POLITYKA MORSKA W UNII EUROPEJSKIEJ
Począwszy od czasów najdawniejszych, morza odgrywały czołową rolę w rozwoju europejskiej kultury, tożsamości i historii. Nie inaczej jest i dziś. Gdy Unia Europejska dąży do ożywienia swojej gospodarki, należy także pamiętać o gospodarczym znaczeniu jej morskiego wymiaru. Ocenia się, że od 3 do 5% PKB Europy wytwarzane jest przez morskie przemysły i usługi, bez uwzględnienia wartości surowców takich jak ropa, gaz ziemny czy ryby. Regiony morskie generują ponad 40% PKB.
Najważniejszą inicjatywą Unii Europejskiej z zakresu polityki morskiej jest zaproponowana w 2006 roku „Zielona Księga”, europejska wizja oceanów i mórz, która ma stworzyć podstawy dla dynamicznego rozwoju gospodarek morskich wszystkich państw członkowskich, w zgodzie i harmonii ze środowiskiem naturalnym. Zrównoważony rozwój znajduje się w centrum programu rozwoju UE. Istotą tego rozwoju jest wzajemne uzupełnianie się wzrostu gospodarczego, dobrobytu społecznego i ochrony środowiska.
Dokument podkreśla, że kompleksowym działaniom w tym zakresie musi przyświecać idea zintegrowanego, międzysektorowego i interdyscyplinarnego planowania oraz świadomość znaczenia obszarów morskich i oceanicznych w utrzymaniu zarówno wzrostu gospodarczego, jak i unijnej integralności terytorialnej
Stosunkowo dużo miejsca w tym dokumencie poświęcono zagadnieniom już realizowanym przez Unię. Przykładem może być omówienie wydatków UE na ochronę i zabezpieczenie linii brzegowej czy działania na rzecz rozbudowy elektrowni wiatrowych na wybrzeżach państw unijnych.
Jeżeli Europa ma stawić czoła wyzwaniu polegającemu na poprawie swoich relacji z oceanem, nie tylko przemysł powinien dążyć do innowacji; decydenci również. Należy rozważyć nowe podejście do zarządzania morzami i oceanami, które nie koncentruje się na tym co ludzie mogą z nich uzyskać oraz nie patrzy na morza i oceany z sektorowego punktu widzenia, ale traktuje je jako całość.
W latach poprzednich, polityka dotycząca morskiego transportu, przemysłu, regionów przybrzeżnych, energii offshore, rybołówstwa, środowiska morskiego i innych pokrewnych dziedzin była opracowywana oddzielnie. Oczywiście, podejmowano próby, aby uwzględnić wzajemne oddziaływanie na siebie postanowień politycznych dotyczących różnych dziedzin. Nikt jednak nie interesował się szerszymi powiązaniami między nimi. Nikt też nie analizował w sposób systematyczny, jak politykę dla różnych dziedzin można by połączyć, aby zwiększyć siłę ich wzajemnego oddziaływania.
W swych celach strategicznych na lata 2005-2009, Komisja Europejska zadeklarowała „szczególną potrzebę całościowej polityki morskiej mającej na celu opracowanie, w sposób zrównoważony środowiskowo, dynamicznie się rozwijającej gospodarki morskiej. Polityka ta winna być wspomagana przez doskonałość w morskich badaniach naukowych, technologii oraz innowacjach”
Komisja wierzy, że w dążeniu do realizacji tej wizji powinniśmy opierać się na dwóch
fundamentach. Po pierwsze, polityka ta powinna być „zakotwiczona” w Strategii Lizbońskiej stymulującej wzrost oraz tworzenie nowych, lepszych miejsc pracy w Unii. Ciągłe inwestowanie w wiedzę oraz kwalifikacje to kluczowe czynniki dla utrzymania konkurencyjności i zapewnienia dobrych miejsc pracy. Zintegrowane podejście UE do polityki przemysłowej kładzie nacisk na to, że przyszłość Europy leży we wprowadzaniu na światowy rynek nowych, wysokiej jakości wyrobów i usług, za które klienci gotowi są płacić wyższe ceny. Po drugie, musimy utrzymać i poprawić stan bogactwa, od którego uzależniona jest cała działalność morska – samego oceanu. W tym celu niezbędne jest zarządzanie oparte na ekosystemach i wykorzystujące naukową wiedzę.
