1.Podział nauk prawnych *wg niemieckiej szkoły historycznej

- nauki filozoficzne

- nauki pozytywne o prawie

• Nauki systematyczne

• Nauki historyczne

*wg współczesnego podziału:

• Filozofia (teoria) prawa (trzy nurty prawne)

  • Analityczny

  • Empiryczny

  • Metodologiczny

• Szczegółowe nauki prawne (dogmatyki) (trzy typy problemów)

  • Interpretacyjne

  • Systematyzacyjne

  • Walidacyjne

• Nauki historyczno-prawne

  • Nauka prawa rzymskiego

  • Historia Polski i Powszechne historia państwa i prawa

  • Historia doktryn polityczno-prawnych

• Pozasystemowe:

  • Socjologia prawa (dot. teorii prawa)

  • Komparatystyka prawnicza (dot. teorii prawa)

  • Informatyka prawnicza (dot. teorii prawa)

  • Kryminalistyka (dot. prawa karnego)

  • Kryminologia (dot. prawa karnego)

  • Nauki penitencjarne (dot. prawa karnego)

2. Prawo materialne a prawo procesowe

Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle związane z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie mogłoby być egzekwowane. Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w większości normy prawa materialnego, a kodeks postępowania cywilnego — w większości normy prawa procesowego.

3. Rodzaje gałęzi prawa

Gałąź prawa – ukształtowany w toku historycznym zbiór norm prawnych, regulujący daną dziedzinę życia. Podstawowy podział gałęzi prawa to podział na prawo prywatne, które chroni interesy jednostek, reguluje stosunki osobiste i majątkowe oraz prawo publiczne, które służy ochronie interesów państwa jako dobra wspólnego wszystkich obywateli.

- cechy charakterystyczne gałęzi prawa:

• Prawo konstytucyjne:

  • Zespół norm regulujących podstawy ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego

  • Podstawowe akty normatywne prawa konstytucyjnego w naszym kraju:

    • Konstytucja RP z 1997r.

      • Określa między innymi katalog podstawowych praw i wolności obywatelskich, podstawowe zasady ustroju politycznego, społecznego i ekonomicznego, strukturę, kompetencje naczelnych organów w państwie i relacje między nimi.

• Prawo administracyjne:

  • Najbardziej rozbudowany dział prawa wewnętrznego

  • Wskutek rozrostu funkcji państwa, gałąź ta zdaje się wykazywać największą dynamikę rozwoju

  • Reguluje władczą działalność organów państwa w różnych dziedzinach życia społecznego (porządek i bezpieczeństwo, oświata, zdrowie, kultura, przemysł, usługi, świadczenia socjalne etc.)

  • Wyspecjalizowane działy prawa administracyjnego np.:

    • Prawo budowlane

    • Prawo wodne

    • Prawo łowieckie

• Prawo cywilne:

  • Najważniejsze działy:

    • Prawo rzeczowe (własność i inne prawa rzeczowe, zastaw, hipoteka)

    • Prawo zobowiązań (różnego rodzaju stosunki umowne, odpowiedzialność za czyny niedozwolone)

    • Prawo spadkowe (dziedziczenie ustawowe i testamentowe)

    • Prawo handlowe

    • Prawo autorskie

    • Prawo wekslowe

    • Prawo czekowe

    • Prawo międzynarodowe prywatne

  • Postępowanie w sprawach cywilnych (postępowanie cywilne) obejmuje postępowanie w sprawach spornych (postępowanie procesowe) i niespornych (postępowanie nieprocesowe), a także postępowanie egzekucyjne i wiele innych trybów postępowania.

• Prawo pracy:

  • reguluje m.in.:

    • stosunki pracy wynikające z umowy

    • powołania

    • mianowania

    • prawa i obowiązki pracodawców i pracowników

    • ochrona pracowników

    • układy zbiorowe pracy itd.

  • Do wyodrębnienia przyczynił się fakt, że w stosunku pracy pracownik jest z zasady stroną słabszą od pracodawcy i stąd wymaga szczególnej ochrony, która często wykracza poza zwykłą ochronę cywilną.

• Prawo rodzinne:

  • reguluje m.in.:

    • małżeństwo

    • stosunki rodzinne

    • prawa i obowiązki małżonków, rodziców i dzieci

    • przysposobienie

    • opieka

    • kuratela itd.

