Sylwia Kopania gr. 34B

TENDENCJE KSZTAŁTOWANIA RYNKU UBEZPIECZENIOWEGO W POLSCE

W krajach wysokorozwiniętych wielkość rynku ubezpieczeń wynosi 8-12% PKB. W USA aktywa zarządzane przez sektor ubezpieczeniowy są wyższe od aktywów sektora bankowego. Jest to jeden z najistotniejszych sektorów gospodarki i filar systemu finansowego. W skali makroekonomicznej ubezpieczenia zwiększają stabilność finansową gospodarki, zmniejszają niepewność poprzez umożliwianie efektywnego zarządzania ryzykiem; wspomagają także aktywność gospodarczą i stymulują oszczędzanie i inwestycje. Sektor ubezpieczeniowy powoduje też wzrost efektywności całego sektora finansowego poprzez redukowanie kosztów transakcyjnych, tworzenie płynności i korzyści skali. Nowoczesny, sprawnie funkcjonujący sektor ubezpieczeniowy jest niezbędny dla osiągnięcia trwałego wzrostu gospodarczego.

W Polsce sektor ubezpieczeniowy obejmuje ok. 2% PKB. W ciągu ostatnich lat można zaobserwować dynamiczny wzrost rynku, zarówno pod względem ilości towarzystw, gamy oferowanych produktów jak i zebranej składki. Prywatyzacja, dalsze otwarcie rynku, procesy dostosowawcze związane z integracją z Unią Europejską, a przede wszystkim wpływ rozpoczętej w 1999 roku reformy systemu zabezpieczenia emerytalnego czynią sektor ubezpieczeniowy jednym z najbardziej perspektywicznych sektorów polskiej gospodarki. Wszystkie firmy ubezpieczeniowe mają jeden wspólny cel: łączenie i grupowanie wielu indywidualnych ryzyk w celu redystrybucji kosztów poniesionych strat z tych, którzy je ponieśli na całą grupę.

Sytuacja na polskim rynku ubezpieczeń zależna jest obecnie głównie od dalszej integracji z Unią Europejską oraz od globalnego kryzysu finansowego. O ile pierwszy czynnik przynosi korzyści np. w postaci nowych kanałów dystrybucji usług ubezpieczeniowych, o tyle drugi jest czynnikiem niekorzystnym, grozi on bowiem zachwianiem globalnego systemu finansowego w tym także sektora ubezpieczeń.

Na polskim rynku ubezpieczeniowym ze względu na procesy globalizacji można zauważyć tendencje występujące na światowych rynkach.

W ostatnich latach w Polsce nastąpił dynamiczny rozwój na rynku widoczny m.in. we wzroście składki oraz w poprawie sytuacji finansowo-majątkowej ubezpieczycieli. W poniższej tabeli można zauważyć jak zmieniała się wysokość wpłaconych składek w latach 2006 – 2008.

Tabela 1 Wysokość przypisanych składek brutto w mld PLN

Rok	2006	2007	2008
Przypisane składki brutto	34,34	39,87	54,51
W tym: Dział I	60,1%	62,8%	68,5%
Dział II	39,9%	37,2%	31,5%

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.knf.gov.pl

Na podstawie powyższych danych można zauważyć bardzo wysoki (o ok. 33%) wzrost wartości składek w roku 2008. Zauważyć można także iż dynamika wzrostu składki była większa w przypadku ubezpieczeń z Działu I. Sytuacja taka wiąże się ze stałym wzrostem PKB. Wzrost PKB oznacza wzrost dochodów społeczeństwa, a przy stabilnej inflacji wzrost dochodu rozporządzalnego. Ów wzrost został więc odłożony na przyszłość w postaci polis kapitałowych (na życie i dożycie). Wzrostowi przypisu składki i zmiany jej struktury towarzyszy jednak spadek efektywności działalności ubezpieczeniowej w dziale I. Wynik techniczny w 2008 roku wyniósł w tym dziale 3 447 mln PLN i był niższy w porównaniu z 2007 rokiem o 5 mln PLN.

Trwa dobra passa w ubezpieczeniach działu II (ubezpieczenia majątkowe i pozostałe osobowe), którego dynamika przypisu składki wyniosła 11,8%. Wynika to głownie z dobrej sprzedaży nowych samochodów i trwającego napływu pojazdów używanych z importu. Utrzymuje się dobra dotychczasowa dynamika przypisu składki (odpowiednio 13,3% w ubezpieczeniach OC posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz 13,6% w ubezpieczeniach AC). Dzięki temu wzrósł udział ubezpieczeń komunikacyjnych do 60% składki całego działu II. Trzeba jednak przypomnieć, że wynik technicznego ubezpieczeń OC posiadaczy pojazdów jest ujemny (-257 mln zł), co jest skutkiem zarówno kosztów ponoszonych przez zakłady ubezpieczeń z tytułu 12% opłaty, tzw. podatku Religi, jak i systematycznie rosnących wypłaconych odszkodowań i świadczeń (wzrost o 460 mln zł, tj. 18,4%).

