Wykład 1.

1. Ogólne informacje o świecie:

• Kształt: geoida, długość promienia 6371 km

• Obwód równika 40 077 km, obwód Południka 40 009 km

• Pow. ≈ 510 mln km²

• Lądy ≈ 148 mln km²

• Oceany i morza ≈ 361 mln km²

• Wiek 4,54 mld lat

• Przeciętna wysokość 880 m n.p.m.

• Populacja (2013) 7 185 970 000

1. Główne czynniki zróżnicowania regionalnego przestrzeni geograficznej

• Zróżnicowanie dopływu energii słonecznej

• Ruch obiegowy i obrotowy

• Budowa geologiczna i tektonika litosfery

• Strefowość bioklimatyczna i glebowa

• Ewolucja i historia geologiczna

• Uwarunkowania społeczno-ekonomiczne i historyczne\

1. Naj… na świecie

• Najwyższy szczyt Mont Everest 8848 m n.p.m.

• Najniżej położony punkt Morze Martwe 397 m p.p.m.

• Najdłuższy łańcuch górski Kordyliery-Andy 17 000 km

• Największa głębia oceaniczna Rów Mariański 11 km

• Najwyższe wzniesienie bezwzględne (od części pod wodą do szczytu) Mauna Kea (Hawaje) 10 203 m

• Najdalej oddalony punkt od brzegów mórz na lądzie Brama Dżungarska (Azja)

• Najdalej oddalona wyspa od stałego lądu Wyspa Wielkanocna (Rapa Nui) 3300km

1. Płyty litosfery

• Gdy 2 płyty kontynentalne nachodzą na siebie spiętrzenie się płyt

• 2 płyty oceaniczne rozchodzenie się płyt wydobywa się magma

• Płyta oceaniczna i kontynentalna płyta kontynentalna nachodzi na oceaniczną i powstają wyspy np. Filipiny

1. Rozmieszczenie wulkanów

• Wokół pacyficznego pierścienia ognia

• Rowy tektoniczne w Afryce

• Islandia

• Włochy, wyspy Greckie, Hawaje

• Najsilniejsze trzęsienie ziemi w historii wybrzeże Chile 1960 r., wstrząsy o sile 9,5 w skali Richtera

1. Roślinność

• Step (Azja), preria (Ameryka Płn.), pampa (Ameryka Płd.)

• Tajga- lasy liściaste

• Tundra- lasy iglaste

• Pustynie

• Podział geobotaniczny:

• Państwa holarktyczne

• Państwa paleotropikalne

• Państwa neotropikalne

• Państwa australijskie

• Państwa przylądkowe

• Państwa holantarktyczne

1. Oceany

• Słona woda 94%, słodka 6%

• Śr. głębokość 3 682 m

• Największa głębokość 11 034 m

• Największe zasolenie Morze Martwe 41‰

• Zasoby wody na Ziemi 1 360 mln km³

	Ocean Atlantycki	Ocean Spokojny	Ocean Indyjski
Powierzchnia	106,450 mln km^2	179,68 mln km^2	706,475 km^2
Średnia głębokość	3 320 m	3 780 m	3 890 m
Największa głębokość	9 220 m Rów Puerto Rico	11 034m Rów Mariański	7 725 m Rów Sundajski

Dodatkowo wyróżnia się: Ocean Arktyczny i Ocean Antarktyczny.

Wykład 2.

1. Ruch wody w oceanach

1. Falowanie

• Najwyższa fala na oceanie 34 m

• Najwyższa fala tsunami 524 m Zatoka Lituya na Alasce

1. Pływy dobowe

• Najwyższe pływy 19,6 m Zatoka Fundy w Kanadzie

1. Prądy morskie

• Ciepłe, zimne, powierzchniowe i głębinowe

• Największy prąd morski Dryf Wiatrów Zachodnich szer. Ok. 1000 km

1. Państwa świata

• Terytoria zależne 240 w tym uznane 194

1. Zaludnienie

• Najbardziej zaludnione Indie, Chiny Wschodnie, Japonia, Korea, Europa Środkowa, Meksyk, Wybrzeża Brazylii, okolice Zatoki Gwinejskiej