  • Do wyodrębnienia się z prawa cywilnego przyczyniła się potrzeba szczególnej ochrony interesu dzieci oraz samej instytucji małżeństwa

• Prawo rolne:

  • W ścisłych związkach z prawem cywilnym i administracyjnym

  • Reguluje własność i użytkowanie gruntów rolnych

• Prawo karne:

  • Określa jakie czyny są przestępstwami lub wykroczeniami

  • Ustala zasady odpowiedzialności karnej

• Prawo finansowe:

  • Reguluje zasady funkcjonowania finansów publicznych (m.in. budżet, banki i podatki)

*powyższe gałęzie prawa to jedynie ważniejsze spośród wielu innych

- tendencje podziału prawa:

• Charakter dynamiczny i ulegający stałym przeobrażeniom

• Dyferencjacji – wyodrębnianie się z gałęzi praw dotychczas istniejących, gałęzi bardziej wyspecjalizowanych

• Powstawanie gałęzi praw mieszanych, kompleksowych, łączących elementy różnych regulacji prawnych

  • Np. prawo morskie łączące normy prawa administracyjnego, cywilnego i pracy)

• Powstawanie gałęzi zupełnie nowych jako rezultatu:

  • Powstawania nowych technologii (prawo informatyczne)

  • Nowych problemów społecznych (prawo ochrony środowiska)

- definicja prawa materialnego: zespoły norm regulujących w sposób pierwotny daną sferę stosunków społecznych, określających jakie prawa i obowiązki mają podmioty aktywne w tej sferze.

- definicja prawa procesowego (formalnego): normy regulujące sposób postępowania w przypadku, gdy doszło do naruszenia norm prawa materialnego, kompetencję i organizację organów rozstrzygających te sprawy.

*normy proceduralne są normami wtórnymi w stosunku do norm materialnych.

4. Pojecie prawa i jego funkcje

Elementy teorii imperatywu (J. Austin)

- rozkaz

- suwerenność władzy

- obowiązek wykonania

- sankcja przymusu

Wg H.L.A. Hart’a:

Prawo składa się z norm ogólnych, a rozkaz to dyrektywa jednostkowa.

Twierdzenie, że na straży prawa stoi przymus państwowy jest prawdziwe tylko, gdy je odnieść do ogółu norm prawnych, może być natomiast fałszywe w stosunku do poszczególnych norm prawnych.

Niepozytywistyczne koncepcje prawa:

- koncepcje szkoły prawa natury

- katolicka koncepcja prawa natury

- laickie interpretacje prawa natury

Podział na prawo:

- podmiotowe (niepozytywistyczne)

- przedmiotowe (pozytywistyczne)

2.

Podział na prawo:

- wewnętrzne

- międzynarodowe publiczne

- międzynarodowe prywatne (element prawa wewnętrznego)

3.

Funkcje prawa:

- kontrola zachowań

• Sposoby:

  • Normatywne (działają poprzez ludzką świadomość)

  • Pozanormatywne:

    • Odpowiednie kształtowanie sytuacji fizycznych

    • Oddziaływania systemowe

Metody skłaniania adresatów norm do ich przestrzegania:

- sankcje (np. karne, nieważności, egzekucyjne)

- gratyfikacje (np. awanse, nagrody pieniężne, premie)

Podział systemów normatywnych wg N. Bobbio:

- represyjne

- promocyjne

- rozdział dóbr i ciężarów

Koncepcje „sprawiedliwości”:

- sprawiedliwość formalna (reguła równej miary)

- sprawiedliwość materialna

• Typy reguł sprawiedliwości materialnej:

  • reguły sprawiedliwości dystrybutywnej (rozdzielczej)

    • każdemu stosownie do pracy

    • każdemu stosownie do potrzeb

    • każdemu stosownie do zasług

    • każdemu stosownie do pozycji społecznej

    • każdemu to samo (reguła sprawiedliwości egalitarystycznej)

  • reguła sprawiedliwości komutatywnej (wymiennej)

* sprawiedliwość proceduralna (reguły):

• zasada bezstronności i niezawisłości sądu

• zasada równości stron

• prawo do obrony, które obejmuje prawo do przedstawiania własnych argumentów oraz ustosunkowania się do argumentów drugiej strony, a także prawo do korzystania z pomocy prawnej

