WODOLECZNICTWO (hydroterapia) – najstarszy dział fizjoterapii, w którym do celów leczniczych wykorzystuje się wodę. W zabiegach tych wykorzystuje się czynnik termiczny wody, czynnik mechaniczny oraz właściwości fizykochemiczne wody. Wpływ bodźców termicznych zależy od:
Różnicy między temp wody a otoczeniem
Między temp wody a temp ustroju
Termoregulacją człowieka
Czasu zabiegu
Powierzchni ciała, na którą działa bodziec
Właściwości fizycznych wody
Do zabiegów wykorzystuje się wodę zimną lub gorącą. Wyróżniamy zabiegi:
Zimne (8-20°C)
Chłodne (21-27°C)
Letnie (28-33°C)
Ciepłe (34-37°C)
Gorące (38-42°C)
Bodźce o różnej temp wywołują rozszerzenie naczyń krwionośnych na drodze odruchowej w oddalonych symetrycznych obszarach, na które nie działamy wodą. Zjawisko to nazywamy odczynem konsensualnym.
Do czynników mechanicznych zalicza się:
Ciśnienie hydrostatyczne
Wypór hydrostatyczny
Ciśnienie hydrodynamiczne
Działanie fizykochemiczne wody polega na wymianie jonów między skórą a wodą kąpielową w czasie zabiegu. Wymiana ta powoduję zmiany chemiczne w skórze oraz zmiany potencjału elektrycznego skóry. Ułatwia to przenikanie do skóry składników gazowych i mineralnych.
Ogólne działanie zabiegów wodoleczniczych:
Powodują zmiany w narządach, dochodzi do usprawnienia i wzmocnienia
Zwiększają ukrwienie narządów
Zwiększają napięcie mięśni i naczyń krwionośnych
Obniżają ciśnienie krwi
Przywracają zachwianą koordynację sercowo-naczyniową w krążeniu obwodowym
Umożliwiają bardziej ekonomiczną pracę serca
Przywracają równowagę między układem sympatycznym i parasympatycznym (autonomiczny układ nerwowy współczulny i przywspółczulny)
Usprawniają mechanizmy termoregulacji (hartowanie organizmu)
Działają uspokajająco i nasennie (przy zast. Temp 36-37°C)
Działają pobudzająco (temp 39-40°C)
Zmniejszają napięcie mięśni gładkich i działają rozkurczowo
Działają na ośrodkowy układ nerwowy powodując odprężenie fizyczne i psychiczne
Wpływ zabiegu na poszczególne układy:
Skóra - Dochodzi do zmian naczynioruchowych czyli rozszerzenie naczyń, zwiększonego przepływu krwi przez naczynia, otwarcia włośniczek skóry, polepszenia odżywienia skóry.
Układ krążenia – w kąpieli ciepłej czynność serca przyspiesza się, zwiększa się objętość wyrzutowa i pojemność minutowa serca. Spada ciśnienie krwi.
Układ oddechowy – ciepła woda przyspiesza oddech oraz zwiększa wentylacje płuc. Zimna woda spłyca oddech i wywołuje nieregularność oddechu.
Przemiana materii – ciepło wywołuje zwiększenie przemiany materii. W chłodnej wodzie przemiana węglowodanowa i tłuszczowa przyspiesza się. Przy stosowaniu ciepłej wody przemiana materii również zwiększa się i następuje utrata chlorku sodu (wydalana z potem).
Układ moczowy – w kąpieli ciepłej wydalanie moczu zwiększa się a w gorącej zmniejsza się. Przy zastosowaniu zimna zwiększa się wydzielnicza funkcja nerek, może spowodować białkomocz i krwinko mocz. Wpływa na układ hormonalny pobudzając pracę kory nadnercze i przysadki mózgowej; zwiększa się poziom adrenaliny, histaminy, hormonu TSH (nadczynność tarczycy, hormon produkowany w przysadce mózgowej), tyroksyny, zwiększa się wydzielanie kortykosterydów; w ciepłej kąpieli zwiększa się poziom wydzielanej acetylocholiny (przekaźnik nerwowy).
Układ pokarmowy – ciepłe kąpiele zmniejszają łaknienie. W zimnej zwiększa się wydzielanie soku żołądkowego i przyspieszają się ruchy robaczkowe.
