Dźwignia operacyjna - jest miarą ryzyka operacyjnego i określa zależność między zmianą zysku operacyjnego przed odliczeniem odsetek i opodatkowaniem (EBIT) a zmianą przychodów ze sprzedaży.

Jest to dźwignia, którą uzyskuje firma za pomocą obrotów. Dotyczy ona struktury aktywów i ich wykorzystania przez dane przedsiębiorstwo w tworzeniu wartości firmy. Wzrost wykorzystania zdolności produkcyjnych, którymi dane przedsiębiorstwo dysponuje, wywołuje względną zmianę kosztów stałych. Daje to więcej niż proporcjonalną zmianę zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem (EBIT) w porównaniu do tempa zmiany przychodów netto ze sprzedaży. Zjawisko to jest znane pod nazwą efektu dźwigni

. Dźwignia operacyjna związana jest z udziałem kosztów stałych w kosztach całkowitych. Jeśli założy się ich niezmienność, można wówczas zauważyć, że wyższa dźwignia operacyjna to również wyższa zmienność zysków, a tym samym i wyższe ryzyko. Ryzyko operacyjne jest zaś funkcją dźwigni operacyjnej i zmienności sprzedaży. Jednak dźwignia operacyjna nie ma bezpośredniego wpływu na ryzyko. Nie kreuje ona niepewności, gdy przychody ze sprzedaży netto są niepewne w danym przedsiębiorstwie. Inaczej wygląda sprawa w przypadku niepewnej sprzedaży. Wówczas wysoka dźwignia operacyjna podwyższa zarówno ryzyko operacyjne, jak i zmienność zysku.

Należy również zauważyć, że dźwignia operacyjna jest związana ze stałymi kosztami operacyjnymi, zaś w długim okresie wszystkie koszty są zmienne. W konsekwencji analiza omawianej dźwigni dotyczy jedynie krótkiego okresu. Każde zaś przedsiębiorstwo ponosi określone stałe koszty operacyjne i liczy na to, aby przychody netto ze sprzedaży były w stanie pokryć zarówno stałe jak i zmienne koszty operacyjne. Najwyższy stopień dźwigni operacyjnej występuje w pobliżu księgowego progu rentowności (BEP). W momencie przekroczenia tego progu procentowy wzrost przychodów netto ze sprzedaży powoduje większy procentowo wzrost zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem (EBIT). Można więc dojść do wniosku, iż nawet mały spadek sprzedaży jest w stanie przekreślić zupełnie możliwość uzyskania EBIT przez przedsiębiorstwo, jeśli znajduje się ono w pobliżu księgowego progu rentowności. Wskazuje to również na wzrost poziomu ryzyka operacyjnego. W określonych przedziałach zdolności wytwórczej poziom kosztów stałych zazwyczaj utrzymuje się na tym samym poziomie i nie wynika to ze zmiany wielkości przychodów netto ze sprzedaży. Można zatem uznać, iż związki pomiędzy zmianami wielkości przychodów netto ze sprzedaży oraz EBIT nie są proporcjonalne. Im większa jest proporcja kosztów stałych do przychodów netto ze sprzedaży, tym większe różnice występują między przyrostem tych przychodów i przyrostem EBIT.

Dźwignia finansowa (ang. financial leverage) – instrument finansowy wykorzystywany przez podmioty w celu zwiększenia zyskowności. Dźwignia finansowa ma sens wtedy kiedy dofinansowując podmiot kapitałem obcym możemy liczyć na zwiększenie zysków przynajmniej w stopniu pozwalającym na spłatę kosztów pozyskania kapitału. Inaczej mówiąc podmiot osiąga korzyści z dźwigni finansowej, gdy koszt kapitałów obcych jest niższy od rentowności jego majątku.

Określamy wzorem:

Stopień dźwigni finansowej DFL (Degree of financial leverage) jest wprost proporcjonalny do % przyrostu rentowności kapitału własnego %D r a odwrotnie proporcjonalny do procentowej zmiany zysku operacyjnego (przed spłatą odsetek i opodatkowaniem) %D EBIT.

lub

Stopień dźwigni finansowej DFL jest wprost proporcjonalny do poziomu zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem według stanu bazowego EBIT(0) a odwrotnie proporcjonalny do różnicy poziomu zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem według stanu bazowego EBIT(0) a odsetkami od kapitału obcego O(d).