Materiały do wykładów z przedmiotu „Bezpieczeństwo i eksploatacja urządzeń i instalacji elektrycznych”
Rozdzielnice:
Budowa rozdzielnic niskiego napięcia:
Rozdzielnia składa się z następujących głównych elementów:
Pola zasilające i sprzęgłowe
Pola odbiorcze: rozdzielcze i sterowniczo - napędowe
pola wyłącznikowe - jednej szafie może się mieścić kilka pól w zależności od wielkości (prądu znamionowego ciągłego) wyłącznika,
- pola sterowniczo - napędowe w wykonaniu wtykowym lub stałym,
- pola sterowniczo - napędowe w wykonaniu wysuwnym w postaci kaset,
- pola rozłącznikowe w wykonaniu stałym,
- pola rozłącznikowe w wykonaniu wtykowym w postaci rozłączników z bezpiecznikami,
- pola odbiorcze do dowolnego wyposażenia dla małych odbiorów z aparaturą montowaną na stałe.
Rozdzielnica może być wyposażona w człony wysuwne.
Człony wysuwne - mogą zajmować następujące położenia:
położenie pracy, w którym człon wysuwny jest całkowicie połączony z rozdzielnicą realizując określoną funkcję,
położenie i stan próby, w którym obwody główne członu wysuwnego są otwarte, a obwody pomocnicze połączone i pozwalają na wykonanie prób działania bloku wysuwnego, związanego mechanicznie z rozdzielnicą,
położenia odłączenia, w którym obwody główne i pomocnicze członu wysuwnego są odłączone i istnieje bezpieczna przerwa izolacyjna, choć człon pozostaje mechanicznie związany z rozdzielnicą,
położenie rozdzielenia, w którym człon wysuwny znajduje się na zewnątrz rozdzielnicy, będąc od niej oddzielony mechanicznie i elektrycznie
Człon wysuwny może być usunięty z rozdzielnicy i zastąpiony innym członem także wtedy gdy obwód, do którego jest przyłączony pozostaje pod napięciem. Członem wysuwnym może być wyłącznik w wykonaniu wysuwnym lub blok odbiorczy sterowniczo - napędowy w postaci kasety. W miejsce wyjętych członów można wsunąć człony uziemiające w celu uziemienia kabla odpływowego na czas remontu.
Człony ruchome (wtykowe)
mogą zajmować tylko dwa położenia: pracy lub rozdzielenia.
Człon wtykowy może być usunięty z rozdzielnicy i zastąpiony innym pod napięciem.
Członem wtykowym może być wyłącznik w wykonaniu wtykowym, rozłącznik z bezpiecznikami w wykonaniu wtykowym lub też blok aparatowy wtykowy z jednym lub kilkoma obwodami sterowniczo - napędowymi albo rozdzielczymi. W miejsce wyjętych członów można wsunąć człony uziemiające w celu uziemienia kabla odpływowego na czas remontu.
Człony stałe
Wyposażone w stacjonarnie zabudowaną aparaturę bez możliwości rozdzielenia.
Bezpieczna organizacja prac przy urządzeniach energetycznych:
OKREŚLENIA
miejsce pracy – ściśle określone przygotowane i oznaczone stanowisko robocze lub strefa robocza w zakresie niezbędnym dla bezpiecznego wykonywania prac przy instalacji i urządzeniach elektroenergetycznych
pomieszczenie ruchu elektrycznego – wydzielone pomieszczenie lub część pomieszczenia w budynkach w których instalowane są urządzenia elektroenergetyczne dostępne tylko dla pracowników uprawnionych
w pobliżu urządzenia – należy rozumieć przestrzeń otaczającą urządzenie elektroenergetyczne przed napięciem stanowiąca przestrzeń szczególnego zagrożenia
aparatura rozdzielcza i sterownicza – ogólna nazwa aparatów elektrycznych, a także zespołów tych aparatów ze związanym wyposażeniem, wewnętrznymi połączeniami, osprzętem, obudowami i konstrukcjami wsporczymi – służącymi do łączenia, sterowania, pomiaru, zabezpieczeń i regulacji obwodów elektrycznych,
część czynna – przewód lub część przewodząca instalacji elektrycznej mogąca znaleźć się pod napięciem w warunkach normalnej pracy instalacji oraz przewodem neutralnym N, lecz z wyłączeniem przewodu ochronno-neutralnego PEN,
część przewodząca dostępna – cześć przewodząca instalacji elektrycznej, która może być dotknięta i w warunkach normalnej pracy instalacji nie znajduje się, lecz może się znaleźć pod napięciem w wyniku uszkodzenia,
czynności łączeniowe w instalacji – czynności wykonywane ręcznie lub automatycznie, których celem jest włączanie lub wyłącznie prądu lub napięcia w obwodach elektrycznych: odbiorczych, zabezpieczeniowych, sterowniczych i pomiarowych; czynności te wykonywane są przy pomocy aparatury łączeniowo – rozdzielczej i zabezpieczeniowej (np. styczniki, przekaźniki, wyłączniki, urządzenia przeciwporażeniowe różnicowoprądowe, bezpieczniki i inne),
dotyk bezpośredni – dotknięcie przez człowieka lub zwierzę części czynnych,
dotyk pośredni – dotknięcie przez człowieka lub zwierzę części przewodzących dostępnych, które znalazły się pod napięciem w wyniku uszkodzenia izolacji,
główna szyna uziemiająca – szyna przeznaczona do przyłączania do uziomu przewodów ochronnych, w tym przewodów połączeń wyrównawczych oraz przewodów uziemień roboczych, jeśli one występują
instalacja elektryczna – zespół odpowiednio połączonych przewodów i kabli wraz ze sprzętem elektroinstalacyjnym (np. elementami mocującymi i izolacyjnymi), a także urządzeniami oraz aparatami – przeznaczony do przesyłu, rozdziału, zabezpieczenia i zasilania odbiorników energii elektrycznej,
instalacja odbiorcza – część instalacji elektrycznej, znajdująca się za układem pomiarowym służącym do rozliczeń pomiędzy dostawcą i odbiorcą energii elektrycznej, a w przypadku braku takiego układu pomiarowego, za wyjściowymi zaciskami pierwszego urządzenia zabezpieczającego instalacje odbiorcy od strony zasilania,
kabel (kabel elektryczny) – przewód jedno lub wielożyłowy z oddzielną izolacją każdej żyły, przeznaczony do przewodzenia prądu elektrycznego, zaopatrzony w powłokę ochronną i pancerz uzależniony od środowiska, w jakim ma być ułożony (ziemia, woda, kanały podziemne, powietrze itp.),
klasa ochronności urządzenia – klasyfikacja (podział) urządzeń elektrycznych z punktu widzenia zastosowania środków ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym; rozróżnia się cztery klasy ochronności (0, I, II, III),
łącznik izolacyjny – łącznik umożliwiający w stanie otwarcia utworzenie przerw izolacyjnych między rozłączonymi częściami poszczególnych biegunów o wytrzymałości elektrycznej i innych właściwościach zapewniających bezpieczeństwo ludzi i urządzeń,
napięcie dotykowe – napięcie pojawiające się między częściami jednocześnie dostępnymi w przypadku uszkodzenia izolacji,
napięcie znamionowe instalacji – napięcie, na które instalacja elektryczna lub jej część została zaprojektowana (zabudowana),
obciążalność instalacji elektrycznej – stan pracy instalacji, w którym część bądź wszystkie odbiorniki energii elektrycznej w poszczególnych obwodach odbiorczych są włączone i pobierają energię; rozróżnia się obciążenie instalacji prądem lub mocą,
obwód (instalacji elektrycznej) – zespół elementów (np. odbiorniki, aparaty elektryczne, łączniki) odpowiednio połączonych ze sobą przewodami elektrycznymi i pośrednio lub bezpośrednio ze źródłem energii (złącze, źródło awaryjne),
obwód odbiorczy (obwód końcowy) – obwód, do którego są przyłączone bezpośrednio odbiorniki energii elektrycznej lub gniazda wtyczkowe,
obwód rozdzielczy – wewnętrzna linia zasilająca wzl (obiektu budowlanego) – obwód elektryczny zasilający tablicę rozdzielczą (rozdzielnicę),
odbiornik energii elektrycznej – urządzenie przeznaczone do przetwarzania energii elektrycznej w inną formę energii, np. światło, ciepło, energię mechaniczną,
odbiory administracyjne budynku – wywołujące obciążenie odbiorniki energii elektrycznej znajdujące się w pomieszczeniach gospodarczych i technicznej oraz w pomieszczeniach wydzielonych i ogólnie dostępnych, a także w bezpośrednim otoczeniu budynku,
odłączenie izolacyjne – odłączenie od napięcia ( z każdej strony zasilania) wszystkich przewodów fazowych i przewodu neutralnego, umożliwiające bezpieczne prowadzenie prac remontowo-konserwacyjnych i naprawczych instalacji elektrycznej; odłączenie izolacyjne może nastąpić przez otwarcie łączników izolacyjnych, wyjęcie wkładek bezpieczników topikowych lub nawet demontaż obwodów zasilających,
prąd zwarcia – prąd o wartości przekraczającej dopuszczalne obciążenie instalacji, pojawiający się w obwodzie elektrycznym na skutek wystąpienia zwarcia;
przetężenie – stan zwarcia lub przeciążenia instalacji elektrycznej, w której natężenie prądu płynącego w obwodach elektrycznych długotrwale przekracza wartość dopuszczalną;
przewód neutralny (N) – przewód elektryczny mający służyć do przesyłania energii elektrycznej, połączony bezpośrednio z punktem neutralnym źródła zasilania lub ze sztucznym punktem neutralnym;
przewód ochronno-neutralny (PEN) – uziemiony przewód (żyła przewodu) spełniający jednocześnie funkcję przewodu ochronnego i przewodu neutralnego
przewód ochronny (PE) – przewód elektryczny (żyła przewodu) przeznaczony do połączenia: części objętych połączeniem wyrównawczym, głównej szyny uziemiającej, uziomu oraz uziemionego punktu neutralnego źródła zasilania lub punktu neutralnego sztucznego;
