zaufania w relacjach interpersonalnych.

Przykłady itemów:

*Jest dla mnie rzeczą ważną, by to co robię spotkało się z aprobatą innych ludzi (F)

*Często boję się, że coś jest ze mną nie tak (F)

*Nie wstydzę się żadnego z moich uczuć‘ (P)

*Wierzę w to, że ludzie są zasadniczo dobrzy i że można im ufać (P)

SPÓJNOŚĆ "JA" I ZGODNOŚĆ(self-consistency, congruence):

Organizm dąży do utrzymania spójności Ja(braku konfliktu między autopercepcjami), oraz do zgodności między Ja i doświadczeniem.

Badania empiryczne(Rogers & Coopersmith, 1967) nad genezą samoakceptacji. Trzy czynniki sprzyjają formowaniu się pozytywnej samooceny:

*stopień akceptacji (ciepło, miłość, zainteresowanie dzieckiem);

* formułowanie wymagań wobec dziecka ukierunkowujących jego działania, a zarazem -dostarczanie nagród;

*"demokratyczne" podejście do dziecka (brak przymusu, liczenie się z uprawnieniami i opiniami dziecka).

PERLS –TERAPIA GESTALT

ZAMIAST KIEROWAĆ SIĘ WŁASNYMI ZDOLNOŚCIAMI CZY PRAGNIENIAMI KIERUJEMY SIĘ TYM CZEGO OCZEKUJĄ OD NAS INNI

Funkcjonowanie neurotyczne –odrzucanie własnego Ja poprzez unikanie kontaktu z własnym doświadczeniem

*poziom działań fałszywych –wyznaczony przez idealny obraz samego/samej siebie

*lęk, opór, sprzeciw wobec autentycznego Ja –boimy się być tym kim jesteśmy z uwagi na społeczne konsekwencje –lęk przed odrzuceniem, ośmieszeniem itp.

*impas –stan zawieszenia w sytuacji konfliktu. Rozważanie za i przeciw z perspektywy zewnętrznej a nie z poziomu ja chcę (wewnętrznej)

*implozja –skierowanie energii do wewnątrz i „zamrożenie” (najczęściej emocji negatywnej) zamiast wyrażenie w konkretnym działaniu –sztywność, bezruch, poczucie bycia „martwym”

*wybuch –eksplozja –sytuacja „spustowa” doprowadza do niekontrolowanego wybuchu, sytuacja terapeutyczna jako kontrolowany proces odkrywania Ja

Wykład 9

1. Psychologia egzystencjalna

*„Psychologię egzystencjalną określić można jako empiryczną naukę o egzystencji człowieka, posługującą się metodą analizy fenomenologicznej.”

*Boss: „Wina egzystencjalna człowieka polega na tym, że nie udaje mu się w pełni wywiązać z nakazu urzeczywistnienia wszystkich swych możliwości.”(1963, 270)

2. PSYCHOLOGIA EGZYSTENCJALNA według V. Frankla

*Człowiek jest twórcą samego siebie.

*Rozwijając się duchowo w coraz większym stopniu stajemy się ludźmi.

*Duchowy wymiar psychiki nie jest sprowadzalny do religijności.

*Co to jest duchowość?

-Nie można podać definicji duchowości ponieważ ze swej natury jest ona bezpośrednio nieuchwytna.

-Duchowość to differentia specifica człowieka.

-Duchowość jest tylko –i aż przejawem typowej psychicznej działalności, zdobyczą jednostki ludzkiej postawionej przed egzystencjalnym dylematem.

3. CZTERY DYLEMATY EGZYSTENCJALNE (wg. Tillicha)

*DYLEMAT ŚMIERCI

Człowiek jest świadomy faktu swojej nieuniknionej śmiertelności. Wyzwala to lęk i próby jego przezwyciężenia. Wola życia jest bowiem fundamentalną motywacją organizmu.

*DYLEMAT SAMOTNOŚCI

Jeżeli odkrywam siebie jako twórcę znaczenia i własnego losu, to odkrywam też innych:

*Inni mają własne światy i mój świat jest dla nich odrębny. Nigdy nie będę w pełni dzielił z nikim świata przeżyć.

