Wg K. Kotłowskiego pedagogika wywodzi się z filozofii. Naukowiec usiłujący wyzwolić się od wpływów filozofii w swoich badaniach z reguły popada nieświadomie w zależność od innej filozofii.
W badaniach należy brać pod uwagę nie tyle jakąś wyodrębnioną szkołę filozoficzną naszej cywilizacji.
Pedagogika filozoficzna musi pozostawać w ścisłym związku z pedagogiczną empirią, wtedy można liczyć na osiągnięcie sukcesów wychowawczych.
Istotą wychowania jest dążenie do osiągnięcia jakichś wartości dla społeczeństwa i/lub dla jednostki.
Wychowawca powinien znać nie tylko cel, ale strukturę oraz hierarchię wartości.
Wychowanie człowieka jest procesem jego integracji wokół wartości z zachowaniem pewnych prawidłowości (wyznaczają one fazy rozwoju psychofizycznego i naturę wartości i ich hierarchię.
Wg Kotłowskiego:
Wychowanie – należy do jednego z najbardziej złożonych działań człowieka, jakim jest jego oddziaływanie na drugą ludzką świadomość w celach wychowawczych.
Działalność wychowawcza – takie działanie, mające na celu rozwój osobowości dziecka przez włączenie go w służbę uznawanych przez społeczeństwo wartości.
Aktem pedagogicznym – jest każda świadoma czynność człowieka, która zorientowana jest na jakiś cel wychowawczy. Akt ten dzięki swojej normatywności jest czymś dynamicznym.
W strukturze aktu zawarte są następujące działania wychowawcy:
Analiza istniejącej sytuacji wychowawczej.
Refleksja nad sytuacją pod kątem określonego celu wychowawczego.
Obmyślenie sposobu postępowania prowadzącego do osiągnięcia postawionego celu.
Sam czyn wychowawczy, mający na celu wywołanie pożądanych zmian w psychice wychowanka, czyli wytworzenie nowej sytuacji wychowawczej.
Ciąg powiązanych ze sobą i ukierunkowanych za jakiś cel wychowawczy aktów pedagogicznych składa się na działanie czy oddziaływanie pedagogiczne, w trakcie którego pojedynczy lub zespołowy obiekt tych oddziaływań doświadcza w swojej świadomości określonych bodźców, wpływających na jego postępowanie.Współdziałanie świadomości przedmiotu i podmiotu dla osiągnięcia wyznaczonego celu pedagogicznego nazywa Kotłowski procesem wychowawczym lub pedagogicznym.
Efektem pojedynczych aktów lub procesów wychowawczych są fakty pedagogiczne, na które składają się:
pożądane stany świadomości wychowanka
oparte na nich działania wychowanków
nowe sytuacje wychowawczego
W procesie tym występują po obu stronach świadome podmioty, mające wolność wyboru postępowania i nie zawsze są skłonne do podporządkowania się woli jednej ze stron (najczęściej wychowawcy).
Pedagog ma małą możliwość wywoływania pożądanych zmian w świadomości wychowanka z tego powodu, iż nie dysponuje środkami pozwalającymi na kontrolę ich przebiegu.
Oddziaływania intuicyjne – są podświadomym syntetyzowaniem znanych sposobów wychowawczych lub też naśladowaniem jednego z nich, w wyniku często długich lat praktyki, obserwacji i kumulacji doświadczeń.
Cele wychowania:
Nie powinny być formułowane w sposób ostry i wyraźny; nie są one w stanie uwzględnić odmiennych warunków ich stosowania ze względu na poszczególne środowiska życia i psychiczne właściwości dzieci oraz samych wychowawców.
Nie podlegają też kryteriom prawdy i fałszu, gdyż są zestawem norm postępowania, czyli powinności, które powinny się zrealizować w świadomości wychowanka.
Są one zadaniami do realizacji, które można waloryzować w kategoriach ich adekwatności do określonej ideologii, filozofii wartości, czy ich zgodności z warunkami społecznymi w jakich mają być realizowane.
Wychowawca dążąc do określonych celów wychowawczych doświadcza trzech sfer swojej działalności pedagogicznej:
Sfery faktów, w której przyjmuje rolę badacza rzeczywistości wychowawczej m. in. Stan rozwoju psychofizycznego dziecka i jego środowiska wychowawczego, program wychowania i kształcenia itp.
Sfery powinności (norm, ideałów, modeli wychowawczych), a więc dedukowanie norm moralnych z określonej ideologii i ich uzasadnianie.
Sfery prakseologii pedagogicznej, czyli zasad i metod działania jest swoistego rodzaju pomostem prowadzącym od tego co jest, do tego, co powinno być.
Wychowanie nie jest wszechmocne w żadnej ze sfer rozwoju dziecka (umysłowego, estetycznego, fizycznego, moralnego).Nie da się nawet najbardziej obdarzonej talentami istocie osiągnąć możliwych i pożądanych sukcesów bez odpowiedniego wychowania i kształcenia.
Dziecko najlepiej rozwija się w umiarkowanym klimacie pedagogicznym. Zaspokajanie wszystkich jego kaprysów jest tak samo szkodliwe dla jego moralnego kształtowania się, jak i pozbawienie wszystkich przyjemności. Zbyt wielkie wymagania demoralizują je w tym stopniu, co zbyt małe, lecz nieco inaczej.
Podsumowanie:
K. Kotłowski - kontrowersyjna postać w naukach o wychowaniu w okresie PRL.
Pozwala aby istniały inne nauki, różne koncepcje pedagogiczne, gdyż nie ma jednej prawdy pedagogicznej.
Należy wybrać „złoty środek” spośród tych wszystkich nauk.
Pedagogika wywodzi się z filozofii; należy brać pod uwagę cały dorobek filozoficzny naszej cywilizacji.
Są trzy drogi postępowania w stosunku do dziedzictwa myśli pedagogicznej:
Jego przyjęcie i kontynuacja.
Odrzucenie ze względu na niezgodność z marksizmem filozoficznych i ideologicznych założeń.
Przezwyciężenie jego w płaszczyźnie filozofii marksistowskiej.
Istotą wychowania jest dążenie do osiągnięcia wartości.
Wychowanie – integracja wychowanka wokół wartości; zgodne z wartościami.
Wychowanie musi wpływać na osobowość dziecka (intelekt, uczucia, wola).
Wychowanie musi być adekwatne do rozwoju.
Jest pewna określona hierarchia wartości, ale jednocześnie taka sfera zawiązana z indywidualnym, subiektywnym odczuciem.
Nie jest najważniejsze to, czym jest dziecko, ale czym może być i czym być powinno.
Wychowanie nie jest wszechmocne w żadnej ze sfer rozwoju dziecka (umysłowego, estetycznego, fizycznego, moralnego).