Międzynarodowy ład polityczny
Ład międzynarodowy, układ sił politycznych i gospodarczych w skali globalnej, wyznaczany przez relacje panujące pomiędzy podmiotami stosunków międzynarodowych. Jest to termin umowny, trudno bowiem mówić w praktyce o ukształtowanym ładzie międzynarodowym. Układ polityczny świata zawsze zawiera elementy anarchii i porządku. Można wskazać na różne formy ładu międzynarodowego, np. hegemonię lub dominację jednego państwa, podział wpływów (koncert mocarstw w XIX/XX w.) czy wykształcenia się dwóch dominujących potęg.
Próby kreowania określonego ładu międzynarodowego miały na celu, oprócz określenia stref wpływów określonych podmiotów, wykształcenie powszechnie przyjętych zasad postępowania na gruncie międzynarodowym. Po I wojnie światowej wykształcony został ład wersalski, po II wojnie światowej – ład jałtańsko-poczdamski, dominacja Stanów Zjednoczonych i ZSRR wytyczyła ład dwubiegunowy, zwany też ładem zimnowojennym.
Ład wiedeński
Nowy ład międzynarodowy oparto na trzech zasadach: legitymizmu, restauracji i równowagi sił.
- Legitymizm określał nienaruszalność panujących historycznych dynastii. Zakładał, że władza pochodzi w swej istocie od Boga, a nie od ludu. Tym samym niedopuszczalna jest rewolucja czy demokratyzacja.
- Zasada restauracji polegała natomiast na przywracaniu obalonych przez Napoleona monarchii i dynastii oraz częściowych zmian w prawie, które przywrócą idee prawne sprzed okresu Rewolucji Francuskiej. Był to wyraz konserwatyzmu idei Kongresu Wiedeńskiego.
- Koncepcja równowagi sił zaś zakładała, że niedopuszczalne jest, aby którekolwiek z państw Europy przewyższało siłą inne państwa, potencjalnie zagrażając ich interesom. W przypadku, gdyby zaistniała sytuacja nierównowagi, pozostałe państwa europejskie miałyby prawo podjąć interwencję, w tym zbrojną, na rzecz przywrócenia kontynentalnej równowagi. Tak więc Kongres Wiedeński potwierdzał legalność wojny w obronie interesów europejskich władców. Aby zagwarantować działanie idei równowagi sił w praktyce oraz zapobiec szerzeniu idei rewolucyjnych, Rosja, Austria i Prusy powołały Święte Przymierze, do którego w następnych latach przystąpiły niemal wszystkie państwa Europy i Turcja.
Kongres utrwalił też na dziesięciolecia konserwatywną ideologię wedle której wszelka demokratyzacja i idee rewolucyjne są niebezpieczne i niepożądane. Przywrócił znaczenie arystokracji i kleru oraz dawne hierarchie w społeczeństwie. Po Kongresie Wiedeńskim w Europie konsekwentnie rozbudowywano mechanizmy kontroli, policję, cenzurę, zrewidowano treści nauczania w szkołach.
mocarstwa: Rosja, Austria, Prusy, Wielka Brytania, Francja
Powołano Związek Niemiecki. Połączono Belgię i Holandię w Królestwo Niderlandów. Utworzono Królestwo Polskie z carem Aleksandrem I jako królem Polski. Pod panowaniem Prus znalazło się Wielkie Księstwo Poznańskie, Nadrenia, Westfalia, Pomorze szwedzkie i Rugia, z Krakowa i jego najbliższej okolicy utworzono Rzeczpospolitą Krakowską. Szwajcaria otrzymała 3 kantony i stała się federacją 22 kantonów, 20 listopada 1815 ogłoszono akt jej wieczystej neutralności. Dania po utracie Pomorza i Rugii uzyskała księstwo Lauenburg. Austria odzyskała Dalmację, Lombardię i Wenecję. Odtworzono Państwo Kościelne. Neapol i Sycylię połączono pod berłem Ferdynanda I. Bawaria otrzymała Palatynat Reński i Würzburg w zamian za zrzeczenie się Tyrolu i Salzburga (na rzecz Austrii). Hanower podniesiono do rangi królestwa, a kilka księstw do rangi wielkich księstw.
Ład wersalski
Ład wersalski - ład międzynarodowy, układ sił w Europie, powstały po zakończeniu I wojny światowej, w wyniku podpisania traktatów pokojowych w Wersalu. Jego celem było stworzenie takiego ładu, który usankcjonuje nowy porządek międzynarodowy, międzypaństwowy.
Celem zwycięskich państw było zagwarantowanie trwałego pokoju i zdecydowanie o losie przegranych. Pierwszoplanowymi graczami były Francja, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone i to one miały najwięcej do powiedzenia. Państwa pokonane, czyli Niemcy, Austro-Węgry, Turcja i Bułgaria, nie zostały dopuszczone do obrad. Udziału nie brała też ogarnięta bolszewizmem Rosja.
Sąsiadująca z Niemcami Francja, była rzeczniczką jak największego ich osłabienia. Równocześnie, przeczuwając zagrożenie ze strony potężnej Rosji, szukała sojuszników na Wschodzie, w Polsce i Czechosłowacji. Tymczasem Anglicy, w których interesie leżało powstrzymanie zbytniego wzrostu znaczenia Francji - nie popierali większego niż konieczne obciążenia Niemiec. Poza tym, czerpali spore zyski z e współpracy gospodarczej z Niemcami.