• Czynniki decydujące o rozmieszczeniu

• Położenie

• Klimat

• Gleby

• Dostępność do wody

• Dogodne położenie handlowe i transportowe

1. Języki

• Chiński

• Arabski

• Hinduski

• Angielski

• Hiszpański

• Portugalski

• Rosyjski

• Japoński

• Niemiecki

• Francuski

• Koreański

1. Religie

• Chrześcijaństwo

• Islam

• Buddyzm

• Judaizm

1. Rozmieszczenie surowców

• Węgiel

• Ropa najwięksi producenci: Kraje Arabskie, Norwegia, Rosja, Nigeria, Wenezuela, Meksyk

• Uran Kanada, Rosja, Kazachstan, Australia, Niger

• Elektrownie jądrowe Kanada, Meksyk, Brazylia, Rosja, Argentyna, Chiny, Indie, Szwecja, Finlandia, Pakistan, Hiszpania

• Rudy żelaza Chiny, Brazylia, Australia, India, Rosja, Ukraina, USA, RPA

Wykład 3.

AMERYKA PÓŁNOCNA

1. Ogólne informacje

• Pierwszy raz na mapie pojawiła się w 1507r.

• Pow. Około 25 mln km²

• Ludność około 530 mln

• Zaludnienie 23 os/ km²

• Terytoria zależne 22

• Skrajne pkt.

• N Płw. Murchisona

• S Przyl. Punto Mariano

• W Przyl. Księcia Walii

• E Przyl. Cape St. Charles

1. Historia

• Grenlandia (odkryta przez Eryka Rudego)

• 1492r. I wyprawa Kolumba (archipelag Bahamów)

• Skolonizowanie większości obszarów wschodnich (okolice zat. Meksykańskiej) przez Hiszpanów

• 1607r. pierwsza kolonia angielska

• 4 lipca 1776 Deklaracja Niepodległości USA

• 1821 Niepodległość Meksyku

• 1867 Niepodległość Kanady

1. Typy wybrzeży

• Poprzeczne (riasowe) Płd. Część Alaski

• Równoległe wysokie pasma Kordylierów

• Kanałowe Kanada, głębokie fiordy

• Zatokowe wsch. Wybrzeże USA

• Lagunowe Floryda, Zat. Meksykańska, Płw. Jukatan

• Koralowe z elementami namorzynowego (namorzyny- roś. drzewiasto –krzewiasta znosząca zalewy słonej, morskiej wody)

• Park Narodowy Everglades

• Południowa część Florydy

• Cypryśniki- pneumatofory (korzenie oddechowe)

• W obrębie bagiennych obszarów występują formacje trawiaste zwane przez Indian Trawiastą Wodą (Pa-hay-Okee)

• Wysepki hammocks

• Manat florydzki

• Oposy, bielik amerykański

1. Krajobraz

• Masyw McKinley 6194 m n.p.m. (najwyższy punkt)

• Dolina Śmierci 86 m n.p.m. (najniższy punkt)

• Kordyliery – orogeneza alpejska (zjawiska wulkaniczne, aktywność sejsmiczna)

• Kordyliera Wulkaniczna - Meksyk ,,Dymiąca Góra” 5620 m

• Wyspy Aleuckie – 20 czynnych wulkanów.

• Najwyższy Wulkan Katmai 2047 m n.p.m.

• Góry Eliasza – najbardziej zlodowacone góry na świecie. Zlodowacenie związane z duża ilością odpadów śniegu, które są spowodowane są wpływem ciepłego prądu.

• Lodowiec piedmontowy (Tworzy go rozległa, zwarta pokrywa lodowa na równinnym przedpolu masywu górskiego, utworzona w wyniku połączenia się jęzorów lodowców dolinnych wypływających z odrębnych pól firnowych)

• Góry Skaliste- skały osadowe, magmowy, metamorficzne. Mesy płasko szczytowe pagórki. Yellowstone najstarszy Park Narodowy (1872)

• Dolina Monumentów- Wyż. Kolorado

• Park Łuków Skalnych

• Tęczowy Most poza Parkiem Łuków Skalnych. Dł. 84 m. Wys. 88 m.

• Park Narodowy Skamieniałego Lasu- płn.- wsch. Arizona

Wykład 4.