przewód uziemiający – przewód ochronny łączący główną szynę (zacisk) uziemiającą z uziomem;
przewód wyrównawczy – przewód ochronny spełniający wyrównanie potencjałów
przyłącze elektryczne – odcinek podziemnej lub napowietrznej linii elektrycznej, łączący zewnętrzną sieć zasilającą ze złączem znajdującym się w budynku;
rozdzielnica (główna tablica zasilająca) – zespół odpowiednio dobranej i wzajemnie połączonej aparatury rozdzielczej, zabezpieczeniowej, łączeniowej i pomiarowo-kontrolnej, usytuowany w szafce wolno stojącej, Przyściennej lub wnękowej (często wraz ze sterownicą) – z jednej strony połączony ze złączem doprowadzającym energię elektryczną z sieci, a z drugiej – z wewnętrznymi liniami zasilającymi (wzl);
rozdzielnice i sterownice; aparatura rozdzielcza i sterownicza – urządzenia przeznaczone do włączenia w obwody elektryczne, spełniających jedną lub więcej z następujących funkcji: zabezpieczanie, sterowanie, odłącznie, łączenie;
sieć elektryczna – zespół linii napowietrznych i kablowych wraz ze stacjami rozdzielczymi, łącznikami i innymi urządzeniami służącymi do przesyłania i rozdziału energii elektrycznej;
stacja transformatorowa (stacja elektroenergetyczna) – zespół urządzeń w tym przede wszystkim transformator, znajdujący się we wspólnym pomieszczeniu lub innym miejscu niedostępnym dla osób postronnych – przeznaczony do przetwarzania i rozdziału energii elektrycznej;
stopień ochrony IP (stopień ochrony urządzenia elektrycznego) – miara (stopień) zapewnienia przez obudowę urządzenia elektrycznego ochrony przed: dotknięciem do części czynnych i ruchomych oraz przedostawaniem się do wnętrza obudowy ciał stałych i wody, sprawdzona znormalizowanymi metodami prób; umieszczany na tabliczce znamionowej stopień ochrony IP urządzenia składa się z dwóch liter: IP (International Protection) oraz dwóch cyfr, z których pierwsza oznacza zabezpieczenie przed dostaniem się obcych ciał, a druga – przed wnikaniem wody i szkodliwymi jej skutkami;
urządzenie elektryczne - wszystkie urządzenia i elementy instalacji elektrycznej przeznaczone do takich celów jak: wytwarzanie, przekształcanie, przesyłanie, rozdział lub wykorzystywanie energii elektrycznej; są to np. maszyny, transformatory, aparaty, przyrządy pomiarowe, urządzenia zabezpieczające, oprzewodowanie, odbiorniki;
uziemienie – połączenie bezpośrednie lub pośrednie określonego punktu obwodu elektrycznego z ziemią w celu zapewnienia bezpiecznej i prawidłowej pracy urządzeń elektrycznych;
uziom – przedmiot lub zespół przedmiotów umieszczonych w gruncie (ziemi), tworzący elektryczne połączenie przewodzące z tym gruntem (ziemią);
wyłącznik przeciwporażeniowy różnicowoprądowy – wyłącznik samoczynny, wyposażony w człon pomiarowy i wyzwalający, wywołujące w przypadku wystąpienia prądów różnicowych większych od znamionowego prądu wyzwalającego wyłączenie z zasilania wszystkich biegunów instalacji chronionej, co ma miejsce w stanach zakłóceń powodowanych np. prądem rażenia lub zwiększeniem prądu upływowego
Obsługa rozdzielnicy
Urządzenia rozdzielni powinny pracować przy sprawnych układach pomiarowych, sygnalizacji i zabezpieczeń. W warunkach awaryjnych lub w czasie prac konserwacyjnych, rozdzielnia może pracować za zgodą osoby sprawującej kierownictwo nad eksploatacją urządzeń elektrycznych, przy wyłączonych układach pomiarowych, sygnalizacji, automatyki, zabezpieczeń podstawowych, z tym że układ zabezpieczeń podstawowych może być wyłączony w razie istnienia sprawnych zabezpieczeń rezerwowych.
Przynajmniej raz w roku należy sprawdzić zgodność istniejących nastawień układów zabezpieczeń, samoczynnego łączenia i regulacji z ich charakterystykami oraz potrzebami wynikającymi z aktualnych warunków pracy tych urządzeń.
Wszystkie zmiany układów zabezpieczeń, samoczynnego łączenia i regulacji oraz wszystkie przypadki działania sygnalizacji i zabezpieczeń świadczące o zakłóceniach w pracy, powinny być odnotowane przez obsługę.
OGÓLNE ZASADY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU AWARII, POŻARU LUB ZAKŁÓCEŃ W PRACY INSTALACJI ELEKTROENERGETYCZNEJ
Ogólne zasady postępowania
W razie awarii, pożaru, wypadku z ludźmi lub innych sytuacjach nieprzewidzianych, dopuszczalne jest dokonywanie wyłączeń napięcia bez uprzedniego zezwolenia osób dozoru pod warunkiem że zostaną one zawiadomione bezzwłocznie po dokonaniu wyłączeń.
W przypadkach awaryjnych czynności łączeniowe mogą być wykonane bez polecenia przez osoby posiadające właściwe świadectwa kwalifikacyjne.
Wszystkie czynności należy wykonywać przy zapewnieniu największej ciągłości zasilania rozdzielnicy i przy zachowaniu przepisów BHP.
W przypadku wyłączenia awaryjnego rozdzielnicy włączenie do eksploatacji dozwolone jest po dokonaniu oględzin i usunięciu przyczyny awarii.
Pracownicy upoważnieni do obsługi instalacji elektroenergetycznej rozdzielnicy winni znać miejsce usytuowania sprzętu przeciwpożarowego oraz znać sposób jego użycia. W przypadku stwierdzenia uszkodzenia jakiegoś urządzenia zainstalowanego w stacji należy w pierwszej kolejności wyeliminować z pracy to urządzenie w taki sposób, aby związane z tym ograniczenia w pracy odbiorców zasilanych z tej stacji były minimalne. W razie stwierdzenia uszkodzenia lub podejrzenia uszkodzenia wyłącznika, np. wycieku gasiwa lub czynnika izolującego, nie należy za pomocą tego wyłącznika przerywać prądu obciążenia. Prąd obciążenia należy wyłączyć za pomocą innego wyłącznika usytuowanego bliżej źródła zasilania ( np. w polu zasilającym rozdzielnię, w rozdzielni, z której zasilana jest stacja itp.).
W przypadku wystąpienia pożaru w stacji należy przede wszystkim wyłączyć i zawiadomić straż pożarną, a następnie – po wyłączeniu spod napięcia urządzeń objętych lub zagrożonych pożarem – przystąpić do gaszenia ognia. W przypadku niemożliwości wyłączenia urządzeń spod napięcia dopuszcza się gaszenie urządzeń będących pod napięciem, należy w tym celu używać gaśnic śniegowych lub proszkowych z zachowaniem nie mniejszej niż 1m odległości wylotu dyszy gaśnicy od źródła ognia.
Należy stale zachować dostęp do sprzętu p.poż.
Gaszenie pożaru.
Do gaszenia pożaru instalacji i urządzeń elektroenergetycznych pod napięciem nie wolno używać wody ani gaśnic pianowych.
Elektryczna instalacja, urządzenia i tablice rozdzielcze winny być wyłączone, jeżeli są objęte pożarem lub bezpośrednio przez pożar zagrożone.
Przy gaszeniu pożaru należy uważać aby nie dotykać instalacji, urządzeń i tablic rozdzielczych będących pod napięciem.
Palącą się instalację należy w zasadzie gasić piaskiem lub gaśnicami śniegowymi bądź proszkowymi .
Palące się urządzenia i maszyny elektryczne należy gasić gaśnicą (agregatem) śniegową.
OBOWIĄZKI SŁUŻB EKSPLOATACYJNYCH
Eksploatację rozdzielni należy prowadzić zgodnie z ogólnymi przepisami eksploatacji sieci oraz niniejszą instrukcją
Do podstawowych zakresów działania osób dozoru należy:
Bezpośrednie prowadzenie eksploatacji i kierowanie czynnościami osób obsługi i usług zgodnie z obowiązującymi przepisami, kontrola terminów wykonania oględzin, przeglądów, remontów, pomiarów kontrolnych, szkolenie personelu, stosowanie zasad BHP
Zakresy i terminy przeprowadzania oględzin i przeglądów rozdzielnicy.
Oględziny rozdzielnicy należy przeprowadzać:
skrócone raz na zmianę
pełne raz na miesiąc
niezależnie od oględzin określonych wyżej oględziny skrócone urządzeń stacji należy przeprowadzić w przypadku, gdy urządzenia te zostały trwale wyłączone przez zabezpieczenia
Podczas prowadzenia oględzin należy sprawdzić:
układ pracy rozdzielni
stan oznaczeń informacyjno-ostrzegawczych
działanie przyrządów kontrolno-pomiarowych i rejestrujących
stan napędów, łączników, izolatorów i głowic kablowych
Podczas oględzin urządzeń – bez wyłączenia napięcia – otwieranie szaf lub zdejmowanie osłon jest niedozwolone.
Przegląd rozdzielnicy NN powinien być wykonany po wyłączeniu rozdzielni lub jej części spod napięcia. W czasie przeglądu należy wykonywać następujące czynności:
sprawdzić ciągłość przewodów uziemiających
przeprowadzić pomiary rezystancji izolacji przewodów i kabli
sprawdzić stan styków roboczych wyłączników
sprawdzić działanie odłączników, styczników i wyłączników
sprawdzić wkładki bezpiecznikowe
sprawdzić działanie blokad
sprawdzić i dokręcić połączenia śrubowe w szynach oraz przy przyciskach aparatów
przeprowadzić pomiar rezystancji uziemienia ochronnego
sprawdzić działanie aparatury kontrolno-pomiarowej (amperomierze, woltomierze, liczniki pomiarowo-kontrolne)
wymienić uszkodzone elementy (np. podstawy bezpiecznikowe)
Bateria kondensatorów :
Podczas przeprowadzania oględzin należy sprawdzić:
Stan kondensatorów((wybrzuszenia, wycieki itp.),
Stan konstrukcji nośnej i przewodów roboczych,
Stan połączeń i przewodów ochrony przeciwporażeniowej,
Stan połączeń przewodów roboczych
Stan aparatury łączeniowej zabezpieczeń , regulatorów, aparatury kontrolno-pomiarowej.
