WYKŁAD 2 !!!!!!!

RODZAJE CZYNNOŚCI CZUCIOWO-RUCHOWYCH

Czynności zamknięte i otwarte

Podział wg Eustace’a C. Poultona:

Środowisko przewidywalne – czynność zamknięta: sterowanie – sprzężenie proste,

Środowisko nieprzewidywalne – czynność otwarta: regulacja – sprzężenie zwrotne

Cykl rozwojowy czynności

Podział na czynności otwarte i zamknięte nie jest dychotomiczny (czyli typu albo-albo).

W miarę nabywania sprawności dana czynność w coraz większym stopniu staje się czynnością zamkniętą.

Przypowieść o zmianie biegów

Zdjęcie 1 !!!!!!!!

Czynności ruchowe – odruch

odruch (reflex) – natychmiastowa odpowiedź ruchowa, wrodzona (odruch bezwarunkowy) lub nabyta (odruch warunkowy), wykonywana z przewagą sterowania w trybie sprzężenia prostego; często mająca postać niemal bezpośredniego sprzężenia odpowiedzi z bodźcem.

Czynności ruchowe – nawyk

nawyk czuciowo-ruchowy (sensorimotor habit) – szybka odpowiedź ruchowa, nabyta wskutek uczenia się, wykonywana ze zrównoważonym wykorzystaniem sprzężenia prostego i sprzężenia zwrotnego.

Czynności ruchowe – dowolna odpowiedź czuciowo-ruchowa

dowolna czynność czuciowo-ruchowa (voluntary motor performance) – stosunkowo powolna odpowiedź ruchowa, sterowana na bieżąco w trakcie jej wykonywania, z przewagą sterowania w trybie sprzężenia zwrotnego.

Porównanie odpowiedzi czuciowo-ruchowych

odruch – duża szybkość, mała giętkość (zdolność dostosowywania),

nawyk – stosunkowo duża szybkość, i dość znaczna giętkość (zdolność dostosowywania),

dowolna odpowiedź czuciowo-ruchowa – mała szybkość, bardzo duża giętkość (zdolność dostosowywania).

Uwaga z zakresu nazewnictwa

Każda definicja jest opisem jakiegoś przedmiotu, zjawiska czy procesu z określonego punktu widzenia, a więc uwypuklającym jakieś szczególne cechy, ważne dla określonego zastosowania.

Jeżeli zatem spotyka się różne definicje tego samego pojęcia, to nie znaczy, że jedna z nich jest słuszna, a druga nie.

Komentarz

Czynności czuciowo-ruchowe – podsumowanie

Zdjęcie 2 !!!!!!!!

Nazewnictwo różnych aktów ruchowych

Automatyzm

automatyzm (automatism) – wzorzec wrodzonego odruchu czuciowo-ruchowego (odruchu bezwarunkowego), niemal zupełnie nie poddający się zmianom, wykorzystujący niemal wyłącznie sterowanie ruchem w trybie sprzężenia prostego.

Rutyna

rutyna (routine) – wzorzec nabytego odruchu czuciowo-ruchowego, (odruchu warunkowego), w niewielkim stopniu poddający się zmianom, wykorzystujący niemal wyłącznie sterowanie ruchem w trybie sprzężenia prostego.

Schemat według Jeana Piageta

schemat - struktura lub organizacja czynności, które są przekazywane lub uogólniane wtedy, gdy czynność jest powtarzana w podobnych lub analogicznych okolicznościach.

Jean Piaget

Schemat – nasza definicja

schemat (schema) – wzorzec nawyku czuciowo-ruchowego, nabyty, w pewnym stopniu poddający się zmianom (giętki) i wykorzystujący sterowanie ruchem ze zrównoważonym zastosowaniem sprzężenia prostego i zwrotnego.

Swoisty program ruchowy

swoisty program ruchowy (specific motor programme) – wzorzec określonej, złożonej czynności ruchowej, częściowo nabyty, częściowo zaś tworzony w trakcie wykonywania czynności, w znacznym stopniu poddający się zmianom i wykorzystujący głównie sterowanie ruchem w trybie sprzężenia zwrotnego.