- regulacja konfliktów

Rodzaje konfliktów:

- dwubiegunowe (dwie strony)

- wielobiegunowe (więcej stron)

Podział konfliktów ze względu na strony:

- indywidualne (osoby)

- kolektywne (instytucje, grupy ludzkie lub instytucje reprezentujące takie grupy)

Podstawowe metody rozwiązywania konfliktów:

- bezpośrednia:

• tryb kontraktowy

- pośrednie:

• tryb mediacyjno-koncyliacyjny

• tryb arbitrażowy

• tryb adiudykacyjny

*Alternatywne dla sądów instytucje rozstrzygające konflikty (USA, Europa zach.)(tryb mediacyjny lub arbitrażowy):

- różnego typu komisje

- sądy polubowne

- sądy pojednawcze

- sądy społeczne

5. Normy prawne a przepisy prawne

- charakterystyka normy prawnej:

• zrekonstruowana z tekstu prawnego, dyrektywa postępowania

• musi odpowiadać przynajmniej na dwa pytania:

  • kto i w jakich okolicznościach

  • jak powinien się zachować

  • (trzeci element): jakie będą konsekwencje w przypadku, gdy adresat nie zachowa się w sposób przewidziany przez normę

- charakterystyka przepisu prawnego:

• elementarna jednostka systematyzacyjna danego tekstu prawnego

• w tekście prawnym składającym się z artykułów, każdy artykuł stanowi przepis prawny

  • paragrafy

  • ustępu

  • punkty

  • litery

• jedna jednostka systematyzacyjna (np. paragraf) może się składać z kilku przepisów (od kropki do kropki)

- względy techniki legislacyjnej

• wyszczególnianie w postaci odrębnych przepisów prawnych tego rodzaju okoliczności, których zakres zastosowania nie wyczerpuje się w odniesieniu do tylko jednego rodzaju np. przestępstwa

- elementy koncepcji budowy norm prawnych:

• hipoteza

  • określa adresata normy oraz okoliczności, w których powinien on zachować się w sposób przewidziany przez normę

  • określa zakres zastosowania normy

• dyspozycja

  • określa wzór powinnego zachowania się, formułuje nakazy, zakazy lub dozwolenia

  • nakłada na adresata normy jakieś uprawnienia lub obowiązki

  • określa zakres normowania normy

• sankcja

  • określa konsekwencje jakie nastąpią w sytuacji, gdyby adresat zachował się niezgodnie z normą

6. Derogacja milcząca i reguły kolizyjne

Nie obowiązują normy, które zostały wyraźnie lub milcząco uchylone(derogowane). Derogacja wyrazna jest to uchylenie normy lub aktu normatywnego przez inna norme prawna nazywana przepisem lub klauzula derogacyjna. Klauzule derogacyjne sa zawarte w przepisach końcowych aktu normatywnego . Maja zwykle tresc „ Traci moc ustawa z dnia … o … ‘’ Dobry ustawodawca powinien się poslugiwac derogacja wyrazna i unikac stosowania derogacji milczącej. Jednak bywa tak,ze po wprowadzeniu nowych przepisów normodawca nie uchyla poprzednich. Wówczas mówimy o derogacji milczącej. Podstawa, w oparciu o którą przyjmuje się, że doszło do derogacji milczącej są specjalne reguły nazywane regułami kolizyjnymi. Wymienić można trzy podstawowe typy regul tego rodzaju:

-regułę hierarchiczną ( norma hierarchicznie wyższa uchyla niższą, regula ta ma najwyzsza moc.

-regułę chronologiczną ( akt wydany później uchyla akt wydany wcześniej pod warunkiem, ze akt wydany później nie ma niższej mocy prawnej niż akt wydany wcześniej)

-regułę merytyoryczną ( stosuje się ja do norm , których zakresy zastosowania pozostają w stosunku zawierania się

7. Aspekt czasowy, terytorialny, personalny obowiązywania norm prawnych

Aspekt czasowy:

- norma obowiązuje w okresie od jej wejścia w życie do momentu uchylenia. Norma wchodzi w życie albo z momentem jej ogłoszenia w oficjalnym dzienniku promulgacyjnym albo w momencie późniejszym, który ona sama określa.