Układ nerwowy – krótkotrwałe kąpiele ciepłe pobudzają. Długie hamują ośrodkowy układ nerwowy, zmniejszają napięcie mięśniowe, działają uspokajająco, nasennie i przeciwbólowo. Zimne kąpiele pobudzają, poprawiają samopoczucie i zwiększają napięcie mięśniowe.
RODZAJE ZABIEGÓW WODOLECZNICZYCH:
Kąpiele całkowite
Kąpiel zimna – stosuje się w temp 8-20°C, a w kąpieli chłodnej temp 20-27°C. wykorzystuje się do nich wannę lub basen i w ich trakcie zaleca się wykonywanie intensywnej gimnastyki pobudzającej układ krążenia. Czas trwania kąpieli 3-5 min (chłodna do 15 min). dochodzi do przyspieszenia przemiany materii (terapia otyłości) oraz do stymulacji układu immunologicznego. Pobudza ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy. Przeciwwskazaniem jest niewydolność krążenia, uszkodzenie serca, zaawansowana miażdżyca tętnic, uszkodzenia narządów szczególnie nerek, destabilizacja i uszkodzenie układu nerwowego.
Kąpiel letnia – temp 28-33°C. czas 10-20 min. stabilizuje autonomiczny układ nerwowy, zmniejsza nadpobudliwość psychiczną (np. nerwica), normalizuje ciśnienie tętnicze.
Kąpiel ciepła – temp 34-37°C. czas 10-30 min. działa rozluźniająco i stabilizująco na psychikę, przeciwbólowo i nasennie. Kąpiel ta z wykorzystaniem wód mineralnych jest zalecana w chorobach skóry.
Kąpiel gorąca – temp 37-42°C. czas 10-20 min. działa uspokajająco, rozszerza naczynia krwionośne, obniża ciśnienie.
Kąpiel kinezyterapeutyczna – temp 34-37°C. zabieg ten odbywa się w specjalnych wannach lub basenach, w których pacjent wykonuje ćwiczenia. Kąpiel ta powoduje rozszerzenie naczyń powierzchownych i zmniejszenie napięcia mięśni. Wskazaniem do zabiegu są wady postawy, choroby układu nerwowego, choroby ortopedyczne zwłaszcza wymagające rehabilitacji pooperacyjnej i pourazowej.
Kąpiel o temperaturze wzrastającej – dotyczą kończyn dolnych lub górnych. Zabieg wykonywany jest w specjalnych wanienkach, w których temp wzrasta co 2-3 min od 35-42°C. Czas 10-15 min. wskazania: nadciśnienie tętnicze oraz w terapii infekcji dróg oddechowych.
Kąpiel parowa całkowita – stanowi alternatywę dla sauny fińskiej. Do specjalnego pomieszczenia doprowadzana jest para wodna, wywołująca temp 40-45°C. Zabieg trwa 20-30 min. Pacjent wchodząc na stopnie poddawany jest działaniu wyższej temp. wykonanie masażu ciała lub smaganie kitkami pobudza krążenie. Kąpiel wpływa pobudzająco na układ krążenia oraz immunologiczny. Przeciwwskazania to niewydolność krążenia, uszkodzenia serca.
Łaźnia parowa szafkowa – zabieg wykonuje się w drewnianej komorze, w której siedzi pacjent. Jego głowa powinna być poza pomieszczeniem. Temp pary wodnej dochodzi do 50°C. czas trwania 15-20 min. zabieg powoduje odciążenie układu stawowo-kostnego, stymuluje przemianę materii, wspomaga redukcję masy ciała. Przeciwwskazania to choroby układu krążenia, zaostrzenia choroby reumatycznej, tendencja do krwawień.
Kąpiel wirowa – wykorzystuję się temp 32-40°C oraz ciśnienie hydrodynamiczne ruchu wirowego wody. Trwa 15-20 min. Powoduję poprawę krążenia, zmniejsza odczuwanie bólu oraz stymulacją procesów regeneracyjnych po zabiegach i urazach.
Pół kąpiele – są to kąpiele dolnej połowy ciała. Niepełne zanurzenie pozwala na intensywniejszą stymulacją cieplną.