Oględziny baterii wyposażonych w łączniki należy przeprowadzić nie rzadziej niż raz w roku oraz:
Po stwierdzeniu nieprawidłowości pracy baterii
Bezpośrednio przed załączeniem pod napięcie przez obsługę
Baterie kondensatorów należy wyłączyć spod napięcia w razie:
Wyraźnego wybrzuszenia kadzi,
Śladów przegrzania zacisków kondensatora lub połączeń przewodów,
Wyraźnego wycieku syciwa z kondensatora,
Stwierdzenia innych zakłóceń lub uszkodzeń
Przed dotknięciem lub zbliżeniem się do części prąd wiodących oraz do nie uziemionej części obudowy kondensatorów należy, niezależnie od rozładowania samoczynnego, przeprowadzić rozładowanie poszczególnych grup i całej baterii za pomocą uziemionego zwieracza.
Ocena stanu technicznego baterii powinna być przeprowadzona nie rzadziej niż raz na 5 lat.
OBOWIĄZKI PRACOWNIKÓW
Obowiązki pracowników w zakresie przestrzegania instrukcji eksploatacji instalacji elektroenergetycznych i BHP należy wykonać zgodnie z postanowieniem działu IV, rozdział II Art. 100 §1 oraz dział X rozdział II Art. 211 Kodeksu Pracy
Każdy pracownik zatrudniony przy eksploatacji instalacji elektroenergetycznych zobowiązany jest:
znać przepisy, normy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniach z tego zakresu organizowanych przez pracodawcę oraz poddawać się wymaganiom i egzaminom sprawdzającym.
wykonywać prace w sposób zgodny z wiedzą techniczną i zasadami BHP, oraz przestrzegać zarządzeń wydanych w tym zakresie,
należycie dbać o stan techniczny instalacji elektroenergetycznych, urządzeń oraz porządku w miejscu pracy,
odzież ochronną używać zgodnie z przeznaczeniem, o zauważonych nieprawidłowościach w instalacji elektroenergetycznej w rozdzielnicy oraz wypadkach przy pracy albo zagrożeniu życia ludzkiego powiadomić niezwłocznie przełożonych
niezwłocznie zawiadomić przełożonych o nieprawidłowym eksploatowaniu instalacji elektroenergetycznej, zainstalowanych urządzeń, odbiorników energii elektrycznej, maszyn i aparatury przez personel
KWALIFIKACJE OSÓB
Kwalifikacje osób sprawujących dozór nad eksploatacją instalacji elektroenergetycznych oraz osób zatrudnionych przy eksploatacji powinny być zgodne z Prawem Energetycznym Dz. Ust. 1997 nr 54 poz. 348 z późniejszymi zmianami i Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (Dz. U. Nr 89 poz. 828).
Eksploatacją instalacji elektroenergetycznych i urządzeń zainstalowanych w rozdzielnicy n.n. (0,4kV) – RG2 mogą zajmować się osoby które sprawują wymagania kwalifikacyjne dla następujących stanowisk:
Grupa 1. Urządzenia, instalacje i sieci elektroenergetyczne wytwarzające, przetwarzające, przesyłające i zużywające energię elektryczną:
1) urządzenia prądotwórcze przyłączone do krajowej sieci elektroenergetycznej bez względu na wysokość napięcia znamionowego;
2) urządzenia, instalacje i sieci elektroenergetyczne o napięciu nie wyższym niż 1 kV;
3) urządzenia, instalacje i sieci o napięciu znamionowym powyżej 1 kV;
4) zespoły prądotwórcze o mocy powyżej 50 kW;
5) urządzenia elektrotermiczne;
6) urządzenia do elektrolizy;
7) sieci elektrycznego oświetlenia ulicznego;
8) elektryczna sieć trakcyjna;
9) elektryczne urządzenia w wykonaniu przeciwwybuchowym;
10) aparatura kontrolno-pomiarowa oraz urządzenia i instalacje automatycznej regulacji; sterowania i zabezpieczeń urządzeń i instalacji wymienionych w pkt. 1—9;
11) urządzenia techniki wojskowej lub uzbrojenia;
12) urządzenia ratowniczo-gaśnicze i ochrony granic.
Podstawowe obowiązki osób kierujących pracownikami:
Organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami BHP
Dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem
Organizować, przygotowywać i prowadzić prace uwzględniając zabezpieczenie pracowników
Dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń i wyposażenia
Egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
Podstawowe obowiązki pracowników zatrudnionych przy eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych:
Znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Brać udział w szkoleniach oraz poddawać się wymaganym egzaminom
Wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami
bezpieczeństwa oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych
Stosować środki ochrony
Dbać o ład i porządek w miejscu pracy
Poddawać się przewidzianym badaniom lekarskim
Niezwłocznie powiadomić przełożonego o wypadku lub zagrożeniu
Ogólne wymagania eksploatacyjne:
Urządzenia i instalacje stwarzające zagrożenie dla życia ludzkiego powinny być zabezpieczone przed dostępem osób nie upoważnionych
Przed przystąpieniem do wykonywania robót ziemnych należy dokonać rozpoznania i oznakowania uzbrojenia podziemnego
Urządzenia, instalacje i sieci lub ich części przy których
prowadzone będą prace konserwacyjne, remontowe lub
modernizacyjne powinny być:
Wyłączone z ruchu
Pozbawione czynników stwarzających zagrożenie
Skutecznie zabezpieczone przed ich przypadkowym uruchomieniem
Odpowiednio oznakowane
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych zawierało 88 paragrafów i 22 strony. Aktualnie obowiązujące zawiera natomiast – 35 paragrafów i 9 stron (w porównywalnym formacie); obejmuje swym zasięgiem dodatkowe obiekty, takie jak elektrownie wiatrowe, odnawialne źródła energii, elektrownie jądrowe itp.
rozporządzenie nakłada na prowadzącego eksploatację obowiązek zorganizowania bezpiecznej pracy i opracowania dotychczas niewystępujących instrukcji.
Rozporządzenie określa tylko wymagania, jakie powinny zostać spełnione przy bezpiecznej eksploatacji, natomiast zorganizowanie eksploatacji powierza prowadzącemu eksploatację, podając wymagania i definicje, które znajdują się w Prawie Energetycznym i wydanych na jego podstawie rozporządzeniach, Prawie Budowlanym, Prawie Atomowym, Kodeksie Pracy, Rozporządzeniu o ogólnych warunkach bhp itp.
Definicje i określenia występujące w powoływanych aktach prawnych znacznie różnią się od występujących w dotychczas obowiązującym rozporządzeniu, które wprowadza definicję „prowadzący eksploatację”.
Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają:
urządzenia energetyczne – urządzenia, instalacje i sieci, w rozumieniu przepisów prawa energetycznego, stosowane w technicznych procesach wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, dystrybucji, magazynowania oraz użytkowania paliw lub energii;
2) urządzenia energetyczne powszechnego użytku – urządzenia przeznaczone na indywidualne potrzeby ludności lub używane w gospodarstwach domowych;
3) prace eksploatacyjne – prace wykonywane przy urządzeniach energetycznych w zakresie ich obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym;
4) prowadzący eksploatację – jednostkę organizacyjną, osobę prawną lub osobę fizyczną, zajmującą się eksploatacją własnych lub powierzonych jej, na podstawie zawartej umowy, urządzeń energetycznych;
5) strefa pracy – stanowisko lub miejsce pracy odpowiednio przygotowane w zakresie niezbędnym do bezpiecznego wykonywania prac eksploatacyjnych;
6) osoba uprawniona – osobę posiadającą kwalifikacje uzyskane na podstawie przepisów prawa energetycznego;
7) osoba upoważniona – osobę wyznaczoną przez prowadzącego eksploatację do wykonywania określonych czynności lub prac eksploatacyjnych.
Prace eksploatacyjne należy prowadzić zgodnie z instrukcjami eksploatacji zawierającymi w szczególności:
charakterystykę urządzeń energetycznych;
2) opis w niezbędnym zakresie układów automatyki, pomiarów, sygnalizacji, zabezpieczeń i sterowań;
3) zestaw rysunków, schematów i wykresów z opisami zgodnymi z obowiązującym nazewnictwem;
4) opis czynności związanych z uruchomieniem, obsługą w czasie pracy i zatrzymaniem urządzenia energetycznego w warunkach normalnej pracy tego urządzenia;
5) zasady postępowania w razie awarii oraz zakłóceń w pracy urządzenia;
6) wymagania w zakresie konserwacji, napraw, remontów urządzeń energetycznych oraz terminy przeprowadzania przeglądów, prób i pomiarów;
7) wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy i przepisów przeciwpożarowych dla danej grupy urządzeń energetycznych, obiektów oraz wymagania kwalifikacyjne dla osób zajmujących się eksploatacją danego urządzenia;
8) identyfikację zagrożeń dla zdrowia i życia ludzkiego oraz dla środowiska naturalnego związanych z eksploatacją danego urządzenia energetycznego;
9) organizację prac eksploatacyjnych;
10) wymagania dotyczące środków ochrony zbiorowej lub indywidualnej, zapewnienia asekuracji, łączności oraz innych technicznych lub organizacyjnych środków ochrony stosowanych w celu ograniczenia ryzyka zawodowego, zwanych dalej „środkami ochronnymi”.
Prowadzący eksploatację może upoważnić osobę lub osoby do wykonywania w jego imieniu określonych działań związanych z:
1) wydawaniem poleceń;
2) koordynacją prac;
3) dopuszczeniem do prac.