- vacatio legis (wakacje ustawy) – czas między ogłoszeniem normy a datą jej wejścia w życie.

• Stosuje się po to, by poczynić niezbędne przygotowania instytucjonalne do stosowania danego aktu i dać organom stosującym prawo możliwość zapoznania się z jego treścią.

• Trwa zwykle od 2 tygodni do 1 roku w zależności od tego, ile czasu potrzeba by się przygotować do stosowania danego aktu.

- ustawy czasowe (epizodyczne) – w wyjątkowych okolicznościach sam akt normatywny podaje datę z którą przestaje obowiązywać.

- moc wsteczna (retroaktywna) – w pewnych sytuacjach akt normatywny stosuje się także do wydarzeń, które miały miejsce przed wejściem jego w życie

• Stanowi wyjątek od zasady, iż prawo nie działa wstecz (lex retro non agit)

• Nadaje się ją przepisom prawnym tylko w ściśle określonych okolicznościach

Aspekt terytorialny:

- akty prawa wewnętrznego obowiązują tylko na terytorium danego państwa, w przypadku państw federalnych i aktów prawa terenowego (miejscowego), mogą one obowiązywać także tylko na części terytorium państwa

- elementu terytorium państwa:

• Obszar lądowy (oraz to co pod nim)

• Obszar powietrzny nad tym obszarem

• Morskie wody przybrzeżne

• Należące do tego państwa statki morskie, powietrzne i kosmiczne

• Wyłączone z terytorium państwa (w sensie prawnym) są placówki dyplomatyczne obcych państw

Aspekt personalny:

- akt normatywny obowiązuje wszystkie podmioty (również obcokrajowców) znajdujące się na terytorium danego państwa z wyłączeniem osób objętych immunitetem dyplomatycznym.

• Prawno danego państwa obowiązuje jego obywateli także wtedy gdy przebywają zagranicą

8. System prawny : pojęcia i typy

- podział na:

• System-typ

  • def.: zespół cech charakterystycznych dla porządków prawnych określonego rodzaju (np. prawo socjalistyczne, kapitalistyczne)

• System konkretny

  • Def.: ogół norm, które obowiązują w określonym czasie, w określonym państwie (np. współczesne prawo polskie)

- podstawowe typy współczesnych systemów prawnych wg R. Davida:

• System civil law (prawa kontynentalnego lub prawa romańsko – germańskiego)

• System prawa socjalistycznego

• Systemy prawa Dalekiego Wschodu (Japonia, Korea Płd.)

• System prawa Islamu

• System prawa hinduiskiego (Indie)

• Systemy prawa afrykańskiego

• System prawa anglosaskiego (common law)

*wg niektórych komparatystów można mówić o systemie prawa skandynawskiego, łączącego elementy systemów kontynentalnych i anglosaskich.

- istnienie generalnej tendencji do upodabniania się różnych systemów prawnych (wynikają z tendencji globalizacyjnych)

8. Prawo publiczne a prawo prywatne

- odróżnienie prawa publicznego od prywatnego wiąże się z rozdzieleniem tej sfery, w której obywatel podlega zwierzchnictwu organów państwowych od tej sfery, w której obywatel jest wolny w tym sensie, iż nie podlega on poleceniom władzy publicznej.

- historyczne korzenie prawa publicznego i prywatnego:

• Definicja wg. prawnika rzymskiego Ulpiana (170-228 n.e.):

  • Prawo publiczne to zbiór norm odnoszących się do interesu państwa, natomiast prywatne odnosi się do interesu jednostki

• Na prawie rzymskim prywatnym opiera się prawo prywatne w społeczeństwach należących do kręgu kultury zachodnie

• Zacieranie się podziału w wiekach średnich

  • Pan feudalny posiadał niekiedy uprawnienia publiczne i prywatne

  • Korporacyjna struktura społeczeństw średniowiecznych

• Ponowny renesans w czasach kapitalizmu

  • Własność prywatna, rozdzielenie tego co publiczne od tego co prywatne

- ścisłe powiązanie sfer prawa prywatnego i publicznego

• Większość uprawnień prywatno-publicznych jest chroniona za pomocą instrumentów publiczno-prawnych i może być ze względu na interes publiczny w taki lub inny sposób ograniczona

