Układ pokarmowy służy do wymiany materii ze środowiskiem. Człowiek pobiera z niego substancje pokarmowe. Następnie je przetwarza i uzyskaną w wyniku chemicznych przemian energię wykorzystuje do wykonywania różnych czynności.
Ściana układu pokarmowego jest zbudowana z błony śluzowej, błony mięśniowej, błony surowiczej i błony zewnętrznej. Błona śluzowa składa się z trzech warstw są to: nabłonek, blaszka właściwa, blaszka mięśniowa, utkanie podśluzowe. Błona mięśniowa to dwie warstwy komórek, które układają się w różny sposób do osi cewy. Wewnętrzna to warstwa okrężna i zewnętrzna - podłużna. Błona surowicza i tkanka podsurowicza otaczają narządy układu pokarmowego, które leżą w jamie brzusznej. Narządy leżące poza tą częścią ciała są pokryte błoną zewnętrzną.
Do układu pokarmowego zaliczamy jelito głowowe, jelito tułowiowe oraz gruczoły. Jama ustna wraz z gardłem tworzą jelito głowowe. Jelito tułowiowe to przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube. Do gruczołów zaliczamy ślinianki, wątrobę i trzustkę. Otrzewna otacza większość narządów układu pokarmowego w jamie brzusznej.
Jama ustna składa się zprzedsionka i jamy ustnej właściwej. Jest to pierwszy odcinek przewodu pokarmowego. Otwiera się do przodu szparą ust, a ku tyłowi kończy się cieśnią gardzieli.
Przedsionek jamy ustnej jest ograniczony od przodu szparą ust, ku tyłowi ograniczają gozęby. U góry i u dołu znajduje się sklepienie przedsionka wraz z wędzidełkiem. Ściana przedsionka w okolicy policzków składa się z sześciu warstw. Są to od zewnątrz do wewnątrz: skóra, tkanka tłuszczowa, powięź policzkowo-gardłowa, mięsień policzkowy, warstwa gruczołów, błona śluzowa.
Część błony śluzowej jamy ustnej stanowią dziąsła, które łączą się zwyrostkami zębodołowymi szczęk. Dziąsła otaczają szyjkę zęba i zachodząc na przegrody zębodołowe tworzą brodawki międzyzębowe. Odróżniamy dziąsła górne i dolne, które mają powierzchnię wargową i językową
Zęby są ustawione w dwa szeregi, górny i dolny. Szereg górny jest umiejscowiony w wyrostkach zębodołowych szczek, a dolny w części zębodołowej żuchwy.
Ząb składa się z korony, szyjki i korzenia. Część wystająca nad dziąsło, to korona, którą pokrywa szkliwo, czyli najtrwalsza tkanka ustroju. Najdłuższa część, korzeń, kryje się w zębodole i jest pokryta kostniwem. Na jego końcu znajduje się wierzchołek. W przejściu korony w korzeń odróżnia się szyjkę zęba. Pod szkliwem i kostniwem znajduje się zębina. Wewnątrz zęba, przestrzeń zwaną komorą, wypełnia miazga.
Rodzaje zębów
Wyróżniamy cztery rodzaje zębów: siekacze, kły, przedtrzonowe i trzonowce. Dorosły człowiek ma 36 zębów. Po 18 w każdym łuku zębowym. W każdej ćwiartce są: dwa zęby sieczne, jeden kieł, dwa zęby przedtrzonowe oraz trzy zęby trzonowe.
Zęby sieczne przypominają kształtem dłuto. Mają one powierzchnię wargową i językową lub podniebienną. Powierzchnie łączą się ze sobą brzegiem siecznym, który jest bardziej wypukły w części przyśrodkowej niż bocznej. Na powierzchni językowej lub podniebiennej zaznacza się duży guzek zębowy. Siekacze posiadają tylko jeden korzeń.
Kły są to najbardziej rozwinięte zęby. Ich krawędź sieczna zagina się pod kątem ostrym wytwarzając wierzchołek żucia. Na powierzchni językowej lub podniebiennej wyróżniamy guzek. Kły posiadają tylko jeden korzeń.
Zęby przedtrzonowe są to zęby jedno lub dwu korzeniowe. Dwa korzenie występują wyłącznie w przedtrzonowcu pierwszym górnym. W odróżnieniu do siekaczy i kłów, występuje na nich powierzchnia żucia. Na niej znajdują się dwa guzki oddzielone od siebie bruzdą. Korona jest podobna do czworościennego pryzmatu.