Wzorzec, który nie steruje żadną konkretną czynnością

Oprócz automatyzmu, schematu i swoistego programu ruchowego, które sterują odpowiednio odruchem, nawykiem i dowolną czynnością czuciowo-ruchową, istnieje jeszcze jeden wzorzec, który nie steruje żadną konkretną czynnością: uogólniony program ruchowy (generalized motor programme, GMP).

To czym steruje uogólniony program ruchowy?

Uogólniony program ruchowy steruje nie konkretną czynnością czuciowo-ruchową, ale „zarządza” swoistymi programami czuciowo-ruchowymi, a dopiero one sterują konkretnymi, wykonywanymi w obserwowalnej czasoprzestrzeni czynnościami czuciowo-ruchowymi.

Uogólniony program ruchowy

uogólniony program ruchowy (generalized motor program) – wzorzec obejmujący cechy wspólne określonej klasy programów ruchowych; nie steruje bezpośrednio żadnym ruchem, lecz stanowi swego rodzaju szablon, według którego tworzone są na bieżąco konkretne swoiste programy ruchowe.

Komentarz

Przechodząc od uogólnionego programu ruchowego poprzez swoisty program ruchowy i schemat do automatyzmu, w coraz większym stopniu stosujemy sterowanie w trybie sprzężenia prostego, w coraz mniejszym zaś – w trybie sprzężenia zwrotnego.

Dana czynność w coraz mniejszym stopniu staje się więc otwarta, w większym zaś – zamknięta.

Można to tez ująć inaczej:

odruch – to czynność wykonywana jako reakcja na jakiś bodziec.

nawyk – to czynność wykonywana według wcześniej ukształtowanego, gotowego schematu.

dowolna czynność czuciowo-ruchowa – to czynność planowana na bieżąco.

Definicje – pamięć

pamięć (memory) – uwarunkowana neurofizjologicznie zdolność istot żywych do

• przyjmowania (zapamiętywania),

• przechowywania (pamiętania),

• przetwarzania (myślenia),

• odtwarzania (przypominania)

• i usuwania (zapominania)

rozmaitych wiadomości.

Komentarz

Nieustanne przetwarzanie wiadomości w pamięci – czyli nierozerwalne połączenie procesów pamiętania i myślenia – odkrył i opisał w 1917 roku wiedeński psychiatra Otto Pöetzl.

Wniosek: W pamięci człowieka informacje nie są przechowywane w postaci niezmiennej, ale podlegają nieustannym zmianom pod wpływem bieżących doświadczeń.

Pamięć człowieka obejmuje następujące procesy:

• wprowadzanie wiadomości do pamięci (zapamiętywanie),

• przechowywanie wiadomości (pamiętanie),

• przetwarzanie wiadomości (myślenie),

Owo przetwarzanie obejmuje:

• wzmacnianie (przypominanie, odpamiętywanie),

• przetwarzanie,

• osłabianie (zapominanie)

rozmaitych wiadomości.

Pamięć – podział wg Atkinsona i Shiffrina

krótkotrwała pamięć czuciowa (short-term sensory store – STSS),

pamięć krótkotrwała (short-term memory – STM),

pamięć długotrwała (long-term memory – LTM).

Krótkotrwała pamięć czuciowa

krótkotrwała pamięć czuciowa (short-term sensory store, STSS) zachowuje informację – np. uczucie dotyku, temperatury, dźwięk, zapach itp. – przez bardzo krótki okres, około sekundy; następuje w niej albo usunięcie danej informacji, albo przekazanie jej do pamięci krótkotrwałej.

Można ją przypisać bezwładności narządów zmysłów, lub – nieco szerzej – bezwładności całego systemu przetwarzania informacji.

Ważna rola krótkotrwałej pamięci czuciowej

„Zasadnicza różnica między postrzeżeniami i pojęciami tkwi w tym, że postrzeżenia są ciągłe, pojęcia zaś nieciągłe”.

William James

Postrzeżenia – czyli „surowy materiał” dostarczany przez narządy zmysłów – ulega więc porcjowaniu (chunking) i dopiero w postaci takich porcji (chunks) jest przetwarzany w ośrodkowym układzie nerwowym.

Ważne zjawisko

Z bezwładnością narządów zmysłów, czy – bardziej ogólnie – całego systemu przetwarzania informacji wiąże się zjawisko obniżonej wrażliwości na bodźce (psychological refractory period, PRP).