Ameryka Północna i Ameryka Południowa

Nowy Jork

• ESB 443 metry wysokości, 102 piętra

• Broadway – najstarsza ulica, przecina miasto pod skosem

• 1857 r. powstanie Central Parku

• 1883 r. otwarcie Mostu Brooklinskiego (styl neogotycki)

• Ellis Island – miejsce kwarantanny imigrantów przybywających do Nowego Jorku

• Statua Wolności – podarunek od Francji w 100 rocznice Niepodległości (1886 r. odsłonięcie)

• Zapora Hoovera

• Kanał Panamski

Ameryka Południowa

1. Ogólne informacje

• Pow. 17 840 000 km² (ok. 12% lądów)

• Najwyższy punkt Aconcagua 6961 m n.p.m.

• Najniższy pkt – Laguna del Carbon 105 m p.p.m.

• Najdalej wysunięte pkt:

N – Przylądek Gallinas

S – Przylądek Froward

W – Przylądek Parinos

E – Przylądek Branco

1. Regiony geograficzne

• Andy

• Altiplano

• Wyżyna Brazylijska

• Wyżyna Gujańska

• Nizina Amazonki

• Nizina Orinoko

• Nizina La Platy

• Wyżyna Patagońska

1. Rzeki

• Amazonka

• Orinoko

• Parana

• Sao Francisco

• Magdalena

• Zlewisko Atlantyku 85%, Pacyfiku 15

2. Jeziora

• Maracaibo

• Titicaca

• Poopo

• Patos

• Mirim

1. Wyspy

• Ziemia Ognista

• Falklandy

• Juan Fernandez

1. Roślinność

• Lasy deszczowe – selva

• Lasy akacjowe

• Pampa

1. Największe aglomeracje

• Sau Paulo

• Rio de Janeiro

• Lima

• Brasilia

• Bogota

1. Języki

• Hiszpański

• Portugalski (tylko Brazylia)

• Angielski (Gujana)

• Francuski (Gujana Francuska)

• Niderlandzki (Surinam)

1. Patagonia

• Torres del Paine

• Fitz Roy

• Cerro Torre

• Ziemia Ognista (Usuaia – najdalej na S wysunięte miasto świata)

• Roślinność (,,niby buki” – bukany; )

• Zimny, deszczowy klimat, opady cały rok

1. Andy

• Góry fałdowe na terenie Wenezueli, Kolumbii, Ekwadoru, Peru, Boliwii, Chile oraz Argentyny

• Najdłuższy łańcuch górski na świecie

• Orogeneza alpejska

• Aktywne sejsmicznie

Wykład 5.

Afryka

1. Informacje ogólne

• I w n.e. pierwsze użycie nazwy Afryka

• Pow. ok. 30 mln km²

• Gęstość zaludnienia 30,5 os/ km²

• Skrajne pkt:

N - Przyl. Biały

S – Przyl. Igielny

W – Almadi

E – Przyl. Hafun

• Granica między Europą C. Gibraltarska

• Granica między Azją Kanał Sueski

1. Dekolonizacja (początek w 1951r.)

• 2 lipca 2011 Sudan Południowy (stolica Juba)

• konflikt w Ruandzie 1994 r. Ludobójstwo (Tutsi i Hutu dwa plemiona, które walczyły między sobą)

1. Regiony geograficzne:

Atlas

• Region młodych gór fałdowych- orogeneza alpejska

• Płn. Część Algierii, Tunezja Maroka

• Góry RIF, przy cieśninie Gibraltarskiej; około 2500 m n.p.m.

• Atlas Tellski – na wsch. od gór Rif

• Do ok. 1500 m n.p.m. skały wapienne, piaskowce margle

• Wyżyna Szotów 750-1000 m n.p.m. (na płd. od gór Tellskich ; dużo okresowych cieków, słone wysychające jeziora)

• Atlas Saharyjski (na płd. od W. Szotów; 2000 m n.p.m. wapienie, klisze, klimat bardzo suchy; roślinność półpustynna i pustynna)

• Atlas Wysoki (powyżej 4000 m n.p.m.; Dżabal Tubkal 4165 m n.p.m. ; Dolina Dades dolina róż i dolina 1000 kasb; Kasba miasto warowne Berberów)

Fez najstarsza stolica Maroka (około 800 meczetów- lista UNESCO; wzniesiony około IX w. )

Marrakesz targowisko Dżamaa al Fina- UNESCO; pałac El Badi XVI w. ; Meczet Kutubaja

Sahara

• 9 mln km²

• Największa gorąca pustynia

• Silne procesy eoliczne

• Około 60% pyłów atmosferycznych pochodzi z Sahary

• Wiatry:

• Harmattan wiatr lokalny na Saharze. Najgroźniejszy suchy i gorący wiejący zimą. Z Sahary w stronę Zatoki Gwinejskiej.