Zęby trzonowe są to najbardziej rozwinięte zęby człowieka. Tak samo jak przedtrzonowce, posiadają powierzchnię żucia. Na niej znajduje się od czterech do pięciu guzków oddzielonych od siebie bruzdami. Korona w przekroju ma kształt romboidalny. Trzonowce górne posiadają trzy korzenie (dwa policzkowe i jeden podniebienny), a dolne dwa (mezjalny i dystalny).
Ślinianka przyuszna to gruczoł pęcherzykowy położony na stronie bocznej twarzy. Jej wydzielina jest wyłącznie surowicza. Znajduje się do przodu od jamy usznej w dole zażuchwowym. Składa się z części powierzchownej i głębokiej, zwanej wyrostkiem zażuchwowym. Gruczoł jest objęty mocną powięzią, zwaną torebką przyusznicy, której kształt jest czworokątny. Ścianę przednią tworzy mięsień żwacz i gałąź żuchwy, ścianę tylną - mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy oraz mięsień dwubrzuścowy, ścianę przyśrodkową - wyrostek rylcowaty, ścianę boczną - tkanka tłuszczowa. Zamknięcie górne sięga do łuku jarzmowego a dolne oddziela ją od komory ślinianki podżuchwowej. W komorze znajduje się tętnica szczękowa, żyła zażuchwowa, nerw twarzowy oraz węzły chłonne. Ślinianka przyuszna ma swój własny przewód, którego ujście znajduje się w przedsionku jamy ustnej na wysokości drugiego zęba trzonowego górnego. Miejsce to nazywa się brodawką przyuszniczą.
Ślinianka podżuchwowa to gruczoł znajdujący się między żuchwą a mięśniem dwubrzuścowym, w tylnej części trójkąta podżuchwowego. Z zewnątrz jest pokryta skórą, mięśniem szerokim szyi oraz blaszką powierzchowną powięzi szyi. Jest otoczona łącznotkankową torebką. Ma kształt nieregularnego graniastosłupa. Jest ona gruczołem cewkowo-pęcherzykowym i mieszanym. Wydziela przeważnie ślinę surowiczą. Ślinianka podżuchwowa ma swój własny przewód, który uchodzi wspólnie z przewodem większym ślinianki podjęzykowej na brodawce błony śluzowej, czyli mięsku podjęzykowym w dnie jamy ustnej.
Ślinianka podjęzykowa jest położona na mięśniu żuchwowo-gnykowym na dnie jamy ustnej. Przykryta jest błoną śluzową i przylega do trzonu żuchwy. Ślinianka składa się ze ślinianek podjęzykowych mniejszych oraz ślinianki podjęzykowej większej. Mniejsze części leżą bocznie i ku tyłowi od głównej części gruczołu. Jest ona gruczołem cewkowo-pęcherzykowym i mieszanym. Wydziela przeważnie śluz. Nie jest otoczona łącznotkankową torebką, tylko jest objęta tkanką łączną. Ślinianka podjęzykowa ma swój własny przewód podjęzykowy większy, który uchodzi wspólnie z przewodem ślinianki podżuchowej na brodawce błony śluzowej, czyli mięsku podjęzykowym w dnie jamy ustnej.
Język to pokryty błoną mięśniową gruby fałd mięśniowy. Największą jego część stanowi trzon, który jest przytwierdzony do dna jamy ustnej nasadą. Trzon zwężając się do przodu przechodzi w koniec języka. Górna powierzchnia to grzbiet, który przechodzi z obu stron w brzegi. Granicę między nasada i trzonem wyznacza bruzda graniczna, która w swojej środkowej części tworzy otwór ślepy. Na dwie symetryczne części dzieli język bruzda pośrodkowa.
Błona śluzowa na powierzchni dolnej tworzy pośrodkowo wędzidełko języka, które przyczepia się między mięskami podjęzykowymi na dnie jamy ustnej. Po bokach widoczne są fałdy strzępiaste. Na grzbiecie języka odróżniamybrodawki językowe. Są to: brodawki nitkowate, brodawki grzybowate, brodawki okolone, brodawki liściaste. Tylko te pierwsze nie przewodzą wrażeń smakowych. Brodawki są wyposażone w kubki smakowe. Są to mikroskopowe twory o jajowatym kształcie, które są wyposażone w otwór smakowy na swoim końcu. Posiadają one komórki podstawne oraz komórki smakowe. Reagują one na różne rodzaje smaku. Na nasadzie języka widoczne są mieszki językowe i tworzą one migdałek językowy. Dodatkowo obserwuje się gruczoły surowicze śluzowe i mieszane. Są to: gruczoł językowy przedni oraz gruczoły językowe boczne i tylne.