UE jest czołowa potęgą morską świata, w szczególności w zakresie żeglugi, technologii budowy statków, turystyki przybrzeżnej, górnictwa morskiego oraz energii odnawialnej i usług pomocniczych. Około 90% przewozów zewnętrznych UE i ponad 40% przewozów w obrębie UE wykonywanych jest drogą morską. Przodownictwo Europy w tej globalnej branży nie ulega wątpliwości, ponieważ europejscy armatorzy posiadają 40% światowej floty. Przez europejskie porty morskie przechodzi 3,5 mld ton towarów i 350 mln pasażerów rocznie. W portach oraz przy wykonywaniu usług pokrewnych zatrudnionych jest około 350 000 osób, które ogółem generują wartość dodaną około 20 mld €.
Pogorszenie stanu środowiska morskiego redukuje możliwości mórz i oceanów w tworzeniu dochodu i miejsc pracy. Działalność gospodarcza uzależniona od jakości środowiska morskiego będzie wówczas szczególnie poszkodowana. Stawką jest pomyślność turystyki morskiej i przybrzeżnej, największej europejskiej branży związanej z morzem. Rybołówstwo również zależy od środowiska. Zdrowe środowisko morskie to obfitość i zróżnicowanie występujących w nim form życia, w tym zasobów ryb. Niezbędne jest szybkie działanie w celu ochrony tych surowców. Komisja przyjęła Strategię Tematyczną dla Środowiska Morskiego, która jest środowiskowym fundamentem polityki morskiej. Kluczowym celem jest osiągnięcie dobrego stanu środowiska morskiego UE do 2021 roku.
Polityka morska w zakresie bezpieczeństwa również odgrywa ważną rolę w ochronie naszego środowiska morskiego. Po katastrofach zbiornikowców „Erika” (w 1999 roku) i „Prestige” (w 2002 roku) ustawodawstwo, środki i ograniczenia Wspólnoty zostały zaostrzone. Zakaz (budowy) i stopniowe wycofywanie istniejących zbiornikowców z pojedynczym poszyciem, dokładne monitorowanie oraz rygorystyczne wdrażanie istniejącego ustawodawstwa, więcej ograniczeń na wodach terytorialnych UE i kontroli w portach, częściowa harmonizacja sankcji karnych za zanieczyszczanie środowiska morskiego oraz powołanie Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Morskiego (EMSA – European Maritime Safety Agency), to tylko niektóre przykłady ogromnego wysiłku podjętego w celu poprawy bezpieczeństwa morskiego w UE.
Należy podkreślić, że transport morski jest znacznie bardziej efektywny i energooszczędny niż transport lądowy. Może on łatwiej korzystać z energii słonecznej i wiatrowej oraz z biopaliw. Europejski przemysł stoczniowy przechodził w ostatnich dziesięcioleciach trudne chwile— 40% pracowników straciło w nim swoje miejsca pracy. Wzrosła jednak o ponad 40% jego produktywność z jednoczesną zmianą profilu produkcyjnego na statki wysoko wyspecjalizowane, skomplikowane i spełniające najwyższe wymagania ekologiczne. Rozwinęła się m.in. produkcja wielkich statków wycieczkowych, mających zastosowanie w szybko rozwijającej się turystyce morskiej. W tym asortymencie Europa jest praktycznie jedynym producentem na świecie. Przyszłościowym paliwem są występujące na dnie wielu mórz hydraty metanu (metan powstały z beztlenowego, bakteryjnego rozkładu substancji organicznej, zmrożony z wodą, stabilny w niskich — około 5oC — temperaturach i pod ciśnieniem około 50 barów, co odpowiada głębokości morza wynoszącej 500 m). Obecne szacunki światowych zasobów tego paliwa (jego ekwiwalentu energetycznego) wielokrotnie przekraczają wartość energetyczną wszystkich znanych zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego oraz węgla kamiennego i brunatnego, liczonych łącznie. Wykorzystanie tych zasobów zależy jednak od rozwiązania wielu problemów technologicznych. Również w tym temacie Europa jest obecnie niekwestionowanym liderem.
Podsumowując analizę „Zielonej Księgi”, można stwierdzić, że znalazły się w niej również zagadnienia mające wymiar praktyczny, takie jak:
− problem rekrutacji odpowiedniej liczby kompetentnych załóg statków;
− koncepcja klastrów;
− problematyka państwa bandery;
− wymiana informacji związanych z bezpieczeństwem morskim na szczeblu europejskim w ramach SafeSeaNet;
− unifikacja zagadnień szeroko związanych z problematyką morską;
− problem towarzystw klasyfikacyjnych;
− bardziej rygorystyczne przestrzeganie antydumpingowych zasad Światowej Organizacji Handlu, w przemyśle stoczniowym;
− problem wykorzystania europejskich sił morskich w zwalczaniu piractwa i zbrojnych napadów na statki;
− znaczenie szeroko rozumianych badań naukowych, w szczególności realizowanych w ramach siódmego programu ramowego
Najaktualniejsze sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, dotyczące postępu prac nad zintegrowaną polityką morską datuje się na 11.09.2012.
