3. EKONOMICZNE I MILITARNE INSTRUMENTY W POLITYCE ZAGRANICZNEJ PAŃSTW

Państwa dysponują siłą, która pozwala im oddziaływać na innych oraz wpływać na pożądane dla siebie wyniki. Potencjał siły jednak nie jest wystarczający do osiągnięcia celu, państwa muszą umieć ją efektywnie wykorzystać. Robią to przy użyciu trzech podstawowych rodzajów środków: dyplomatycznych, ekonomicznych oraz militarnych.

Ekonomiczne instrumenty polityki zagranicznej obejmują zasoby gospodarcze państwa (produkty, surowce, kapitał, usługi itd.) oraz jego stosunki gospodarcze (np. handel zagraniczny).Wyróżniamy dwa rodzaje środków ekonomicznych: pozytywne i negatywne.

Pozytywne mają na celu zachęcenie kraju do podjęcia pożądanych działań stosując system nagradzania, tzw. „marchewki”, np. przyznanie danemu krajowi statusu partnera najbardziej uprzywilejowanego lub umożliwienie importu produktów danego kraju według najkorzystniejszych stawek celnych. Środku pozytywne najczęściej przybierają formę pomocy gospodarczej. Zazwyczaj jest to pomoc rozwojowa, techniczna, humanitarna. Państwa udzielające pomocy mają na celu realizację swoich celów. Po pierwsze jest to chęć wpłynięcia na sytuację wewnętrzną państwa – biorcy (np. demokratyzacja, wprowadzenie kapitalizmu). Po drugie, oczekiwanie wdzięczności, która będzie miała wyraz w zachowaniu biorcy wobec państwa – dawcy. Ostatnim celem jest chęć poparcia rządu państwa – biorcy.

Negatywne środki polityki zagraniczne przybierają formę sankcji gospodarczych. Jeśli jakiś kraj zmierza w niepożądanym kierunku, grozi mu się lub nawet podejmuje działania dla niego niekorzystne, które mają go ukarać. Wg Jamesa Barbera można wyróżnić trzy kategorie celów jakimi kieruje się państwo sankcjonujące: 1. Zmiana postępowania lub zaniechanie działań podejmowanych przez rząd kraju docelowego; 2. Zademonstrowanie własnej siły, podniesienie prestiżu i pozycji rządu; 3. Kara za naruszenie norm prawa międzynarodowego. Najczęściej stosowane instrumenty negatywne to: bojkot międzynarodowy, embargo, manipulowanie polityką celną, kontyngenty eksportowe lub importowe, dumping, wciągnięcie danego kraju na tzw. czarną listę, zamrożenie kapitału bankowego oraz konfiskata innych aktywów.

Zdolność państwa do stosowania gospodarczych środków polityki zależy głównie od jego potencjału siły. Państwa stojące wysoko gospodarczo mają do dyspozycji więcej instrumentów. Państwa słabe ekonomicznie nie mogą np. przyznawać licencji, przyznawać preferencji dla konkretnych krajów, czy stosować skuteczny bojkot. W szczególnych sytuacjach, duże możliwości stosowania instrumentów gospodarczych mają kraje rozwijające się. Przykładem są kraje OPEC, których siła jest znacznie wzmocniona dzięki kontroli złóż ropy naftowej. Państwa słabe mogą posługiwać się środkami mniej opartymi na przymusie, takimi jak: przeciąganie na swoją stronę czołowych decydentów, posługując się pośrednictwem, kontaktami osobistymi i techniką perswazji. Mogą też interweniować w drodze administracyjnej lub wszczynać postępowanie sądowe w interesie swego państwa.

Militarne instrumenty polityki zagranicznej w postrzeganiu realistów odgrywają rolę kluczową. Użycie siły lub zagrożenie nim można wykorzystać w celu nakłonienia innego kraju do podjęcia jakichś określonych działań lub do wycofania się z tych już podjętych – jest to forma przymusu. Środki militarne mogą też mieć formę odstraszenia, czyli groźby użycia siły lub jej użycie w celu powstrzymania przeciwnika od pewnych działań.

Przykładem użycia przymusu była wojna w Zatoce w 1991r., kiedy to Stany Zjednoczone, ONZ i członkowie koalicji stosując strategię opartą na eskalacji gróźb próbowali skłonić Saddama Husajna do zmiany postępowania. Gdy przymus przez eskalację gróźb nie odnosił skutku, konieczna była inwazja.

W strategii odstraszania państwo deklaruje ukaranie innego kraju, jeśli ten podejmie jakieś niepożądane działanie. W tym celu stosuje środki groźby wojny, aby odwieść kraj od działań zmierzających w jakimś kierunku. Odstraszanie nabrało nowego wymiaru i skuteczności od pojawienia się broni atomowej w 1945r. Koszt agresji wobec państwa dysponującego bronią atomową jest nie do przyjęcia.

Przymus i odstraszenie zależą nie tylko od siły państwa, ale też od jego wiarygodności. Musi dysponować środkami uwiarygodnienia gróźb oraz mieć zdolności ich realizacji. Państwo silne o dużym potencjale wojskowym budzi respekt, a rozbudowywanie potencjału wojskowego, w tym broni nuklearnej służy podniesieniu prestiżu państwa i działa odstraszająco na potencjalnych przeciwników. Potencjał wojskowy pozostaje ciągle czynnikiem o pierwszorzędnym znaczeniu pod względem oddziaływania na stosunki międzynarodowe. Posiadanie broni nuklearnej stanowi o mocarstwowym statusie państwa.

Państwa mogą decydować się na utrzymywanie swoich sił wojskowych za granicą w celu zrównoważenia potencjału wojskowego państw, których zachowania są postrzegane jako wrogie wobec danego kraju – rola prewencyjna. Służy to także wspieraniu państw sojuszniczych i zaprzyjaźnionych, co w konsekwencji przyczynia się do wzmocnienia bezpieczeństwa narodowego kraju wysyłającego wojska. Inną formą zastosowania środków wojskowych jest pomoc wojskowa, do której zalicza się dostawy broni i uzbrojenia oraz środki pieniężne na ich zakup, jak również doradztwo i szkolenie personelu. Państwa udzielając pomocy kierują się chęcią zysku finansowego, uzyskaniem korzyści strategiczno-politycznych oraz przywilejów np. korzystania z baz wojskowych kraju, któremu udziela się pomocy.