Ważne zjawisko

Polega ono na tym, że po odbiorze bodźca i wytworzeniu podniety czuciowej system niejako się „zatyka” i przez pewien czas nie może odebrać innego podobnego bodźca.

Przykładem może być porażenie wzroku bardzo silnym błyskiem, po którym przez jakiś czas nie można niczego dostrzec.

Pamięć krótkotrwała

pamięć krótkotrwała (short-term memory, STM), do której trafiają informacje nie „odfiltrowane” przez krótkotrwałą pamięć czuciową; jest to główny ośrodek przetwarzania informacji, z którego odpowiednio utrwalone informacje zostają przekazane do pamięci długotrwałej.

Pamięć długotrwała

pamięć długotrwała (long-term memory), w której informacja może być przechowana przez dowolnie długi czas.

Wzorzec pamięci Atkinsona i Shiffrina

Pamięć operacyjna (working memory)

Wg Alana Baddeleya i Grahama Hitcha, magazyn ostatnio aktywowanych informacji znajdujących się w danej chwili w świadomości.

Uwaga: Trójskładnikowy wzorzec Atkinsona i Shiffrrina (STSS, STM, LTM) i czteroskładnikowy wzorzec Baddeleya i Hitcha (STSS, STM, LTM, WM) nie są odwzorowaniami faktycznej budowy pamięci (tej nauka nie zna), a jedynie możliwymi jej opisami.

„Klasyczny” system pamięci

Zdjecie 3 !!!!!!!!

Działanie pamięci człowieka – odbieranie bodźców

Zdjecie 4 !!!!!!!!

Przypomnienie

pamięć (memory) – uwarunkowana neurofizjologicznie zdolność istot żywych do

• przyjmowania (zapamiętywania),

• przechowywania (pamiętania),

• przetwarzania (myślenia),

• odtwarzania (przypominania)

• i usuwania (zapominania)

rozmaitych wiadomości.

Przypomnienie

• zadaniem nauki jest budowanie modeli,

• model jest zawsze budowany z uwzględnieniem celu, do jakiego będzie zastosowany (nauka nie jest obiektywna).

Komentarz

Cytat z Nielsa Bohra:

Popełnia się błąd sądząc, że zadanie fizyki sprowadza się do odkrycia, jaka jest Przyroda. Fizyka zajmuje się tym, co możemy o Przyrodzie powiedzieć.

Można sformułować dwa wnioski:

1. Teorie tworzy się w celu rozwiązania konkretnych problemów, więc ten sam termin może oznaczać coś innego w jednej dziedzinie, coś innego w innej (Bohr).

Paradoks Zenona z Elei:

Szybkonogi Achilles nigdy nie dogoni powolnego żółwia, bo kiedy doń dobiegnie, to gad przesunie się troszkę do przodu, gdy wojownik pokona i tę odległość, to żółw znowu przesunie się do przodu itd.

Błąd w rozumowaniu:

Starożytni nie potrafili sobie wyobrazić, że nieskończony ciąg składników może mieć skończoną sumę.

Drugi wniosek:

2. Nie można bezkrytycznie opierać się na dawnych teoriach, bo ich twórcy – bez względu na to, jak byli mądrzy – zapewne nie wiedzieli tego, co my wiemy dziś (Zenon).

Dotyczy to również wzorca pamięci wg Atkinsona i Shiffrina (STSS, STM, LTM).

Powstał w 1968 roku, a w 1972 Alan Baddeley i Graham Hitch uzupełnili go o blok „pamięć robocza” (working memory, WM).

Wzorzec jest poglądowy i użyteczny, ale od tamtego czasu sporo wody w Odrze upłynęło, więc później przedstawię nieco inne spojrzenie na problem pamięci.

PRZETWARZANIE INFORMACJI

Odbiór bodźców

i przypisywanie im określonej informacji

Główne filary systemu przetwarzania informacji przez człowieka

Zdolność kodowania informacji za pomocą języka.

Zdolność postrzegania czasu jako uniwersalnego czynnika porządkującego kolejność zdarzeń…

…również w przeszłości dostępnej jedynie pamięci i przyszłości dostępnej jedynie wyobraźni (czyli poza bezpośrednim zasięgiem narządów zmysłów).

