wykład 7

Opanowywanie nawyku

Kształtowanie nawyku wg Bernsztejna

1. Określenie głównego poziomu sterowania,

2. Określenie zestawu ruchów,

3. Wypracowanie poprawek czuciowych,

4. Rozdzielenie poszczególnych automatyzmów na odpowiednie poziomy tła,

5. Zestrajanie działania poziomów tła,

6. Ujednolicanie działań; wykorzystywanie sił reakcji środowiska,

Utrwalanie (stabilizacja) nawyku; uodparnianie go na zaburzenia

Cel ogólny kształtowania nawyku

Zmniejszenie do niezbędnego minimum procesów przetwarzania informacji, niezbędnych do wykonania danej czynności ruchowej;

obniżenie niezbędnych nakładów uwagi i odciążenie zasobów pamięci, zwłaszcza krótkotrwałej, która ma ograniczoną pojemność.

Czyli

Obniżenie najbardziej jak się tylko da udziału sterowania w trybie sprzężenia zwrotnego;

Maksymalne wykorzystanie sterowania w trybie sprzężenia prostego.

A zatem

Kształtowanie nawyków można uznać za „trzecią linię obrony” systemu przetwarzania informacji u człowieka przed przeciążeniem.

Przypomnijmy pierwsze dwie:

- ograniczone możliwości narządów zmysłów,

- tłumienie lub odrzucanie niektórych informacji przez uwagę i niedopuszczanie ich do przetwarzania w umyśle.

Kształtowanie nawyków: spirala Rilo Pöhlmanna

Zdjęcie 1 !!!!!!!!!

Kształtowanie nawyków: teoria Arturo Hotza i Jürgena Weinecka

Zdjęcie 2 !!!!!!!

KŁOPOT Z ROZWOJEM: DZIECKO

Bernsztejn i Haeckel

Zgodnie z prawem biogenetycznym Haeckla w rozwoju osobniczym człowiek niejako powtarza rozwój gatunkowy.

Dotyczy to również poziomów budowy ruchów.

Najstarszy jest poziom B, potem rozwija się A, potem C, potem D i na końcu E.

Donoszony wcześniak

Noworodek rodzi się jedynie ze wstępnie ukształtowanym poziomem B.

W życiu płodowym nie następuje dostateczny rozwój „tła wszystkich teł” – poziomu A, będącego „stacją przekaźnikową” między wszystkimi poziomami przetwarzania informacji a mięśniami.

Bez poziomu A nie jest możliwe celowe wykorzystanie synergii.

Skutek: w okresie pierwszych dwóch-trzech miesięcy życia noworodek dysponuje synergiami mięśniowymi, ale nie dysponuje żadną zbornością ruchów

Rozwój dziecka – 3 miesiąc

Rozwój dziecka – 6 miesiąc

Rozwój dziecka – 1 rok

Rozwój dziecka – 1,5 roku

Rozwój dziecka – 2 lata

Rozwój dziecka – uwaga ogólna

Choć struktury nerwowe („sprzęt”) rozwijają się już pod koniec 2 roku życia, to jednak ich zestrajanie i „napełnianie wiedzą” („oprogramowanie”) trwa do 14-15 roku życia.

KŁOPOT Z ROZWOJEM: DZIECKO

Tyle Nikołaj Bernsztejn. A co na to Jean Piaget?

Rozwój dziecka

Porównanie

Uwaga

Jean Piaget, niewątpliwy gigant myśli naukowej, określił drugi etap mianem „przedoperacyjny”.

Czyli nawet u Piageta niezwykle ważny w rozwoju dziecka etap „opanowywania przestrzeni” nie miał swojej własnej tożsamości, tylko jego wyróżnikiem jest to, że jest „przed”, głównym zaś przedmiotem zainteresowania są procesy umysłowe.

Niestety, takie stanowisko jest powszechne również wśród innych psychologów.

W takiej sytuacji…

… spróbujmy spojrzeć na proces uczenia się czynności ruchowych przez dziecko z perspektywy drabinki Bernsztejna.

Faza poznawcza w drabince Bernsztejna u dziecka

Zdjęcie 3 !!!!!!!!!!