*DYLEMAT WOLNOŚCI

W potocznej wiedzy wolność jest czymś pożądanym. Ale w filozofii egzystencjalnej wolnośd ma inne znaczenie i jest źródłem konfliktu i lęku egzystencjalnego.

*DYLEMAT BEZSENSU

Jeżeli to ja tworzę znaczenie świata i wartości, jeżeli jestem, podobnie jak inni, samotni w swoim rozumieniu świata, to co nadaje sens życiu?

4. VIKTOR FRANKL

*Jeżeli człowieka uważamy za takiego jakim jest, to czynimy go gorszym;

*Jeżeli uważamy go za takiego, jakim powinien być, to czynimy go takim, jakim może być.

*LOGOTERAPIA –od (logos)rozum, pojecie, siła twórcza. Wg Frankla to –sens, znaczenie, duch w perspektywie egzystencjalnej. Celem terapii jest zrozumienie wolności woli, znalezienie woli sensu i pojecie sensu życia.

5. Podstawowe kategorie analizy:

•Sens;

•Wartość;

•Wolność;

•Odpowiedzialność;

•Zamiast prawdziwego obrazu mieliśmy KARYKATURĘ człowieka.

6. Na czym polega rozwój?

•Byt ludzki wyznaczany jest przez:

1.Rozwój poznawczy –(gnoza) –świadomość,

2.Rozwój etyczny –odpowiedzialność Uświadomienie bytu powinnościowego– sens i wartość.

3.Uświadomienie bytu możnościowego– wolność, odpowiedzialność.

•Człowiek duchowy –to człowiek wolny!

•Człowiek „ma” CIAŁO ale „jest” DUCHEM.

•Człowiek zaczyna być człowiekiem dopiero tam, gdzie potrafi przeciwstawić się własnemu organizmowi psychofizycznemu.

7. MOTYWACJA LUDZKA –WOLA SENSU –PODSTAWOWY SPOSÓB ODNIESIENIA SIĘ CZŁOWIEKA DO RZECZYWISTOŚCI

*CZŁOWIEK JAKO ISTOTA ROZUMIEJĄCA –TZN. DĄŻACA DO ZROZUMIENIA SENSU:

-TEGO CO ZEWNĘTRZNE

-WŁASNEGO ŻYCIA

*ODCZYTYWANIE SENSU MA ZAWSZE CHARAKTER SUBIEKTYWNY (SENS PODMIOTU W RELACJI DO KONKRETNEJ SYTUACJI)

*DĄŻENIE DO SENSU JEST PROCESEM ODNAJDYWANIA ZNACZEO BARDZIEJ OBIEKTYWNYCH.

*JEST TO PROCES POZNANIA WARTOŚCI I „CZUCIU WARTOŚCI”

*STRUKTURA WARTOŚCI TWORZY STRUKTURĘ WYNIKANIA KONKRETNYCH SENSÓW ORAZ NADSENSU

*POZNANIE A WIARA

*NADSENS –TOTALNY BEZSENS

*PYTANIA:

-CZY TO MA SENS?;

-JAKI TO MA SENS?

8. INTENCJONALNOŚD –SAMOTRANSCENDENCJA

*INTENCJA CZŁOWIEKA NIE MA NA WZGLĘDZIE NADSENSU, SENSU OGÓLNEGO ALE ZAWSZE SENS SZCZEGÓŁOWY –KONKRETNEJ SYTUACJI

*MOTYWACJA WYZNACZONA PRZEZ SENS I WARTOŚCI NIE JEST DETERMINISTYCZNA

*POPĘDY POPYCHAJĄ –WARTOŚCI PRZYCIĄGAJĄ

9. PATOLOGIA WOLI SENSU:

*ABSOLUTYZACJA WARTOŚCI –PRZYPISANIE WARTOŚCIOM RELATYWNYM STATUSU ABSOLUTNEGO (CIERPIENIE JAKO SENS ŻYCIA; CIERPIENIE JAKO DROGA ROZWOJU OSOBISTEGO)

*ZJAWISKO PUSTKI EGZYSTENCJALNEJ-WYNIK PROCESU ZABLOKOWANIA POZNANIA OBIEKTYWNYCH WARTOŚCI –NERWICA NOOGENNA –ZABLKOWANIE WOLI SENSU (WARSTWA DUCHOWA) PROWADZI DO ZABURZEO W WARSTWIE PSYCHICZNEJ

