FILOZOFIA
WYKŁAD I 7.10.2013
Profesor Anna Drabarek
Dyżury p.2314:
poniedziałek – 12:30-13:30
środa 13:30-14:30
Literatura:
Tatarkiewicz „Historia Filozofii”
Pytania jak powstał świat ?
Podstawowe działy filozofii:
Ontologia - (metafizyka klasyczna) – dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.
Epistemiologia - teoria poznania - zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością. Epistemologia rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie.
Aksjologia - Antropologia filozoficzna (nauka o człowieku) – dzieli się na:
- etykę
- estetykę
Solipsyzm – skrajny dział poznania empirycznego, dowód na poznanie świata
Kognitywistyka – teoria poznania
Sokrates jako twórca antropologii filozoficznej oraz sofistyczna argumentacja.
Twierdzi się, iż Sokrates nauczył Ateńczyków myśleć, nauczył ich myślenia. Sokrates pojawia się w momencie transformacji ustrojowej na demokrację, władzę w Atenach przejmuje lud, wszyscy wolni obywatele. Perykles był twórcą demokracji i przyjacielem Sokratesa, który początkowo był przychylny tej formie rządzenia Państwem. Sokrates zauważył problem nowego ustroju – demokracja włączała w rządy ludzi prostych, niewyedukowanych. Sofiści stwierdzili iż oni mogą uczyć ludzi wymowy i retoryki (umiejętności posługiwania się słowem), jednak odpłatnie, więc było to dostępne jedynie dla bogatych. Kształcili oni tzw. demagogów – nie przejmowali się treścią tego co mówią, mówili by zadowolić słuchaczy (manipulacja słowem). Sokrates uznał, że sofistyczna manipulacja językiem, jest pozbawiona odpowiedzialności za słowo, wiarygodności i etosu (zasad moralnych). Demokracja, rządy ludu, mają wytworzyć to dobro wspólne, do czego potrzebne jest nauczenie ludzi retoryki, lecz z dodatkiem etosu. Sokratesowi zależało na nauczeniu Ateńczyków myślenia nad tym co mówią, jaki to ma sens i znaczenie, porzucić schematyczne myślenie i abstrakcyjnego myślenia. Sokrates krytykował głupotę ludu na rynku w Atenach, co było powodem jego skazania na śmierć. Uznano, że deprawuje młodzież i sprzeniewierza się religii. W czasie procesu, Sokrates stwierdził, iż władzę w Atenach przejęli demagodzy, którzy oszukują lud, ukazał oszustwo w Państwie. Zdaniem Sokratesa nie ma w demokracji ludzi równych i wolnych, gdyż są różni, chociażby intelektualnie, natomiast wolność w demokracji nie może być nadmierna, gdyż ludzie nie umieją jej konsumować, zamieniając ją w anarchię. Następstwem anarchii jest zaś tyrania, gdyż ludzie którzy mają za dużo wolności pragną później mocnego, silnego władcy. Ponadto, wola większości wcale nie musi być dobra, nie musi prowadzić we właściwym kierunku. Sokrates stworzył intelektualizm etyczny – żeby móc dobrze działać, rządzić sprawiedliwie, trzeba mieć pewne predyspozycje, wykształcenie. Twierdził, iż nigdy nie podda się rządom głupców. Sokrates nie napisał ani jednego tekstu, wszystko co wiemy, wiemy od Platona. Zrobił to celowo, gdyż twierdził, że jeśli historia przechodzi w literaturę, przestaje pełnić swoją funkcję. Sokrates operował dyskusją, żywym słowem, dialogiem. To on wprowadził dialektykę, później nazwaną dialektyką sokratejską.
Retoryka, dzieli się na:
logos – informacja, słowo
patos – emocja, która ma wpłynąć na słuchaczy
wg Sokratesa powinien pojawić się jeszcze etos – wiarygodność, zaufanie, prawdziwość przekazu.
