SŁOWOTWÓRSTWO (derywacja) – zajmuje się procesem powstawania i funkcjonowania nowego słownictwa, bada zasady tworzenia nowych wyrazów w języku, opisuje mechanizmy powstania oraz zajmuje się rejestracją i zasadami do tworzenia nowych wyrazów.

- zajmuje się budową słowotwórczą wyrazu – tworzenie wyrazu pochodnego od podstawowego.

SŁOWOTWÓRSTWO
DIACHRONICZNE (historyczne, bada genezę powstania wyrazu derywowanego – derywatu)

W rozumieniu synchronicznym (derywat pochodny synchronicznie) musi zawierać:

1. Element wspólny z wyrazem od którego powstał (podstawa słowotwórcza) (+ te samo znaczenie)

2. Element nowy, różny od podstawy słowotwórczej (+ różnicowanie znaczenia)

wyraz podstawowy (podstawa słowotwórcza) – z punktu widzenia słowotwórczego dalej niepodzielny, wyraz od którego derywujemy,

wyrazy pochodne (wyraz motywowany, derywat, wyrazy derywowane, formacja słowotwórcza) – podzielny słowotwórczo, pochodzi od innego wyrazu,

DERYWAT =	TEMAT SŁOWOTWÓRCZY +	FORMANT SŁOWOTWÓRCZY
	część wspólna formalnie i semantycznie derywatu i podstawy, może mieć postać jednego, lub dwóch morfemów rdzennych	część, która różnicuje formalnie i semantycznie podstawę i wyraz pochodny

Parafraza słowotwórcza – określenie znaczenia strukturalnego wyrazu (używamy wyrazu w podstawie) – definicja słowotwórcza. Zapisujemy je w tzw. łapkach ‘…..’

Peryfraza słowotwórcza – omówienie znaczenia (znaczenie realne się zleksykowały – zatraciły swoja podstawę), np. deptak, nikczemny

Znaczenie wyrazu:

1. Słownikowe (realne) – posługujemy się w komunikacji językowej (np. stolarz – ten, kto wykonuje przedmioty z drewna)

2. Strukturalne – wynika z budowy wewnętrznej wyrazu (np. stolarz – ten, który robi stoły)

RODZAJE FORMANTÓW

1. PROZODYCZNY – np. wiarygodny

2. AFIKSALNE – (sufiks, prefiks, interfiks, postfiks)

3. PARADYGMATYCZNE – funkcję formantu pełni końcówka fleksyjna np. (ryba – rybi)

4. ALTERNACYJNE – ilościowe (dodane są inne głoski np., gruszka : grucha), jakościowe (jedna głoska zmienia się w drugą, np. gruszka: grucha – sz:ch)

?ujemna – (wsteczna) – odcięcie z podstawy słowotwórczej określonego elementu (np. zwisać – zwis)

?syntaktyczna- odnosząca się do wypowiedzenia (znajomy „człowiek – w domyśle” idzie ulicą)

RODZAJE DERYWATÓW:

I. ZE WZGLĘDU NA PODSTAWĘ SŁOWOTWÓRCZĄ

1. proste (jedna postawa słowotwórcza

2. złożone (z dwoma podstawami słowotwórczymi , np. samolot)

a. złożenia (typowe, z interfiksem)

b. zrosty (gdy brak interfiksu, np. Wielkanoc) tu dodatkowo wyróżniamy tzw. zestawienia, które tworzą nową treść , np. Biały kruk

c. skrótowce – np. pekaes, emzetka

II. ZE WZGLĘDU NA ZNACZENIE WYRAZU

1. WŁAŚCIWE (można utworzyć parafrazę słowotwórczą)

2. ASOCJACYJNE (oparte na skojarzeniach, tworzymy wówczas peryfrazę słowotwórczą)

III. ZE WZGLĘDU NA FUNKCJĘ

1. TAUTOLOGICZNE (znaczą to samo co podstawa, ale różnią się kształtem)

2. TRANSPOZYCYJNE (derywaty, które powstały za pomocą derywatów paradygmatycznych, zmiana części mowy, ale znaczenie się nie zmienia)

3. MODYFIKACYJNE (modyfikuje się znaczenie, np. grusza – grucha, tu: podstawa słowotwórcza jest opisywana w parafrazie)

4. MUTACYJNE (zmienia się znaczenie , ważniejszy jest formant, a nie temat, np. palacz – palić)

WARTOŚC KATEGORIALNA – znaczenie słowotwórcze formantu (np. kawiarnia, indyczarnia, hurtownia, montownia – tam, gdzie coś się znajduje)

KATEGORIA SŁOWOTWÓRCZA – wszystkie wyrazy w języku polskim posiadające tę samą wartość kategorialną (np. kawiarnia, indyczarnia, hurtownia, montownia – nazwy miejsc)

TYP SŁOWOTWÓRCZY – grupa wyrazów, która ma tą samą wartość kategorialną, ale reprezentująca ten sam formant (np. typem słowotwórczym jest grupa wyrazów wskazująca na wykonawców czynności z formantem –acz)

- produktywność typu słowotwórczego – niektóre formanty są bardzo produktywne i tworzy się dzięki nim wiele wyrazów pasujących do danej kategorii słowotwórczej