10. BŁĘDNE POSTAWY WOBEC RZECZYWISTOŚCI

*POSTAWA PROWIZORYCZNA –POCZUCIE ZAGROŻENIA –SYTUACJA OBECNA JAKO WYJĄTKOWA

* POSTAWA FATALISTYCZNA –BRAK MOŻLIWOŚCI DZIAŁANIA

* POSTAWA KOLEKTYWISTYCZNA –NIEMOC + ZAGROŻENIE

* FANATYZM -ABSOLUTYZACJA WARTOŚCI I NEGOWANIE INNYCH

Wykład 10 i 11

1. PODSTAWOWE FUNKCJE OSOBOWOŚCI W UJĘCIU POZNAWCZYM

*Konstruowanie poznawcze, czyli nadawanie znaczenia (sensu) naszym doświadczeniom

*Dostarczanie podstaw dla ewaluacji (oceny) zdarzeń, innych ludzi, i samego siebie(m.in. oceny celów, kierunków i wyników działania, własnej przeszłości i przyszłości)

*Programowanie działań, a więc ustanawianie celów i dobór strategii działania adekwatnych do wymogów sytuacji;

*Sterowanie przebiegiem działania: procesy podmiotowej kontroli i samoregulacji(aktywacja i realizacja celów; monitorowanie i „dostrajanie” własnych emocji, stanów motywacyjnych, i zachowań)

2. Nadrzędne zadania osobowości jako systemu:

adaptacja psychologiczna & Integracja osoby

Interakcyjne podejście do rozwoju

Przystosowanie jako aktywny proces, którego celem jest:

*OBRONA ISTNIENIA

*INTEGRALNOŚCI

*TOŻSAMOŚCI

ADAPTACJA(Heinz Hartmann): autoplastyczna, alloplastyczna, przez wybór środowiska

INTEGRACJA OSOBY. Najważniejsze przejawy:

*spójność zachowania z centralnymi standardami

(wartościami, celami osobistymi, przekonaniami)

*poczucie własnej jedności (unity): przeświadczenie, że

jesteśmy tą samą osobą w różnym czasie i okolicznościach

*poczucie autonomii i podmiotowej kontroli(odczucie wolności,

możliwości wywoływania zmian w sobie i w otoczeniu)

MECHANIZMY PSYCHOLOGICZNE ZAPEWNIAJĄCE INTEGRACJĘ:

*pojęcie własnej osoby (względnie stały wizerunek siebie)

*samoświadomość(zdolność do koncentracji uwagi na sobie

jako obiekcie)

*procesy samoregulacji(dostrajanie zachowania do standardów

wewnętrznych bądź postrzeganych oczekiwań innych ludzi)

3. RÓŻNICE INDYWIDUALNE

Wyznaczane są przez:

Strategie przetwarzania informacji, które warunkują sposób konstruowania siebie i świata:

*ZŁOŻONOŚĆ POZNAWCZĄ

*POTRZEBA AKTYWNOŚCI POZNAWCZEJ

*POTRZEBA ZAMKNIECIA VS OTWARCIA POZNAWCZEGO

Podmiotowość kontroli:

UMIEJSCOWIENIE KONTROLI

POTRZEBA KONTROLI

STYL ATRYBUCJI ZDARZEŃ

4. STYLE ATRYBUCJI ZDARZEŃ

•Samoutrudniania

•Defensywnego pesymizmu

•Nierealistycznego optymizmu

•wytwarzanie autonarracji

•modyfikowania zapisu pamięciowego (totalitarne ego)

•atrybucji przyczynowych

•porównania społeczne (w dół lub w górę)

•myślenie kontrfaktyczne (gdybanie....)

5. KLASYKA POZNAWCZEJ TEORII OSOBOWOŚCI

*TEORIA KONSTRUKTÓW OSOBISTYCH G. KELLY'EGO

-Modele człowieka w psychoanalizie, psychologii S-R,

i w podejściu poznawczym.

-Podstawowy postulat: osobowość "urządzeniem" do przewidywania zdarzeń.

6. Główne tezy teorii konstruktów osobistych:

*Indywidualny system konstruktów- odpowiedzialny za

niepowtarzalny, osobisty charakter doświadczenia (m. in. złożoność systemu a złożoność percepcji świata).