Dialektyka sokratejska – Zawsze możemy wypowiedzieć jakąś tezę, ale zawsze tej tezie możemy przeciwstawić antytezę. Prawdziwa dyskusja filozoficzna powinna być prowadzona pomiędzy dwoma różnymi stanowiskami, która prowadziłaby do jednego, wspólnego wniosku, syntezy, wspólnego stanowiska (dziś, można porównać to do negocjacji)
Platon
Platon, uczeń Sokratesa, stworzył całą własną wizję świata i swój system filozoficzny. Wychodził z założenia, iż świat który nas otacza jest tylko pewną kopią, jest nierealny, jest światem rzeczy. Ten świat jest zmienny, poznajemy go poprzez zmysły, ale jest to poznanie ciemne, zwierzęce. Jest kopią świata idealnego, świata liczb i idealnych figur geometrycznych, świata abstrakcji. Poznać możemy tak naprawdę tylko świat idealny, tylko on jest prawdziwy. Pogardza cielesnością, nie pojawia się również w jego pojęciach Bóg. Zastanawia się, skąd człowiek zna matematykę, idealne koło, prostą. Skoro nie występuje to w przyrodzie. Twierdzi, iż pojawia się to w człowieczej duszy – jako sile witalnej, refleksji, pierwiastku niematerialnym w człowieku, tchnieniem. Dusza ludzka jest nieśmiertelna, składa się z 3 części – duszy racjonalnej, emocjonalnej (tymos – uznanie, chęć uznania), oraz wegetatywna (czynności życiowe i fizjologiczne). Dusza jest wg niego niematerialna i jest uwięziona w ciele. Wg niego wcześniej przebywała ona (dusza) w tym świecie idealnym, skąd zabrała wiedzę o tym świecie idealnym, lecz w momencie wcielenia w człowieka, następuje stan zapomnienia. W idealnych momentach, następuje iluminacja – przypomnienie tej wiedzy idealnej, znajdującej się w duszy, dlatego trzeba poświęcać czas na kontemplację, zanurzanie się myślach, nie trzeba do tego zaglądać wcale do świata rzeczy, wręcz przeciwnie. Ukazuje metaforę jaskini – ograniczoność ludzkiego umysłu. Platon pokazuje ludzi przywiązanych do ściany jaskini, patrzących w ścianę. Za nimi, widnieje ten świat idealny, ta idealna struktura, zaś człowiek ograniczony swą zmysłowością i ograniczeniami ciała nie jest w stanie wyjść z zaklętego kręgu i spojrzeć, zrozumieć świat idealny. Tylko ten kto jest w stanie zerwać okowy i wyjść na zewnątrz, jest w stanie zajrzeć do prawdziwego, idealnego świata, świata abstrakcji. Nie każdy może tego dokonać, zaś Ci, co tego dokonali, mają obowiązek edukować innych, dzielić się tą wiedzą z tymi, którzy nie są w stanie do niej dojść, bez względu na status społeczny. Platon w końcu tworzy wizję własnego, idealnego Państwa, w którym wszystko ma być sprawiedliwe.
WYKŁAD II 14.10.2013
Arystoteles
Był uczniem Platona. Rozważania Platona nie tyle neguje ile podchodzi do tego bardziej racjonalnie. Był przyrodnikiem. Jako przyrodnik nie mógł sie zgodzić z twierdzeniem Platona, ponieważ z jego punktu widzenia rzeczywistość materialna jest równie ważna. Stara sie pogodzić empiryzm z podejściem bardziej materialnym.
Platon był idealistą obiektywnym. Idee istnieją bez względu na to czy je poznamy czy nie.
Arystoteles mówi że trzeba przyjąć oprócz danych idei także ich przeciwieństwa. Według niego twierdzenia Platona prowadzą do absurdu. Dublowanie świata zaciemnia pogląd na świat zamiast go rozjaśniać. Arystoteles twierdzi że istnieją jedynie substancje, a cechy itd nie istnieją realnie. Gdy nie było rzeczy nie było by cech, kolorów, kształtów. Arystoteles odrzuca platoński podział światów.
Koncepcja Arystotelesa - świat jest w ciągłym ruchu, obserwujemy przede wszystkim zmienność. Trzeba jakoś zarejestrować, opisać i zakwalifikować zmienność. Istotą rzeczywistości jest ruch. Wszystko co można odczuć zmysłami to ruch i zmiany. Ruch można odczuć w różnych formach. Ruch jest postrzegany jako powstawanie i zamieranie, zmiany w bytach od narodzin aż do śmierci, ale także ruchy ciał niebieskich, zmiany ilościowe, przypływy i odpływy, wychowanie to też ruch jak także rozwój naukowy.
Akt - coś co zaistnieje.
Możność - coś co może zaistnieć ale musi być ktoś/coś co to rozpocznie i dzięki ruchowi stworzy z tego akt.
Przykładowo - drewno jest MOŻNOŚCIĄ, a to co z tego kawałka drewna powstanie dzięki ruchu rzeźbiarza jest AKTEM.