• Samum ,,trujący wiatr”, zimowy, niżowy

• Sirocco niżowy, wiejący zimą, znad Sahary do Europejskiej części Basenu Śródziemnomorskiego

• Sahara Etiopska 34 ̊ C (średnia wieloletnia)

• Ergi piaszczyste pustynie zajmujące 25% Sahary m.in. El Dżuf, Er Szasz; formy wydmowe: wały, wydmy gwieździste, Wielki Erg wschodni i zachodni, barchany

• Seriry pustynie żwirowe

• Hamady pustynie kamieniste

• Pustynia Bajuda pustynia kamienista przy złączeniu Białego i Niebieskiego Nilu

• Cyprysy Saharyjskie – 233 sztuki

Transsaharyjskie szlaki handlowe

• Od IV w. p.n.e. do XVI w. (transport morski)

• Z Gwinei złoto, kość słoniowa, niewolnicy

• Tuaregowie plemię, które głównie zajmowało się handlem transsaharyjskim

• Dromader wielbłąd z 1 garbem; Baktrian z 2 garbami

• Neftu (Tunezja) Nizina Wielki Szott OAZA

Nil 6675 km

1. Kagera ok. 420 km źródło Nilu

2. Z Jeziora Wiktorii – Nil Wiktorii – Jezioro Alberta – Nil Alberta

3. Nil Górski – Nil Biały + Nil Błękitny = NIL

• Piramida Dżesera (Sakkara) schodkowa 27 w. p.n.e.

• Piramida łamana Snofru Dahszar 27-26 w. p.n.e.

Giza

• Piramida Cheopsa 147 m 26 w. p.n.e.

• Chefrena 137 m 26 w. p.n.e.

• Wielki Sfinks (lew + głowa Chefrena)

Dolina Królów

• Grobowiec Tutenchamona

• Przy Nilu skupia 98% ludności

Tama Asuańska

• Mniejsze powodzie i wylewy

• Zbiornik Nassera rozwój rybołówstwa

• Wytwarzanie energii

• Brak wylewów osuszanie i zasolenie gleb

• Stosowanie pestycydów do użyźniania gleb

• Niszczenie przybrzeżnej delty przez wody M. Śródziemnomorskiego

Sahel i Sudan

• Sahel opad 100-200 mm rocznie

• Senegal – Mali – Czad – Sudan - Erytrea

• Sudan (region) na płd. od Sahelu powyżej 200 mm opadów rocznie; do 1000 sawanny, baobaby

• Timbuktu Meczet Sankove

• Dżena Wielki Meczet XII – XIV w. n.e. (największa budowla z cegły Adobe)

• Mali wydobywanie złota

Róg Afryki

• Wyżyny zrębowe: Abisyńska i Somalijska rozdzielone Rowem Abisyńskim (na jego końcu zapadlisko Afar)

• Wyżyna Abisyńska (Etiopia, Erytrea)

• Stożki wulkaniczne

• Ras Daszau 4620 m n.p.m. – najwyższy pkt

• Wyżyna poprzecinana dolinami,

• Klasztory Debre Damo

• Etiopia Lalibela- zespół 12 kościołów wydrążonych w skale wulkanicznej

• Jezioro Tana – największe w Etiopii (stąd wypływa Nil Błękitny)

• Addis Abeba (stolica Etiopii)

• Zapadlisko Afar (z Depresją Danakilską 125 m p.p.m.