Przepustowość narządów zmysłów

Lejek informacyjny

Zdjęcie 5 !!!!!!!!!!!!!

Kod, język i mowa

kod – system umownych sygnałów, znaków, liter, nazw itp. używany do przekazywania informacji.

język - system znaków dźwiękowych, składających się ze słownictwa i gramatyki, służący do porozumiewania się.

mowa - zasób wyrazów, wyrażeń i zwrotów łączonych w wypowiedzi według reguł gramatycznych, używany w celu porozumiewania się przez członków jednego narodu, społeczeństwa, przez ludzi pewnego środowiska, regionu, charakterystyczny dla jakiejś epoki.

Uwaga!

Dlatego, choć nacisk ma większą przepustowość niż słuch, ale u człowieka bodźce słuchowe pozwalają znacznie ciaśniej „spakować” informację, więc „objętość informacyjna” tego, co dociera do nas za pośrednictwem słuchu, jest większa niż to, co wynika z nacisku. Za to nacisk, jako kod prostszy, działa szybciej.

Krótko mówiąc

Przepustowość bodźców stanowi wprawdzie potencjalną podstawę przepustowości informacyjnej. Ale przepustowość „gołych i bosych” bodźców nie jest tożsama z przepustowością informacyjną.

Znak i symbol

Znak – nośnik informacji konwencjonalny i arbitralny, używany powszechnie przez duże zbiorowiska ludzi.

Symbol – nośnik informacji, któremu treść nadaje sam człowiek; zwykle wiąże ową indywidualną treść z jakimś znakiem powszechnym.

PRZETWARZANIE INFORMACJI

Postrzeganie czasu

Czas

Współczesna nauka nie potrafi zbudować prostej i jednoznacznej definicji czasu.

Czas jako łożysko strumienia zdarzeń. (niekoniecznie równomiernego).

Czas jako uniwersalny czynnik porządkujący kolejność zdarzeń. Ten obraz popsuł Einstein, ale dla nas jest wystarczająco dobry.

Postrzeganie czasu

Rola narządów ewolucyjnego rozwoju zmysłów: kontaktceptory i teleceptory.

Postrzeganie przez zwierzęta:

• ślimak,

• pies: timing.

Postrzeganie czasu przez człowieka.

Timing

Timing jest czasową punktualnością w odniesieniu do punktu w przestrzeni, a także zdolnością funkcjonalną, by znaleźć się we właściwym czasie z optymalną prędkością we właściwym miejscu.

Arturo Hotz

Komentarz

Odniesienie do punktu w przestrzeni – czyli ograniczenie analizowanych zjawisk do przestrzeni Euklidesowej dostępnej obserwacji zmysłami.

Timing jest więc związany z postrzeganiem czasu, ale tylko w zakresie dostępnym niemal bezpośredniej obserwacji zmysłami; nie obejmuje np. perspektywy historycznej.

Postrzeganie czasu

Przeszłość – gromadzenie doświadczeń i ich porządkowanie, uczenie się.

Przyszłość – planowanie.

Zwierzęta – mały wycinek czasoprzestrzeni (tylko dostępny bezpośredniemu postrzeganiu zmysłami).

Człowiek – perspektywa historyczna, stworzenie kultury.

PRZETWARZANIE INFORMACJI

Uwaga

Porcjowanie informacji

• Cechy pamięci krótkotrwałej i uwagi – nieciągła struktura odbieranej, przechowywanej i przetwarzanej informacji.

• Porcjowanie postrzeżeniowe (perceptual chunking).

• Porcjowanie pojęciowe (conceptual chunking).

Uwaga – definicja

uwaga (attention) – zdolność systemu przetwarzania informacji u istot żywych do przypisania swoistej wiedzy odebranym podnietom czuciowym i wybiórczego wzmacniania takiej wiedzy.

Podstawowa cecha uwagi

Podstawową cechą uwagi istota żywej jest jej ograniczona pojemność.

Człowiek może, w optymalnych warunkach, przetwarzać równocześnie najwyżej 7±2 porcje informacji.

Ponieważ może do pewnego stopnia sterować wykorzystaniem ograniczonych zasobów uwagi, można w niej wyróżnić swoiste cechy.