Mięśnie języka dzieli się na dwie grupy: zewnętrzne i wewnętrzne. Do zewnętrznych zalicza się mięsień bródkowo-językowy, mięsień gnykowo-językowy i mięsień rylcowo-językowy. Do wewnętrznych: mięsień podłużny górny, mięsień podłużny dolny, mięsień poprzeczny języka, mięsień pionowy języka. Mięśniom towarzyszy luźna tkanka łączna oraz mocne blaszki łącznotkankowe tworzące przegrodę i rozcięgno języka.
Podniebienie twarde składa się z kostnej podstawy oraz błony śluzowej. Kostną podstawę tworzą wyrostki podniebienne obu szczęk oraz blaszki poziome obu kości podniebiennych. Błona śluzowa wytwarza kilka fałdów podniebiennych poprzecznych. Ku tyłowi od siekaczy przyśrodkowych na brodawce leży ujście przewodów przysiecznych.
Podniebienie miękkie to przedłużenie podniebienia twardego. Ma kształt nieregularnego czworoboku, który ogranicza cieśń gardzieli, czyli otwór, przez który jama ustna łączy się z gardłem.
Przedłużenie okostnej podniebienia twardego stanowi rozcięgno podniebienne tworzące płytę ścięgnistą. To do niego przyczepiają się mięśnie: napinacz podniebienia miękkiego, dźwigacz podniebienia miękkiego, podniebienno-językowy, podniebienno-gardłowy, języczka.
Języczek, łuki podniebienno-gardłowe i nasada języka ograniczają otwór łączący jamę ustną z gardłem, czyli cieśń gardzieli. Błona śluzowa wysłana nabłonkiem wielorzędowym migawkowym, po obu stronach języczka wytwarza dwa łukowate i wypukłe fałdy. Są to: wspomniany łuk podniebienno-gardłowy i łuk podniebienno-językowy. W zagłębieniu między łukami leży migdałek podniebienny. Jest to ciało elipsoidalne ograniczone fałdem trójkątnym błony śluzowej.
Gardło to narząd nieparzysty, który leży do przodu od kręgosłupa szyjnego. Ku górze przyczepia się do podstawy czaszki i ogranicza sklepienie gardła. Ku dołowi przechodzi wprzełyk. Ściana tylna to zamknięta przestrzeń bez otworów. Natomiast ściana przednia posiada trzy otwory. Otwór górny prowadzi do jamy nosowej, otwór środkowy - do jamy ustnej, otwór dolny - do krtani. Bocznie gardło położone jest obok tętnicy szyjnej wspólnej i tętnicy szyjnej wewnętrznej, żyły szyjnej wewnętrznej, kości gnykowej oraz chrząstki tarczowatej krtani. Odpowiednio do otworów wyróżniamy: część nosową gardła, część ustną gardła oraz część krtaniową gardła.
Ścianę gardła tworzą cztery warstwy. Są to: błona śluzowa, błona włóknista, błona mięśniowa i błona zewnętrzna.
Błona śluzowa ma bardzo bogatą rzeźbę. W części nosowej znajduje się ujście gardłowe trąbki słuchowej, warga przednia, fałd trąbkowo-podniebienny, warga tylna, fałd trąbkowo-gardłowy, wał mięśnia dźwigacza, zachyłek gardłowy, migdałek gardłowy, migdałek trąbkowy, kaletka gardłowa oraz przysadka gardłowa. W części krtaniowej wyróżnia się fałd gardłowo-nagłośniowy. W części nosowej błona śluzowa jest wysłana wielorzędowym nabłonkiem migawkowym, a w części ustnej i krtaniowej - nabłonkiem wielowarstwowym płaskim.
Błona włóknista w miejscu przyczepu do podstawy czaszki jest bardzo gruba i tworzy odcinek zwany powięzią gardłowo-podstawną.
Mięśnie gardła są podzielone na dwa rodzaje. Do zwieraczy gardła zalicza się zwieracz gardła górny, środkowy i dolny, a do dźwigaczy mięsień podniebienno-gardłowy i mięsień rylcowo-gardłowy.
Błona zewnętrzna gardła ku górze i do przodu przechodzi w powięź policzkowo-gardłową, a na tylnej ścianie w przestrzeń pozagardłową.
Przełyk to przewód, który łączy gardło z żołądkiem. Jest położony ku tyłowi od chrząstki pierścieniowatej krtani i biegnie wzdłuż kręgosłupa aż do wpustu żołądka na wysokości wyrostka mieczykowatego. Przechodzi przez przeponę przez rozwór przełykowy.
Przełyk dzieli się na trzy części: szyjną, piersiową i brzuszną. Posiada również trzy zwężenia. Pierwsze znajduje się w przejściu gardła w przełyk, drugie - na wysokości rozdwojenia tchawicy, trzecie - około 3 cm powyżej wpustu żołądka.