Prowadzący eksploatację prowadzi wykaz osób upoważnionych, o których mowa w ust. 1, zawierający w szczególności:
1) imię i nazwisko osoby upoważnionej;
2) zakres upoważnienia;
3) określenie okresu, na jaki upoważnienie zostało udzielone.
Prace eksploatacyjne mogą wykonywać osoby uprawnione i upoważnione.
Obiekty z zainstalowanymi urządzeniami energetycznymi oraz urządzenia energetyczne powinny być oznakowane w sposób umożliwiający ich identyfikację.
Urządzenia energetyczne stwarzające zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego należy zabezpieczyć przed dostępem osób nieupoważnionych.
Zabronione jest używanie urządzeń energetycznych bez przewidzianych dla nich urządzeń ochronnych w rozumieniu ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prace eksploatacyjne wewnątrz urządzeń energetycznych należy wykonywać zgodnie z odpowiednimi wymaganiami dla prac w zbiornikach, kanałach, urządzeniach technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych, określonymi w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy.
Jeżeli w zamkniętym wnętrzu urządzenia energetycznego mogą gromadzić się lub występować pary cieczy lub gazy stwarzające zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa, przed każdym wejściem do zamkniętego wnętrza tego urządzenia należy:
dokonać pomiaru stężenia par cieczy lub gazów w tym wnętrzu;
2) sprawdzić, czy stężenie par cieczy lub gazów nie przekracza:
dopuszczalnych wartości określonych w przepisach dotyczących najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy lub
b) wartości określonych w przepisach dotyczących ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów;
3) doprowadzić do obniżenia stężenia par cieczy lub gazów co najmniej do dopuszczalnego poziomu, w przypadku gdy stężenie przekracza dopuszczalne wartości.
Jeżeli nie jest możliwe obniżenie stężenia par cieczy lub gazów poniżej wartości, o których mowa rozpoczęcie i prowadzenie prac eksploatacyjnych jest dopuszczalne po zapewnieniu odpowiednich środków ochronnych, zawartych w instrukcji prowadzenia tych prac.
Czynności oraz wyniki pomiarów, o których mowa, należy rejestrować.
Prace eksploatacyjne, przy wykonywaniu których jest możliwe gromadzenie się lub występowanie pyłów, gazów, par cieczy lub mgieł stwarzających zagrożenie powstania pożaru lub wybuchu, należy prowadzić po usunięciu tego zagrożenia lub zastosowaniu środków ochronnych zgodnie z instrukcjami wykonywania tych prac.
Udostępniona strefa pracy, w której istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej, powinna spełniać wymagania określone w przepisach dotyczących minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej.
Prace eksploatacyjne w kotłach lub zbiornikach należy wykonywać po ich technologicznym wyłączeniu, skutecznym przewietrzeniu oraz zabezpieczeniu przed wystąpieniem czynników mogących stwarzać zagrożenia dla osób wykonujących te prace.
Podczas przebywania osób wewnątrz kotłów lub zbiorników wszystkie włazy należy otworzyć, a jeżeli nie jest to wystarczające do dotrzymania wymaganych parametrów powietrza w kotle lub zbiorniku, należy stosować stały nadmuch powietrza.
Prace eksploatacyjne w kotłach oraz w komorach, kanałach i rurociągach sieci cieplnych nie mogą być wykonywane w temperaturze powyżej 40°C.
Osobom usuwającym awarię przy urządzeniach, o których mowa w ust. 1, w temperaturze powyżej 40°C, należy zapewnić:
napoje chłodzące i środki obniżające temperaturę powietrza;
2) środki ochrony indywidualnej, przerwy w pracy i miejsce odpoczynku, ustalane indywidualnie w zależności od warunków i specyfiki pracy.
Zabronione jest wykonywanie prac eksploatacyjnych wewnątrz urządzeń energetycznych na co najmniej dwóch poziomach równocześnie, jeżeli stanowiska pracy zostały usytuowane jedno nad drugim, bez wymaganego zabezpieczenia.
Prace eksploatacyjne, na których lub w których zainstalowano izotopowe źródła promieniowania, należy wykonywać po uprzednim zdemontowaniu i zabezpieczeniu izotopowych źródeł promieniowania lub zabezpieczeniu przed promieniowaniem osób wykonujących te prace.
Prace eksploatacyjne wewnątrz urządzeń i instalacji służących do dostarczania oraz magazynowania paliw wymagające wyłączenia tych urządzeń i instalacji z ruchu należy wykonywać po:
całkowitym odcięciu dopływu paliwa;
2) zabezpieczeniu armatury lub urządzeń odcinających dopływ paliwa przed ich przypadkowym otwarciem;
3) opróżnieniu urządzenia i instalacji z paliwa, jeżeli z przyczyn technologicznych lub bezpieczeństwa jest to wymagane;
4) zamknięciu armatury i urządzeń odcinających odpływ paliwa i sprawdzeniu ich szczelności; w przypadku stwierdzenia nieszczelności – po doprowadzeniu do wyeliminowania tych nieszczelności;
5) zastosowaniu określonych w instrukcjach środków ochronnych zabezpieczających przed wystąpieniem czynników mogących stwarzać zagrożenie dla osób wykonujących prace;
6) oznaczeniu strefy pracy oraz armatury lub urządzeń odcinających dopływ paliwa znakami lub tablicami bezpieczeństwa.
Jeżeli niewystarczającym zabezpieczeniem jest zamknięcie armatury lub urządzeń odcinających dopływ paliwa, należy zastosować dodatkowe środki techniczne określone w instrukcjach wykonywania tych prac.
Prace eksploatacyjne przy instalacjach cieplnych wymagające wyłączenia tych instalacji z ruchu należy wykonywać po:
odłączeniu odcinków instalacji, na których mają być prowadzone prace, poprzez zamknięcie armatury lub urządzeń odcinających dopływ czynnika grzewczego;
2) zabezpieczeniu armatury lub urządzeń odcinających dopływ czynnika grzewczego przed przypadkowym otwarciem;
4) sprawdzeniu szczelności armatury lub urządzeń odcinających dopływ czynnika grzewczego;
5) oznaczeniu strefy pracy oraz armatury lub urządzeń odcinających dopływ czynnika grzewczego znakami lub tablicami bezpieczeństwa.
Jeżeli niewystarczającym zabezpieczeniem jest zamknięcie armatury lub urządzeń odcinających dopływ czynnika grzewczego, należy zastosować dodatkowe środki techniczne wymienione w instrukcjach wykonywania tych prac.
Wymagania, o których mowa, nie dotyczą prac, dla których zastosowana technologia nie przewiduje wyłączeń urządzeń lub instalacji z ruchu.
Prace eksploatacyjne przy rurociągach, armaturze lub hydrotechnicznych urządzeniach odcinających, wymagających wyłączenia ich z ruchu, należy wykonywać po:
odłączeniu odcinków, na których mają być prowadzone prace, poprzez zamknięcie armatury lub hydrotechnicznych urządzeń odcinających;
2) zamknięciu dopływu wody, sprawdzeniu, czy zamknięcia odcinające dopływ wody są szczelne;
3) zabezpieczeniu armatury lub urządzeń odcinających przed przypadkową zmianą położenia;
4) rozprężeniu i odwodnieniu rurociągów, urządzeń lub instalacji hydrotechnicznych, na których mają być prowadzone prace, jeżeli wymaga tego technologia prac;
5) oznaczeniu strefy pracy oraz armatury i hydrotechnicznych urządzeń odcinających znakami lub tablicami bezpieczeństwa.
Jeżeli niewystarczającym zabezpieczeniem jest zamknięcie armatury lub urządzeń odcinających dopływ cieczy lub innych czynników, do fragmentu, na którym mają być wykonywane prace, należy zastosować dodatkowe środki techniczne zawarte w instrukcjach wykonywania tych prac.
Prace eksploatacyjne w rurach ssących turbin wodnych, pompoturbinach i turbinach wodnych umieszczonych w komorach otwartych oraz komorach odwodnień należy wykonywać po:
całkowitym odcięciu dopływu wody poprzez zamknięcie armatury i urządzeń odcinających jej dopływ;
2) zabezpieczeniu armatury lub urządzeń odcinających dopływ wody przed ich przypadkowym otwarciem;
3) odwodnieniu komór;
4) oznaczeniu strefy pracy oraz armatury i urządzeń odcinających odpowiednimi znakami lub tablicami bezpieczeństwa.
Jeżeli niewystarczającym zabezpieczeniem jest zamknięcie armatury lub urządzeń odcinających dopływ wody, do odcinka, na którym mają być wykonywane prace, należy zastosować dodatkowe środki techniczne wymienione w instrukcjach wykonywania tych prac.
Prace eksploatacyjne przy urządzeniach i instalacjach gazowych należy wykonywać, przestrzegając wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy określonych w przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy przy budowie i eksploatacji sieci gazowych oraz uruchamianiu instalacji gazu ziemnego.
Prace eksploatacyjne przy urządzeniach elektroenergetycznych, w zależności od zastosowanych metod i środków ochronnych zapewniających bezpieczeństwo pracy, mogą być wykonywane:
pod napięciem;
2) w pobliżu napięcia;
3) przy wyłączonym napięciu.
Minimalne odstępy w powietrzu od nieosłoniętych urządzeń i instalacji elektrycznych lub ich części znajdujących się pod napięciem, wyznaczające zewnętrzne granice strefy prac, mają następujące wartości:
Wartości określające minimalne odstępy, o których mowa w tabeli, nie mają zastosowania do prac wykonywanych przy urządzeniach elektroenergetycznych zasilania sieci trakcyjnej i kolejowej sieci trakcyjnej, pracujących w systemie zasilania o napięciu 3 kV prądu stałego.
Wykonywanie prac przy urządzeniach elektroenergetycznych wymagających użycia sprzętu zmechanizowanego może odbywać się pod warunkiem, że prowadzący eksploatację określi warunki prowadzenia tych prac, mając na uwadze zachowanie odpowiedniego poziomu ich bezpieczeństwa.