*Konstrukty centralne a konstrukty peryferyjne (np. podobny

do mnie-różny ode mnie; dowcipny-niedowcipny).

*System konstruktów a przewidywanie zachowania innych.

Rozwój systemu konstruktów: znaczenie konstruowania nowych zdarzeń.

*REP test jako metoda pomiaru systemu konstruktów

7. TEORIA OSOBOWOŚCI AUTORYTARNEJ

(Adorno, Frenkel-Brunswick, Levinson, Sanford).

Społeczne źródła teorii -zainteresowanie genezą faszyzmu.

System wychowawczy w rodzinie autorytarnej.

Psychodynamika autorytaryzmu.

Główne przejawy osobowości autorytarnej:

*uległość wobec autorytetów

*etnocentryzm i uprzedzenia

*antyintracepcja

*pesymistyczna wizja ludzkiej natury

Krytyka teorii osobowości autorytarnej jako objaśnienia faszyzmu.

8. OSOBOWOŚĆ DOGMATYCZNA, czyli UMYSŁ ZAMKNIĘTY(Rokeach).

*Cechy dogmatycznego systemu przekonań.

*Dogmatyzm a przetwarzanie informacji społecznych: Prymat

*spójności afektywnej nad deskryptywną.

*Dogmatyzm a wiara w absolutny autorytet.

*Psychologiczne funkcje dogmatycznego systemu przekonań:

obrona przed lękiem.

9. OSOBOWOŚĆ JAKO SYSTEM WIEDZY OSOBISTEJ

*W wyniku poznawania świata i siebie -formuje wiedza osobista: spontanicznie wykorzystywana przez nas przy interpretowaniunowych doświadczeń (konstruowaniu zdarzeń) i sterowaniu zachowaniem.

*Wiedza osobista to wiedza:

-naturalna

-gorąca

-często słabo uświadamiana(latentna)

-pragmatyczna

*Wiedza zorganizowana w schematach poznawczych(uproszczonych, uogólnionych reprezentacjach pewnych obiektów i relacji między nimi).

*UŻYCIE WIEDZY: kategorie (schematy) schematyzaktywizowane, a więc dostępne poznawczo(accessible). wiedza (o sobie, o świecie) jest nam dostępna "po kawałku", nigdy jako całość.

*O aktywizacji schematudecyduje

-pojawienie się sygnału wywołującego (prime), wyrazistego bodźca specyficznie związanego z treścią tego schematu (np. widok własnej twarzy)

-częstość, z jaką schemat aktywizowany był w przeszłości.

*O użyciu zaktywizowanego schematu decyduje jegodopasowanie do danych (categoryfit; applicability)

*Zaktywizowany schemat wpływa na

-ukierunkowanie uwagi

-kategoryzację i interpretację nowej informacji

-procesy inferencyjne (atrybucje, wnioskowanie

o cechach itp.)

-procesy pamięciowe (kodowanie w pamięci;

wydobywanie informacji pamięciowych)

-Oceny

-podejmowanie decyzjii kontrolę działania

(Fiskei Taylor, 1991; Wojciszke, 1986)

*W różnych okolicznościach aktywizowane mogą być różne schematy, dostarczające różnych perspektyw poznawczo-ewaluatywnychz których spoglądamy na rzeczywistość i prowadzące do różnych działań.

* Schematy (konstrukty) chronicznie dostępne znajdują się w stałym pogotowiu (Higgins, 1990). Np. autoschematy– ciągłość doświadczenia, międzysytuacyjna spójność i stabilność zachowania.

*Wiedza osobista ma dwa jakościowo różne komponenty: wiedzę deklaratywną(zwaną też wiedzą faktualną, "wiedzą że") i wiedzę proceduralną(zwaną też "wiedzą jak"; Winograd, 1975).

*Wiedza deklaratywna:

•jest łatwo dostępna (łatwa do zadeklarowania)

•względnie łatwa do modyfikacji

•przetwarzanie informacji z jej udziałem przebiega powoli

*Wiedza proceduralna-zawarta w samych procedurach

przetwarzania informacji i sterowania zachowaniem

•jest trudnodostępna naszej świadomości

•trudna do modyfikacji

•informacje przetwarzane są bardzo szybko

*Ze wspomnianymi rodzajami wiedzy korespondują dwa typy przetwarzania informacji: przetwarzanie kontrolowane i przetwarzanie automatyczne(Bargh, 1994; Shiffrini Schneider, 1977).