Pół kąpiel ciepła – temp początkowa wynosi 32-34°C. Zabieg trwa 5 min, w czasie którego dolewana jest zimna woda o temp ok. 4-5°C. Zabieg kończy się intensywnym wycieraniem ręcznikiem. Zabieg ten może być połączony z intensywnym szczotkowaniem skóry w celu pobudzenia lokalnego krążenia. Zabieg ma na celu stabilizację psychiki oraz autonomicznego układu nerwowego. Można ją stosować w niektórych chorobach skóry i nerwobólach.
Pół kąpiel gorąca – temp 38-42°C. Czas 10-15 min. Wymaga dobrego stanu zdrowia. Stosuje się go głównie w celu poprawy zdolności do wysiłku fizycznego, przyspieszenia regeneracji po wysiłku, chorobach narządu ruchu. Przeciwwskazaniami są ogólna zła kondycja i starszy wiek.
Natryski – jest to zabieg, w którym czynnik leczniczy stanowi uderzający w ciało strumień wody. Jest to zabieg silnie bodźcowy, który powoduje:
Stymulację układu krążenia
Stabilizację ośrodkowego układu nerwowego
Podniesienie odporności
Wspomaga terapie przewlekłych chorób infekcyjnych oraz chorobę reumatyczną
Przeciwwskazania :
Znaczne uszkodzenie układu krążenia
Zaawansowany wiek
Natryski możemy podzielić w zależności od zastosowanej temp: zimne, ciepłe, gorące i o zmiennej temperaturze.
Możemy podzielić również w zależności od ciśnienia: nisko, średnio i wysoko ciśnieniowe.
Natrysk ruchomy – wykorzystuje się ukształtowany strumień wody działający na odpowiednie części ciała w odległości 3-4m od katedry natryskowej.
Natrysk biczowy – strumień wody może mieć zmienną temp lub stałą o wartości 21-27°C. Jest skupiony odpowiednią nasadką węża. Strumień wody ma znaczne ciśnienie co powoduję silne pobudzenie układu krążenia, autonomicznego układu nerwowego, ukrwienie mięśni i stawów.
Natrysk szkocki – jest odmiana natrysku biczowego i stosuje się w nim zmienność temp strumienia wody. Strumień wody o temp 38-42°C stosuje się30-60s. natomiast wody zimnej o temp 10-15°C przez kilka sekund. Zmienność ta wpływa korzystnie na układ naczyniowy, pobudza metabolizm i stabilizuje ośrodkowy układ nerwowy.
Natrysk nitkowaty – jego zadaniem jest stymulacja skóry i powierzchownych naczyń, czemu służy nasadka węża o średnicy 0,5mm, dająca wysokie ciśnienie.
Natrysk wachlarzowy – umożliwia go specjalna nasadka węża ale jest mniej bodźcowy niż nitkowaty.
Natrysk deszczowy (spadowy) – stosuje się w nim naprzemiennie wodę o temp 38-42°C, w ciągu 20-40 sekund oraz zimną o temp 8-20°C w czasie do 5 sekund. Zabieg kończymy strumieniem zimnej wody.
Natrysk płaszczowy – jest on w kształcie komory, otoczonej przewodami wodnymi i umieszczonymi w nich dyszami. W trakcie zabiegu można zmieniać temperaturę oraz energię strumienia wody.
Natrysk parowy – strumień wody zastąpiony jest strumieniem pary wodnej o temp 38-45°C.
Natrysk podwodny (zw. Masażem podwodnym) – pacjent leży w wannie, w wodzie o temp 35-38°C a masaż uzyskuje się za pomocą urządzenia pozwalającego uzyskać strumień wody (bicz). Jego temp może być wyższa niż temp wody w wannie (do 50°C). największy stopień pobudzenia występuje, gdy strumień wody działa pod kątem prostym. W trakcie zabiegu należy kontrolować stopień napięcia masowanych mięśni (powinno się wzmagać). Służy temu stopniowe zwiększenie ciśnienia strumienia wody. Natrysk ten stosuje się w chorobach narządu ruchu, nerwobólach, zwiększa ukrwienie stawów, poprawia funkcje narządu ruchu, usprawnia przepływ żylno-chłonny. Przeciwwskazaniem jest nadciśnienie tętnicze, miażdżyca tętnic, zagrożenie krwawieniami narządowymi, choroba wieńcowa serca.
Im bodźce w natryskach są silniejsze tym większa konieczność nadzoru lekarza lub fizjoterapeuty.