Przed rozpoczęciem prac pod napięciem lub w pobliżu napięcia należy zapewnić opracowanie i udostępnienie osobom skierowanym do tych prac instrukcji określających technologię, wymagane narzędzia oraz środki ochronne, które należy stosować podczas prowadzenia tych prac.
Napięcie od urządzeń elektrycznych należy odłączyć w sposób uniemożliwiający pojawienie się napięcia na odłączonych urządzeniach i instalacjach.
Przed przystąpieniem do wykonywania prac przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych odłączonych od napięcia należy:
zastosować odpowiednie zabezpieczenie przed przypadkowym załączeniem napięcia;
2) oznaczyć miejsce wyłączenia;
3) sprawdzić, czy nie występuje napięcie na odłączonych urządzeniach i instalacjach elektrycznych;
4) uziemić wyłączone urządzenia i instalacje elektryczne;
5) oznaczyć strefę pracy znakami lub tablicami bezpieczeństwa.
Uziemienie urządzeń i instalacji elektrycznych należy tak zlokalizować, aby praca wykonywana była w strefie ograniczonej uziemieniami i co najmniej jedno uziemienie było widoczne z miejsca wykonywania pracy.
Jeżeli nie jest możliwe uziemienie urządzeń i instalacji w sposób określony pow. należy zastosować inne środki techniczne lub organizacyjne zapewniające bezpieczeństwo prowadzenia prac zawarte w instrukcjach ich wykonywania.
Prace eksploatacyjne stwarzające możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego należy wykonywać na podstawie polecenia pisemnego.
Do prac eksploatacyjnych przy urządzeniach energetycznych stwarzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego należy zaliczyć w szczególności prace:
wewnątrz niebezpiecznych przestrzeni zamkniętych, komór paleniskowych kotłów, kanałów spalin, elektrofiltrów, absorberów, walczaków kotłów, kanałów i lejów zsypowych, rurociągów sieci cieplnych oraz w zbiornikach paliw płynnych i gazowych;
2) wewnątrz zasobników węgla lub biomasy oraz zasobników pyłu węglowego lub biomasy;
3) niebezpieczne pod względem pożarowym wykonywane w strefach zagrożenia wybuchem;
4) w obiegach wody elektrowni i elektrociepłowni wymagające wejścia do kanałów, rurociągów, rur ssawnych i zbiorników, jak również prace na ujęciach i zrzutach wody wykonywane z pomostów, łodzi lub barek oraz prowadzone pod powierzchnią wody;
5) z zakresu konserwacji, remontów, montażu, kontrolno-pomiarowego, wykonywane wewnątrz turbin wiatrowych lub gondoli oraz prace z zakresu zewnętrznej konserwacji gondoli lub śmigieł wirnika turbiny wiatrowej;
6) wykonywane w pobliżu nieosłoniętych urządzeń elektroenergetycznych lub ich części, znajdujących się pod napięciem;
7) przy urządzeniach elektroenergetycznych wyłączonych spod napięcia, lecz uziemionych w taki sposób, że którekolwiek z uziemień nie jest widoczne z miejsca wykonywania pracy;
8) w wykopach, z zakresu konserwacji, remontów, kontrolno-pomiarowego, wykonywane przy gazociągach lub innych urządzeniach gazowniczych oraz rurociągach sieci cieplnych;
9) konserwacyjne, modernizacyjne lub remontowe przy kolejowej sieci trakcyjnej znajdującej się pod napięciem;
10) przy wyłączonych spod napięcia lub znajdujących się w budowie elektroenergetycznych liniach napowietrznych, które krzyżują się w strefie ograniczonej uziemieniami ochronnymi z liniami znajdującymi się pod napięciem lub mogącymi znaleźć się pod napięciem, w tym przewodami trakcji elektrycznej;
11) na skrzyżowaniach linii elektroenergetycznych znajdujących się pod napięciem lub mogących znaleźć się pod napięciem i przewodami trakcji elektrycznej;
12) przy wyłączonym spod napięcia torze wielotorowej elektroenergetycznej linii napowietrznej o napięciu 1 kV i powyżej, jeżeli którykolwiek z pozostałych torów linii pozostaje pod napięciem;
13) konserwacyjne, remontowe lub montażowe przy urządzeniach i instalacjach rozładowczych paliw płynnych i gazowych.
Szczegółowy wykaz prac, wymagających polecenia pisemnego powinien być ustalony i aktualizowany w oparciu o przepisy wydane na podstawie art. 23715 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy oraz wyniki identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, mogącymi wystąpić podczas wykonywania prac.
Prace, o których mowa wykonują co najmniej dwie osoby w celu zapewnienia asekuracji.
Polecenie pisemne wykonywania pracy wydaje prowadzący eksploatację lub osoby przez niego upoważnione.
2. Polecenie pisemne wykonania pracy zawiera co najmniej:
numer polecenia;
2) określenie osób odpowiedzialnych za organizację oraz wykonanie pracy;
3) określenie zakresu prac do wykonania i strefy pracy;
4) określenie warunków i środków ochronnych niezbędnych do zapewnienia bezpiecznego przygotowania i wykonania poleconych prac;
5) wyznaczenie terminu rozpoczęcia i zakończenia prac oraz przerw w ich wykonaniu.
Prowadzący eksploatację może określić dodatkowy zakres informacji, które powinny zostać umieszczone w poleceniu pisemnym.
Polecenie pisemne należy przechowywać przez okres nie krótszy niż 30 dni od daty zakończenia pracy.
Sposób rejestrowania, wydawania, przekazywania, obiegu i przechowywania poleceń pisemnych ustala prowadzący eksploatację.
Bez polecenia jest dozwolone:
1)wykonywanie czynności związanych z ratowaniem zdrowia lub życia ludzkiego;
2) zabezpieczanie urządzeń energetycznych przed zniszczeniem;
3) prowadzenie przez osoby uprawnione i upoważnione prac eksploatacyjnych zawartych w instrukcjach eksploatacji.
Organizując na polecenie prace eksploatacyjne, należy uwzględnić wymagania zawarte w instrukcjach eksploatacji, oraz zapewnić:
skoordynowanie wykonania prac z ruchem urządzeń energetycznych, obejmujące w szczególności:
określenie zakresu oraz kolejności wykonywania czynności łączeniowych związanych z przygotowaniem i likwidacją strefy pracy, jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo lub technologia wykonywania prac,
b) wydanie zezwolenia na przygotowanie, przekazanie i likwidację strefy pracy,
c) ustalenie kolejności prowadzenia prac, przerwania, wznowienia lub zakończenia prac,
d) wydanie zezwolenia na uruchomienie urządzeń energetycznych, przy których była wykonywana praca, jeżeli w związku z jej wykonywaniem były one wyłączone z ruchu;
2) przygotowanie i przekazanie strefy pracy, obejmujące w szczególności:
uzyskanie zezwolenia na dokonanie czynności łączeniowych,
b) wyłączenie urządzeń z ruchu, jeżeli wymaga tego technologia lub bezpieczeństwo wykonywanych prac, oraz ich zabezpieczenie przed przypadkowym uruchomieniem lub doprowadzeniem czynników stwarzających zagrożenie,
c) zastosowanie wymaganych zabezpieczeń na wyłączonych urządzeniach oraz sprawdzenie, czy zostały usunięte czynniki stwarzające zagrożenie, takie jak: napięcie, ciśnienie, woda, gaz, temperatura,
d) oznaczenie strefy pracy znakami lub tablicami bezpieczeństwa,
e) poinformowanie kierującego zespołem o zagrożeniach występujących w strefie pracy i w jej bezpośrednim sąsiedztwie,
f) dopuszczenie do pracy;
3) rozpoczęcie i wykonanie pracy, obejmujące w szczególności:
dobór osób do wykonania poleconej pracy,
b) sprawdzenie przez kierującego zespołem przygotowania strefy pracy i przejęcie jej, jeżeli została przygotowana właściwie,
c) zaznajomienie członków zespołu z występującymi zagrożeniami w strefie pracy i w jej bezpośrednim sąsiedztwie oraz z metodami bezpiecznego wykonywania pracy,
d) egzekwowanie od członków zespołu stosowania właściwych środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego oraz narzędzi i sprzętu,
e) zapewnienie wykonania pracy w sposób bezpieczny;
4) zakończenie pracy i likwidacja strefy pracy, obejmujące w szczególności:
sprawdzenie, czy praca została zakończona, a sprzęt i narzędzia usunięte ze strefy pracy,
b) opuszczenie strefy pracy przez zespół,
c) usunięcie środków ochronnych użytych do przygotowania strefy pracy i jej zabezpieczenia lub używanych przy wykonywaniu pracy,
d) poinformowanie o zakończeniu pracy i gotowości urządzeń lub instalacji do ruchu;
5) rejestrowanie, w formie określonej przez prowadzącego eksploatację, ustaleń, o których mowa w pkt 1–4;
6) ustalenie zasad wyznaczania koordynatora w rozumieniu art. 208 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, określenie jego zakresu obowiązków i sposobu ich realizacji.
Do obowiązków koordynatora, należy w szczególności:
ustalenie harmonogramu prac uwzględniającego zadania wszystkich zespołów realizujących prace, jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo lub technologia ich wykonywania;
2) zapewnienie współpracy osób kierujących pracami zespołów i osób nadzorujących te prace;
3) ustalenie sposobu łączności i sposobu alarmowania w sytuacji zaistnienia zagrożenia lub awarii.
W każdym zespole wyznacza się osobę kierującą zespołem.
W przypadku opuszczenia strefy pracy przez kierującego zespołem dalsze wykonywanie pracy musi zostać przerwane, a zespół wyprowadzony z tej strefy.
3. Kierujący zespołem przed każdym wznowieniem pracy jest obowiązany dokonać dokładnego sprawdzenia zabezpieczenia strefy pracy.