Uwaga

U dziecka głównym mechanizmem budowy obrazów czynności ruchowych jest nie samodzielne opracowywanie konkretnych czynności (poziom D) lub czynności wyobrażanych (poziom E), lecz naśladownictwo (poziom C).

Faza kojarzeniowa w drabince Bernsztejna u dziecka

Zdjęcie 4 !!!!!!!!!!!!

Wniosek

Skoro poszczególne poziomy drabinki Bernsztejna są powiązane z klasami czynności ruchowych, a te z kolei z etapami rozwoju dziecka, to trudno oczekiwać, by np. sześciolatek wykazywał cierpliwość w oczekiwaniu na jakieś zdarzenia, przewidywał dalekosiężne skutki swoich działań itp. (bo nie w pełni postrzega upływ czasu), a także by mógł opanować złożone czynności wymagające uruchomienia fantazji ruchowej z poziomu E.

A jak to jest u dziecka?

Dziecko nie ma dużych zasobów wiedzy i wzorców zachowań, do których mogłoby dopasowywać nowe wiadomości.

Każda nowa wiadomość w znacznym stopniu wpływa zatem na całą strukturę wiedzy dziecka.

Dlatego chłonie ono niczym gąbka to, co zostanie mu przekazane, niezależnie od jakości tegoż przekazu.

Dodajmy, że…

…najwyższy poziom przetwarzania danych musi sobie poradzić z największymi wyzwaniami, przed którymi staje dana osoba.

Kiedy zatem kształtuje się wyższy poziom, ów dotychczas najwyższy przekazuje mu część swojej „roboty” i traci nieco swojej sprawności.

Dlatego łatwiej nauczyć jazdy na rowerze dziecko pięcioletnie niż osobę pięćdziesięcioletnią.

To zjawisko można powiązać z istnieniem tzw. okresów sensytywnych.

Reakcja piętna (imprinting)

U zwierząt obserwuje się reakcję piętna (imprinting), czyli natychmiastowe dostosowanie się do pojedynczego bodźca.

Wskutek tej reakcji świeżo wyklute z jaja pisklę podąża za największym przedmiotem, który dostrzeże po wykluciu.

Prawo Josta

Groźne w tym przypadku jest to, że wzorce przyswojone jako pierwsze są najtrwalsze i najtrudniejsze do ewentualnej naprawy.

Twierdzenie to sformułował psycholog Adolph Jost.

Zjawisko to nakłada szczególną odpowiedzialność na nauczycieli, którzy wprowadzają daną osobę (niekoniecznie dziecko) w arkana nowej wiedzy.

Podsumujmy

Zgodnie z zasadami konstruktywizmu, człowiek zaczyna budować swoją wiedzę i zapełniać pamięć „surowcem” dla inteligencji i intuicji. Pojawienie się tego „surowca” umożliwia więc rozpoczęcie współpracy instynktu, inteligencji i intuicji; z czasem coraz większe znaczenie zyskuje inteligencja i intuicja.

Dziecko rodzi się z trzema narzędziami przetwarzania informacji: instynktem, inteligencją i intuicją, ale z pustą pamięcią.

Inteligencja nie może działać, bo nie ma ani danych, ani reguł ich przetwarzania.

Intuicja nie może działać, bo nie ma przesłanek do jakiegokolwiek odgadywania czegokolwiek.

Instynkt może działać, więc zaczyna to czynić.

Zgodnie z zasadami konstruktywizmu, człowiek zaczyna budować swoją wiedzę i zapełniać pamięć „surowcem” dla inteligencji i intuicji. Pojawienie się tego „surowca” umożliwia więc rozpoczęcie współpracy instynktu, inteligencji i intuicji; z czasem coraz większe znaczenie zyskuje inteligencja i intuicja.

ZASTOSOWANIE NABYTYCH UMIEJĘTNOŚCI

Przenoszenie (transfer)

Przenoszenie – definicja

Przenoszenie (transfer) – dodatni, obojętny lub ujemny wpływ uczenia się jakiejś czynności, wprawy w jej wykonywaniu bądź poziomu jej opanowania na uczenie się, wprawę w wykonaniu bądź postęp w opanowaniu innej czynności ruchowej.