Przełyk jest zbudowany z kilku warstwa. Błona śluzowa to nabłonek wielowarstwowy płaski, który tworzy liczne fałdy. W utkaniu podśluzowym znajdują się gruczoły przełykowe, których wydzielina wygładza powierzchnię wewnętrzną ściany. Błona mięśniowa składa się z zewnętrznej warstwy podłużnej, oraz wewnętrznej okrężnej. Błona zewnętrzna występuje w postaci luźnej tkanki łącznej, która bez wyraźnej granicy przechodzi w struktury sąsiednie.
Otrzewna to największa błona surowicza w ustroju człowieka. Składa się z dwóch blaszek. Pierwsza pokrywa narządy jamy brzusznej i nazywa się otrzewną trzewną, a druga to otrzewna ścienna. Między obu częściami znajduje się przestrzeń zwana jamą otrzewnej, która zawiera tylko nieznaczną ilość płynu surowiczego. Otrzewna trzewna w otrzewną ścienną przechodzi w miejscu zwanym krezką. Biegnie ona z grzbietowej strony tułowia jako krezka grzbietowa do brzusznej ściany tułowia jako krezka brzuszna. Jej przyczep do tylnej ściany brzucha nazywa się korzeniem lub nasadą krezki.
Narząd, który jest całkowicie pokryty otrzewną, nazywa się narządem wewnątrzotrzewnowym. Narządem zewnątrzotrzewnowym nazywa się narząd, który nie jest nią pokryty.
Sieć mniejsza to część otrzewnej rozpięta pomiędzy powierzchnią trzewną wątroby a częścią górną przełyku, krzywizną mniejszą żołądka oraz częścią górną dwunastnicy. Jej część górna i środkowa tworzą więzadło wątrobowo-żołądkowe. Część dolna tworzy więzadło wątrobowo-dwunastnicze.
Jednym z zachyłków otrzewnej jest torba sieciowa. Łączy się ona tylko jednym otworem z właściwą jamą otrzewnej, otworem sieciowym. Z otworu sieciowego ku górze wystaje wąska przestrzeń zwana przedsionkiem torby sieciowej. Prowadzi on do fałdu żołądkowo-trzustkowego. Z przedsionka ku górze występuje zachyłek górny torby sieciowej. Właściwa część torby sieciowej składa się z dwóch ścian. Ściana przednia jest utworzona z tylnej powierzchni żołądka. Ściana tylna z powierzchni przednich: lewego nadnercza, trzustki, krezki okrężnicy poprzecznej, okrężnicy poprzecznej, części górnej lewej nerki. Najbardziej na lewo położony odcinek torby tworzy zachyłek śledzionowy. Jest on ograniczony więzadłem przeponowo-średzinowym oraz więzadłem żołądkowo-śledzionowym, a także więzadłem żołądkowo-przeponowym. W obrębie sieci większej część główna torby sieciowej przechodzi w zachyłek dolny.
Sieć większa to część otrzewnej, która zwisa ku dołowi od krzywizny większej żołądka. Przykrywa od przodu okrężnicę poprzeczną i pętle jelita. Często sięga aż do spojenia łonowego lub do miednicy mniejszej.
Otrzewna wytwarza liczne zachyłki w okolicach narządów. W okolicy dwunastnicy znajduje się; zachyłek dwunastniczy górny, zachyłek dwunastniczy dolny, zachyłek przydwunastniczy, zachyłek naddwunastniczy, zachyłek zadwunastniczy. W okolicy jelita ślepego: zachyłek krętniczo-kątniczy górny, zachyłek krętniczo-kątniczy dolny, dół kątniczy lub zakątniczy, zachyłki zakątnicze. W okolicy okrężnicy wytwarzają się zachyłki przyokrężnicze i bruzdy przyokrężnicze. Zachyłki w okolicy okrężnicy esowatej to: zachyłek międzyesowaty, zachyłek biodrowo-podpowięziowy. W górnej części jamy otrzewnej wytwarza się: zachyłek podprzeponowy, czyli zachyłek przeponowo-wątrobowy.
Otrzewna składa się z dwóch warstw. Jej polna powierzchnia wysłana jest warstwą płaskich komórek nabłonkowych. Pod nimi znajduje się tkanka łączna włóknista. Pod otrzewną jest utkanie podsurowicze, które łączy ją ze ścianami jamy brzusznej.