Swoje postulaty, wyłożone w tzw. 14 punktach, chciały zgłaszały także Stany Zjednoczone., domagając się zwłaszcza zagwarantowania prawa narodów do samostanowienia.
Nowy porządek w Europie miał zapewnić prawa mniejszościom narodowym. Powołano Ligę Narodów, międzynarodową organizację mającą stać na straży pokojowego współistnienia narodów i nie dopuścić w przyszłości do wybuchu nowych konfliktów.
Fiasko ładu wersalskiego potwierdziło powstanie systemów totalitarnych w ZSRR, Niemczech czy faszyzmu we Włoszech.
W wyniku układu Niemcy utraciły ok. 6,5 mln ludności i ok. 70,5 tys. km2, na rzecz: Francji - Alzację i Lotaryngię, Belgii - okręg Eupen i Malmédy, Polski - Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie, Czechosłowacji - Kraik Hulczyński. Utworzono Wolne Miasto Gdańsk. Kłajpeda i okręg Saary zostały poddane pod międzynarodową kontrolę, na terenie Szlezwiku, Górnego Śląska, Warmii i Mazur miały być przeprowadzone plebiscyty, niemieckie kolonie podzielono pomiędzy zwycięzców i przekazano pod opiekę Ligi Narodów.
Wprowadzono demilitaryzację strefy nadreńskiej, ograniczono liczebność armii niemieckiej do 100 tys., wprowadzono zakaz posiadania czołgów, lotnictwa, okrętów podwodnych, nakazano zniszczyć fortyfikacje. Na Niemcy nałożono obowiązek wypłaty (do 1951) odszkodowań wojennych w wysokości 132 mld marek w złocie.
Ład jałtańsko-poczdamski (zimnowojenny)
Jałtańsko-poczdamski ład, układ sił politycznych w Europie przyjęty na mocy postanowień konferencji w Jałcie i Poczdamie. Deklaracje jałtańskie i układ poczdamski ustanowiły wobec Niemiec 4 nakazy: demilitaryzacji, denazyfikacji, demokratyzacji i dekartelizacji.
Zaakceptowano też nowy porządek terytorialno-polityczny w Europie: podział Niemiec, kontrolę ZSRR nad Europą Środkowo-Wschodnią, ustrój Polski. Osiągnięciem konferencji był utworzenie ONZ. Początek konfliktu Wschód –Zachód spowodował, że część ustaleń nie została zrealizowana, natomiast podział Europy utrwalił się do końca tej konfrontacji.
Po 1989 porządek jałtańsko-poczdamski został obalony w związku ze zjednoczeniem Niemiec, rozpadem ZSRR, transformacji ustrojowej i gospodarczej państw Europy Środkowo-Wschodniej.
Podczas konferencji ustalono, że po bezwarunkowej kapitulacji, Niemcy podzielone będą na cztery strefy okupacyjne i kontrolowane przez 4 zwycięskie państwa - Wielką Brytanię, Francję, Stany Zjednoczone i ZSRR. Zapowiedziano też likwidację niemieckiego militaryzmu i zwalczenie narodowego socjalizmu. Nakazano im rozbrojenie i zdelegalizowanie niemieckich sil zbrojnych, wraz ze sztabem generalnym. Kontroli poddano przemysł zbrojeniowy i ukarano zbrodniarzy wojennych. Nałożono też na Niemcy ogromne odszkodowania, reparacje wojenne.
Ważnym posunięciem, była zapowiedź zwołania konferencji w San Francisco, podczas której powołać miano do życia międzynarodową organizację, która dbałaby o pokój ogólnoświatowy. Organizacja Narodów Zjednoczonych powstała 24 października 1945 r., wraz z wejściem w życie Karty Narodów Zjednoczonych. Cele jakie sobie stawia są niezmienne i uniwersalne: dbanie o bezpieczeństwo i pokój w skali świata, rozwijanie współpracy między narodami, stanie na straży praw człowieka i zasady samostanowienia narodów. O konkretne kwestie, dbają liczne, wyspecjalizowane agendy ONZ.
Ład jałtański nie zapewnił jednak pomyślności i pokojowego rozwoju wszystkim państwom. Górę wzięła chęć jak najszybszego zakończenia działań wojennych. W ten sposób, doszło do znacznych ustępstw na rzecz Stalina i Europa została podzielona na kolejne pół wieku. Efektem tzw. zimnej wojny między Stanami Zjednoczonymi i ZSRR były wyścig zbrojeń i śmierć tysięcy ludzi zamieszkujących cały blok wschodni.
Po raz kolejny, podobnie jak po zakończeniu I wojny światowej i podpisaniu powojennych traktatów, okazało się, że mocarstwa, za cenę własnych interesów i korzyści, skłonne są do sporych, tragicznych w skutkach ustępstw.
Za symboliczny koniec istnienia ładu jałtańskiego uznaje się upadek muru berlińskiego i zjednoczenie Niemiec w 1990 r.