  • np. władza rodziców nad swoimi dziećmi musi być w pewnych wypadkach ze względu na interes tych ostatnich publicznie kontrolowana (np. gdy rodzice nie spełniają swoich obowiązków alimentacyjnych)

- kryteria podziału na prawo publiczne i prywatne:

• podmiotowe (E. Bierling, F. Somlo)

  • prawo publiczne reguluje stosunki między organami państwa oraz między organami państwa i obywatelami, natomiast prawo prywatne zajmuje się stosunkami między obywatelami

• przedmiotowe (G. Jellinek)

  • prawo publiczne zajmuje się stosunkami władczymi, w których jeden podmiot jest podporządkowany drugiemu (stosunki hierarchicznego podporządkowania), natomiast prawo prywatne reguluje stosunki między podmiotami równorzędnymi (stosunki równorzędności)

• sposobu dochodzenia roszczeń (A. Thon)

  • roszczenia publiczno-prawne są dochodzone z urzędu, natomiast roszczenia prywatno-prawne na wniosek (z inicjatywy) zainteresowanych stron

*w wielu przypadkach zastosowanie wszystkich kryteriów prowadzi do zbieżnych rezultatów

- sfery prawa publicznego:

• prawo konstytucyjne

• prawo karne

• prawo administracyjne

• prawo finansowe

• działy prawa procesowego

- dziedzina prawa prywatnego:

• prawo cywilne

- klasyfikacja wielu innych gałęzi prawa natrafia na trudności wynikające z faktu, że gałęzie te mają wyraźnie mieszany charakter, łącząc w sobie elementy publiczno i prywatno-prawne, np.

• prawo pracy

• prawo rolne

• prawo rodzinne

- pewne gałęzie są bardziej nasycone elementem publiczno-prawnym (prawo administracyjne czy karne), inne z kolei – elementem prywatno-prawnym (prawo cywilne)

- tendencja do rosnącej publicyzacji całego prawa, nie omija nawet tradycyjnych bastionów prawa prywatnego takich jak prawo cywilne

• prowadzić może do rosnącego podporządkowania jednostek ludzkich władzy państwowej

• głównym instrumentem interwencji w życie społeczne stało się prawo administracyjne

• publicyzacja prawa przyjmuje najczęściej formę jego administratywizacji

• przyczyny rosnącej publicyzacji współczesnych systemów prawa:

  • rozrost funkcji współczesnych państw

  • rozwój nowych technik i technologii

  • powstawanie reżimów totalitarnych

9. Zasady tworzenia prawa

- definicja aktu tworzenia prawa:

• jest to władczy akt organu władzy państwowej, który składa się z norm ogólnych

• wyjątki dot. powyższej definicji związane z normami indywidualnymi lub konkretnymi w aktach tworzenia prawa:

  • uchwały Sejmu powołujące indywidualnie oznaczone osoby na określone stanowiska, np. członków Trybunału Konstytucyjnego lub Trybunału Stanu, czy tez ustawy budżetowe , które zawierają wiele norm konkretnych

  • w krajach anglosaskich sądy w wyrokach sądowych, które należą do aktów stosowania prawa, formułują niekiedy normy ogólne (rationes decidenci), którym przyznaje się status oficjalnych źródeł prawa (precedens sądowy)

10. formy tworzenia prawa

• prawo stanowione sensu stricto:

  • prawo może być stanowione w drodze jednostronnej decyzji organu państwowego lub instytucji upoważnionej przez taki organ

• prawo kontraktowe:

  • prawo może powstawać w drodze umowy, której stronami są organy państwowe i/lub upoważnione przez nie instytucje.

  • jeżeli jedną ze stron takiej umowy jest organ państwowy, to można mówić o współstanowieniu prawa przez państwo

• prawo precedensowe:

  • prawo może powstać w drodze decyzji sądowej lub administracyjnej, jeżeli zawartą w tej decyzji normę ogólną uważa się za wiążącą

*akty uznawania określonych norm za prawo:

• prawo zwyczajowe:

  • organ państwa nie tworzy, ale uznaje określone normy za normy prawne

• prawo religijne:

  • organ państwa uznaje za normy prawne pewne normy religijne

• prawo prawnicze

  • z czasów, kiedy to poglądy doktryny prawniczej były zaliczane do źródeł prawa

11. Rodzje źródeł prawa

• w sensie formalnym- każdy akt, dokument lub decyzja, która w danym systemie prawa uważana jest za źródło norm prawnych

w polskim systemie prawnym m.in. ustawa, rozporządzenie lub uchwała odpowiedniego organu państwowego

• w sensie materialnym- odnosi się je zwykle do tych czynników społecznych, politycznych i ekonomicznych, które warunkują treść prawa, a więc np. do panujących ideologii, przekonań moralnych i religijnych, układu sił politycznych w państwie, sytuacji ekonomicznej itd.