Żołądek położony jest w nadpępczu w podżebrzu lewym. Składa się z dwóch ścian: przedniej i tylnej. Są one ograniczone po stronie prawej krzywizną mniejszą, a po stronie lewej krzywizną większą. Połączenie przełyku z żołądkiem tworzy ujście wpustowe, a niewielka część przylegająca do niego to część wpustowa. Środkowa część totrzon żołądka, który przechodzi ku dołowi w część odźwiernikową żołądka. Jej ujście zamyka zastawka odźwiernika wraz zmięśniem zwieraczem odźwiernika. Równocześnie trzon zagina się tworząc kolano żołądka. Najwyższą częścią żołądka jest jego dno. Przestrzeń, jaką wypełnia żołądek nazywa się komorą żołądka. U kobiet oraz u osób starszych narząd zstępuje nieco niżej niż u młodego mężczyzny.
U człowieka żywego oraz na zwłokach kształt żołądka może być różny. Na obydwu swoich brzegach ma przyczep krezki oraz biegnące w nich naczynia po śmierci, w skutek wypełnienia gazami gnilnymi, żołądek przybiera kształt zakrzywionego worka. Na człowieku żywym żołądek najczęściej ma postać haczyka w pozycji pionowej oraz rogu w pozycji leżącej.
Ściana przednia żołądka graniczy z wątrobą, przeponą oraz przednią ścianą brzucha. Natomiast ściana tylna graniczy z: lewą nerką, lewym nadnerczem, przeponą, trzustką, śledzioną, okrężnicą poprzeczną. Żołądek jest położony wewnątrzotrzewnowo. Z innymi narządami wzmacniają go więzadła: wątrobowo-żołądkowe, żołądkowo-przeponowe, żołądkowo-śledzionowe, żołądkowo-okrężnicze.
Ściana żołądka składa się z trzech warstw. Z zewnątrz pokrywa go błona surowicza oraz utkanie podsurowicze. Środkową warstwą jest błona mięśniowa składająca się z zewnętrznej warstwy podłużnej, środkowej okrężnej i wewnętrznej skośnej. Najgłębiej znajduje się błona śluzowa, która również wytwarza podśluzowe. Rzeźba błony śluzowej to: fałdy żołądkowe, pólka żołądkowe, fałdy kostkowe, dołeczki żołądkowe. Błonę śluzową pokrywa jednowarstwowy nabłonek walcowaty. W błonie zawarte są gruczoły żołądkowe właściwe składające się z: komórek śluzowych szyjki, komórek głównych, komórek okładzinowych, komórek wydzielania wewnętrznego żołądka.
Jelito cienkie to najdłuższa część przewodu pokarmowego. Jego początek znajduje się przy zastawce odźwiernika, a koniec przy zastawce krętniczo-kątniczej. Składa się z trzech części: dwunastnicy, jelita czczego i krętego.
Dwunastnica składa się z czterech części: górnej, czyli opuszki, zstępującej, poziomej i wstępującej. Między częścią górną a zstępującą wyróżnia się zgięcie górne dwunastnicy, a między częścią zstępującą a poziomą - zgięcie dolne dwunastnicy. Dodatkowo w przejściu dwunastnicy w jelito czcze na wysokości II kręgu lędźwiowego widoczne jest zgięcie dwunastniczo-czcze.
Otrzewna obejmuje tylko górną część dwunastnicy, do której dochodzi więzadło wątrobowo-dwunastnicze. Część górna sąsiaduje z pęcherzykiem żółciowym i wątrobą; część zstępująca z wątrobą, pęcherzykiem żółciowym, nadnerczem prawym, nerką prawą, moczowodem prawym; część dolna i część wstępująca z nasadą krezki jelita cienkiego, pętlami jelita cienkiego, okrężnicą poprzeczną, żyłą główną górną i aortą brzuszną. Błona śluzowa dwunastnicy posiada liczne fałdy okrężne, kosmki jelitowe. Dodatkowo wytwarza fałd podłużny górny, który kończy się brodawką większą dwunastnicy. To do niej uchodzi przewód żółciowy wspólny i przewód trzustkowy. Często widać również brodawkę mniejszą dwunastnicy, do której uchodzi przewód trzustkowy dodatkowy. Ściana dwunastnicy wytwarza także gruczoły dwunastnicze.
Jelito czcze rozpoczyna się przy zgięciu dwunastniczo-czczym, natomiast jelito kręte kończy się zastawką krętniczo-kątniczą. Na ogół przyjmuje się, że jelito czcze zajmuje 2/5 górne jelita ruchomego, a jelito kręte 3/5 dolne. Podstawowe różnice między jelitem czczym a krętym polegają na tym, że jelito czcze: jest obszerniejsze, ma grubszą błonę mięśniową oraz bardziej czerwoną błonę śluzową, posiada liczne i wysokie fałdy okrężne oraz kosmki jelitowe, ma dużo grudach chłonnych samotnych i nie posiada grudek chłonnych skupionych.
