Analiza ekonomiczna

Analiza ekonomiczna – odnosi się do metody badania naukowego, która polega na rozłożeniu badanego przedmiotu lub zjawiska na części składowe w celu wykrycia składników przyczyniających się do kształtowania danego przedmiotu lub zjawiska.

Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa to zespół czynności badawczych dotyczących wyników rzeczowych i finansowych w tej działalności, stanu ekonomicznego i pozycji na rynku oraz organizacji procesów i metod działania.

Celem analizy ekonomicznej jest przygotowanie odpowiednich informacji stanowiących podstawę do podejmowania decyzji gospodarczych. Analiza ekonomiczna zapoznaje z występującymi faktami i zjawiskami oraz ustala przyczyny tych zjawisk. Służy także do oceny skutków działalności ekonomicznej (efekty).

Analiza ekonomiczna obejmuje wszystkie zjawiska gospodarcze w obrębie przedsiębiorstwa i w jego otoczeniu, a ich badania polegają na:

- podziale zjawisk na elementy składowe,

- określeniu zależności przyczynowo-skutkowych między badanymi elementami

- wyprowadzenie wniosków uogólniających.

Rodzaje analizy ekonomicznej:

1. Z punktu widzenia przedmiotowego:

a) analiza makroekonomiczna – obejmuje badania: ocenę wielkości ekonomicznych zagregowanych, a więc ujmowanych dla całej gospodarki narodowej, np. PKB i pochodne, stopa bezrobocia, inflacja, saldo na rachunku obrotów handlowych. Analiza ta może przynieść wiele informacji przydatnych przedsiębiorstwu tj. ogólne trendy wzrostu, poziom niektórych wskaźników (np. stopy zwrotu), co pozwala stawiać hipotezy dotyczące rozwoju kraju i konsumpcji grupy produktów z kręgu zainteresowania przedsiębiorstwa.

b) analiza mikroekonomiczna – dotyczy badania i oceny działalności takich podmiotów gospodarczych jak przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe, czy pojedyncze osoby fizyczne. Analizy problemowe dotyczą produktów wydajności pracy, kosztów, obrotowości aktywów i tym podobne.

c) analiza finansowa – zajmuje się głównie wielkościami ekonomicznymi w ujęciu pieniężnym. Obejmuje ono głownie stan finansowy przedsiębiorstwa ustalony na określony moment – dzień (statyczne ujęcie). Wyniki finansowe przedsiębiorstwa ustalane narastająco za pewien okres (dynamiczne ujęcie)

d) analiza techniczno-ekonomiczna – jest oparta na badaniu wielkości ekonomicznych w wyrażeniu rzeczowym i osobowym i koncentruje się na ocenie poszczególnych odcinków działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

2. Przeznaczenie analiz:

a) analiza zewnętrzna – przeprowadzana jest z reguły przez banki, inwestorów, dostawców, media, itp. W oparciu o publikowane sprawozdania finansowe, przy wykorzystaniu ogólnych informacji o branży i występującej tam koniunkturze. Zakres informacyjny jest tu ograniczony do wymienionych sprawozdań i może nie pozwalać na pełną ocenę firmy. Do analizy zewnętrznej wykorzystywana jest zazwyczaj analiza wskaźnikowa, rentowności, płynności, zaburzeń.

b) analiza wewnętrzna – przeprowadzana przez samo przedsiębiorstwo dla potrzeb bieżącego-strategicznego zarządzania. Opiera się ona nie tylko na sprawozdawczości finansowej, ale również na szczegółowych danych ewidencji księgowej (księgowość zarządcza, rachunek kosztów, statystyki zakładowej i planach). Analiza wewnętrzna ma na celu uogólnienie informacji, poszukiwanie prawdziwego obrazu firmy, ocenę informacji, podjęcie decyzji wynikających z analizy.

3. Czas, którego dotyczą analizy:

a) analiza retrospektywna (historyczna) – zawiera ocenę wyników działań podejmowanych w przeszłości, tworząc tym samym podstawy dla zamierzeń bieżących i przyszłych.

b) analiza bieżąca – to systematyczna ocena przebiegu podejmowanych zadań. Jej bezpośrednim celem jest wykrywanie negatywnych skutków zdarzeń gospodarczych i zakłóceń w realizacji zadań w takim czasie, aby było jeszcze możliwe dokonanie niezbędnych korekt.

c) analiza prospektywna – obejmuje ustalenia i ocenę różnych wariantów rozwiązań przed podjęciem decyzji, przy równoczesnym zastosowaniu rachunku ekonomicznego. Jest ona wykorzystywana do przygotowywania planów gospodarczych, zatem służy wytyczeniu celów i określeniu środków ich realizacji.