• Źródła poznania prawa- wszelkiego rodzaju dokumenty i obiekty na podstawie których możemy ustalić treść norm prawnych

• podział na:

  • oficjalne

    • nieomal wyłącznie urzędowe dzienniki promulgacyjne (publikacyjne)

      • w Polsce taki status ma m.in. Dziennik Ustaw (ustawy, rozporządzenia, ratyfikowane ustawy międzynarodowe), Monitor Polski (uchwały RM i zarządzenia ministrów), a także różnego rodzaju dzienniki urzędowe ministerstw i innych organów państwowych

    • w krajach anglosaskich w odniesieniu do precedensów sama decyzja sądu, w której precedens jest zawarty

  • nieoficjalne

    • dokumenty i obiekty na podstawie których ustalić możemy treść norm prawnych

      • mogą to być gazety, książki, informacje radiowe czy telewizyjne, a w przypadku starożytnych źródeł prawa nawet inskrypcje na pomnikach, czy płytach nagrobnych

• znaczenie rozróżnienia oficjalnych i nieoficjalnych źródeł prawa:

  • normę prawną uważa się za ogłoszoną (a jest to zwykle warunek jej obowiązywania) dopiero wtedy gdy opublikowano ją w urzędowym dzienniku publikacyjnym lub innym oficjalnym źródle poznania prawa (art. 88 Konstytucji)

• samoistnym źródłem prawa jest każda reguła lub zasada, która może stanowić samodzielną podstawę decyzji sędziowskiej lub innego aktu stosowania prawa, a tym samym taką regułę lub zasadę, która może być samodzielnym źródłem naszych praw lub obowiązków (twierdzenie musi mieć oparcie w jakiejś regule lub zasadzie, która należy do samoistnych źródeł prawa)

  • klasycznym przykładem jest ustawa.

  • również traktaty międzynarodowe i rozporządzenia instytucji unijnych

2. niesamoistne źródła prawa – wszystkie pozostałe reguły i materiały. Będą to zatem te wszystkie normy i materiały, które nie mogą stanowić wyłącznej postawy aktu stosowania prawa, a tym samym nie mogą być samodzielnym źródłem naszych uprawnień lub obowiązków

   • w krajach należących do kręgu kultury zachodniej egzegezy, poglądy doktryny, czy materiały przygotowawcze komisji legislacyjnych

   • orzeczenia sądów, czy zalecenia i opinie różnego rodzaju instytucji międzynarodowych i europejskich

12. Typy aktów normatywnych

• konstytucyjny podział wszystkich aktów normatywnych na dwie kategorie:

  • akty normatywne powszechnie obowiązujące

    • mogą mieć moc wiążącą w stosunku do wszystkich podmiotów prawa, w tym i w stosunku do zwykłych obywateli

    • Konstytucja przewiduje wymóg oficjalnego ogłoszenia aktu jako warunek jego obowiązywania

  • akty normatywne wewnętrzne

    • mogą wiązać zasadniczo tylko podmioty hierarchicznie podporządkowane organowi wydającemu taki akt

• źródła prawa powszechnie obowiązującego:

  • konstytucja

    • akt prawny o najwyższej mocy prawnej

    • uchwalenie, jak i zmiana następuje w specjalnym trybie, bardziej rygorystycznym niż ten, który dotyczy zwykłych ustaw

    • reguluje podstawy ustroju politycznego, społecznego i ekonomicznego w państwie

    • formułuje katalog podstawowych praw i wolności obywatelskich

    • zgodnie z art. 8 ust. 2 przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba, że Konstytucja stanowi inaczej

      • sądy i inne organy mogą zatem opierać swoje decyzje na normach Konstytucji, a obywatele powoływać się na nie w swoich skargach