Ściana jelit składa się z trzech warstw: błony surowiczej, błony mięśniowej oraz błony śluzowej. Jelita są w całości pokryte otrzewną i zawieszone na swojej krezce. Błona mięśniowa składa się z wewnętrznej warstwy okrężnej oraz zewnętrznej warstwy podłużnej. Jej czynność to przede wszystkim: ruchy wahadłowe, ruchy odcinkowe, ruchy perystaltyczne. Błona śluzowa zawiera fałdy okrężne, kosmki jelitowe oraz grudki chłonne samotne i skupione. Większą część jelita cienkiego stanowią komórki walcowate tworzące nabłonek jelitowy
Jelito grube to ostatni odcinek przewodu pokarmowego. Dzieli się je na jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę i odbytnicę.
Jelito ślepe jest inaczej nazywane kątnicą. Położone jest poniżej ujścia jelita cienkiego i zastawki krętniczo-kątniczej, które je zamyka. Zastawka jest zbudowana z wargi górnej oraz wargi dolnej połączonych wędzidełkiem. Od strony jelita cienkiego błona śluzowa ma liczne kosmki jelitowe, a od strony jelita ślepego ich już nie ma. Dodatkowo jelito ślepe można znaleźć w prawym dole biodrowym, na mięśniu biodrowo-lędźwiowym. Jelito ślepe jest często pokryte otrzewną, ale są wyjątki od tej reguły.
Wyrostek robaczkowy to zwężona część jelita ślepego. U niektórych zwierząt tworzy on odrębny narząd, a u człowieka jest narządem wstecznym. W stosunku do jelita grubego można wyróżnić kilka typów położenia: bocznie, do przodu, do tyłu, ku górze, zwieszający się swobodnie oraz układający się wzdłuż nasady krezki jelita cienkiego. Wyrostek jest położony wewnątrzotrzewnowo i ma zachowaną własną krezkę. Ściana wyrostka jest zbudowana podobnie do innych części jelita grubego.
Okrężnica składa się z czterech części: okrężnicy wstępującej, okrężnicy poprzecznej, okrężnicy zstępującej i okrężnicy esowatej. Jej typowe właściwości to: brak wielkich zmian światła, barwa szara, błona śluzowa bez kosmyków, posiadanie taśm (swobodnej, krezkowej i sieciowej), występowanie wypukleń i fałdów półksiężycowatych oraz przyczepek sieciowych. Ściana składa się z trzech części: błony śluzowej, błony mięśniowej oraz błony surowiczej.
Okrężnica wstępująca jest przedłużeniem jelita ślepego i biegnie do powierzchni wątroby. W okrężnicę poprzeczną przechodzi zgięciem prawym, wątrobowym. Powierzchnia tylna okrężnicy leży na mięśniu biodrowym oraz między mięśniami: czworobocznym lędźwi oraz lędźwiowym większym. Powierzchnię przednią pokrywają pętle jelita cienkiego. Okrężnica wstępująca leży wewnątrzotrzewnowo, otrzewna pokrywa tylko jej powierzchnię przednią i boczną.
Zgięcie prawe okrężnicy znajduje się na powierzchni trzewnej wątroby i przylega do nerki prawej. Później zgięcie przechodzi na część zstępującą dwunastnicy. W stosunku do klatki piersiowej leży na wysokości VIII żebra.
Okrężnica poprzeczna łączy się z okrężnicą wstępująca i zstępującą za pomocą zgięć okrężnicy prawego i lewego. Rozpoczyna się pod wątrobą, potem przebiega łukiem wypukłym ku dołowi i biegnie aż do śledziony. Sąsiaduje z narządami takimi jak: wątroba, pęcherzyk żółciowy, trzustka, żołądek, dwunastnica, nerka lewa, jelito cienkie. Okrężnica poprzeczna jest pokryta otrzewną i zachowuje swoją krezkę, której nasada biegnie wzdłuż przedniego brzegu trzustki.
Zgięcie lewe okrężnicy znajduje się przy śledzionie. Leży wyżej i bardziej ku tyłowi niż zgięcie prawe. Dociera do niego więzadło przeponowo-okrężnicze na wysokości około VII żebra.