4. Zastosowane metody badawcze

a) analiza funkcjonalna – polega na badaniu oddzielnych zjawisk występujących w działalności przedsiębiorstwa, przez osoby lub komórki organizacyjne funkcjonalnie odpowiedzialne za kształtowanie się i rozwój tych zjawisk. Analizę taką przeprowadza wiele osób co skraca czas jej wykonania, ale powoduje również zatarcie wzajemnych oddziaływań i związków występujących pomiędzy poszczególnymi zjawiskami.

b) analiza kompleksowa – przeprowadza się z punktu widzenia powiązań i zależności przyczynowo-skutkowych występujących między zjawiskami gospodarczymi. Dzięki kompleksowemu ujęciu zdarzeń gospodarczych ma ona większą wartość gospodarczą niż analiza funkcjonalna.

c) analiza decyzyjna – sprowadza się do badań wycinkowych grupujących zjawiska gospodarcze wokół zamierzonej lub zrealizowanej decyzji. Służy ona do oceny i weryfikacji ustaleń przyjętych w przeszłości oraz umożliwia racjonalne podejmowanie decyzji dotyczących bieżącego i przeszłego okresu. Wymaga ona umiejętności kojarzenia zjawisk technicznych, organizacyjnych, społecznych i gospodarczych oraz znajomości nowoczesnych technik obliczeniowych.

5. Ze względu na szczegółowość opracowania

a) analiza ogólna – obejmuje całokształt działalności przedsiębiorstwa, oparta jest na wysokiej grupie odpowiednio dobranych wskaźników syntetycznych. Jest ona przydatna głównie do oceny działalności gospodarczej (diagnozy). Natomiast brak w niej badań wzajemnej zależności. Mała zatem jest jej wartość w procesie podejmowania decyzji.

b)analiza szczegółowa – polega na badaniu określonego odcinka działalności względnie określonego problemu w sposób szczegółowy, oparty na szerokim zakresie informacji i wskaźników umożliwiających uchwycenie zależności przyczynowo-skutkowych między badanymi zjawiskami. Jest pracochłonna, lecz w wielu przypadkach stanowi podstawę działań naprawczych przedsiębiorstwa.

Rodzaje metod analizy ekonomicznej

1. Ze względu na etap analizy:

a) analiza wstępna (porównawcza)

b) analiza pogłębiona (przyczynowa)

2. Ze względu na kierunek badań

a) analiza dedukcyjna

b) analiza indukcyjna

3. Ze względu na rodzaj analizowanych danych

a) metody jakościowe

b) metody ilościowe

* metody deterministyczne

* metody stochastyczne

- metody taksonomiczne

- metody dyskryminacyjne

- metody statystyczne

- metody ekonometryczne

Etapy badań analitycznych:

1. Dokonanie wyboru obiektu badań i celu badań.

2. Opracowanie kryterium oceny badanego zjawiska lub okresu.

3. Określenie miary odniesienia do wyliczanych parametrów zjawiska lub procesu.

4. Dobór i weryfikacja danych źródłowych.

5. Określenie odchyleń stanów rzeczywistych od postulowanych (analiza porównawcza).

6. Ustalenie przyczyn odchyleń oraz ich wpływu na efekty działania.

7. Sformułowanie hipotez i opracowanie modeli.

8. Postawienie diagnozy ekonomicznej.

9. Opracowanie wniosków i decyzji racjonalizujących.

10. Prezentacja wyników badań.

Środki trwałe – rzeczowe składniki majątku trwałego, których okres ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż rok, a ponadto muszą być kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki gospodarczej.

Środki trwałe stanowią podstawowy składnik majątku trwałego i w sposób decydujący wpływają na rozmiary i jakość produkcji, kształtują warunki pracy i jej efekty.

Cechą charakterystyczną środków trwałych jest rzeczowe i wartościowe uczestnictwo w wielu cyklach produkcyjnych, bez widocznej zmiany swojej pierwotnej postaci oraz przenoszenie swojej wartości na nowo wytworzone wyroby.