*spór na temat tego czy wszystkie normy Konstytucji mogą być stosowane bezpośrednio (bez powoływania innych aktów normatywnych). Dotyczy w szczególności tych postanowień Konstytucji, które mają status norm programowych

• ustawy

  • podstawowa forma legislacji we wszystkich demokratycznych społeczeństwach

  • regulują materie szczególnie istotne z punktu widzenia obywateli (tzw. materie ustawowe):

    • prawa i obowiązki obywateli

    • przepisy prawa karnego

    • przepisy podatkowe i zagadnienia gospodarki finansowej państwa

    • ustanawianie monopolów

    • ustanowienie budżetu

    • wprowadzenie stanów nadzwyczajnych (stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej)

    • normy regulujące strukturę państwa i samorządów

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

  • pierwszeństwo przed ustawą w wypadku, gdy umowa została ratyfikowana za zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie

  • ratyfikacji dokonuje Prezydent

  • stają się częścią polskiego prawa wewnętrznego i mogą być bezpośrednio stosowane

• rozporządzenia

  • może wydawać Prezydent, Rada Ministrów, i ministrowie

  • RM może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra

  • wolno wydawać wyłącznie na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego

  • jest aktem wykonawczym w stosunku do ustawy

• akty prawa miejscowego (terenowego, lokalnego)

  • obejmują u nas akty tworzone przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej

  • wydawać je wolno tylko na podstawie upoważnienia ustawowego i w jego granicach

  • ich zasięg obowiązywania jest terytorialnie ograniczony

• akty prawa wewnętrznego:

  • uchwały RM, zarządzenia Prezydenta i ministrów

  • uchwały RM wydawane na podstawie Konstytucji lub ustaw

  • uchwały innych organów oraz zarządzenia – na podstawie ustaw

  • mogą wydawać również inne organy, jeśli zostały do tego upoważnione w ustawach zwykłych (uchwały KBN, Zarządu NBP, Rady Polityki Pieniężnej i wiele innych)

*Konstytucja przewiduje możliwość wydawania przez różne organy jeszcze innych aktów normatywnych, choćby uchwał przez Sejm i Senat (np. regulamin Sejmu i Senatu) oraz wielu innych aktów normatywnych

13. Tryb tworzenia prawa

- nie istnieje jeden sposób tworzenia norm prawnych

- przepisy prawne, zwykle konstytucyjne, przypisują kompetencję do tworzenia określonych aktów normatywnych zawsze określonym organom lub instytucjom

- w opracowywaniu aktów normatywnych biorą udział nieraz całe zespoły różnego rodzaju ekspertów, doradców, komisji i zespołów

• odróżnienie podmiotów, które mają formalną kompetencję do tworzenia prawa (np. posłowie) od podmiotów, które faktycznie biorą udział w tworzeniu prawa (specjaliści)

- procedura tworzenia ustaw (i konstytucji):

• najbardziej złożone spośród wszystkich procedur tworzenia prawa

• tryb ustawodawczy:

  • inicjatywa ustawodawcza

    • jest to takie zgłoszenie projektu ustawy przez upoważniony organ, które zobowiązuje parlament do jego rozpatrzenia

    • w Polsce przysługuje:

      • grupie minimum 15 posłów lub komisji sejmowej

      • Senatowi

      • Prezydentowi

      • Radzie Ministrów

      • grupie co najmniej 100tys. obywateli posiadających prawa wyborcze

  • dyskusja nad projektem (tzw. jego czytania)

    • w Polsce możliwe aż trzy czytania projektu

    • prace nad projektem w komisjach sejmowych lub na plenum Sejmu oraz zgłaszanie do niego poprawek

  • głosowanie

    • quorum – minimalna liczba członków niezbędna do tego, by ciało kolegialne mogło ważnie funkcjonować

    • oparte jest na regule większości

    • typy większości:

      • bezwzględna (absolutna) – wtedy, gdy suma głosów „za” jest większa niż suma głosów „przeciw” i wstrzymujących się

      • zwykła – wtedy, gdy suma głosów „za” jest większa niż „przeciw” nie licząc wstrzymujących się

      • względna – wtedy, gdy najwyższa jest liczba głosów uzyskana w przypadku wyborów między przynajmniej trzema kandydatami