Przenoszenie – rodzaje (teoretycznie)

Przenoszenie wysokie (high-road transfer) – przenoszenie, którego przedmiotem są umiejętności, zdolności lub nawyki opisywane kodem symbolicznym (poziomy D i E),

Przenoszenie niskie (low-road transfer) – przenoszenie, którego przedmiotem są umiejętności, zdolności lub nawyki opisywane kodem czuciowym (poziomy A, B i C),

Przenoszenie wsteczne (retroactive transfer), wskutek któego nabycie jakiejś umiejętności, zdolności lub nawyku wpływa na już nabyte umiejętności, zdolności lub nawyki ,

Przenoszenie postępowe (proactive transfer), wskutek którego nabycie jakiejś umiejętności, zdolności lub nawyku wpływa na nabywanie umiejętności, zdolności lub nawyku w przyszłości.

Przenoszenie – rodzaje (praktycznie)

Przenoszenie zdolności - gdy rozwinięcie określonej zdolności czuciowo-ruchowej wpływa na proces rozwijania innej zdolności.

Przenoszenie uczenia się – gdy uczenie się w jakiejś sytuacji wpływa na proces uczenia się w innej sytuacji lub innych umiejętności.

Przenoszenie zasad – gdy przenoszenie dotyczy ogólnych reguł postępowania.

Przenoszenie nawyków – gdy przyswojenie określonego nawyku wpływa na proces przyswajania innego nawyku.

Przenoszenie – rodzaje

Przenoszenie dodatnie – gdy uczenie się czy nabycie określonego nawyku ułatwia przyswojenie innego nawyku.

Przenoszenie ujemne - gdy uczenie się czy nabycie określonego nawyku utrudnia przyswojenie innego nawyku.

Przenoszenie obojętne - gdy uczenie się czy nabycie określonego nawyku nie ma wpływu przyswojenie innego nawyku.

ZASTOSOWANIE NABYTYCH UMIEJĘTNOŚCI

Przewidywanie prawdopodobne

• Model pożądanej przyszłości.

• Niedostatek informacji do sprawnego działania.

• Czynne zapełnianie luk informacyjnych na podstawie doświadczenia – instynkt i intuicja.

• Odgadywanie brakującej informacji: prawdopodobieństwo, ale nie pewność, że odgadnięta część komunikatu jest poprawna.

Kłopot

Przewidywanie jest bardzo trudne,

zwłaszcza jeśli dotyczy przyszłości.

Niels Bohr

Refleksja przy okazji

To stwierdzenie noblisty Nielsa Bohra zawiera w istocie jądro pewnej teorii matematycznej, która ogromnie rozwinęła się w ostatnich czterech dziesięcioleciach:

TEORII CHAOSU!

Ci, którzy chcą się zająć antropokinezjologią, muszą przynajmniej liznąć i tę (ale nie tylko) dziedzinę ludzkiego poznania.

I to właśnie jest piękne w antropokinezjologii!

Przewidywanie prawdopodobne

Zachowanie istot żywych – w tym człowieka – jest dostosowane do przewidywania z pewnym prawdopodobieństwem zdarzeń przyszłych na podstawie doświadczeń z przeszłości.

Na marginesie:

Właśnie owe doświadczenia z przeszłości budują całą strukturę czynników wartościujących w uwadze i w umyśle (pobudzenie, odczucie, wrażenie, uczucie i postawę).

Panta rhei…

Ponieważ za każdym razem, nawet przy wykonaniu podobnej czynności, inaczej wartościujemy poszczególne bodźce i ich ważność, a następnie różnym czynnikom wpływającym na wykonanie tej czynności przypisujemy różne prawdopodobieństwa…

Poza tym za każdym wykonaniem czynności pojawiają się inne zaburzenia,

wymagające wprowadzenia innych poprawek, a w dodatku dzieje się to na różnych poziomach drabinki Bernsztejna,

…nic dwa razy się nie zdarza…

… więc za każdym razem nawet tę samą czynność wykonujemy nieco inaczej;

Bernsztejn nazwał to „powtórzeniami bez powtórzeń”.

Tym istoty żywe różnią się od maszyn.