4. Jeżeli podczas sprawdzenia, o którym mowa, zostanie stwierdzone pogorszenie warunków bezpieczeństwa w strefie pracy, wznowienie pracy może nastąpić po doprowadzeniu warunków do wymaganego poziomu bezpieczeństwa.
Podczas wykonywania pracy zabronione jest w szczególności:
rozszerzanie pracy poza zakres i strefę pracy określone w poleceniu;
dokonywanie zmian w zastosowanych zabezpieczeniach, jeżeli miałoby to pogorszyć poziom bezpieczeństwa przy wykonywaniu prac.
Pomiary elektryczne:
Każda instalacja przed przekazaniem do eksploatacji powinna być poddana oględzinom, próbom i pomiarom. Konieczność wykonywania badań elektryki regulowana jest ustawą o prawie budowlanym.
Zgodnie z przepisami, właściciel budynku zobowiązany jest do dokonania kontroli, nie rzadziej niż raz na 5 lat, której celem jest sprawdzenie stanu technicznego i przydatności budynku do użytkowania, również w zakresie instalacji elektrycznej.
W przypadku działania czynników zewnętrznych, jak wyładowania atmosferyczne, powodzie czy silne wiatry, badania te należy wykonywać każdorazowo po ich wystąpieniu. Tyczy się to sytuacji, gdy w wyniku zdarzeń nastąpiło uszkodzenie budynku lub bezpośrednie zagrożenie takim uszkodzeniem mogące spowodować narażenie życia i zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska.
Prace kontrolnopomiarowe zaczynamy od oględzin. Ich celem jest potwierdzenie czy zainstalowane urządzenia elektryczne spełniają normy bezpieczeństwa, zostały prawidłowo dobrane i zainstalowane i czy nie posiadają uszkodzeń wpływających na bezpieczeństwo użytkowników
W czasie oględzin sprawdza się także m.in. stan ochrony przed porażeniem prądem czy obecność zespołów zapobiegających rozprzestrzenianiu się pożaru.
Próby i pomiary mają określić czy instalacja lub jej części spełniają wymagania określone przez przepisy, tzn. nie zagrażają zdrowiu i życiu mieszkańców.
Najważniejszym elementem badania jest pomiar skuteczności ochrony przeciwporażeniowej, czyli sprawdzenie czy urządzenie zabezpieczające odłączy zasilanie w przypadku pojawienia się napięcia na metalowej obudowie urządzenia, np. pralki.
Pomiar rezystancji izolacji pokazuje poziom izolacji przewodów w instalacji (np. zbyt niski może spowodować wadliwe działanie wyłączników przeciwporażeniowych). Instalatorzy badają także wyłączniki różnicowoprądowe, które odpowiadają na odłączenie zasilania w przypadku porażenia człowieka prądem elektrycznym.
Z prac kontrolnopomiarowych sporządza się protokół zawierający wszystkie informacje dotyczące oględzin i wykonanego badania.
| Lp. | Rodzaj pomieszczenia | Okres czasu pomiędzy sprawdzeniami |
| Rezystancji izolacji | ||
| Nie rzadziej, niż co |
| 1 | O wyziewach żrących | 1 rok | 1 rok |
| 2 | Zagrożone wybuchem | 1 rok | 1 rok |
| 3 | Otwarta przestrzeń | 5 lat | 1 rok |
| 4 | Bardzo wilgotne o wilg. Ok. 100% i przejściowo wilgotne (75 do 100%) |
5 lat | 1 rok |
| 5 | Gorące (o temperaturze powietrza ponad 35 C) | 5 lat | 1 rok |
| 6 | Zagrożone pożarem | 1 rok | 5 lat |
| 7 | Stwarzające zagrożenie dla ludzi (ZL I, ZLII i ZL III) | 1 rok | 5 lat |
| 8 | Zapylone | 5 lat | 5 lat |
| 9 | Pozostałe nie wymienione w p.1-8 | 5 lat | 5 lat |
Pomiary, jak i protokół muszą zostać wykonane przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia – świadectwo kwalifikacyjne. Wykonawca ten ponosi odpowiedzialność prawną za wykonane czynności.
Podział pomiarów
Pomiary dzielimy na trzy grupy:
pomiary wykonywane na urządzeniach elektrycznych u wytwórcy, dla sprawdzenia, że wykonane urządzenie jest w pełni sprawne i spełnia wymagania określonych norm lub aprobat technicznych. Karta kontroli technicznej jest podstawą udzielenia gwarancji na dane urządzenie.
II. pomiary pomontażowe urządzeń elektrycznych zamontowanych w obiekcie przed przekazaniem do eksploatacji. Od tych pomiarów oczekujemy odpowiedzi czy:
- urządzenia zostały prawidłowo dobrane,
- zamontowane zgodnie z dokumentacją,
- nie są uszkodzone,
- właściwie wykonano nastawy zabezpieczeń,
- sprawdzona została funkcjonalność działania,
- sygnalizacja działa poprawnie,
- spełniono wszystkie warunki aby obwody elektryczne w całości mogły spełniać stawiane im dokumentacją techniczną wymagania i mogły być bezpiecznie eksploatowane. Efektem tych pomiarów powinny być protokoły pomiarów pomontażowych.
III Pomiary okresowe podczas eksploatacji urządzeń, mające dać odpowiedź jaki jest aktualny stan techniczny urządzeń pod względem niezawodności i bezpieczeństwa pracy, czy nie uległ on pogorszeniu w ostatnim okresie.
Wyniki tych pomiarów mają być podstawą do podjęcia decyzji o dalszej eksploatacji lub dokonaniu odpowiednich napraw, wymian czy remontów generalnych.
Pomiary zawsze powinny być wykonywane poprawnie, aby wyciągane wnioski były właściwe.
Pomiary zawsze powinny być wykonywane poprawnie, aby wyciągane wnioski były właściwe.
Przed wykonywaniem pomiarów elektrycznych powinniśmy odpowiedzieć na pytania:
1. kto może wykonywać pomiary związane z ochroną życia, zdrowia, mienia i ochroną środowiska ?,
2. czym należy wykonywać powyższe pomiary ?,
3. w jaki sposób należy je wykonywać - aby uzyskane wyniki były poprawne ?.
Prawna kontrola metrologiczna
Prawnej kontroli metrologicznej podlegają przyrządy pomiarowe, które mogą być stosowane:
1) w ochronie zdrowia, życia i środowiska,
2) w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego,
3) w ochronie praw konsumenta,
4) przy pobieraniu opłat, podatków i innych należności budżetowych oraz ustalaniu opustów, kar umownych, wynagrodzeń i odszkodowań, a także przy pobieraniu i ustalaniu podobnych należności i świadczeń,
5) przy dokonywaniu kontroli celnej,
6) w obrocie
Okresowe sprawdzanie przyrządów pomiarowych
Przyrządy używane do sprawdzania stanu ochrony przeciwporażeniowej dla zachowania wiarygodności wyników badań powinny być poddawane okresowej kontroli metrologicznej, co najmniej raz na rok. Zgodnie z nieobowiązującym Zarządzeniem nr 12 Prezesa Głównego Urzędu Miar z 30 marca 1999 r. [18 -24] w sprawie wprowadzenia przepisów metrologicznych o miernikach oporu pętli zwarcia.
Według tego rozporządzenia okres ważności dowodów kontroli metrologicznej mierników tego typu wynosi 13 miesięcy, licząc od pierwszego dnia miesiąca, w którym dokonano okresowej kontroli metrologicznej .
Zasady wykonywania pomiarów
Przy wykonywaniu wszystkich pomiarów odbiorczych i eksploatacyjnych należy przestrzegać następujących zasad:
pomiary powinny być wykonywane w warunkach identycznych lub zbliżonych do warunków normalnej pracy podczas eksploatacji urządzeń czy instalacji,
b) przed przystąpieniem do pomiarów należy sprawdzić prawidłowość funkcjonowania przyrządów (kontrola, próba itp.),
c) przed przystąpieniem do pomiarów należy zapoznać się z dokumentacją techniczną celem ustalenia poprawnego sposobu wykonania badań.
d) przed rozpoczęciem pomiarów należy dokonać oględzin badanego obiektu dla stwierdzenia jego kompletności, braku usterek oraz prawidłowości wykonania i oznakowania, sprawdzenia stanu ochrony podstawowej, stanu urządzeń ochronnych oraz prawidłowości połączeń,
e) nie należy bez potrzeby dotykać bezpośrednio części czynnych i części przewodzących oraz części obcych, pamiętając, że ochrona przeciwporażeniowa może być niesprawna.
f) należy pamiętać, że urządzenia charakteryzujące się dużą pojemnością, jak kable i kondensatory po wyłączeniu napięcia zagrażają jeszcze porażeniem.
Przed przystąpieniem do pomiarów należy dokonać niezbędnych ustaleń i obliczeń warunkujących:
- wybór poprawnej metody pomiaru,
- jednoznaczność kryteriów oceny wyników,
- możliwość popełnienia błędów czy uchybów pomiarowych,
- konieczność zastosowania współczynników poprawkowych do wartości zmierzonych.
Realizacja pomiarów ochronnych
Na wyniki pomiarów ochronnych składają się dwie części:
- pierwsza to oględziny mające dać odpowiedź, czy zainstalowane na stałe urządzenia elektryczne spełniają wymagania bezpieczeństwa podane w odpowiednich normach przedmiotowych, i czy zainstalowanie wyposażenia jest zgodne z instrukcjami wytwórcy tak, aby zapewniało jego poprawne działanie.
- druga to próby i pomiary mające dać odpowiedź czy zachowane są wymagane parametry techniczne i spełnione są podane w normach i dokumentacji wymagania, dotyczące zainstalowanych urządzeń i instalacji elektrycznych.
Podczas przyjmowania do eksploatacji elektrycznych instalacji i urządzeń w pomieszczeniach normalnych i zagrożonych wybuchem należy wykonać pomiary odbiorcze pomontażowe zgodnie z wymaganiami normy PN-HD 60364.6:2008 “Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Sprawdzanie.”