Zaobserwować można także wzrost popularności ubezpieczeń zdrowotnych - w stosunku do roku 2007 przybyło ponad 670 tysięcy polis NW oraz 10 tys. polis chorobowych, a łączna dynamika przypisu składki z tych ubezpieczeń wyniosła 38%. Sytuacja taka spowodowana jest debatami na temat reformy systemu opieki zdrowotnej. Sytuacji tej sprzyja coraz bogatsza oferta ze strony prywatnych ubezpieczycieli. Towarzystwa ubezpieczeniowe świadome rosnących wymagań i potrzeb społecznych oraz szans, jakie niesie ze sobą ten rynek, poszerzają swoje oferty w zakresie ubezpieczeń zdrowotnych.

Liberalizacja na rynku ubezpieczeniowym powoduje zaciekłą konkurencję, co obrazują wskaźniki średniej składki w ubezpieczeniach komunikacyjnych (np. dla klientów indywidualnych wzrost średniej składki OC wynosił 4.2% czyli 11,68 zł więcej, a składki AC spadek o 2% czyli, o 12,67 zł mniej niż w 2007 r.) oraz wciąż malejące taryfy ubezpieczeń korporacyjnych.

Duży wpływ na rozwój polskiego rynku ubezpieczeń ma także działalność otwartych funduszy emerytalnych. Ich rola wzrasta co spowodowane jest głównie większą świadomością klientów na temat zabezpieczenia na starość. Chcąc zwiększyć swoje przyszłe emerytury coraz więcej osób zapisuje się do OFE. Warto dodać także, że dla osób urodzonych po 1.01.1967 r. istnieje ustawowy obowiązek zapisania się do OFE.

Następuje stopniowe zmniejszanie się udziału w rynku tradycyjnych liderów rynku – PZU i Warty oraz systematyczna pogoń liderów przez takich ubezpieczycieli jak Ergo Hestia, Allianz, InterRisk, Uniqua i Generali. W 2005 roku udział PZU w dziale II spadł poniżej 50%.

W ostatnich latach zyskały na popularności polisy zabezpieczające kredyty hipoteczne oraz ubezpieczenia inwestycyjne oferowane w bankach. Za rozwojem rynku kredytów hipotecznych podążał rozwój rynku wymaganych przez banki ubezpieczeń domów w budowie, a następnie ubezpieczeń mieszkań czy budynków. Duże sukcesy święciły więc towarzystwa „życiowe”, które sprzedawały swoje produkty przez ten kanał dystrybucji. Zdecydowana większość (90-95 proc.) sprzedawanych w bankach ubezpieczeń to ubezpieczenia na życie. Sprzedaż ubezpieczeń majątkowych ma mniejszą dynamikę. Jeszcze dwa lata temu 0,11 proc. ubezpieczeń majątkowych sprzedawano przez banki, a w 2008 roku odsetek ten wzrósł do 0,73 proc. Ponadto, uczestnicy rynku oczekują dalszego wzrostu udziału w rynku bancassurance. W pierwszej kolejności można oczekiwać wzrostu produktów związanych z kartą kredytową, czyli ubezpieczenia towarów opłacanych kartą, ubezpieczeń na życie czy ubezpieczeń związanych z niezdolnością posiadaczy kart do spłacenia zaciągniętego kredytu.

Wzrasta także wykorzystanie Internetu jako kanału dystrybucji usług ubezpieczeniowych. Jest to widoczne przede wszystkim w ubezpieczeniach komunikacyjnych - powodzenie Link 4, w którym polisy można kupować przez telefon i internet, wejście firmy Axa, która podobnie działa. W sprzedaży polis przez internet zaczął pośredniczyć mBank - internetowe ramię BRE Banku - i nawet z powodzeniem. Przez pierwszy miesiąc od startu BRE Ubezpieczeń, sprzedano on-line 4 tysiące polis.

Tabela 2 Struktura składek przypisanych brutto w Dziale I wg grup ubezpieczenia

Ubezpieczenia	2006	2007	2008
Na życie	37,9%	39,8%	73,4%
Posagowe	0,7%	0,5%	0,3%
Związane z funduszem kapitałowym	47,6%	46%	16%
Rentowe	0,1%	0,1%	0,1%
Wypadkowe i chorobowe	13,6%	13,5%	10,1%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KNF.