• Na terenie Rowu Abisyńskiego wyspy wulkaniczne na Jeziorze Turkana

Afryka Wschodnia

• System Wielkiego Rowu Afrykańskiego (Jezioro Alberta i jezioro Edwarda, pomiędzy nimi Góry Księżycowe (lodowce), wierzchołek Małgorzaty 5109 m n.p.m. )

• Kilimandżaro 5895 m n.p.m. (Wyżyna Wschodnioafrykańska); krater Kibo- wierzchołek

• Park Narodowy Serengeti; Rezerwat Masai Mara (lew, słoń afrykański, bawół afrykański, nosorożec czarny, lampart wielka 5 afrykańska)

• Masajowie koczownicy; mieszkańcy regionu Serengetii

Afryka Środkowa – Kongo

• Wilgotne lasy równikowe 7% całego kontynentu; 500 tys. ludności; (słoń afrykański leśny, szympans, goryl nizinny, okapi)

• Kotlina Kongo

• Wyżyna Adamawa, W. Azande, W. Katanga, W. Lunda

• Pigmeje mieszkańcy, charakterystyczny niski wzrost

• Plemiona Bantu plemiona rolnicze

• Mahonie Afrykańskie drzewa Sapele i Khaya

Górna Gwinea

• Wybrzeże Kości Słoniowej

• Dahomey Królestwo

Afryka Południowa

• Kotlina Kalahari

• Delta Okawango największa na świecie śródlądowa delta

• Góry Smocze

• Pustynia Namib

Australia

1. Informacje ogólne:

• Państwo położone na półkuli południowej i wschodniej, obejmujące najmniejszy kontynent świata, wyspę Tasmanie i inne mniejsze wyspy na O. Spokojnym i Indyjskim

• 6 państwo na świecie pod względem powierzchni

• Powierzchnia 7 686 850 km²

• Członek ONZ, Wspólnoty Narodów, G20, WTO itd.

• Monarchia konstytucyjna z dwuizbowym parlamentem

• Głową państwa jest Elżbieta II

• Ludność 22 mln

• Średnia wysokość 330 m

• 2/3 powierzchni leży w klimacie suchym i półsuchym

• Linia brzegowa jest mało rozwinięta

• Najwyższy szczyt Góra Kościuszki 2228 m n.p.m.

• Stolicą jest Canberra, jednak największym miastem jest Sydney

• Język urzędowy – angielski

• Największa depresja Jezioro Eyre 15 m p.p.m.

1. Ludność i religia:

• 70% ludności to Anglo - Australijczycy

• 25 % Katolicy ; 19 % Anglikanie ; 6% Kościół Zjednoczony

1. Fauna i flora Australii

• Większość Australijskich zwierząt żyjących to endemity

• Diabeł tasmański, koala, wombaty, kangury, leniwce, lemury, psy Dingo

• Emu, wiele gatunków papug, żółwie morskie,

• 16 miejsc na liście UNESCO

• Wielka Rafa Koralowa zamieniona w Park Marynistyczny

• Rekin piaskowy zagrożony wyginięciem

• Gatunki endemiczne występujące w 1 miejscu

• Bobroszczur, nietoperz rudawka,

• Kolczatki i dziobaki stekowce

• Walabie małe kangury

1. Największe wyspy

• Tasmania

• Melville

• Kangura

• Bathurst

• Groote Eylandt

1. Wielki Basen Artezyjski

• Położony w najniższej części Niziny Środkowoaustralijskiej

• Obszar 1554 tys. km² , co stanowi 20% pow. kontynentu

• Głębokość sięga 3000 metrów

1. Nizina Zachodnioaustralijska

• Wyżyna zajmująca zachodnią i środkową część kontynentu, co stanowi 2/3 pow. kontynentu

• Płaski (300-600 m n.p.m.), równinno-stepowy krajobraz urozmaicony pustyniami

• Występowanie wyspowych pasm górskich

• Liczne suche doliny i wąwozy

• Skaliste ostańce największy na świecie monolit skalny Mount Augustus

1. Nizina Środkowoaustralijska

• Aluwialna nizina położona pomiędzy Zatoką Karpentaria na północy, a ujściem rzeki Murray na południu

• Gęsta sieć okresowo płynących cieków

• Jezioro Eyre, Jezioro Frome

1. Nullarbor

• Niziny obszar położony na północ od Wielkiej Zatoki Australijskiej

• Najbardziej suchy punkt w Australii Farina

• Roczne opady wynoszą 142 mm

• Bardzo skąpa roślinność, bliżej wybrzeża występują słonorośla

• Część równiny ma status Parku Narodowego

1. Wielkie Góry Wododziałowe

• Łańcuch górski ciągnący się wzdłuż wschodnich wybrzeży Australii od Cieśniny Bassa na południu, po Płw. Jork na północy

• Orogeneza kaledońska, częściowo orogeneza hercyńska

• Najwyższe wysokości 2000 m n.p.m. pasmo Alp Australijskich, z górą Kościuszki

• Góry Błękitne 1360 m (Park Narodowy)

• Góry Liverpool

• Góry New England

• Asymetria stoków

• Złoża surowców mineralnych m.in.: węgiel kamienny, rudy żelaza, cyny i wolframu.