Cel analizy środków trwałych:

Głównym celem jest ocena efektywności gospodarowania tym składnikiem majątkowym i jego wpływ na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa.

Klasyfikacja środków trwałych:

1. Funkcje pełnione w procesie produkcyjnym:

- środki trwałe produkcyjne

- środki trwałe nieprodukcyjne

2. Uczestnictwo w procesie produkcyjnym

- śt bezpośrednio produkcyjne

- śt pośrednio produkcyjne

3. Stopień gotowości produkcyjnej

- zainstalowane (gotowe do pracy)

- niezainstalowane (nie gotowe do pracy)

4. Stopień wykorzystania

- śt czynne

- śt czasowo nieczynne

- śt trwale nieczynne

5. Forma prawna – tytuł posiadania

- własne

- obce

Etapy analizy środków trwałych:

1. Analiza stanu i produktywności środków trwałych. Analizę ogólnego stanu majątku trwałego przeprowadza się na podstawie oceny odpowiednich pozycji w bilansie przedsiębiorstwa. Do tego celu wykorzystuje się analizę porównawczą wartości majątku w kolejnych okresach historycznych. Ustala się w ten sposób dynamikę zmian oraz trend.

2. Analiza produktywności – ocena efektywności środków trwałych z punktu widzenia porównania efektów do nakładów.

* Ogólny wskaźnik efektywności = efekty ekonomiczne / nakłady

* Globalny wskaźnik produktywności środka trwałego – informuje o efektywności wszystkich śt w przedsiębiorstwie

WPG = wartość produkcji / średnia wartość ogółu śt

* Ogólny wskaźnik produktywności śt charakteryzuje efektywność śt produkcyjnych

WPOG = wartość produkcji / średnia wartość produkcji śt

* Cząstkowy wskaźnik produktywności obrazuje efektywność grupy śt, która stanowi właściwe wyposażenie techniczne (śt bezpośrednio produkcyjne)

WCZ = wartość produkcji / wartość śt bezpośrednio produkcyjnych

* Wskaźnik produktywności przyrostowych

WPP = przyrost produkcji / przyrost wartości śt

3. Analiza struktury majątku trwałego i zmian jego składników

Struktura środków trwałych jest uzależniona od następujących czynników:

- rodzaj działalności przedsiębiorstwa

- wielkość przedsiębiorstwa

- stosowna technologia wytwarzania

- poziom konkurencji

- rodzaj produkowanych wyrobów i świadczonych usług

- sytuacja finansowa przedsiębiorstwa

* Wskaźnik likwidacji środków trwałych- informuje o tempie wycofywania z eksploatacji zużytych lub starych obiektów

Wl = wartość brutto środków trwałych zlikwidowanych / wartość brutto środków trwałych na początku roku * 100 % (całość)

* wskaźnik odnowienia - charakteryzuje zmiany jakościowe jakie zachodzą w majątku trwałym pod wpływem działalności inwestycyjnej

WO = wartość brutto środków trwałych uzyskanych z inwestycji / wartość brutto środków trwałych na początku roku * 100 % (całość)

* wskaźnik umorzenia środków trwałych pozwala ocenić zużycie środków trwałych na podstawie porównania ich umorzenia z wartością początkową

Wu = wartość środków trwałych umorzonych na koniec danego okresu / wartość środków trwałych na koniec okresów * 100 % (całość)

* Wskaźnik reprodukcji 1 = wartość środków trwałych z inwestycji + koszty remontów kapitalnych / amortyzacja * 100 %

* wskaźnik reprodukcji 2 = wartość brutto środków trwałych z inwestycji / wartość brutto środków trwałych zlikwidowanych

4. Analiza postępu technicznego:

* Wskaźnik technicznego uzbrojenia pracy - pokazuje jaka wartość środków trwałych przypada na jednostkę pracy żywej.