Wybrane cechy uwagi

• Skupienie (zawężenie) i podzielność uwagi,

• Wybiórczość uwagi,

• Przerzutność uwagi.

Skupienie (zawężenie) uwagi

skupienie (zawężenie) uwagi polega na przydzieleniu określonej porcji zwiększonych zasobów uwagi (skupienie), co zarazem powoduje zmniejszenie owych zasobów (niekiedy zupełne wyłączenie ich z obszaru analiz) przydzielanych innym jednostkom informacji (zawężenie); określenie to odnosi się do statycznej właściwości uwagi.

Podzielność uwagi

Podzielność uwagi jest niejako „drugim biegunem” skupienia. Jest to zdolność do równoczesnego przetwarzania kilku porcji informacji. Owo „przydzielenie” określonych zasobów uwagi poszczególnym porcjom jest możliwe tylko w ramach ogólnie dostępnych zasobów uwagi; określenie to odnosi się do statycznej właściwości uwagi.

Wybiórczość uwagi

Wybiórczość uwagi polega na celowo sterowanym wyszukiwaniu określonych bodźców we względnie stałym środowisku lub wiadomości w pamięci, powiązanych z informacją, którą w danym czasie należy przetworzyć; określenie to odnosi się do statycznej właściwości uwagi.

Problem

Skupienie, podzielność i wybiórczość uwagi są cechami statycznymi, czyli ustalają tryb pracy uwagi w dłuższym okresie czasu.

Jednakże środowisko jest najczęściej zmienne i informacje ważne w jednej chwili stają się nieistotne w następnej.

Skupianie uwagi na owych nieistotnych informacjach nie tylko staje się zatem bezcelowe, ale uniemożliwia skupienie na innych, które w danej chwili stały się ważne.

Jak uwaga radzi sobie z tym problemem?

Przerzutność uwagi

Przerzutność uwagi polega na celowym jej kierowaniu w danej chwili albo na określone bodźce w zmiennym środowisku, albo na wiadomość w pamięci, powiązane z informacją, którą w danej chwili należy przetworzyć; określenie to odnosi się do dynamicznej właściwości uwagi.

Co daje przerzutność uwagi?

Przerzutność uwagi umożliwia sprawne przetwarzanie informacji w dynamicznie zmieniającym się środowisku mimo ograniczonych zasobów uwagi.

Porównując do komputera, dzięki przerzutności do RAM-u trafia dokładnie to, co trzeba, i dokładnie wtedy, kiedy trzeba, a po wykorzystaniu natychmiast jest zrzucane z RAM-u na twardy dysk, by zrobić miejsce na to, co właśnie stało się najważniejsze.

Podsumowanie

Skupienie (podzielność) uwagi – statyczne, bierne;

Wybiórczość uwagi – statyczna, czynna;

Przerzutność uwagi – dynamiczna, czynna.

Style uwagi wg Nideffera

Zdjęcie 6 !!!!!!!!!!!

Właściwości poszczególnych stylów uwagi

Zdjęcie 7 !!!!!!!!!!!!!!!

Falowanie uwagi

Zdjęcie 8 !!!!!!!

PRZETWARZANIE INFORMACJI

Motywacja

Produkt uwagi

1. Wiedza, przypisana poszczególnym podnietom czuciowym (lub ich zestawom) bądź wydobyta z pamięci (memory).

2. Hierarchia poszczególnych porcji wiedzy, które następnie będą przetwarzane w umyśle (mind).

Motywacja – definicja

Motywacja - dążność do osiągnięcia ściśle określonego celu; cechuje się określonym kierunkiem, natężeniem i trwałością.

Czego dokonuje motywacja?

1. Poporcjowaną i hierarchicznie uporządkowaną wiedzę o zadaniu do wykonania – wyrażoną informacjami różnych rodzajów – sprowadza do „wspólnego mianownika”.

2. Ustala kierunek, natężenie i trwałość (odporność na zaburzenia) działania.

Mamy zatem dwa rodzaje motywacji!

Motywacja pobudkowa – sprowadza do wspólnego mianownika informacje ze wszystkich szczebelków drabinki Bernsztejna i określa kierunek, natężenie i trwałość przetwarzania informacji;

Motywacja wykonawcza – określa kierunek, natężenie i trwałość wykonywania wypracowanej odpowiedzi.