1. Wielka Rafa Koralowa

• Największa na świecie

• Morze Koralowe

• Szerokość rafy 2-150 km

• Obejmuje swoim zasięgiem 3000 pojedynczych raf oraz 900 wysp

• Rozciąga się na powierzchni 344 tys. km ²

• Park morski wpisany na listę UNESCO

Na terenie Australii występuje 6 dużych obszarów pustynnych i półpustynnych:

• Wielka Pustynia Piaszczysta

• Pustynia Gibsona

• Wielka Pustynia Wiktorii

• Pustynia Simpsona

• Tanami

• Mała Pustynia Piaszczysta

1. Tasmania

• Wyspa na płd-wsch kontynentu

• Najmniejszy stan

• Powierzchnia 90 758 km²

• Ludność 478 400

• Płaskowyż Centralny

• Gęsta sieć rzek i liczne jeziora polodowcowe

• Lasy z przewagą eukaliptusa lub buka południowego

1. Nowa Zelandia

• VII w. n.e. zasiedlenie Nowej Zelandii przez Maorysów

• 1642 r. odkrycie przez Abela Tasmana

• 1931 r. ogłoszenie niepodległości

• Składa się Wyspy Północnej oraz Wyspy Południowej

Wyspa Północna	Wyspa Południowa
Góry wulkaniczne	Wysokie, alpejskie góry
uskok alpejski	3754 m n.p.m. Góra Cooka
Ludność: 3 mln (75% ludności N. Zelandii)	Silnie zlodowacona
28 os/km2	Granica wiecznego śniegu 2000 m n.p.m.
Wulkany: Taranaki 2518 m n.p.m. Ruapehu- najwyższy 2797 m n.p.m., w kraterze jest jezioro, posiada 3 wierzchołki, bardzo aktywny, w 2007 r. ostatni wybuch Ngauruhoe 2291 m n.p.m.	Jeziora poglacjalne: Jezioro Tasmana gł. 250 m, 7 m dł, 2 m szer.
Rotorua – miejscowość słynąca ze zjawisk wulkanicznych; 70 tyś. Ludności, z czego 35% to Maorysi; gorące źródła; Gejzer Pohtu (rezerwat); Wai- o- Taph; Park geotermalny: Tęczowy Krater; Szampański Basen; Baseny Błotne; Wioski Maorysów: wioska Tamaki, wioska Ohinemetu; Teatr Maorysów	Park Narodowy Fiordland; Fiord Milforda- najbardziej znany fiord, 19 km długości, 2000 m wysokości; Szlak Milforda- pieszy szlak długości 50 km;
Drzewa Kauri, wykorzystywane do: łodzi maoryskich, żywica do tradycyjnych, maoryskich tatuaży	Lodowiec Franciszka Józefa (lodowiec łączący się z roślinnością subtropikalną); Doliny U-kształtne
	Ludność około 1 mln (25% całej populacji N. Zelandii); 7 os/km2
	Miasto Christchurch- jedno z największych miast na wyspie neogotycka katedra z 1904 r.
Zwierzęta N. Zelandii: Kiwi (ptak), Hatteria (jaszczurka), Moa (nieżyjące, największe ptaki)

1. Melanezja ,,czarne wyspy”; największe wyspy-państwa:

• Fidżi

• Papua-Nowa Gwinea

• Wyspy Salomona

• Nowa Kaledonia

Wyspy pochodzenia wulkanicznego, niekiedy koralowego. Wyjątkiem jest nowa Gwinea. Która jest wyspą kontynentalną. Pow. około 1 mln km2; ludność 6,7 mln.