W strukturze składek w dziale I nastąpił 3-krotny spadek ubezpieczeń grupy 3 (z 47,6% do 16%) i jednocześnie ponad 2-krotny wzrost przypisu składki w grupie 1 (z 37,9% do 73,4%). Zła passa na rynku inwestycyjnym powoduje wyższy niż wcześniej poziom wykupów polis inwestycyjnych oraz dużą rotację ubezpieczeń na życie i dożycie (polisolokaty), co znajduje swoje odzwierciedlenie w dynamice wypłacanych odszkodowań (wzrost aż do 49,7%). Trzeba jednak podkreślić, że dynamika przyrostu odszkodowań jest obecnie niższa od dynamiki przyrostu składki. Liderami wzrostu (dynamika rzędu 300-500%) są Axa Życie, Uniqua Zycie, MetLife, Warta Życie, czyli zakłady ubezpieczeń stawiające głównie nacisk na sprzedaż polis kapitałowych w ramach bancassurance – ubezpieczenia na życie i dożycie, UFK oraz ubezpieczenia do kredytów udzielonych przez banki. Biorąc pod uwagę wielkość składki, zdecydowanym liderem wzrostu jest PZU Życie (98,32%), które stopniowo odzyskuje wysoki dominujący udział w rynku wynoszący obecnie 37% (wzrost udziału w dziale I w ciągu 2008 roku aż o 8 punktów proc.).

Oprócz klasycznych ubezpieczeń na życie, w tym: ubezpieczeń na wypadek śmierci, na dożycie, ubezpieczeń mieszanych (obejmujących dwa wyżej wymienione), ubezpieczeń posagowych itp., sprzedawane są dodatkowe ubezpieczenia obejmujące inne ryzyka w tym np. następstw nieszczęśliwych wypadków, niezdolności do pracy lub choroby. Wiele firm oferuje klientom również ubezpieczenia oszczędnościowo-emerytalne z funduszem inwestycyjnym.

Tabela 3 Struktura przypisanych składek brutto w Dziale II wg grup ubezpieczenia

Ubezpieczenie	2006	2007	2008
Grupa 1	5,61%	5,61%	5,67%
Grupa 2	1,09%	1,05%	1,22%
Grupa 3	30,10%	29,41%	29,32%
Grupa 4	0,05%	0,05%	0,06%
Grupa 5	0,05%	0,04%	0,05%
Grupa 6	0,78%	0,72%	0,58%
Grupa 7	0,70%	0,63%	0,56%
Grupa 8	9,81%	9,48%	9,39%
Grupa 9	6,25%	6,27%	6,37%
Grupa 10	36,75%	37,23%	36,45%
Grupa 11	0,05%	0,04%	0,06
Grupa 12	0,08%	0,07%	0,06%
Grupa 13	4,55%	4,58%	4,51%
Grupa 14	1,48%	1,84%	1,96%
Grupa 15	0,55%	0,47%	0,58%
Grupa 16	1,21%	1,40%	1,85%
Grupa 17	0,06%	0,12%	0,29%
Grupa 18	0,83%	0,97%	1,01%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KNF.

W strukturze działu II widoczna staje się ewidentna przewaga ubezpieczeń komunikacyjnych nad innymi rodzajami (grupy 3–7 i 10–12). Łącznie ubezpieczenia te stanowią 67,14% ogółu ubezpieczeń działu II. Dotyczą one w przeważającej części ubezpieczenia pojazdów osobowych, w mniejszej zaś pojazdów szynowych czy statków. Warto jednak zauważyć, iż udział tych ubezpieczeń stopniowo się zmniejsza, bowiem w 2006 roku wynosił 68,56%.

Drugi największy udział w całości przypisanych składek mają ubezpieczenia związane ze stratami spowodowanymi żywiołami (grupa 8 i 9). Również udział tej grupy zmniejsza się.

Rynek ubezpieczeń majątkowych pod względem oferty zbliża się do poziomu zachodnioeuropejskiego, proponując poza tradycyjnymi ubezpieczeniami od ognia i kradzieży oraz komunikacyjnymi, także nowe na polskim rynku ubezpieczenia, np. finansowe, takie jak: ubezpieczenie spłat należności handlowych, ubezpieczenie spłat należności podatkowych i celnych, ubezpieczenie leasingu, faktoringu, wadium, ubezpieczenie kredytu hipotecznego i kupieckiego i inne. Z ubezpieczeń finansowych korzystają przede wszystkim spółki z kapitałem zagranicznym, a także duże krajowe przedsiębiorstwa zarówno produkcyjne jak i handlowe. Stopniowo rośnie zainteresowanie tą grupą ubezpieczeń również firm średnich i małych. Jednak nadal ilość sprzedanych polis oraz wartość zebranej składki z tytułu ubezpieczeń finansowych stanowi jeszcze niewielki procent w całości ubezpieczeń działu II (grupy 14-17).

