Państwo – organizacja mająca monopol na stanowienie i wykonywanie prawa na określonym terytorium. Ma zdolność do nawiązywania i utrzymywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Państwo jest często mylone z narodem i krajem.

prawo – zespół norm prawnych regulujących stosunki społeczne (stosunki prawne), które składają się na system prawny, czyli porządek prawny w każdym państwie

norma prawna – wzorzec zachowania, dzielą się na: zakazujące, nakazujące i uprawniające

Rodzaje norm:

1. Ze względu na adresata i okoliczności:

• Indywidualne – konkretna osoba, np. Jan Kowalski

• Generalne – np. studenci

1. Ze względu na sposób, w którym norma określa zachowanie:

• Konkretne – dotyczy jednego zachowania

• abstrakcyjne – powtarzalność

Związki państwo-prawo:

• państwo ustanawia prawo

• państwo stoi na straży przestrzegania prawa

• prawo stanowi podstawę dla państwa

• prawo określa rolę jednostki w państwie

Źródła prawa:

• w znaczeniu formalnym – akty prawne, w których zawarte sa normy prawne (ustawa, rozporządzenie itp.)

• w znaczeniu materialnym – czynniki społeczne, ekonomiczne, polityczne, które warunkują treść prawa

• w znaczeniu instytucjonalnym – instytucje, które tworzą prawo (parlament)

Źródła poznania prawa – publikatory, dokumenty, które dostarczają nam informację o prawie

1. oficjalne – Dziennik Ustaw

2. nieoficjalne – artykuły naukowe, podręczniki

Tworzenie prawa - Tworzenie całego porządku prawnego, bądź   tworzenie poszczególnych aktów prawnych.

Formy tworzenia prawa:

1. stanowienie prawa – świadome i celowe działanie organu władzy publicznej w wyniku których powstają nowe normy prawne

2. uznanie prawa

3. recepcja prawa – państwo przyjmuje w pewnych dziedzinach normy prawnego innego państwa

precedens – polega na wydawaniu przez sąd wiążących precedensów, czyli jednorazowych rozstrzygnięć konkretnych spraw, które stają się wzorem na przyszłość do rozstrzygania spraw podobnych

system źródeł prawa – całokształt istniejących źródeł prawa w ich wzajemnych powiązaniach

Hierarchia źródeł prawa w Polsce:

1. konstytucja – uchwalana przez sejm i senat, publikowana w Dzienniku Ustaw

• szczególna treść

• szczególna forma uchwalania

• szczególna procedura zmiany

• szczególna moc prawna

• składa się z 13 rozdziałów

1. umowy międzynarodowe – są to zgodne oświadczenia woli podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzą podmioty (np. Watykan, ONZ, AKTA),

tryb związania: zatwierdzenie przez RM-> ratyfikacja przez prezydenta -> publikowane w Dzienniku Ustaw

1. ustawy – uchwalane przez sejm i senat, publikowane w Dzienniku Ustaw

2. rozporządzenia z mocą ustawy – wtedy kiedy nie może się zebrać parlament, w trakcie stanu wojennego, ma charakter ustawy, zatwierdza sejm na pierwszym możliwym spotkaniu

3. ratyfikowane umowy międzynarodowe

4. rozporządzenia – akt normatywny wydany na podstawie upoważnienia, delegacja ustawy – organ upoważniony, zakaz subdelegacji (nie może przekazać dalej), wydawane przez rząd, premiera, ministrów, prezydenta, KRRiT, publikowane w Dzienniku Ustaw

5. akty prawa miejscowego – uchwały wydawane przez wojewodę i terenowe organy administracji rządowej niezespolonej (Urząd Skarbowy), publikowane w wojewódzkim dzienniku urzędowym

proces ustawodawczy - proces tworzenia przez organy państwowe i samorządowe aktów prawnych powszechnie obowiązujących na danym terenie. Legislacja utożsamiana jest z kompetencjami parlamentu związanymi z uchwalaniem ustaw.

Inicjatywa ustawodawcza – prawo do złożenia ustawy na ręce marszałka

• grupie min 15 posłów lub komisji sejmowej

• senatowi

• prezydentowi

• rządowi

• grupie 100 tys obywateli

System prawa, zbiór norm prawnych obowiązujących na danym terytorium i w danym czasie. Między tymi normami zachodzą rozmaite relacje: natury treściowej (treść jednych norm prawnych uzupełnia i rozwija treść innych), formalnej (jedne normy stanowią formalną podstawę do obowiązywania innych), wynikające z hierarchii aktów prawnych (normy wyższego rzędu uzasadniają obowiązywanie norm niższego rzędu i jednocześnie wyznaczają ich treść). Wobec systemu prawa wysuwa się postulaty jego niesprzeczności (osiąganej przez stosowanie reguł derogacyjnych) oraz zupełności (osiąganej przez stosowanie zasady usuwania luk w prawie).

zasadę prawa, czyli dyrektywę postępowania, którą da się wyinterpretować z tekstu prawnego lub wywnioskować z norm prawnych wyinterpretowanych z tego tekstu i która jest przez to prawnie wiążąca czasami pojęcie zasada prawa bywa odnoszone także do tzw. zasad-postulatów, tj. innych dyrektyw postępowania uznawanych w doktrynie za należące do systemu prawa lub dające się z niego wywieść w inny sposób niż ma to miejsce w przypadku zasad prawa sensu stricte

obowiązywanie prawa – możemy określić adresata, zakres

zakres obowiązywania prawa:

1. terytorialny (przestrzenny)

2. personalny (osobowy)

3. czasowy (temporalny)

Przestrzeganie prawa - polega na zgodnym z prawem postępowaniu obywateli oraz innych jednostek organizacyjnych . Potrzeba przestrzegania prawa istnieje zawsze a urzędy są do tego zobowiązane .