I dzięki temu my podlegamy ewolucji…

…a maszyny nie!

ZASTOSOWANIE NABYTYCH UMIEJĘTNOŚCI

Czynniki sprzyjające skutecznemu działaniu ruchowemu

Powiązanie emocji z motywacją i działaniem – temperament

Pierwszą teorię temperamentu (przyrodności) stworzył Hipokrates (460-370 p.n.e.); ogólne zarysy jego teorii pozostały niezmienione do dziś.

Najważniejsze właściwości temperamentu wg Iwana Pawłowa (1849-1936):

1. Siła procesów nerwowych (pobudzenia i hamowania),

2. Równowaga procesów nerwowych,

3. Ruchliwość procesów nerwowych.

Powiązanie emocji z motywacją i działaniem – temperament

• Choleryk,

• Sangwinik,

• Flegmatyk,

• Melancholik.

Choleryk

Duża siła procesów nerwowych.

Przewaga pobudzenia nad hamowaniem.

Duża ruchliwość procesów nerwowych.

Sangwinik

Duża siła procesów nerwowych.

Zrównoważone procesy pobudzenia i hamowania.

Umiarkowana ruchliwość procesów nerwowych.

Flegmatyk

Duża siła procesów nerwowych.

Zrównoważone procesy pobudzenia i hamowania.

Mała ruchliwość procesów nerwowych.

Melancholik

Mała siła procesów nerwowych.

Zrównoważone procesy pobudzenia i hamowania.

Umiarkowana ruchliwość procesów nerwowych.

I prawo Yerkesa-Dodsona: sprawność a pobudzenie

Zdjęcie 5 !!!!!!!!!!!

II prawo Yerkesa-Dodsona: optymalny poziom pobudzenia

Zdjęcie 6 !!!!!!!!!!!

Przepływ (flow)

W 1990 roku Mihaly Csikszentmihalyi opracował teorię przepływu.

Przepływ (flow) – stan optymalnego poziomu motywacji wewnątrzpochodnej, wskutek czego dana osoba jest całkowicie skupiona na zadaniu, które właśnie wykonuje.

Główne uwarunkowanie przepływu

Wg Csikszentmihalyi’ego głównym uwarunkowaniem decydującym o przepływie jest zależność między trudnością zadania a poziomem umiejętności wykonującego.

Stany decydujące o przepływie

Zdjecie 7 !!!!!!!!!!!!

Kanał przepływu

Zdjęcie 8 !!!!!!!!!!!

Przepływ i prawo Yerkesa-Dodsona

Zdjęcie 9 !!!!!!!!!!

ZASTOSOWANIE NABYTYCH UMIEJĘTNOŚCI

Zachowanie w sytuacjach trudnych

Na przykład – spotkanie na leśnej ścieżce

Silne pobudzenie i ciało migdałowate

Tłumienie innych bodźców: meksykański kapelusz

Zdjęcie 10 !!!!!!!!

I co z tego wynika?

Bywa zatem, że najsilniejszy bodziec wypiera wszystkie inne…

…i jedynie ten najsilniejszy bodziec podlega przetwarzaniu rozumowemu.

W takim sensie uczucia organizują hierarchię rozumowania w następnych etapach przetwarzania informacji u człowieka.

Wróćmy do obrazka z gadem

W sytuacji nagłego zagrożenia pobudzenie rośnie do takiego poziomu, że – zgodnie z prawem Yerkesa-Dodsona – człowiek nie jest w stanie wykorzystać ani inteligencji, ani intuicji.

Pozostaje mu więc jeden tylko mechanizm sterujący zachowaniem: instynkt, którego działanie w takiej sytuacji przejawia się w bezpośrednim (a więc błyskawicznym) sprzężeniu odpowiedzi z bodźcem.

Melancholijne stwierdzenie Homo – podobno! – sapiens

Dobra Bozia wiedziała jeszcze przed Kurtem Gödlem, że logika człowieka nie jest w pełni niezawodna, więc wyposażyła go w bezpiecznik typu „Nie teoretyzuj, docent!”

W sytuacji zagrożenia ciało migdałowate wyłącza więc wyrafinowane, ale zawodne inteligencję i intuicję, włącza zaś prymitywny, ale niezawodny instynkt.