Norma wymaga, aby każda instalacja przed przekazaniem do eksploatacji była poddana oględzinom i próbom celem sprawdzenia, czy zostały spełnione wymagania normy. Przed przystąpieniem do prób należy udostępnić wykonującym sprawdzenie instalacji, dokumentację techniczną wraz z protokołami oględzin i prób cząstkowych wykonanych podczas montażu instalacji.
Ochrona przeciwporażeniowa:
Ochrona przeciwporażeniowa
W celu ochrony człowieka przed skutkami porażenia prądem elektrycznym są stosowane następujące środki ochrony przeciwporażeniowej:
środki nietechniczne
popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,
szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników użytkujących urządzenia elektryczne i obsługujących urządzenia elektryczne
wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,
organizacja pracy (instrukcje eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, pisemne polecenia wykonywania prac)
egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa,
badania okresowe,
szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach.
środki techniczne :
ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa),
ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa),
ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim - realizowana przez zasilanie napięciem bezpiecznym,
sprzęt ochronny (w tym środki ochrony indywidualnej) – dla zastosowań, w których wyżej wymienione nie mogą być wykorzystane (np. przy naprawie urządzeń elektroenergetycznych)
Ochrona przed dotykiem bezpośrednim ma za zadanie chronić ludzi i zwierzęta przed zagrożeniami wynikającymi z dotyku do części czynnych urządzeń elektrycznych (części znajdujących się pod niebezpiecznym napięciem w czasie normalnej pracy tych urządzeń).
Zasadę realizuje się poprzez uniemożliwienie (utrudnienie) człowiekowi dotyku do tych części, co zapobiega przepływowi prądu rażeniowego przez jego ciało.
W urządzeniach elektrycznych o napięciu do 1kV wymaga się zastosowania przynajmniej jednego z następujących środków ochrony:
izolowanie części czynnych
stosowanie obudów lub osłon
stosowanie ogrodzeń
stosowanie barier i przeszkód
umieszczenie części czynnych poza zasięgiem ręki
ochrona przed napięciami szczątkowymi
Ochrona przez izolowanie części czynnych jest sposobem stosowanym zwykle w procesie produkcyjnym przez wytwórcę urządzenia.
Polega na całkowitym pokryciu części czynnych izolacją roboczą o dużą wartości rezystancji oraz o odpowiedniej wytrzymałości elektrycznej. Musi ona być dostosowana do narażeń wewnętrznych, wynikających z charakteru urządzenia (napięć oraz możliwych przepięć), a także dostosowana do spodziewanych narażeń zewnętrznych i środowiskowych, takich jak: podwyższona wilgotność, niska lub wysoka temperatura, narażenia mechaniczne, agresywność chemiczna otaczającego środowiska, bezpośrednio padające światło słoneczne itp.
Usunięcie izolacji jest możliwe tylko przez zniszczenie.
Ochrona przez stosowanie obudów lub osłon polega na umieszczeniu w ich wnętrzu części czynnych, które z rożnych względów nie mogą być powleczone izolacją, co zapobiegania dotykowi bezpośredniemu. Obudowy i osłony chronią także aparaty i urządzenia elektryczne przed niekorzystnymi wpływami środowiska.
Ten środek ochrony musi spełniać następujące warunki:
obudowy lub osłony nie mogą dać się usunąć (otworzyć, zdemontować) bez użycia narzędzia lub klucza, co ogranicza dostęp do ich wnętrza osobom nieupoważnionym, a jeżeli osoby te muszą je otwierać – to części czynne mają być odłączone spod napięcia bądź odpowiednio osłonięte
muszą być odporne na normalnie występujące w warunkach eksploatacji narażenia zewnętrzne: mechaniczne, temperaturę, wilgotność, agresywność chemiczną otaczającego środowiska itp.
obudowy i osłony muszą mieć stopień ochrony IP dostosowany do rzeczywistych warunków środowiskowych w miejscu ich użytkowania, jednak nie mniej IP 2X, natomiast łatwo dostępne górne powierzchnie poziome stopień IP min. 4X; warunek ten nie dotyczy gniazd bezpiecznikowych i opraw żarówek.
Ochrona przez zastosowanie ogrodzeń polega na umieszczeniu części czynnych w sposób czyniący je niedostępnymi dla dotyku.
Ochrona przez stosowanie barier i przeszkód jest ochroną przed niezamierzonym (a nie przed rozmyślnym) dotknięciem części czynnych. Może być stosowana tylko w przestrzeniach dostępnych wyłącznie dla osób posiadających odpowiednie kwalifikacje (np. przestrzenie lub pomieszczenia ruchu elektrycznego).
Ochrona przez umieszczenie poza zasięgiem ręki - Oznacza, że urządzenia znajdować się muszą poza obszarem w kształcie walca o średnicy 2,5 m, który rozciąga się 2,5 m ponad poziomem ustawienia stóp człowieka i 1,25 m poniżej tego poziomu.
Ten środek ochrony może być stosowany głównie w pomieszczeniach ruchu elektrycznego.
Ochrona przed napięciami szczątkowymi ma na celu zapobieżenie porażeniu wskutek dotyku do części czynnych, na których może utrzymywać się napięcie po odłączeniu od zasilania, np. wskutek zakumulowanego ładunku na pojemności elektrycznej elementów lub indukowania napięcia przez silniki pracujące z wybiegu. W przypadku istnienia takiego zagrożenia wymagane jest obniżenie napięcia do poziomu napięcia bezpiecznego w odpowiednio krótkim czasie albo uniemożliwienie dostępu do części czynnej.
Uzupełnieniem ochrony przed dotykiem bezpośrednim może być użycie wysokoczułych urządzeń ochronnych różnicowoprądowych (o prądzie wyzwalającym nie większym niż 30 mA), które zwiększają skuteczność ochrony podstawowej, ale nie mogą być jedynym jej środkiem.
Ochrona przed dotykiem pośrednim ma na celu ograniczenie skutków porażenia w razie dotknięcia do części przewodzących dostępnych, które niespodziewanie znalazły się pod niebezpiecznym napięciem (np. wyniku uszkodzenia izolacji).
Działanie takie powinno być realizowane poprzez:
uniemożliwienie przepływu prądu przez ciało człowieka lub zwierzęcia, lub
ograniczenie wartości prądu rażeniowego lub czasu jego przepływu.
Ochrona przed dotykiem pośrednim w urządzeniach elektrycznych niskiego napięcia może być osiągnięta przez zastosowanie co najmniej jednego z poniżej wymienionych środków:
samoczynnego wyłączania zasilania
urządzeń II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej
izolowanie stanowiska
nie uziemionych połączeń wyrównawczych
Ochrona przez samoczynne wyłączenie zasilania jest najbardziej rozpowszechnionym w Polsce środkiem ochrony w sieciach i instalacjach elektrycznych niskiego napięcia.
Jej zastosowanie wiąże się z koniecznością:
doprowadzenia do każdej części przewodzącej dostępnej przewodu ochronnego
zastosowania urządzenia powodującego samoczynne wyłączenie zasilania.
Ochrona powinna być tak wykonana, aby w razie zwarcia między częścią czynną a częścią przewodzącą dostępną (np. przewodzącą obudową urządzenia elektrycznego) lub przewodem ochronnym, spodziewane napięcie dotykowe o wartości większej niż 50 V prądu przemiennego lub 120 V prądu stałego (nie tętniącego) było wyłączane tak szybko, aby nie wystąpiły niebezpieczne skutki patofizjologiczne.
Wymaganie to będzie spełnione wówczas, gdy w wyniku zwarcia popłynie prąd o takim natężeniu, że spowoduje samoczynne zadziałanie urządzenia wyłączającego w dostatecznie krótkim czasie.
Musi być zatem stworzona odpowiednia droga dla prądu zwarciowego, nazywana pętlą zwarcia, złożona z przewodów: fazowych oraz ochronnych - łączących wszystkie dostępne części przewodzące urządzeń elektrycznych z punktem neutralnym sieci lub z ziemią, w zależności od układu sieciowego.
Urządzeniami samoczynnie wyłączającymi prąd zwarcia, mogą być:
zabezpieczenia przetężeniowe (reagujące na wzrost wartości prądu w obwodzie), np. bezpieczniki topikowe albo wyłączniki samoczynne z wyzwalaczami lub przekaźnikami nadprądowymi,
urządzenia ochronne różnicowoprądowe reagujące na pojawienie się prądu upływu z obwodu (nie można ich stosować w układzie sieciowym TN-C).
Samoczynne wyłączenie zasilania jest skuteczne wówczas, gdy zabezpieczenie dobrane jest odpowiednio do parametrów obwodu zasilającego.
Ochrona przez zastosowanie urządzenia II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej polega na niedopuszczeniu do pojawienia się w czasie użytkowania niebezpiecznego napięcia dotykowego na częściach przewodzących dostępnych w fabrycznie produkowanych urządzeniach elektrycznych. Osiąga się ten cel poprzez wyposażenie urządzenia w jedno z wymienionych niżej rozwiązań:
izolację podwójną, składającą się z izolacji podstawowej i niezależnej od niej dodatkowej izolacji, równoważnej pod względem wytrzymałości elektrycznej i mechanicznej. Taką izolację ma np. sprzęt gospodarstwa domowego, narzędzia ręczne, itp.
izolację wzmocnioną, która jest wprawdzie izolacją podstawową, lecz równoważną podwójnej pod względem wytrzymałości elektrycznej i mechanicznej,
obudowy izolacyjne, które są osłonami wykonanymi z materiału izolacyjnego o odpowiedniej wytrzymałości mechanicznej i odporności na wpływy środowiska, zapewniającymi stopień ochrony co najmniej IP2X. W takich obudowach wykonywany jest np. sprzęt instalacyjny (rozdzielnice skrzynkowe, wtyki, gniazda, itp.).
Ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska ma na celu zapobieżenie możliwości porażenia prądem elektrycznym w wyniku równoczesnego dotknięcia części przewodzących znajdujących się pod różnymi potencjałami, np. co może zdarzyć się przy uszkodzeniu izolacji podstawowej części czynnych.