      • kwalifikowana – wtedy, gdy większość jest wyższa od bezwzględnej, ale mniejsza od jednomyślności (np. 2/3, 3/4 itd. ważnie oddanych głosów)

    • w Polsce:

      • Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

      • do zmiany Konstytucji potrzeba w Sejmie kwalifikowanej większości 2/3 w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, a w Senacie bezwzględnej większości głosów przy takim samym quorum

      • jeżeli ustawa uzyskała wymaganą większość, zarządza się jej podpisanie i ogłoszenie

      • droga jaką musi pokonać projekt:

        • ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi

        • Senat może w ciągu 30 dni ustawę przyjąć, wprowadzić do niej poprawki lub odrzucić

        • Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę lub wprowadzającą do niej poprawki może Sejm odrzucić bezwzględną większością głosów

        • Marszałek Sejmu przedstawia przyjętą ustawę do podpisu Prezydentowi

        • Prezydent może odmówić podpisania ustawy i przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia (veto zawieszające)

          • W niektórych krajach znane jest veto absolutne (niemożność uchwalenia ustawy przez Parlament) i veto ludowe (wyborcy mogą odrzucić w referendum)

        • Veto może obalić Sejm uchwalając ponownie ustawę większością kwalifikowaną 3/5

  • podpisanie i ogłoszenie

    • podpisanie ustawy przez Prezydenta i ogłoszenie w Dzienniku Ustaw

*charakter trybu ustawodawczego może być znacznie bardziej złożony w zależności od ustroju państwa

- referendum:

• w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może zarządzić Sejm lub Prezydent za zgodą Senatu

• nowa Konstytucja przewiduje możliwość zastosowania referendum zatwierdzającego w przypadku zmiany Konstytucji

  • wynik referendum jest wiążący jeśli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania

• nasz system prawa zna również instytucję referendum gminnego jako sposób tworzenia prawa miejscowego

14. Zasady techniki prawodawczej

- to dyrektywy wskazujące jak poprawnie redagować akty normatywne

- podstawowe kategorie dyrektyw techniki prawodawczej:

• dyrektywy systematyki wewnętrznej aktu normatywnego

  • dotyczą budowy tekstu prawnego, kolejności przepisów, sposobu ich redagowania, notacji itd.

• dyrektywy systematyki zewnętrznej aktu normatywnego

  • dotyczą relacji aktu normatywnego do innych aktów normatywnych

    • wśród nich:

      • dyrektywy systematyzacji poziomej

        • dotyczą kwestii, jak kształtować zakres podmiotowy i przedmiotowy aktu mając na uwadze jego stosunek do innych tekstów prawnych

      • dyrektywy systematyzacji pionowej

        • zajmują się relacjami hierarchicznymi między aktami normatywnymi różnego szczebla, przykładowo relacjami między ustawą a aktami wykonawczymi i zagadnieniami z tym związanymi

• dyrektywy adresata przepisu i warunków jego zastosowania

  • dyrektywy adresata zajmują się sposobami określania adresata przepisu

  • dyrektywy warunków zastosowania przepisu – sposobami określania okoliczności warunkujących zastosowanie przepisu

• dyrektywy języka aktu

  • dyrektywy dotyczące poprawnego formułowania przepisów, wyboru języka aktu w zależności od celów stawianych sobie przez prawodawcę, sposobu definiowania pojęć itd.

15. Dyrektywy dotyczące stosowania definicji

Uzasadnienie decyzji interpretacyjnej polega na przytaczaniu argumentów, które przemawiają za tym, że norma lub jej fragment ma określone znaczenie. Argumenty te przyjmują zazwyczaj postać różnego rodzaju dyrektyw , reguł lub zasad. Charakterystyczne cechy dyrektyw wykładni:

- dykektywy wykładni rzadko stanowią niepodważalny argument, ze norma ma określone znaczenie

- dyrektywy wykładni jednie z mniejsza lub wieksza mocą przemawiają za przyjęciem lub odrzuceniem określonej decyzji interpretacyjnej

-dyrektywy wykładni często maja strukturę antytetyczna tzn. dyrektywie, która przemawia za przypisaniem normie określonego znaczenia z zasady można przeciwstawić dyrektywę, która będzie przemawiać przeciwko przypisaniu tego znaczenia

16. Pojęcia klasyfikacyjne i typologiczne