POSTMODERNIZM
Geneza
Termin "postmodernizm" wprowadzony został do nauki już w latach czterdziestych XX wieku, natomiast począwszy od lat siedemdziesiątych jest on powszechnie używany dla określenia nurtu w nauce, charakteryzującego sie ogólnym brakiem wiary w rozum, stosowane metody naukowe oraz postęp jako taki.
Postmoderniści odrzucają modernistyczną ideę, że nauka sama w sobie jest "uprzywilejowaną formą rozumu lub pośrednikiem prawdy". Odrzuca się też przekonanie o prymacie wiedzy naukowej, ideę nauki wolnej od wartości oraz praktyczne i moralne znaczenie nauki. Zdaniem postmodernistów nauki społeczne wywodzą sie z tradycji modernistycznej zmierzają do odkrycia logiki społeczeństwa". "Jedynego prawdziwego języka, który odzwierciedla świat"
Przedstawiciele: J. Lyotard, M. Foucault, N. Madera, F.Fukuyama,T. Szkudlarek, H. Kupffer.
Postmodernizm w Polsce
Postmodernizm jako prąd w architekturze przełomu XX i XXI wieku pojawił się w Polsce z dużym opóźnieniem, za jego początek należy uznać przełom lat 80. i lat 90. W architekturze sakralnej, w której inwestor (głównie Kościół katolicki) i projektujący dla niego architekt nie byli skrępowani centralnie ustalanymi normatywami, a najpoważniejszym ograniczeniem była dostępność materiałów budowlanych, nowoczesne prądy z architektury światowej pojawiły się w Polsce znacznie wcześniej, bo już w połowie lat 70.
Poglądy Kupffera.
Heinrich Kupffer był pierwszym pedagogiem niemieckim, który przez analogię do nowego humanistycznego nurtu w psychiatrii jakim była antypsychiatria wprowadził do pedagogiki pojęcie antypedagogiki. Ukazuje możliwości rozwiązywania odwiecznych konfliktów międzypokoleniowych. Kupffer zakłada, że konflikty tego rodzaju są wynikiem sprzeczności interesów starszej i młodszej generacji. Dlatego też zdaniem Kupffera, receptą na przezwyciężenie konfliktów dorośli - dzieci byłoby zupełne odpedagogizowanie relacji między nimi, co wiązałoby się z odrzuceniem przez dorosłych wszystkich zamiarów i wzorów wychowania dzieci, także tych alternatywnych. Podmiotowość dziecka nie jest punktem dojścia, ale punktem wyjścia w stosunkach międzyludzkich to pedagogika minimalizowanej interwencji w wewnętrzny świat dziecka, umożliwia dorosłym pokojowe wzajemne zbliżanie się do siebie i do dzieci.
Ponadto, w postmodernistycznym nurcie pedagogicznym wyróżnia się następujące tendencje:
- zerwanie z poszukiwaniem jednego, optymalnego stylu wychowania
- brak obowiązującego autorytetu
- wychowawca nie kładzie nacisku na posłuszeństwo, przestrzeganie norm czy postępowanie ściśle określonych wg wzorów;
- między uczniem a nauczycielem nie ma żadnej zobowiązującej umowy (dominuje dowolność)
- podstawowym problemem jest pytanie o społeczną funkcję wychowania
- podmiotowość zarówno wychowanka jak i wychowawcy realizuje się tylko w relacjach społecznych, dla których podstawą jest wolność
- państwo jest gwarantem praw i wolności swoich obywateli
Kupffer dokonuje wyróżnienia 3 implikacji w wychowaniu:
- zanik logiki przyczynowości
- inscenizacja wszelkich zachowań
- brak niezawodnej rzeczywistości
Sprzeczności współczesnego społeczeństwa
1 . Wszyscy oczekują stosunków międzyludzkich opartych na wzajemnym zaufaniu, ale jednocześnie wolą się samorealizować ; oba te cele wzajemnie się wykluczają, a więc nie są możliwe do zrealizowania.
2 . Wszyscy chcieliby polegać na czymś fundamentalnym, trwałym, ale nikt nie chce się przyczynić do tego, tylko oczekuje od innych pewności przekazywanych reguł, zgodnie z którymi mogliby postępować.
3 . Wszyscy proszą o rady, ale sam nikt nie chce udzielać rad - bo to trudne, albo z obawy przed konsekwencjami ; wszelkie poradnictwo zakłada, że ludzie nie potrafią sami sterować swoimi sprawami , nie czują się kompetentni ; w rzeczywistości nie chcą żadnych rad.
Pozycja wartości
Wartości i normy mają w dzisiejszym społeczeństwie zasadniczo odmienną pozycję. „Wartością” nie jest współcześnie żadna miara, ustanowiona przez autorytet - czy przez tradycję. Są one szerokorozumianymi ramami orientacyjnymi, stwarzanymi i zmienianymi przez polityczne procesy, rozwój społeczny i techniczny oraz przez modę.