Ruch - polega na przechodzeniu bytów, które są w możności w byty, które są aktami. 3 składniki ruchu:
Podmiot ruchu - materiał w którym ruch zachodzi
Akt ruchu - czyli sam ruch
Byt końcowy ruchu - to co powstanie
Każdy byt jest inny i nie ma dwóch identycznych. Substancja - byt samoistny;
Materia - jest niezniszczalna i niestwarzalna - czymś wiecznie istniejącym; pratworzywo; jest elastyczna - można z niej stworzyć wszystko; podłoże wszelkiego istnienia; wszelka możność.
Forma - zniszczalna; akt materii; nadaje kształt, właściwości, cechy materii; spotykane w świecie rzeczy różnią się między sobą dzięki formie.
W świecie postrzeganym przez zmysły formy nie istnieją bez materii. Materia nie ulega zmianie, zmienia się tylko forma. Ruchem jest tu tworzenie, formowanie ale także dekonstrukcja, zmiana kształtu.
Przyczyny:
Przyczyna materialna - musi istnieć materia, bo z nicości nic nie powstanie
Przyczyna formalna - formowanie materii
Przyczyna sprawcza - ktoś kto sprawia że coś powstaje; Demiurg - budowniczy świata, który tworząc świat dał mu ruch
Przyczyna celowa - projekt danego bytu
Teoria poznania w koncepcji Arystotelesa
Bez zmysłów nie ma wiedzy o rzeczywistości. Ale dopuszczał także poznanie racjonalne. Łączył poznanie zmysłowe i racjonalne. Kategoria prawdy - prawda jest to stwierdzenie o rzeczywistości które jest zgodne z tą rzeczywistością. co oznacza że jeśli coś jest i ja mówię że to jest to mówię prawdę itd... Prawda musi negować to czego nie ma i potwierdzać to co jest.
Paradoks kłamcy - jeśli kłamca mówi że kłamie to czy jest to prawda czy nie prawda.
Sensualista - poznanie zmysłowe
Dochodzenie do prawdy na 2 sposoby:
Dedukcja - od ogółu do szczegółu; np. Platon zakładał jakąś rzecz i dopiero wtedy ją udowadniał
Indukcja - od szczegółu do ogółu; badanie rzeczywistości i poprzez wyciągnięcie wniosków uogólnianie ich; Arystoteles
Indukcja dialektyczna (stawiamy w opisie rzeczywistości dwa przeciwne zdania) i apodyktyczna (tworzymy zdanie o rzeczywistości które jest bezwzględnie prawdziwe).
WYKŁAD III 21.10.2013
Święty Augustyn
Pierwszy filozof chrześcijański, chciał stworzyć doktrynę Kościoła. Początkowo był poganinem, urodzony 13 listopada 354 w Tagaście. Początkowo poganin, w wieku 30 lat został ochrzczony. Czerpał z Platona. Świat rzeczy i świat Boga. Bóg jest tym idealnym, wszechwiedzącym bytem niematerialnym który tworzy cały świat z niczego. Ciało jest więzieniem duszy. Zło jest brakiem dobra - jedno zło pochodzi od złośliwej materii która zmienia kształt na złość Bogu (zło materialne), a druga pochodzi od człowieka który ma wolną wolę. Porządek dobra i porządek miłowania - kiedy człowiek tego nie akceptuje powstaje zło.
Są dwa rodzaje dobra:
dobra materialne - odpowiadają cielesności człowieka
dobro - cele, czyli dobro pochodzące od człowieka. Bóg rozdziela łaskę , ale łaski nie ma dla wszystkich i to nie zależy od osoby ani od prowadzonego stylu życia.
Święty Augustyn jest także podobny do Platona ze względu na podejście do sposobu poznania, gdyż dla niego nie warto poznawać zmysłowo świata, bo przecież jak umrzemy to będzie nam to zbędne.
Święty Augustyn wykorzystał także podział Platona na trzy dusze, jednakże przełożył to na chrześcijańską świętą trójcę.
Filozofia ancille – teologia
Kreacjonizm – Bóg stworzył świat wyłaniając z przestrzeni różne byty. Materia jest nie do końca uległa Bogu i stąd się bierze zło materialne.
Natywizm – wiedza wrodzona.
Dusza składa się z III części – syn Boży, Bóg ojciec i duch święty
Augustyn – poznanie Boga i duszy, świat materialny nie jest wart poznania. Pogarda do poznania zmysłowego. Wprowadza porządek feudalny.