*Przetwarzanie kontrolowane:

•zależne od zasobów poznawczych (uwagi, pamięci roboczej)

•ma charakter sekwencyjny

•przebiega powoli, z wysiłkiem poznawczym

*Przetwarzanie automatyczne:

•niezależne od zasobów

•ma charakter równoległy

•przebiega bardzo szybko, bez wysiłku poznawczego

10. SCHEMATY A CECHY OSOBOWOŚCI

* Posiadania rozbudowanego schematu danego atrybutu nie oznacza, że ktoś ma ten atrybut(i vice versa)

-Np. rozbudowane schematy dotyczące życia politycznego -nie implikują, ze ktoś jest liberałem czy tez konserwatystą.

-Fakt, że ktoś jest uczynny, nie oznacza że ma rozbudowaną wiedzę schematowąn.t. okoliczności i form pomagania.

*W odróżnieniu od cechy, wiedza schematowi jest "zanurzona w kontekście" :rozwija się w odniesieniu do określonych aspektów życia człowieka.

-Np. jednostka może mieć dobrze rozwiniętą wiedzę o stosunkach międzyludzkich w miejscu pracy, zarazem może jej brakować zrozumienia relacji interpersonalnych w rodzinie.

* Schematy pozwalają ludziom szybko i elastycznie reagować na wymogi otoczenia(schematy jako "instrumenty" poznawczo-wykonawcze).

Osoby, dysponujące rozbudowanymi schematami w danej dziedzinie,

-szybko interpretują nowe bodźce

-łatwo korygują błędne interpretacje

-generują liczne strategie "radzenia sobie" z problemami

GENERALNIE: Schematy są, podobnie jak cechy, składnikami osobowości, Jednakże różnią się od nich jakościowo i pełnią inne funkcje.

Dwie teorie -komplementarny punkt widzenia na osobowość.

Wykład 11a

1. Psychologia poznawcza:

2. Metamechanizmy poznawcze

Aspekty formalne systemu poznawczego (jak jest zbudowany system)

•Złożonośd poznawcza –ilośd funkcjonalnie niezależnych wymiarów (konstruktów) do poznawania świata i siebie.

•Poziom integracji wymiarów –na ile spójny jest system którym posługuje się jednostka (spójny logicznie –spójny psychologicznie)

-Od prostoty do złożoności.

-System prosty posługuje się kilkoma ważnymi wartościami do rozumienia i opisywania innych i siebie (reguła zgodności afektywnej jako sposób budowania spójności systemu.

-System złożony posługuje się wieloma niezależnymi wymiarami do rozumienia świata i siebie (reguła zgodności deskrytywnejjako sposób budowania trafnej reprezentacji)

3. Motywacja epistemiczna A. W. Kruglanski

•Sposób w jaki budujemy teorię odzwierciedlającą otaczający świat w tym siebie.

•Cykle epistemiczne: od rozmrożenia poznawczego przez poznawanie do zamrożenia epistemicznego.

•Motywacja do poznawania opiera się o trzy potrzeby:

•Potrzeba struktury niespecyficznej –uzyskanie jakiejkolwiek „etykietki” jako przeciwieństwo chaosu.

•Potrzeba struktury specyficznej –uzyskanie trafnej i preferowanej wiedzy:

-Szukanie danych potwierdzających

-Wątpienie w możliwość dopuszczania zmian

•Potrzeba wieloznaczności –tolerowanie warunkowych kontekstowych rozwiązań, odwracanie aktywności poznawczej od dążenia do struktury jakiejkolwiek, szukanie nowych rozwiązań zgodnie z napływającymi danymi

•Potrzeby epistemiczne wyznaczają proces domykania poznawczego

4. Jak rozwiązywana jest konfrontacja z niezgodnością?

•Gdy dominuje potrzeba struktury niespecyficznej:

1.Dostępność trwałość jako główny czynnik określający wybór

2.Zabieganie o to, aby niezgodność została rozwiązana bez względu na to jak będzie rozwiązana

3.Istnieje ryzyko podważenia struktury oraz prawdopodobieństwo wystąpienia silnego afektu negatywnego

•Gdy dominuje potrzeba struktury specyficznej

1.Przystępnośd chwilowa umożliwia generowanie hipotez

2.Tolerowanie niezgodności w trakcie cyklu epistemicznegoprzez stosowanie złożonych mechanizmów poznawczych (róznicowanie, abstrahowanie itp.)