• Archipelag Nowe Hebrydy- Państwo Vanatu; Tana Kava (naturalna , uspakajająca używka; niby alkohol); tradycja skoków na bungie; wyspa Tanna (1 z 5 czynnych, bezpiecznych wulkanów)

1. Mikronezja ,,Małe wyspy”

• Pow. nie przekracza 3 tys. km 2

• 1500 wysp

• Wyspy koralowe

• Kiribati

• Nauru

• Wyspy Marshalla

• Midway, Wake USA

• Atol Sapusuahfik – Ngatik 10 wysp, lokalne porty, pasy startowe dla samolotów turystycznych

1. Polinezja ,,wielkie wyspy”

• 1,7 mln mieszkańców

• Powierzchnia 26 tys. km2

• Wyspy wulkaniczne i koralowe:

• Niue

• Tonga

• Wyspy Cooka

• Norfolk

• Polinezja Francuska najbardziej znana wyspa Bora Bora

Antarktyda

1. Informacje ogólne:

• Powierzchnia 14 mln km²

• Półkula południowa

• 37 stacji badawczych

• Status Antarktydy jest regulowany przez traktat antarktyczny

• Płw. Antarktyczny

• Otoczony przez Ocean Południowy

• Najbardziej na północ wysunięty pkt Przylądek Prime Head

AZJA

1. Informacje ogólne

• Powierzchnia 44,6 mln km2

• Ludność 4300 mln (ponad 60% ludności całego świata)

• Skrajne pkt: N- Przyl. Czeluskin; S- Przyl. Piai; W- Przyl. Baba; E- Przyl. Dieżniowa

• 55 niepodległych państw, 6 państw nieuznawanych na arenie międzynarodowej, 14 terytoriów autonomicznych oraz 4 terytoria niesamodzielne

• Położenie: głównie półkula N i E

• Rozmieszczenie ludności: nierównomierne, obszary najbardziej zaludnione na świecie (Indie, Bangladesz, Chiny północno-wschodnie, Japonia, Korea Południowa, Filipiny wyspa Luzon, Jawa) + tereny absolutnie puste.

• Gleby wulkaniczne są bardzo żyzne stąd bardzo gęsto zaludniona jest wyspa np. Jawa.

• Borneo, Celebes – dżungla, lasy dziewicze, dzikie, pierwotne obszary. Niski poziom zaludnienia.

• Największe miasta:

1. Tokio (33,8 mln)

2. Jakarta (15 mln)

3. Seul

4. Shanghai

5. Delhi

6. Mumbai

7. Manila

8. Pekin

9. Osaka

10. Kolkata

• Ludność: rasa biała – zachodnia część kontynentu, rasa żółta – reszta

• Najwyższy szczyt Mount Everest 8848 m n.p.m.

• Najniższy pkt (na świecie) depresja Morza Martwego 422 m p.p.m.

• Średnia wysokość 990 m

1. Rzeki

Układ koncentryczny, rozchodzą się do oceanów. Centralna część kontynentu ma charakter bezodpływowy, pozbawiona wód.

Długość:

1. Jangcy

2. Huang He

3. Amur

4. Mekong

Rzeki syberyjskie mają ogromne zlewnie.

Ogólnie sieć rzeczna jest bardzo duża.

1. Jeziora:

1. Morze Kaspijskie (370 tys km2)

2. Jezioro Aralskie

3. Bajkał (31,5 tys km2, głębokość 1642 m, akumuluje 25% słodkiej wody z całego świata, bardzo czysta woda)

4. Bałchasz (17-22 tys km2)

1. Strefy klimatyczne

Azja ma wszystkie strefy klimatyczne, od tropików po Arktykę, we wszystkich możliwych wariantach. Bardzo silny wpływ kontynentalizmu, wpływ monsunów ( szczególnie w płd.- wsch. Azji).

• Himalaje – tarcza Dekanu, bardzo aktywny obszar.

• Tarcza Chińska, Platforma Zachodniosyberyjska, Platforma Syberyjska, Platforma Turańska

1. Górotwory :

od Półwyspu Azja Mniejsza, po Taurus, po blok wysokich pasm, Masyw Tybetański, przechodzą w Azję wyspiarską (archipelag malajski). Starsze górotwory na Syberii. Orogeneza hercyńska , Atłaj, Sajdany. Orogeneza kaledońska, bajkalska – najstarsze górotwory na Ziemi.