Aby wyjść z kryzysu, Europa potrzebuje udziału wszystkich sektorów gospodarki. W
komunikacie w sprawie „niebieskiego” wzrostu, Komisja Europejska przedstawia obiecujące oznaki wzrostu gospodarczego i perspektywy zatrudnienia w sektorach morskich, mogące przyczynić się do poprawy sytuacji gospodarczej w Europie. Te sektory gospodarki dają zatrudnienie ok. 5,4 mln osób i przyczyniają się do wytworzenia wartości dodanej brutto wynoszącej ogółem ok. 500 mld euro. Do 2020 r. wartości te powinny wzrosnąć odpowiednio do poziomu 7 mln i prawie 600 mld euro. Komisja ustaliła, że aby wykorzystać ten potencjał, należy usunąć przeszkody utrudniające wzrost i wprowadzić w życie inteligentne rozwiązania, które przyśpieszą rozwój nowych sektorów. Poprzez promowanie badań morskich i innowacji, zapewnianie potrzebnych kwalifikacji oraz wspieranie innowacyjnych produktów i technologii, Europa może uwolnić niewykorzystany potencjał wzrostu swojej niebieskiej gospodarki, zachowując jednocześnie różnorodność biologiczną i chroniąc środowisko. Rozwijające się i wschodzące sektory, takie jak energia odnawialna mórz i oceanów oraz niebieska biotechnologia, mogą mieć kluczowe znaczenie dla tworzenia nowych miejsc pracy, przyjaznych środowisku źródeł energii oraz wytwarzania większej liczby produktów i usług.
Przedstawiony komunikat stanowi pierwszy krok procesu, który na stałe wprowadzi niebieską gospodarkę do planów państw członkowskich, regionów, przedsiębiorstw i społeczeństwa obywatelskiego. Opisano w nim, jak państwa członkowskie i strategie polityczne UE wspierały niebieską gospodarkę do tej pory. Następnie określono pięć konkretnych dziedzin odznaczających się szczególnym potencjałem w zakresie wzrostu, w których ukierunkowane działania mogą stanowić dodatkowy bodziec: turystyka morska, nadmorska i rejsowa; niebieska energia; morskie zasoby mineralne; akwakultura i niebieska biotechnologia.
Komisja uruchomi wkrótce szereg inicjatyw w celu zbadania i rozwinięcia potencjału wzrostu w tych obszarach, między innymi opublikuje komunikaty dotyczące turystyki nadmorskiej i morskiej, energii mórz i oceanów, niebieskiej biotechnologii i morskiego górnictwa surowców mineralnych, jak również strategiczne wytyczne w dziedzinie akwakultury. Wszystkie inicjatywy będą podejmowane w porozumieniu z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami.
Przeprowadzone badanie wykazało, że turystyka nadmorska i morska jest największym sektorem gospodarki morskiej pod względem wartości dodanej brutto i zatrudnienia, który zgodnie z oczekiwaniami powinien wzrosnąć o 2 do 3 proc. do 2020 r., natomiast w turystyce rejsowej do roku 2020 ma powstać 100 000 nowych miejsc pracy w porównaniu z rokiem 2010. Oczekuje się, że w najbliższej przyszłości zainstalowana moc energii mórz i oceanów na poziomie światowym ulegnie podwojeniu, zatem komercjalizacja technologii produkcji energii z fal i pływów rozpowszechni się z uwagi na zmniejszenie kosztów technicznych. Zgodnie z szacunkami światowy roczny obrót morskiego górnictwa surowców mineralnych wzrośnie praktycznie od zera do 5 mld euro w najbliższych 10 latach, a do 2030 r. osiągnie 10 mld euro. Akwakultura w UE mogłaby przyczynić się do zmiany diety na zdrowszą, gdyby można było osiągnąć stopę wzrostu porównywalną do tej spoza UE. W ciągu najbliższej dekady niebieski sektor biotechnologii powinien stać się źródłem produktów masowych, włącznie z kosmetykami, produktami żywnościowymi, farmaceutykami, chemikaliami i biopaliwami.
„Niebieski” wzrost to wkład zintegrowanej polityki morskiej UE w realizację celów strategii „Europa 2020” na rzecz inteligentnego, trwałego i sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu gospodarczego.
Literatura:
-„Zielona Księga”. W kierunku przyszłej unijnej polityki morskiej: europejska wizja oceanów i mórz, Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela 2006;
-Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Postęp w zakresie zintegrowanej polityki morskiej;
-Raport o stanie światowego rynku morskiego i okrętowego 2006 nr 2;
-Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008;
-www.europa.eu –streszczenia prawodawstwa UE.