3.Podważanie części informacji co sprzyja potrzebie wieloznaczności

4.Tolerancja dla podważenia całej struktury bez istnienia afektu negatywnego

5. Konsekwencje metapoznawczych mechanzimów

•Aspekt funkcjonalny: refleksyjnośd / bezrefleksyjnośd

E. Langer

1.Bezrefleksyjność –sposób przetwarzania danych, który charakteryzuje:

•sztywnośd poznawcza

•Usidlenie przez kategorie

•Przedwczesne związanie poznawcze

•Działanie z pojedynczej perspektywy

•Orientacja na wynik

•Bazowanie na przeszłości

•Przetwarzanie automatyczne

2. Refleksyjność –

*manifestowana -stan gotowości do aktywnego przetwarzania danych wymagający stałej świadomości i twórczej mobilizacji uwagi –wrażliwość adaptacyjna

*latentna(potencjalna) –stan umysłu, który w chwili zmiany warunków wewnętrznych lub zewnętrznych przechodzi w refleksyjność manifestowaną

Cechy:

•elastyczność poznawcza

•wrażliwość na kontekst, działanie z wielu perspektyw

•tworzenie nowych rozróżnień i kategorii bardziej szczegółowych

•orientacja na proces

•aktywne przetwarzanie danych

•bazowanie na teraźniejszości

Wykład 12

1. POZNAWCZA TEORIA "JA"

*Ja subiektywne(podmiotowe) vs.

*Ja obiektywne (przedmiotowe)[W.James]

2. ROZWÓJ "JA"

*percepcja samego siebie("Ja" egzystencjalne) -spostrzeganie siebie jako bytu odrębnego od innych osób i obiektów fizycznych.

*samoświadomość("ja" kategorialne) -zdolność do rozpoznania siebie i autorefleksji (zastanawiania się nad sobą i swoimi działaniami, przypisywania sobie różnych właściwości itp).

3. JEDNO "JA" CZY WIELE "JA"?

*Rola orientacji temporalnej

*Znaczenie kontekstu społecznegoiskryptówzwiązanych z rolą

*Tożsamość indywidualnaa tożsamość społeczna

*"Ja" publiczne i "ja" prywatne: zjawisko pozytywnej autoprezentacji

*Koncepcja schematów poznawczychi hierarchii pojęciowychjako próba rozwiązania problemu jedności vs. wielości "Ja".

4. PROCESY, ODPOWIEDZIALNE ZA TWORZENIE I ROZWÓJ SAMOWIEDZY

*Podejście kulturowe -społeczne konstruowanie "Ja".Treść "ja" pochodzi od innych ludzi (systemu kulturowego) -np. wartości, cele, pożądane i niepożądane wzorce zachowania.

*Z drugiej strony -znaczny udział własnej aktywności jednostkiw interpretowaniu informacji na swa temat, w wyborze celów i zadań osobistych, w konstruowaniu własnej drogi życiowej.

5. Shweder (1982) -10 podstawowych tematów społecznej samowiedzy jednostki

Odpowiedzi na pytania (problemy, dylematy) dotyczące:

1. granic między Ja i nie-Ja;

2. tożsamości płciowej: Na czym polega męskość, a na czym kobiecość?

3. dojrzałości:Nas czym polega dorosłość a na czym bycie dzieckiem?

4. pokrewieństwa(wspólnoty rodzinnej): Kto jest krewnym a kto nie?

5. przynależności etnicznej: Kto jest "swój" a kto "obcy"?

6. Hierarchii społecznej: Dlaczego obciążenia i korzyści są nierówno rozdzielone między ludzi? Jakie jest moje miejsce w hierarchii?

7. natury i kultury: Co jest ludzkie, a co zwierzęce?

8. autonomii: Czy jestem niezależny od innych, zależny, czy też współzależny?