1. Roślinność:

Zróżnicowana. Podnóża Himalajów lasy wilgotne, po drugiej stronie pustynie, półpustynie. Lasy podzwrotnikowe, lasy borealne (tajga), na wschodzie lasy strefy umiarkowanej.

1. Ekonomia:

• szereg państw biednych, (Afganistan, Mongolia, Nepal), nie mają dostępu do morza np.

• Przeludniony Bangladesz, (Wietnam, Birnam – kraj z ciężką przeszłością)

• Bogate: Japonia, Korea Południowa, Malezja, Indonezja – dwa ostatnie dołączają, bardzo szybki progres.

• Kraje arabskie: dochody z wydobycia ropy naftowej, z najbiedniejszych stały się najbogatsze.

• Chiny, Indie – jedne z największych, najludniejszych krajów, większość społeczeństwa żyje w skrajnej nędzy, wskutek taniej siły roboczej, inwestycjom , mają jedne z najbardziej rozkręconych gospodarek na świecie.

1. 6 regionów gospodarczo – historyczno – geograficzne wg ONZ:

1. Azja Północna (Syberia)

2. Azja Środkowa

3. Azja Zachodnia (Bliski Wschód)

4. Azja Południowa

5. Azja Wschodnia (Daleki Wschód), Chiny , Indie, Koree

6. Azja Południowo-Wschodnia

Te regiony są spójne.

Przegląd regionów:

1. Syberia – północ pas nizin (nad Oceanem Arktycznym), regiony pooddzielane rzekami. Syberia kończy się przy rzece Amur. Tundra (niska roślinność, krzewinki, trawy, mchy)

Zwierzaczek: wół piżmowy

Aktywna strefa peryglacjalna – cała północna Azja. Skaliste góry cały czas ulegają wietrzeniu, pokryte ?grechotem? skalnym, zsuwają się cały czas odłamki skalne.

Bardzo mało ludności, która nigdy nie zmieniła stylu życia.

Plemiona: Ewenkowie, Czukcze, Jakuci. Występują w formie szczątkowej, Związek Radziecki próbował ich osiedlić. Zmiana trybu życia powodowała zdziesiątkowanie tych ludzi.

Niziny: rzeki, tajga (nie jest jednorodna, różne gatunki, dwie strefy: północna –ciemna, lasy świerkowe, sosny, brzozy. Część południowa – jasna, świetlista , głównie modrzewie)

Góry: piętrowa tajga. Zimy są bardzo surowe, latem ten teren rozmarza i nie jest dostępny transport lądowy.

Zwierzęta:

Rosomak – zwierze typowe dla tajgi.

Niedźwiedź brunatny

Tygrys syberyjski

Architektura: drewniana.

Perła Syberii – Jezioro Bajkał. Dookoła Bajkału trochę stepów, trochę tajgi. Sporo turystów.

Wieloletnia zmarzlina – cecha charakterystyczna dla Azji. Różne odmiany.

Formacje:

Grunty strukturalne – woda zamarzając i rozmarzając wypycha kamienie do góry i tworzą się na powierzchni kręgi.

Grunty poligonalne – sieci poligonów i rozdzielających je szczelin.

Formy pęcznienia mrozowego – pingo – pagórek.

2. Lasostepy, stepy. Pas ciągnie się od Europy przez Syberię, Mongolię do Mandżurii.

Brak lasów ze względu na małe ilości opadów.

Trawy – stipa, ostnica.

Otwarte przestrzenie, ludność koczownicza.

Koń – symbol stepów.

Zwierzaczki:

dużo gryzoni.

Tarbagan – krewny świstaka.

Susły

Ptaki drapieżne: orły, sokoły, sępy.

3. Pustynie, półpustynie.

Saksauł – charakterystyczna roślina

Pustynia Gobi – przeważa na niej półpustynia.

Pustynia piaszczysta , najwyższe wydmy na świecie (w Chinach jedną szacuje się na wysokość 500 m.)

Wielbłądki – dromadery – jednogarbne. Baktriany – dwugarbne.

4. Tybet – ogromne systemy górskie.

Jak – typowe zwierze Tybetu; Pantera śnieżna