Podmiotowość
Cała odpowiedzialność wychowawcy za działanie pedagogiczne podjęte przez niego z własnej woli spada na niego jako sprawcę, jako podmiot praw i zobowiązań. Podmiotowość wychowawców i wychowanków może pojawić się tylko w takich instytucjach, czy wspólnotach edukacyjnych, w których wolność istnieje jako relacja społeczna. Nieuchronność wolności obu podmiotów nie godzi interesy publiczne, gdyż są one bez względu na wiek i status społeczny fundamentalnie wolne. Ich życie powinno być wyłącznie ich własnym projektem.
Relacje między pedagogiką, a emancypacją
Pod znakiem zapytania teoria postmodernistyczna stawia ideę cywilizacyjnego rozwoju oraz „generalnego postępu ludzkości”. Warto zaznaczyć, że idee te stanowiły podstawę wszystkich projektów emancypacyjnych. Tradycyjne oświeceniowe projekty tego typu znajdowały swoje źródło w przekonaniu o uniwersalnym charakterze podstawowych pojęć emancypacyjnych (wolność, postęp, równość, sprawiedliwość itd.) i zasadności istnienia jednego metajęzyka, który wykorzystując te pojęcia wyraża (wypowiada) wizje :„lepszego społeczeństwa” czy „lepszego świata”. Teoria postmodernistyczna przekonuje, że nie ma jednego metajęzyka. „Uniwersalne” projekt emancypacji jest próbą podniesienia tego, co partykularne, do rangi tego, co absolutne.
Wielu zwolenników pedagogiki emancypacyjnej przeżywało dramat moralny i teoretyczny.
Wendy Kohli uważała, że postmodernizm pozbawia pedagogikę „rdzenia wartości” oraz „uniwersalnej teorii” . Postmodernizm został oskarżony także o etnocentryzm, europocentryzm i androcentryzm.
Saphiro uważał natomiast, że w świetle założeń postmodernistycznych sceptyków, radykalna teoria i polityka są niczym innym, jak tylko absurdalnym spektaklem kulturowym lub prostą drogą do „innych form dominacji”.
Pathi Lather wyraziła przekonanie, że postmodernizm kwestionuje „polityki zorientowane na wyzwolenie” i wysiłki intelektualistów na rzecz stworzenia sprawiedliwszych układów społecznych.
Dyskursy pedagogiczne w postmodernizmie
Modernistyczny dyskurs edukacji wg Wiliama Bain’a oraz Mustafa Kiziltana wiąże wiedzę z utopijnym projektem indywidualnego i społecznego postępu. Wiedza ma być swoistym „paliwem” postępu.
Modernizm ma postępowy charakter- tzn. że zmierza w kierunku oświecenia i emancypacji ludzi. Dlatego też wiedza prezentowana jest „pod sztandarem oświecenia, moralnej godności, […] ostatecznej samorealizacji ludzkości”.
Wiedza i edukacja modernistyczna uprawomocniają się zarówno w kontekście praktycznym ( bo „działają”), jak i w kontekście metafizycznym (co „cywilizują”).
Epoka modernizmu (XVI i XVII w.)
Jednostka- to koherentna (spójna, zwarta), stabilna , jasno określona tożsamość. Zaangażowana w „obiektywny świat” dzięki bezpośredniej percepcji.
Szkoła- „służyła jako uniwersalizująca instytucja, promująca unifikujące(ujednolicające, jednoczące) ideały”.
Wiedza szkolna- politycznie neutralna i ponadhistoryczna. Brak dostępu do wiedzy to deprywacja, marginalizacja, dehumanizacja.
Nauczyciele- postrzegani jako przedstawiciele oświecenia, uosobienie mądrości i moralności.
Podsumowując- modernistyczna polityka edukacyjna to kwestia „włączenia” jednostki w cywilizację bądź „wyłączenia” z niej.
Zakwestionowanie edukacyjnego projektu epoki modernizmu.
Wiedza- przestaje być uniwersalna, dyscyplinująca i homogeniczna( jednolita). Jest „lokalną kreacją” typową dla danego momentu historycznego.
Nauczyciel -zdaje sobie sprawę, że nie przekazuje wiedzy „naturalnej”, ale wiedzę przesyconą własną konstrukcją społeczną.
Nie ma „jednej wiedzy” (uniwersalnej, ponadhistorycznej), każda wiedza ma swoje uzasadnienie.
W postmodernizmie rozróżnianie kultury „wyższej” i „niższej” nie istnieje. Postmodernistyczna polityka prawdy uprawomocnia się w kulturze masowej. Pedagodzy postmodernistyczni eksponowali kruchość epistemologicznych i metafizycznych założeń systemu edukacji. Zatraciło się kulturowe uprawomocnienie edukacji.
Przyczyny dezintegracji edukacji z perspektywy teorii postmodernizmu:
Dekompozycja modernistycznej syntezy w edukacji „ stałe granice modernizmu, wewnątrz, których edukacja była bezpiecznie zamknięta, roztapiają się”.