9. norm społecznych i celów osobistych: Czego ja pragnę vs. czego grupa oczekuje ode mnie?

10. osobistego bezpieczeństwa: Jak można uniknąć przemocy ze strony innych?

6. PODSTAWOWE ŹRÓDŁA SAMOWIEDZY:

1. Wczesne interakcje opiekunka-dziecko -źródło tzw. wewnętrznych, roboczych modeli Ja(Bowlby, 1969).

-Model roboczy -to źródło zgeneralizowanych oczekiwań dotyczących całego świata społecznego, "rama" poznawczo-afektywna, decydująca o sposobie konstruowania przyszłych doświadczeń.

2. Jaźń odzwierciedlona(Cooley, 1902).

-Dowiadujemy się, jacy jesteśmy, z obrazów jaki tworzymy w oczach innych ludzi-rodziców, kolegów, nauczycieli.

3. Wnioskowanie z własnych zachowań i doświadczeń.

-Wnioskowanie z tego, co robimy, o tym, co lubimy, i jakie mamy dyspozycje (procesy autopercepcji-teoria Bema);

-znaczenie informacji zwrotnej o wyniku działania -np. wnioskowanie z sukcesów i niepowodzeń o własnych zdolnościach i możliwościach -poczucie własnej skuteczności (Bandura).

4.Porównania społeczne (L. Festinger).

-Istnieje naturalne dążenie do samookreślenia(samowiedzy, która jest pewna) -tj. wiedzy dotyczącej posiadania pewnych zdolności, umiejętności i cech charakteru, prawdziwości własnych poglądów i opinii.

-pozwalają określić, jak się plasujemypod względem naszych umiejętności czy zdolności na tle innych;

-pozwalają zmniejszyć niepewnośćco do trafności własnych poglądów i postaw (rola consensusu);

-stwarzają szansę osobistego rozwoju(porównania w górę);

-pozwalają obronić zagrożone poczucie własnej wartości (porównania w dół).

5. Procesy identyfikacji.

-Całościowe "inkorporowanie" postaw, przekonań, wartości i aspiracji, stylu komunikowania się od konkretnej osoby.

7. SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA I FUNKCJE MOTYWACYJNE

Koncepcja E. T. Higginsa (1987):

*Perspektywy Ja(punkty widzenia na Ja)

*Obszary Ja(zakresy, dziedziny Ja)

8. STRUKTURA „JA” JAKO ŹRÓDŁO MOTYWACJI I WARTOŚCIOWAŃ

*„JA" JAKO GENERATOR DĄŻEŃ:

-Podtrzymanie poczucia własnej wartości

- Podtrzymanie poczucia własnej tożsamości i odrębności(procesy autoweryfikacji,

podkreślanie unikalności)

-Podtrzymanie poczucia kontrolinad zdarzeniami

- Dążenie do trafnego samopoznania

- Dążenie do wzrostui rozwoju własnej osoby

9. ROZBIEŻNOŚCI W „JA” A MOTYWACJA DO DZIAŁANIA:

1.Reakcje na informacje nie potwierdzające naszej wartości, odrębności i kontroli

1.Konflikt między dążeniem do samopoznania a dążeniem do pozytywnego myślenia o sobie: "ja" w ogniu krzyżowym

3. Rola rozbieżności między komponentami obrazu siebie (np. Ja realnym, Ja idealnym, i Ja powinnościowym -Higgins).

10. DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA "JA" jako warunek jego wpływu na przetwarzanie informacji i kontrolę działania:

*Idea „roboczego „Ja”(H. Markus)

*istota i konsekwencje autokoncentracji

*istota i konsekwencje dezindywiduacji

11. AUTOSCHEMATY:

*Poznawcze generalizacje na temat samego siebie, wyprowadzone z ubiegłego doświadczenia, które organizują i ukierunkowują przetwarzanie informacji dotyczącej własnej osoby (Markus, 1977).

*Sposób diagnozy: Badania oceniali u siebie natężenie różnych cech charakteru, zarazem byli proszeni o określenie, na ile ważny jest dany atrybut.

*Autoschemat, jeżeli:

-ocena ekstremalna(wysoka lub niska), i

-atrybut uznany za ważnyprzez osobę.