Predyscynacja – łaska Boża. Bóg jeszcze przed urodzeniem dziecka decyduje czy dziecko otrzyma łaskę bożą czy też nie.
Cnoty kardynalne:
roztropności
umiarkowania
sprawiedliwości
męstwo
Tomasz z Akwinu
WYKŁAD IV 28.10.2013
Franciszek Bacon - empirysta
Kartezjusz - racjonalista
WYKŁAD V 4.11.2013
Immanuel Kant – 1724-1804 r. w Królewcu, niemiecki filozof oświeceniowy. Twórca „Krytyki czystego rozumu”. Od podmiotu do przedmiotu. My jesteśmy aktywni, świat jest bierny.
Intencjonalność – formowanie świata poprzez naszą świadomość.
Transcedentalny – łac. Przekraczać – przekraczanie granic podmiotu, człowiek poznaje świat poprzez wykraczanie poza swoje ciało.
Podział sądów wg. Kanta:
| Sądy | a priori – nie empiryczne | a posteriori - empiryczne |
|---|---|---|
| analityczne | oparte na zasadzie niesprzeczności; objaśniają posiadaną wiedzę i mają charakter definicji; występują w matematyce i pojawiają się w metafizyce | nie istnieją |
| syntetyczne | sądy metafizyki we właściwym sensie; dostarczają wiedzy powszechnej i pewnej | wywiedzione z doświadczenia; poszerzają naszą wiedzę; występują w przyrodoznawstwie |
A priori – konieczność i powszechność
A posteriori – subiektywne, indywidualne, przypadkowe – możemy je rozszerzać, dodawać nową wiedzę, opierają się na doświadczeniu
Kant zastanawia się, jak można tworzyć sądy syntetyczne a priori, rozszerzać naszą wiedzę nie odwołując się do doświadczenia. Czerpał z matematyki i geometrii, wg. niego te nauki potwierdzają ich istnienie.
Dotychczas starano się dochodzić istoty rzeczy. Kant przeniósł punkt ciężkości dociekań filozoficznych na badanie warunków poznania rzeczy. Idealizm krytyczny różni się od zwykłego tym właśnie, że zwraca się ku analizie mechanizmów poznawczych. Poprzednicy Kanta uważali, że doświadczenie umożliwia pojęcia – on to odwrócił, stwierdzając, iż to pojęcia umożliwiają doświadczenie. Zabieg ten nazywany jest przewrotem kopernikańskim w filozofii. Określenie to jest jednak późniejsze i nie pochodzi od Kanta.
Dwa pnie poznania:
Empirycznie
Racjonalnie
Oba poznania są swoim uzupełnieniem, wzajemnie się weryfikują. Oba poznania są ważne, zaś sądy syntetyczne a priori, są ich efektem.
Czas i przestrzeń są pojęciem a priori, ich wyobrażenia są nie empiryczne a zarazem konieczne. Kant zastanawia się nad ich znaczeniem. Mówi iż nie są niczym namacalnym i realnym, gdyż nie jesteśmy w stanie poznać ich empirycznie, zaś są wyobrażeniami koniecznymi, występują w umyśle każdego człowieka. Trudno wyobrazić sobie czas lub przestrzeń jako rzecz.
Matematyka i geometria powstały dlatego iż myślimy czasowo i przestrzennie, nie potrafimy myśleć w inny sposób, wszystkiego rodzaju myśli są uformowane wg nich. Są one powszechne i konieczne.
Metafizyka – rozważania dotyczące sądów nie empirycznych.
Pojęcie Boga i religii to sfera Boga a nie nauki.
Każdy ludzki podmiot może nie wyznawać szczegółowych kodeksów moralnych, wystarczy żeby stosował się do jednej zasady – IMPERATYW KATEGORYCZNY
Każdy człowiek żyjąc w społeczeństwie, musi zachować tzw. wolność ubezpieczoną (nie agresywną, na ile to możliwe, z zachowaniem wolności innych) oraz z poszanowaniem cudzej godności i traktowaniem podmiotowym. „Postępuj tak, aby zasada wedle której postępujesz mogła stać się prawem ogólnie obowiązującym”. Np. nie możesz kłamać, bo inni okłamią ciebie. Ta idea jest
FILOZOFOWIE:
Sokrates
Platon
Arystoteles
Święty Augustyn
Święty Tomasz z Akwinu
Franciszek Bacon
Kartezjusz
Kant
Hegel
Nietzsche