Działanie środka ochrony polega na izolowaniu od ziemi stanowiska pracy, na którym może się znaleźć człowiek, bądź takim wyposażeniu tego stanowiska, by nie było możliwe jednoczesne dotknięcie dwóch części przewodzących dostępnych lub jednej części przewodzącej dostępnej i jakiejkolwiek części przewodzącej obcej.
Wymaganie to można spełnić przez:
pokrycie lub wykonanie podłogi i ścian z materiału izolacyjnego niepodlegającego działaniu wilgoci oraz oddalenie od siebie części przewodzących dostępnych od części przewodzących obcych poza strefę zasięgu ręki,
umieszczenie odpowiednich barier wykonanych w miarę możliwości z materiałów izolacyjnych, nieprzyłączonych do ziemi ani do części przewodzących dostępnych,
izolowanie części przewodzących obcych.
Izolowanie stanowiska można stosować tam, gdzie użycie innych środków jest trudne do wykonania lub niemożliwe, np. nie można dostatecznie szybko wyłączyć zasilania lub zmniejszyć wartości napięcia dotykowego. Znajduje ono zastosowanie najczęściej w specyficznych warunkach, np. w laboratoriach bądź w energetyce, gdzie podlega pewnym obostrzeniom.
Ochrona przez zastosowanie nie uziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych polega na połączeniu ze sobą wszystkich jednocześnie dostępnych części przewodzących obcych i części przewodzących dostępnych odpowiednim przewodem wyrównawczym, co zapobiega pojawieniu się niebezpiecznych napięć dotykowych
System nie uziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych nie powinien mieć połączenia z ziemią przez łączone części przewodzące dostępne lub obce.
Ochrona przez zastosowanie separacji elektrycznej polega na zasilaniu (jednego lub więcej) chronionego urządzenia ze źródła separacyjnego, którym najczęściej jest odpowiedni transformator lub przetwornica. Części czynne obwodu separowanego nie mogą być połączone w żadnym punkcie z innym obwodem lub z ziemią. Ewentualne dotknięcie do elementów takiego obwodu przez człowieka nie powoduje porażenia, gdyż nie zamyka się droga dla prądu rażeniowego, co przesądza o skuteczności takiego rozwiązania. Jednakże dla poprawności działania tego środka obwód odbiorczy podlega licznym obostrzeniom - powinien być tak wykonany, aby ograniczyć możliwość zwarć doziemnych.
Wartość napięcia w obwodzie wtórnym nie może być większa niż 500 V.
Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i dotykiem pośrednim polega na zasilaniu urządzeń bardzo niskim napięciem, nie stanowiącym zagrożenia dla człowieka, ze spełniającego odpowiednie warunki źródła energii takiego, jak:
transformator ochronny albo urządzenie równoważne (przetwornica)
źródło elektrochemiczne (np. bateria akumulatorów).
Obwód ma być odseparowany od ziemi (SELV) lub uziemiony (PELV). Gniazda wtyczkowe i wtyczki stosowane w obwodach o bardzo niskim napięciu nie mogą pasować do wtyczek i gniazd wtyczkowych stosowanych w innych obwodach.
Stopień ochrony zapewniany przez obudowy (tzw. kod IP) jest miarą ochrony zapewnianej przez obudowy przed dostępem do znajdujących się w nich części niebezpiecznych, jak też przed wnikaniem obcych ciał stałych i/lub wody do wewnątrz.
Kod IP składa się z dwóch cyfr charakterystycznych, których podawanie jest obowiązkowe – ich znaczenie podano w poniższej tabeli. Jeżeli cyfra charakterystyczna nie jest określona lub jest nieistotna, jej miejsce w kodzie IP zajmuje znak X (np. IPX5, IPX2, IPXXC).
Klasa 0 - urządzenia, w których zastosowano tylko izolację podstawową, nie mające zacisku uziemienia ochronnego i łączone z siecią zasilającą przewodem dwużyłowym bez żyły ochronnej, zakończonym wtykiem bez styku ochronnego (jeżeli jest to przewód ruchomy). Oznacza to, iż taki wyrób wyposażono tylko w ochronę przed dotykiem bezpośrednim, natomiast ochrona przed dotykiem pośrednim nie jest konstrukcyjnie przewidziana.
Klasa I - urządzenia, w których zastosowano izolację podstawową i wyposażono je w zaciski ochronne do łączenia części przewodzących dostępnych z przewodem ochronnym układu sieciowego, czyli przewidziane do objęcia ochroną przed dotykiem pośrednim. Zacisk ochronny powinien być oznaczony symbolem uziemienia ochronnego, który jest często utożsamiany z oznaczeniem I klasy ochronności.
Klasa II - urządzenia, w których zastosowano izolację podstawową oraz izolację dodatkową - wszystkie części przewodzące dostępne są, niezależnie od izolacji roboczej, oddzielone od części czynnych izolacją podwójną lub wzmocnioną, której konstrukcja uniemożliwia powstanie uszkodzenia grożącego porażeniem w warunkach normalnego użytkowania podczas założonego czasu trwałości wyrobu.
Urządzenia te nie potrzebują doprowadzenia przewodu ochronnego, nie mają więc zacisku ochronnego i są łączone z siecią zasilającą dwużyłowym przewodem (jednakże niektóre z nich mogą być wyposażone w wewnętrzny zacisk ochronny, którego obecność wynika z innych wymagań). Ruchomy przewód powinien być zakończony wtyczką ze „ślepym” wgłębieniem na styk ochronny gniazda wtykowego lub płaskim wtykiem z kołkami stykowymi pokrytymi do połowy długości powłoką izolacyjną ze względu na bezpieczeństwo dotykowe.
Symbol graficzny II klasy ochronności pokazuje poniższy rysunek. Symbol przedstawiony na rys. d) należy umieszczać na zewnątrz i wewnątrz obudowy urządzenia elektrycznego, gdy spełnia ona warunki II klasy ochronności lub izolacji równoważnej.
Klasa III - urządzenia, które mogą być zasilane jedynie bardzo niskim napięciem
bezpiecznym SELV (Safety Extra-Low Voltage) lub bardzo niskim napięciem ochronnym
PELV (Protection Extra-Low Voltage), a więc o wartości nie większej niż 50 V
prądu przemiennego i 120 V prądu stałego
Uziomy
Jako uziomy stosuje się:
- pręty lub rury umieszczone w ziemi,
- taśmy lub druty umieszczone w ziemi,
- płyty umieszczone w ziemi,
- podziemne metalowe elementy umieszczone w fundamentach,
- spawane zbrojenie betonu (poza zbrojeniem naprężanym) umieszczone w ziemi,
- metalowe powłoki i inne osłony metalowe kabli zgodnie z lokalnymi warunkami lub wymaganiami,
- inne, odpowiednie metalowe elementy podziemne, zgodnie z lokalnymi warunkami lub wymaganiami.
Rury metalowe do płynów palnych lub gazów nie powinny być wykorzystane jako uziom.
Uziom nie powinien zawierać elementów zanurzonych w wodzie.
W nowych obiektach budowlanych należy stosować przede wszystkim uziomy
fundamentowe.
Tam gdzie elektrody są otoczone otuliną betonową, zaleca się stosowanie betonu o
odpowiedniej jakości i grubości otuliny betonowej wynoszącej co najmniej 5 cm, aby uniknąć korozji tych elektrod.
Uziomy fundamentowe mogą być wykonane z:
- taśm lub drutów stalowych,
drutów miedzianych.
Elementy stalowe gołe lub cynkowane na gorąco, znajdujące się w otulinie betonowej mogą być wykorzystane jako uziomy fundamentowe.
Zaleca się, aby przewody uziemiające przyłączone do uziomów fundamentowych były wprowadzone do betonu od wewnętrznej strony obiektu budowlanego, a w przypadku gdy są one wprowadzone do betonu od zewnętrznej strony to miejsce ich wprowadzenia powinno znajdować się nad powierzchnią ziemi.
Zaleca się wzajemne łączenie uziomu fundamentowego i stalowego zbrojenia żelbetowych konstrukcji z wyjątkiem zbrojenia naprężanego.
Działanie prądu na organizm ludzki
Zjawisko porażenia ma miejsce wowczas, gdy występuje droga dla prądu rażeniowego i istnieje źrodło napięcia wymuszającego przepływ takiego prądu.
2. Skutki rażenia prądem elektrycznym zależą od :
• rodzaju prądu, a więc czy jest to rażenie prądem przemiennym o małej częstotliwości (15–10 Hz), prądem przemiennym o dużej częstotliwości, krotkotrwałymi jednokierunkowymi impulsami prądowymi lub prądem
stałym
• wartości napięcia i natężenia prądu rażeniowego oraz czasu jego przepływu
• drogi przepływu prądu przez ciało człowieka
• stanu psychofizycznego porażonego
• temperatury i wilgotności skory
powierzchni styku z przewodnikiem
• siły docisku przewodnika do naskórka
Działanie bezpośrednie – porażenie elektryczne wskutek przepływu prądu elektrycznego przez ciało ludzkie (tzw.
prądu rażenia), może wywołać wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych w organizmie, a nawet śmierć człowieka poprzez działanie na układ nerwowy
oraz w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych.
Porażenie bezpośrednie może objawiać się:
• odczuwaniem bolu przy przepływie prądu, kurczami mięśni
• zatrzymaniem oddechu, zburzeniami krążenia krwi
• zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłów równowagi
• utratą przytomności
• migotaniem komor sercowych (fibrylacja)
• oparzeniami skory i wewnętrznych części ciała, ze zwęgleniem włącznie.
Napięcie dotykowe jest to napięcie między dwoma punktami nienależącymi do obwodu elektrycznego, z którymi mogą się zetknąć jednocześnie obie ręce lub ręka i noga człowieka
Napięcie krokowe jest to napięcie między dwoma punktami na powierzchni ziemi lub stanowiska pracy, odległymi od siebie o 1 m (jeden krok)