Okrężnica zstępująca biegnie w przedłużeniu zgięcia lewego i kończy się na wysokości lewego grzebienia biodrowego. Leży ona bardziej bocznie niż okrężnica wstępująca. Powierzchnia tylna znajduje się na mięśniu czworobocznym lędźwi, powierzchnia przyśrodkowa na mięśniu lędźwiowym większym oraz pętlach jelita cienkiego, powierzchnia boczna przylega do bocznej ściany brzucha a powierzchnię przednią przykrywają pętle jelita cienkiego. Okrężnica zstępująca leży wewnątrzotrzewnowo, otrzewna pokrywa tylko jej powierzchnię przednią i boczną.
Okrężnica esowata biegnie w przedłużeniu okrężnicy zstępującej aż do wysokości między II a III kręgiem krzyżowym. Ma ona kształt litery S. Jej ramię okrężnice leży w dole biodrowym lewym, a ramię odbytnicze kieruje się do przestrzeni między pęcherzem a odbytnicą u mężczyzny lub między macicą a odbytnicą u kobiety. Okrężnica esowata posiada swoją krezkę, która daje jej dużą ruchomość.
Odbytnica to ostatni odcinek jelita grubego. Biegnie w przedłużeniu okrężnicy esowatej i kończy się odbytem. Odbytnica dzieli się na część miedniczną oraz część odbytową. Część miedniczna jest położona w miednicy mniejszej i tworzy charakterystyczną bańkę, a cześć odbytowa to właściwa odbytnica, czyli kanał odbytu. Narząd wytwarza dwa zgięcia: zgięcie krzyżowe wzdłuż powierzchni przedniej kości krzyżowej i guzicznej oraz zgięcie kroczowe.
Odbytnica jest pokryta otrzewną tylko na powierzchni przedniej w jej części górnej oraz na powierzchniach bocznych części miednicznej. Tam wytwarza charakterystyczne zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe u mężczyzny oraz odbytniczo-maciczne u kobiety. Odbytnica graniczy z: kością krzyżową i guziczną, przeponą miednicy, pętlami jelita cienkiego, okrężnicą esowatą, pęcherzem moczowym, nasieniowodami, pęcherzykami nasiennymi, gruczołem krokowym (lub u kobiet z macicą i pochwą).
Ściana odbytnicy jest zbudowana z błony zewnętrznej, błony mięśniowej oraz błony śluzowej. Błona mięśniowa zbudowana jest z warstwy podłużnej oraz warstwy okrężnej. Wytwarza mięsień odbytniczo-guziczny, mięsień zwieracz wewnętrzny odbytu, mięsień zwieracz trzeci odbytu oraz mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu. W części odbytowej błona śluzowa wytwarza słupy odbytu, czyli fałdy podłużne, a w części miednicznej fałdy poprzeczne
Wątroba jest nie tylko największym gruczołem, ale też największym narządem w jamie brzusznej. Położona jest w jej górnej części i wypełnia okolicę podżebrową prawą, część okolicy podżebrowej lewej oraz część okolicy nadbrzusza. Wątroba zawiera znaczną ilość krwi, dlatego u osoby żywej waży nawet około 2 kilogramy. Wątroba dzieli się na cztery płaty: prawy, lewy, czworoboczny i ogoniasty.
Wątroba ma dwie powierzchnie: powierzchnię przeponową i powierzchnię trzewną. Na powierzchni przeponowej obserwuje się wycisk sercowy oraz bruzdy przeponowe i żebrowe. Dodatkowo widać wcięcie więzadła obłego oraz wcięcie pęcherzyka żółciowego. Na powierzchni trzewnej znajduje się bruzda strzałkowa lewa, w której leży więzadło żylne oraz więzadło obłe. Natomiast w bruździe strzałkowej prawej występuje żyła główna góra oraz pęcherzyk żółciowy. W szczelinie między płatem czworobocznym a ogoniastym występuje wnęka wątroby, do której wchodzi żyła wrotna, tętnica wątrobowa właściwa, splot nerwowy. Wychodzi z niej przewód wątrobowy wspólny oraz naczynia chłonne. Na powierzchni trzewnej wyróżnia się wyciski narządów takich jak: przełyk, żołądek, odźwiernik, dwunastnica, okrężnica, nerka prawa, nadnercze prawe.
Wątroba posiada własne segmenty naczyniowe, które wyznaczają granice cięcia chirurga podczas resekcji. Wyróżnia się część główną prawą i lewą, które przedziela żyła główna dolna. Każda z tych części dzieli się na cztery mniejsze.