*W oryginalnych badaniach Markus -schematy związane z zależnością-niezależnością. Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z autoschematami niezależności, z autoschematami zależności, oraz pozbawione autoschematów w tej dziedzinie.

12. "Schematycy„:

-szybciej rozpoznają słowa odpowiednich kategorii (brak różnic dla słów neutralnych względem tych kategorii);

-w odpowiedzi na prośbę, dostarczają więcej przykładów zachowań odpowiednich kategorii;

-uważają zaangażowanie się w zachowania danej kategorii za bardziej prawdopodobne niż w zachowania innej kategorii;

-są bardziej skłonni do odrzucania informacji niezgodnej z ich obrazem siebie.

*Analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania słów) stwierdzono dla szeregu innych autoschematów: kobiecości (sex-typing); otyłości, szczupłości itp.

*Stwierdzono też, że ludzie szybciej odpowiadają na te pytania w kwestionariuszach osobowości, które w dotyczą autoschematów (Fekken & Holden, 1992).

*Badania Furnhama i Fundera (1995) sugerują, że wytwarzane przez ludzi autoschematy są podzielane przez innych: Ekstremalność samoocen sprzyja nie tylko krótkim czasom reakcji przy przypisywaniu sobie odpowiednich cech przez sam podmiot, ale również -przy przypisywaniu takich cech przez innych ludzi (dobrych znajomych).

*Autoschematy wpływają nie tylko na przetwarzanie informacji o sobie, ale też o innych ludziach.

-Proszeni o ocenę innych, ludzie biorą pod uwagę najczęściej te wymiary, w zakresie których są "schematykami";oceny innych na tych wymiarach cechują się większą pewnością;

-wymiary osobowości, na których ludzie mają szczególnie pozytywny pogląd na siebie, są łatwiej dostępne poznawczoi chętniej wykorzystywane przy ocenie innych ludzi.

-Autoschematy sprawiają, że ludzie organizują informację społeczną (np. zawartą w narracji) w większe jednostkidziałania; może to wskazywać, że rozpoznają znaczenia wyższego rzędu w sekwencji działań.

13. INNE WAŻNE POJĘCIA:

*Samooceny cząstkowea samoocena globalna(poczucie własnej wartości)

*Dążenie do pozytywnej samooceny: zjawisko autoafirmacji(Steele, 1975)

*Strategiezapewniania pozytywnej samooceny (np.):

-Egotyzm atrybucyjny

-"kąpanie" się w cudzej chwale

-porównania społeczne

-pozytywna autoprezentacja

-samoutrudnianie

*Źródła dążenia:

-wrodzone(np. teoria C. Rogersa)

-nabyte– teoria społecznego uczenia się

-teoria opanowania trwogi(Solomon, Greenberg, Pyszczynski, 1991)

-teoria wykluczeniaze społeczności (Baumeister & Tice, 1990)

*Istota negatywnej samooceny: brak ocen pozytywnych + deficyt adaptacyjnych iluzji na swój własny temat (nt.: własnych kompetencji, przyszłości, możliwości kontrolowania zdarzeń)

*Dysfunkcjonalność negatywnej samooceny:

-Nastrój

-Nie podejmowanie działań

-Generalizacja porażki + brak autoafirmacji

-Oczernianie innych i przypisywanie wrogich intencji

*Zagrożenia związane z wysoką pozytywną samooceną:

-Podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści -Pelham

& Taylor, 1991)

-nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice, 1993)

negatywny odbiór u innych (zarozumiałość)

*Funkcjonalność wysokiej samooceny a fazy działania(Gollwitzer & Kinney, 1989)

14. REGULACYJNE KONSEKWENCJE SAMOŚWIADOMOŚCI

*Samoświadomość i metody jej wzbudzania w laboratorium

*Samoświadomość a koncentracja uwagi na rozbieżnościach między standardami a zachowaniem (koncepcja R. A. Wicklunda),

*Przykład z badań -samoświadomość a przestrzeganie normy uczciwości (Diener & Wallbom, 1976)

*Samoświadomość a emocje.

*Samoświadomość a procesy kontroli działania:

-Rola koncentracji na celach

-Rola koncentracji na automatycznych składniach czynności złożonych

*Samoświadomość a depresyjny styl funkcjonowania: model Pyszczynskiego i Greenberga (1987).