WTUP = wartość środków trwałych / zasób pracy żywej

* wskaźnik energetyczne uzbrojenie pracy = moc zainstalowanych urządzeń lub zużycie energii / nakłady pracy żywej

* wskaźnik automatyzacji = suma czasu robót z cyklem automatycznym / suma czasu wszystkich wyrobów * 100 % (całość)

5. Analiza wykorzystania produkcyjnych środków trwałych:

* wskaźnik gotowości produkcyjnej środków trwałych = przeciętna liczba maszyn zainstalowanych / przeciętna liczba maszyn posiadanych * 100 % (całość)

* wskaźnik sprawności produkcyjnej środków trwałych = liczba maszyn czynnych /liczba maszyn posiadanych * 100 % (całość)

* wskaźnik zaangażowania produkcyjnego środków trwałych = przeciętna liczba maszyn czynnych na najliczniejszej zmianie/ przeciętna liczba maszyn zainstalowanych * 100 % (całość)

Sposoby wykorzystania produkcyjnych środków trwałych:

* metoda intensywnego wykorzystania środków trwałych - polega na zwiększaniu produkcji środków trwałych w jednostce czasu ich pracy, czyli wzroście wydajności. Czynnikami umożliwiającymi zwiększania intensywnego wykorzystania są:

- modyfikacja parametrów funkcjonowania maszyn i urządzeń,

- zmiany w zakresie budowy maszyn,

- eliminowanie braków materiałowych.

wskaźnik intensywnego wykorzystania środków trwałych = rzeczywista wydajność pracy maszyn / potencjalna wydajność pracy maszyn * 100 % (całość)

* metoda ekstensywnego wykorzystania środków trwałych – polega na wydłużaniu czasu ich uczestnictwa w procesie wytwórczym. Pełniejsze ekstensywne wykorzystanie parku maszynowego polega na skracaniu produkcyjnych i uzasadnionych przerw w pracy, a przede wszystkim na likwidacji przestojów niepożądanych. Przestoje niepożądane powstają z przyczyn organizacyjno-technicznych tj.:

- niska dyscyplina pracy,

- braki materiałowe,

- wstrzymanie dostaw energii,

- przeglądy konserwacji remontów,

- nieterminowe dostawy półproduktów surowców, materiałów,

- awarie, uszkodzenia maszyn i nieplanowane remonty,

- absencja pracowników,

- brak zleceń produkcyjnych

* wskaźnik ekstensywnego wykorzystania środków trwałych = liczba godzin rzeczywiście przepracowanych przez maszyny/ nominalny czas pracy maszyn * 100 % (całość)

wskaźnik zintegrowanego wykorzystania środków trwałych - wskaźnik ten określa wypadkowy skutek stosowania podejścia ekstensywnego i intensywnego. Jego maksymalny poziom może wynosić 100 co oznacza maksymalne wykorzystanie parku maszynowego (brak rezerw produkcyjnych)

WZWŚT = wskaźnik intensywny * wskaźnik ekstensywny / 100

wskaźnik przestoju = łączny czas przestoju / nominalny czas pracy maszyn * 100 % (całość)

Przyczyny przestojów:
- przeglądy, konserwacje i remonty
- nieterminowe lub niekompletne dostawy półproduktów, materiałów itp.
- awarie, uszkodzenia maszyn i nieplanowane remonty
- zakłócenia w organizacji procesu produkcyjnego
- absencja pracowników
- brak zleceń produkcyjnych

6. Analiza wpływu gospodarowania środkami trwałymi na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa
* wskaźnik pokrycia przyrostu produkcji przyrostem środków trwałych

= przyrost procentowy wielkości produkcji/ przyrost procentowy środków trwałych
Określa o ile procent wzrosła produkcja jeżeli środki trwałe zmieniły się o jednostkę (o jeden procent)

* rentowność środków trwałych
= (wynik finansowy / koszty eksploatacji środków trwałych) * 100%
= (wynik finansowy / wartość środków trwałych ) * 100%
Rentowność to odmiana wskaźnika efektywności, w której efekty ujęte są jako wynik finansowy. Z tego powodu rentowność ma charakter wskaźnika syntetycznego (na jej poziom ma wpływ szereg zmiennych)

Pierwsza odmiana wskaźnika jest to efektywność kosztowa. Przy czym koszty eksploatacyjne mają w dominującej części charakter stały

* maksymalne rezerwy wzrostu produkcji tkwiące w środkach trwałych
= (wielkość produkcji / wskaźnik integralny ) * (100- wskaźnik integralny)

Nierówność optymalizacyjna
Przyrost zatrudnienia < przyrost środków trwałych < przyrost produkcji < przyrost wyniku finansowego

Wyższa dynamika zmian środków trwałych od zatrudnienia jest rezultatem postępu technicznego w wyniku którego następuje zastępowanie pracy żywej przez pracę uprzedmiotowioną. Dokonuje się to w taki sposób aby przyczynić się do szybszego wzrostu produkcji. Wyższa dynamika produkcji w stosunku do wzrostu środków trwałych wynika z postępu organizacyjnego, którego efektem jest wzrost produktywności środków trwałych. Wyższa dynamika wyniku finansowego w stosunku do produkcji stanowi efekt korzyści skali uzyskiwanych dzięki obniżeniu jednostkowych kosztów produkcji.