Stosowanie prawa - specyficzne zabiegi dążące do zrealizowania normy prawnej oraz uruchomienia sankcji . Stosowanie prawa należy do sądów oraz do organów administracji państwowej .

Etapy stosowania prawa:

1. ustalenie stanu faktycznego

w szczególności ustalenie , czy zaistniało zdarzenie ,które nie jest prawnie obojętne “postępowanie dowodowe”

1. ustalenie stanu prawnego łącznie z wykładnią

ustalenie która norma prawna łączy się z tym wydarzeniem , skutki prawne oraz jakiego rodzaju są to skutki “kwalifikacja prawna”

1. wnioskowanie

wyciągnięcie wniosków w postaci sprecyzowanej - skutków jakie będą podjęte w tym konkretnym przypadku z ogólnych norm

Rodzaje wykładni prawa:

1.Wykładnia językowa - polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język, w którym zostały sformułowane.

2. Wykładnia pozajęzykowa

Wykładnia pozajęzykowa - składają się na nią:
*wykładnia celowościowa (teleologiczna)
*wykładnia systemowa (systematyczna)
*wykładnia funkcjonalna.
Wykładnia celowościowa - przepis ustawy musi być tłumaczony tak, aby był najbardziej zdatnym środkiem do osiągnięcia celu ustawy
Wykładnia funkcjonalna - interpretując przepis prawny należy uwzględniać jego funkcję
Wykładnia systemowa - założenie, że przepis w danym akcie prawnym nie jest umiejscowiony przypadkowo, lecz wynika z racjonalnego działania prawodawcy. Z takiej wykładni może wynikać wniosek że przepis ma mniejsze znaczenie ze względu na treść przepisu wyżej położonego.
13. Luka w prawie to sytuacja, w której brak jest odpowiedniego przepisu (normy) prawa, bądź istniejący przepis (norma) nie jest taki jak być powinien.
Luki w prawie dzielą się na wiele rodzajów:
luka extra legem - występuje gdy dla danego stanu faktycznego (kwestii prawnej) brak jest normy prawnej (przepisu prawa)
luka intra legem - występuje gdy dla danego stanu faktycznego (kwestii prawnej) obowiązuje norma prawna (przepis prawny), jest ona jednak nazbyt ogólny (niedookreślony)\
luka contra legem - występuje gdy dla danego stanu faktycznego (kwestii prawnej) obowiązuje norma prawna (przepis prawny), ale nie jest ona taka jak być powinna
luka techniczna - oznacza brak norm (przepisów) prawnych regulujących procedurę, w jakiej ma dojść do podjęcia jakiejś decyzji, wydania jakiegoś aktu prawnego albo dokonania jakiejś innej jeszcze czynności
luka swoista (konstrukcyjna) - oznacza brak norm (przepisów) prawnych, których ustanowienie nakazują inne normy (przepisy prawne)
luka kolizyjna (logiczna) - oznacza sprzeczności dwóch obowiązujących norm (przepisów) prawnych
luka de lege ferenda (postulatywna) - oznacza lukę, extra, intra czy contra legem, czy też innego jeszcze rodzaju (techniczną, swoistą,kolizyjną), której mimo zachodzącej potrzeby jej wypełnienia, nie można usunąć w inny sposób aniżeli na drodze przyjęcia odpowiedniej ustawy (rozporządzenia, uchwały, itd.)
luka zamierzona i niezamierzona - luki celowo przewidziane przez ustawodawcę lub będące wynikiem jego pomyłki (nieprzewidzenia możliwości wystąpienia danego typu sytuacji, będącej często skutkiem niestaranności
Luka prawna – stan faktyczny do którego nie można odnaleźć normy, która by go regulowała

Kolizja norm prawnych ma miejsce, gdy jedna sytuacja praktyczna normowana jest przez więcej niż jedną normę prawną, które wyznaczają odmienny sposób postępowania

Reguły kolizyjne - reguły mające na celu usunięcie sprzeczności norm w systemie prawa.

1. Lex superior derogat legi inferiori - Norma wyższa uchyla normę niższą. Kryterium jest hierarchia danego aktu prawnego

2. Lex specialis derogat legi generali - Norma szczególna uchyla normę generalną. Kryterium jest szczegółowość danego aktu prawnego

3. Lex posterior derogat legi priori - Norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą. Kryterium jest chronologiczność danego aktu prawnego. Nie dotyczy, jeśli norma wcześniejsza jest wyższa.

4. Lex posterior generali non derogat legi priori speciali - Norma późniejsza ogólna nie uchyla normy wcześniejszej szczególnej.

Kolizja reguł kolizyjnych:

• hierarchiczność > chronologiczność

• chronologiczność < szczegółowość

• hierarchiczność >=< szczegółowość - w zależności od konkretnej sytuacji. Wedle teoretyków prawa prymat należy przyznać kryterium hierarchiczności, natomiast najczęściej w orzecznictwie współczesnym pierwszeństwo ma zasada lex specialis (ze względu na małą popularność konstytucji w sprawach popularnych).