Wątroba jest pokryta błoną surowiczą, czyli otrzewną we wszystkich miejscach z wyjątkiem pola nagiego. Znajduje się ono w części tylnej powierzchni przeponowej. Dodatkowo brak powłoki surowiczej mają: wrota wątroby, dół pęcherzyka żółciowego, szczelina więzadła obłego i więzadła żylnego, bruzda żyły głównej górnej. Otrzewna wytwarza więzadła takie jak: więzadło wieńcowe wątroby, więzadło trójkątne lewe, więzadło trójkątne prawe, więzadło wątrobowo-przeponowe, więzadło sierpowate, więzadło wątrobowo-nerkowe, więzadło obłe wątroby, sieć mniejsza. Sieć mniejsza wytwarza: więzadło wątrobowo-dwunastnicze, więzadło wątrobowo-przełykowe, więzadło wątrobowo-żołądkowe.
Wątroba składa się ze zrazików, których kształt jest bardzo zróżnicowany. Do każdego zraziła dochodzą oddzielne tętnice i żyły z tętnic i żył międzyzrazikowych. Zrazik anatomiczny jest ograniczony pasmami tkanki łącznej. Komórki wątroby zawierają jedno lub dwa jądra oraz liczne mitochondria. Przylegają one do beleczek, które tworzą większe skupiska. Między beleczkami przebiegają kanaliki żółciowe.
Drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe rozpoczynają się kanalikami żółciowymi włosowatymi, które łączą się w przewodziki międzyzrazikowe. Te tworzą przewodziki żółciowe i wytwarzają przewód wątrobowy prawy i lewy. W obrębie wnęki łączą się one w przewód wątrobowy wspólny
Przewód żółciowy wspólnypowstaje z połączenia przewodu pęcherzykowego i przewodu wątrobowego wspólnego. Odprowadza on żółć z dwóch narządów do dwunastnicy. Uchodzi na brodawce większej dwunastnicy wraz z przewodem trzustkowym. Przewód żółciowy wspólny dzieli się na cztery odcinki: część naddwunastniczy, część zadwunastniczy, część trzustkową oraz część śródścienną. U swojego końca tworzy on bańkę wątrobowo-trzustkową.
Pęcherzyk żółciowy to narząd, w którym magazynowana jest żółć. To z niego odpływa ona do jelita podczas spożywania posiłków. Pęcherzyk żółciowy leży w dole pęcherzyka żółciowego, między płatem prawym a czworobocznym na powierzchni trzewnej wątroby.
Pęcherzyk składa się z trzech części: dna, trzonu i szyjki. Otrzewna pokrywa pęcherzyk od strony, która nie przylega po dołu pęcherzyka żółciowego. Narząd sąsiaduje z częścią odźwiernikową żołądka oraz częścią górną dwunastnicy. Jego ściana składa się z błony śluzowej i błony mięśniowej. Z pęcherzyka żółciowego prowadzi przewód pęcherzykowy, który łączy się z przewodem wątrobowym wspólnym w przewód żółciowy wspólny. Przewód pęcherzyka wytwarza fałd spiralny w swojej błonie śluzowej. Jego błona mięśniowa wytwarza mięsie zwieracz przewodu żółciowego oraz mięsień zwieracz bańki wątrobowo-trzustkowej.
Trzustka jest kolejnym gruczołem, który ma związek z układem pokarmowym. Pod względem budowy przypomina on gruczoły ślinowe. Jest położony w jamie brzusznej, w jej górnej części poprzecznie. Znajduje się do przodu od kręgosłupa oraz ku tyłowi od żołądka. Między śledzioną a pętlą dwunastnicy. W stosunku do kośćca jest to wysokość I lub II kręgu lędźwiowego.
Trzustka jest zbudowana z głowy, trzonu i ogona. Miedzy głową a trzonem wyróżnia się zwężony odcinek zwany cieśnią. Często z głowy trzustki odchodzi wyrostek haczykowaty oraz występuje tam wcięcie trzustki. Trzon ma trzy powierzchnie: przednią, tylną i dolną. Odróżniamy tam brzegi: przedni, górny, dolny. Z przodu wynosi się guz sieciowy ku górze. W ogonie widać bruzdę dla tętnicy i żyły śledzionowej. Trzustka jest położona wewnątrzotrzewnowo. Graniczy z narządami takimi jak: odźwiernik, dwunastnica, pętle jelita cienkiego, przepona, nadnercze lewe, nerka lewa, śledziona.
Z ogona wychodzi przewód trzustkowy, który uchodzi na dnie bańki wątrobowo-trzustkowej w brodawce większej dwunastnicy. Natomiast przewód trzustkowy dodatkowy wychodzi z wyrostka haczykowatego i uchodzi na brodawce mniejszej dwunastnicy.
Gruczoł składa się z komórek śródpęcherzykowych, które wytwarzają sok trzustkowy. Dodatkowo w komórkach A wysp Langerhausa wytwarzany jestglukagon, a w komórkach B - insulina.