Rynek ubezpieczeniowy, zarówno w segmencie ubezpieczeń na życie jak i pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych jest skoncentrowany, choć przewaga największych i najstarszych firm w dalszym ciągu powoli maleje pod wpływem konkurencji zakładów przejętych przez zagranicznych inwestorów, bądź założonych w Polsce przez ponadnarodowe koncerny ubezpieczeniowe lub oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń. Obecnie około 75% kapitałów firm ubezpieczeniowych jest pochodzenia polskiego. Jednak około połowa składek trafia do firm z przeważającym kapitałem zagranicznym.

Polski rynek ubezpieczeń pod względem obowiązujących regulacji prawnych nie odbiega od innych rynków w Europie. Także oferta produktów zaspokaja potrzeby konsumentów. Warto podkreślić, że jest on jednym z najszybciej rozwijających się w Europie. Polskie społeczeństwo jest jednak uboższe niż w innych krajach europejskich toteż podstawowe parametry rozwoju rynku (tj. przypis składki ubezpieczeniowej na głowę mieszkańca czy udział składki ubezpieczeniowej w PKB) jeszcze odbiegają od średniej w krajach starej „piętnastki”.

Szansą czy też czynnikiem oddziałującym na rynek ubezpieczeń w Polsce jest coraz większa świadomość potrzeby posiadania szeroko rozumianej ochrony ubezpieczeniowej. Choć jej poziom jest wciąż mało satysfakcjonujący, jednak zarówno osoby fizyczne, jak i przedsiębiorcy w coraz większym stopniu korzystają z możliwości asekuracji oferowanych przez rynek ubezpieczeń. Orzeczenia sądów przyznające coraz wyższe odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu odpowiedzialności cywilnej, liczne i tragiczne w skutkach katastrofy naturalne, awarie maszynowe i szkody powstałe podczas prowadzenia prac budowlano-montażowych - to wszystko nie tylko skutecznie działa na wyobraźnię ubezpieczających, ale także stopniowo kształtuje coś, co można określić mianem świadomości ubezpieczeniowej.

Zjawiskiem pozytywnym jest stopniowe upodabnianie się struktury działowej polskiego rynku ubezpieczeń do struktury rynku krajów o długiej tradycji ubezpieczeniowej, a także wypełnianie ustawowych wskaźników bezpieczeństwa przez towarzystwa ubezpieczeniowe. Korzystne jest także pojawianie się nowych produktów ubezpieczeniowych, wzorowanych na standardach światowych, bo choć zainteresowanie nimi nabywców nie jest na razie duże, w przyszłości – w miarę wzrostu zamożności społeczeństwa i wyższej świadomości ubezpieczeniowej – powinno wzrastać.

BIBLIOGRAFIA:

1. Czekaj J., Rynki, instrumenty i instytucje finansowe, PWN, Warszawa 2008.

2. Garczarczyk J., Rynek ubezpieczeń na życie w Polsce : teraźniejszość i przyszłość: konferencja naukowa Poznań 19-20 września 1997 roku, AE w Poznaniu, Poznań 1997.

3. Kukiełka J., Poniewierka D., Ubezpieczenia finansowe: gwarancje ubezpieczeniowe, ubezpieczenia transakcji kredytowych, OW Branta, Bydgoszcz – Warszawa 2003.

4. Nawrot W., Globalny kryzys finansowy XXI wieku: Przyczyny, przebieg, prognozy, skutki, CeDeWu, Warszawa 2009.

5. Oręziak L., Rynek finansowy UE, Twigger, Warszawa 1999.

6. Ortyński K., Procesy integracyjne w Europie a ubezpieczenia w Polsce, Politechnika Radomska, Radom 2003.

7. Pietrzak B., Polański Z., Woźniak B., System finansowy w Polsce, PWN, Warszawa 2006.

8. Swacha – Lech M., Bancassurance: sprzedaż produktów bankowo-ubezpieczeniowych, CeDeWu, Warszawa 2008.

9. Szelągowska A., Instytucje rynku finansowego w Polsce, CeDeWu, Warszawa 2007.

10. Śliperski M., Bancassurance: związki bankowo-ubezpieczeniowe, Difin, Warszawa 2002.