Uwarunkowania neurofizjologiczne

Zjawisko: Wyłączenie ośrodków korowych – u człowieka stłumienie lub całkowite wyłączenie inteligencji i intuicji; czynność instynktowna.

Zaleta: Działanie błyskawiczne bez straty czasu na przetwarzanie informacji.

Wada: Obniżenie giętkości; działanie instynktowne zostaje sprowadzone na poziom bezpośredniego sprzężenia bodźca z odpowiedzią, czyli odruchowy, choć czynność ta – co należy wyraźnie podkreślić – nie jest odruchem!

Uwaga

Działanie instynktowne, stłumienie inteligencji i intuicji, ale to tylko wierzchołek góry lodowej.

Tu następuje wyłączanie wyższych pięter piramidy Maslowa, które wymagają wyrafinowanego przetwarzania informacji (myślenia), a to jest najbardziej delikatny i skomplikowany mechanizm, więc jest najbardziej wrażliwy na zaburzenia

Weźmy wzorzec prof. Stanisława Gerstmanna

Zdjęcie 11 !!!!!!!!!

Z czym się tu nie zgadzam

Zgodnie z macierzą sterowania ruchami, emocje nie są czynnikiem samodzielnie sterującym zachowaniami istot żywych.

Poziom jąder podkorowych odpowiada z grubsza poziomowi C drabinki Bernsztejna .

Na poziomie C możliwości przetwarzania w umyśle (inteligencja, intuicja, instynkt) informacji dotyczącej bieżących wydarzeń są ograniczone, więc rośnie rola uogólnionego dawniejszego doświadczenia, a w obrębie umysłu – siła oddziaływania instynktu.

Sytuacje trudne – inne zjawiska

1. Zawężenie uwagi,

2. Zniekształcenie postrzegania,

3. Bezwładność myślenia,

4. Falowanie uwagi.

Sytuacje trudne – wybrane typowe zachowania

1. Agresja,

2. Regresja,

3. Fiksacja.

Agresja przejawia się najczęściej w kontaktach człowiek-człowiek. Jest to reakcja o bardzo pierwotnej naturze, niegdyś warunkująca przetrwanie człowieka jako gatunku, dziś natomiast zazwyczaj niepożądana.

Regresja najsilniej przejawia się w układzie człowiek-człowiek; polega na prymitywizacji zachowań w stosunku do normalnych możliwości osoby wykonującej jakąś czynność.

Poddany nadmiernemu napięciu człowiek może nie być zdolny do wykonania prostej skądinąd czynności.

Przejawem regresji jest również np. wulgarny język czy infantylne zachowania osób dorosłych.

Fiksacja przejawia się zwykle w styczności człowiek-środowisko i człowiek-sprzęt; wynika z faktu, że nadmierna kontrola zaburza sprawność działania człowieka.

Jeżeli zatem waga stojącego przed człowiekiem zadania sprawia, iż jego poziom pobudzenia znajduje się daleko na prawej gałęzi krzywej Yerkesa-Dodsona, wówczas może być praktycznie niezdolny do działania (paralysis from analysis, niemoc z dociekliwości).

Bernsztejn oraz Yerkes i Dodson – dowolne czynności ruchowe

Zdjęcie 12 !!!!!!!!!!!!

Bernsztejn oraz Yerkes i Dodson – nawyki czuciowo-ruchowe

Zdjęcie 13 !!!!!!!!!!!!

Bernsztejn oraz Yerkes i Dodson – odruchy

Zdjęcie 14 !!!!!!!!!!!

Bernsztejn oraz Yerkes i Dodson – blokada

Zdjęcie 15 !!!!!!!!!!!!

Piramida potrzeb wg Abrahama H. Maslowa

Zdjęcie 16 !!!!!!!!!!!!!!!

Ogólna zasada:

Im prostszą informację wywołuje dany bodziec (a ściślej – podnieta czuciowa),

tym szybszy jest jego odbiór (lejek informacyjny) i przetwarzanie,

szybsza – ale i bardziej prymitywna – wywołana przezeń odpowiedź

i krótszy zasięg czasowy zjawisk, które można z nim powiązać.