Zasoby pracy żywej i jej wydajność

Celem analizy zasobów pracy żywej jest ocena efektywności gospodarowania zasobami pracy i ich wpływu na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa.

Etapy analizy:
1. Analiza wielkości i struktury zatrudnienia
2. Analiza fluktuacji pracowników i przyczyn wpływających na to zjawisko
3. Analiza wydajności pracy
4. Analiza wynagrodzeń osobowych
5. Ogólna ocena gospodarowania zasobami ludzkimi

Zatrudnienie – liczba osób fizycznych wykonujących w przedsiębiorstwie za odpowiednim wynagrodzeniem pracę podporządkowaną, w wyniku której powstają dobra lub usługi zaspokajające odpłatne potrzeby klientów przedsiębiorstwa. Należy rozróżnić zatrudnienie:

- nominalne - liczba osób zatrudnionych bez względu na czas pracy,

- realne - zatrudnienie przeliczone na liczbę etatów

Analiza dynamiki i struktury zatrudnienia
Analiza ta ma na celu ustalenie zmian występujących w liczebności i strukturze załogi pracowniczej w odniesieniu do zmian produkcji, wyniku finansowego i postępu technicznego.

Analiza dynamiki polega na określeniu stopnia wzrostu lub spadku ogólnej liczby pracowników oraz ich grup i podgrup w danym okresie. Punktem odniesienia są okresy poprzednie

Analiza struktury zatrudnienia polega na ustaleniu udziału poszczególnych grup pracowników w ich ogólnej liczbie. Zmiany w strukturze mogą posiadać duże znaczenie dla kosztów zatrudnienia, dla realizacji celów operacyjnych itp.

Klasyfikacje zasobów siły roboczej w przedsiębiorstwie
1. Wg rodzajów działalności
- pracownicy grupy przemysłowej
- pracownicy grupy nieprzemysłowej
2. Wg charakteru czynności wykonywanych przez pracowników
- pracownicy na stanowiskach produkcyjnych
* bezpośrednio produkcyjni
* pośrednio produkcyjni
- pracownicy na stanowiskach nieprodukcyjnych
* pracownicy administracyjni i gospodarczy
* pracownicy pełniący funkcję kierowniczą
* pracownicy techniczni
3. Wg poziomu kwalifikacji zawodowych
- robotnicy wykwalifikowani
- robotnicy przyuczeni do pracy
- robotnicy niewykwalifikowani
- robotnicy kierowniczy
- specjaliści
4. Wg poziomu wykształcenia
5. Wg stażu pracy zawodowej
6. Wg płci
7. Wg wieku

Determinanty struktury zatrudnienia
- dynamika i rozwój branży w której działa przedsiębiorstwo
- nowoczesność wykorzystanych technologii wpływających na charakter prac, pracochłonność i wydajność
- dostępność kadr i poziom kosztów osobowych
- polityka państwa propagująca np. zatrudnienie lokalnej siły roboczej, osób niepełnosprawnych itp.

Wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia

Wskaźnik średniego stażu pracy

Analiza fluktuacji zatrudnienia
Celem tej analizy jest ustalenie zmian zatrudnienia i ich intensywności oraz rozpoznanie przyczyn i ujemnych skutków dla przedsiębiorstwa.

Wskaźnik przyjęć pracowników

Wskaźnik zwolnień

Wskaźnik niepożądanych zwolnień pracowników

Najważniejsze przyczyni niepożądanych zwolnień:
- niższe wynagrodzenia niż w innych przedsiębiorstwach
- niezadawalające warunki BHP
- niski poziom organizacji w pracy
- małe możliwości awansu i niskie możliwości podnoszenia kwalifikacji
- nieodpowiedni stosunki międzyludzkie (mobing)
- niski poziom świadczeń socjalnych
- naruszenie dyscypliny pracy