Dążenie do zastępowania modernistycznej polityki, „dystrybucji prawdy”, polityką zwielokrotnienia „reprezentacji prawdy”
Miejsce i rola pedagoga:
Pedagodzy uznają prawo do wolności nie tylko swoich wychowanków, ale i sami odnoszą je do siebie. Postrzeganie przez władze jako wolne jednostki ludzkie, będące mistrzem swoich myśli i czynów. Podmiotowość wychowawców i ich wychowanków może pojawiać się w takich instytucjach, w których istnieje wolność jako relacja społeczna.
Podstawowe zasady w 5 obszarach kształcenia:
- właściciel systemu oświatowego i instytucji oświatowych – wielość właścicieli instytucji oświatowych prowadzi do „demonopolizacji”, różnorodności podmiotów edukacyjnych
- pojedyncze instytucje oświatowe – gdy instytucje te same troszczą się o swój własny profil, kulturę to występuje wówczas efektywność nauczania
- program kształcenia – mnogość programów kształcenia, ich różnorodność. Miarą edukacji jest elastyczność i „tworzenie otwartości”.
- style i strategie uczenia się – eksponowanie kategorii podmiotu, indywidualizacji osobowości, konieczna jest mnogość stylów uczenia się, akceptacja strategii uczenia się i stworzenie odpowiednich warunków do uczenia się. Dekonstrukcja tekstu - Nauczyciel zachęca do tego, aby uczniowie starali sie odpowiadać na pytanie : Jakie są definicje danego pojęcia? a nie: Jak definiuje się dane pojęcie? Nie powinniśmy oczekiwać od uczniów pamięciowego opanowania definicji, tylko formułowania pytań, które są mechanizmem napędowym rozwoju intelektualnego człowieka.
- dydaktyczne modele i metody uczenia się – występuje wielość form nauczania, lecz modernistyczne systemy oświatowe zredukowały je do nauczania frontalnego.
N. Postman odrzuca podręczniki szkolne , gdyż uważa, iż przekazują same pewniki, a nie dzielą się wątpliwościami, hipotezami. Nauczyciel równie dobrze mógłby bazować na dokumentach i innych materiałach, kontrolując tym samym dobór treści. Technikę nauczania każdy powinien wybrać sam, gdyż nikt nie może powiedzieć, że ten czy inny sposób uczenia się jest najlepszy.
Rola kultury popularnej w edukacji
Kultura popularna znacznie silniej wywiera swoje piętno na tożsamości młodego pokolenia niż robi to nauczyciel i szkoła. Z jednej strony w kulturze toczy się walka o kształt obowiązującej wiedzy na temat ciała, stając się tym samym walką o władzę nad cielesnością, o uzyskanie prawa do kształtowania go i wpisywanie w nie pożądanych znaczeń, z drugiej zaś strony bierze ona udział w praktykach dyscyplinowania ciała w sposób jawny i/lub ukryty, rozproszony.
Krytyka postmodernizmu
Postmodernizm jak każdy kierunek w myśli filozoficznej ma kłopoty sam ze sobą, z samookreśleniem i określeniem swojego miejsca w dziejach myśli np. w stosunku do poprzedników. Demaskuje wprawdzie fałszywe nadzieje nowoczesności, ale sam nie proponuje niczego w zamian.
Zamiar zastąpienia modernistycznej metafizyki, która ma już 2500 lat wydaje się wprawdzie nierealistyczny i pyszałkowaty, ale też może dokonać w kulturze wielu zniszczeń. Popada się w schematyzm budowany wokół kwestii bezpodstawności. Czytanie dzieł klasyków oczami postmodernistów może wpłynąć negatywnie na intelektualistów, wiodąc ich na manowce. Demistyfikacja i dekonstrukcja poglądów starych mistrzów pozbawi ich odbiorców mądrości, jaka w tych dziełach jest zawarta.
Tezy postmodernistów uznaje się za banalne, albo ,,niezrozumiałe”, albo błędne. Jedni bowiem powiadają, że postmodernizm jest kontynuacją modernizmu, inni argumentują, że jest właśnie negacją moderny. Przeciwstawia się go pozytywizmowi, scjentyzmowi i filozofii analitycznej. Pojawiają się już nowe jego terminy jak: postpostmodernizm, subpostmodernizm, antymodernizm, postfilozofia czy ponowoczesność.
Ci, którym przypisuje się miano klasyków postmodernistów, sami odżegnują się od bycia jego reprezentantami (np. J. Derrida).
Postmodernistyczna rewolucja filozoficzna jest pozorna, bo chociaż odwołuje się do dekonstrukcji podmiotu, to jednak całkowicie mieści się lub sytuuje w tradycji epistemologicznej modernizmu.
Niektóre poglądy opierają się na paralogizmach tzn. na wnioskowaniu, którego konkluzja nie wynika logicznie z przesłanek
Sterylność postmodernizmu wynika stąd, że jego zwolennicy w dużej mierze koncentrują się nie tyle na problemach dotyczących rzeczywistości, ile na meta problemach, czyli na sposobie mówienia o rzeczywistości.