Współczesne podejścia do resocjalizacji nieletnich.

Resocjalizacja to proces naprawy moralnej oraz obyczajowej polegającej na leczeniu osób zdemoralizowanych, niedostosowanych społecznie, osób uzależnionych z zaburzeniami osobowości. Proces ten jest długotrwały i obejmuje nie tylko osoby dorosłe, ale przede wszystkim nieletnie.

Proces wychowania resocjalizacyjnego jest ciągiem następujących po sobie faktów polegająca na przywróceniu zaburzonej równowagi. Jednostka resocjalizacyjna ma prawo do zachowania własnej autonomii a jednocześnie powinna dążyć do podporządkowania się panującym normom społecznym.

Resocjalizacja osób niedostosowanych społecznie ma polegać m.in. na:

• Wywoływaniu i i doskonaleniu funkcji wychowawczych

• Eliminowaniu tych dysfunkcji uniemożliwiających prawidłowe funkcjonowanie

• Eliminowaniu czynności zbędnych i niepotrzebnych¹.

Na „ wykolejenie społeczne” składa się wiele czynników:

• Zaburzenie osobowości typu neurotycznego i socjopatycznego,

• Zbyt niski status społeczny i ekonomiczny rodziny

• Brak wiary we własne możliwości

• Kontakt ze środowiskiem społecznym

• Zaburzenia psychosomatyczne

• Blokada aspiracji osobistych²

Resocjalizacja polega na wychowaniu, opiece i psychoterapii.Jedną z głównych zasad wychowania resocjalizacyjnego to zasada rozwoju osobowości wychowanka. Bardzo ważną jest również zasada redukcji, która ma na celu całkowite wyeliminowanie lub naprawienie mechanizmów działania jednostki, które prowadza do destrukcji osobowości.

Kolejnym ważnym etapem jest zapewnienie dobrej opieki jednostce wymagającej resocjalizacji. Opieka ta powinna polegać na zaoferowaniu poczucia bezpieczeństwa zapewniając np.; pożywienie, mieszkanie, akceptacja, uznanie, poczucie przynależności do grupy wpierającej w procesie resocjalizacji³.

Nierozłącznym etapem resocjalizacji obok wychowania i opieki jest psychoterapia polegająca na wyeliminowaniu zaburzeń zarówno w indywidualnym jak i społecznym funkcjonowaniu jednostki w środowisku. W psychoterapii stosuje się trzy aspekty i techniki: indywidualną, grupową oraz środowiskową. Natomiast główne zasady niezbędne podczas terapii to zasada akceptowania i respektowania.

Zasada akceptowania nakazuje ocenę wystawiona jednostce do traktowania jako ważny element diagnozy, natomiast nie powinien służyć do wymierzania kary. Wychowawca ma obowiązek pełnego akceptowania wychowanka akceptując jego dewiacje i zaburzenia. Ma obowiązek uczynić go lepszym i wartościowym człowiekiem potrafiącym odnaleźć się w społeczeństwie.

Zasada respektowania to tolerancyjny stosunek do wychowanka ze strony zarówno wychowawcy jak i terapeuty. Powinni cechować się życzliwością unikać zarówno kar jak i krytyki. Takie podejście może służyć do pozytywnej resocjalizacji wychowanka⁴.

Do najbardziej skutecznych form psychoterapii należą terapia : behawioralna, teatr terapeutyczny, psychodrama i socjodrama.

Terapia behawioralna polega na zatrzymaniu reakcji w stosunku do innych ludzi np. ( agresja) oraz zahamowaniu w nadmiernym okazywaniu negatywnych emocji u osób z zaburzeniami emocjonalnymi.

Teatr psychodramatyczny polega na odegraniu scenki teatralnej zarówno przez wychowawców jak i wychowanków celem wywołania odpowiednich przeżyć niezbędnych w procesie restrukturalizacji postaw społecznych.

Psychodrama to improwizowana psychologiczna gra wpływająca na podświadomość zarówno aktora jak i widza. Celem takiej improwizacji jest uświadomienie jednostce niewłaściwego zachowania, odczuwania czy reagowania na innych ludzi.

Socjodrama to kolejny element trwającej gry, której celem jest wyeliminowanie patologii wewnątrz grupowej a zarazem powinna budować oraz wzmacniać grupę terapeutyczną, ma na celu naprawienie zaburzonych relacji interpersonalnych⁵.

Częstymi metodami wychowawczymi stosowanymi przez wychowawców podczas procesu resocjalizacji to metoda:

• Nadawania komunikatów polega na uświadomieniu wychowanka o skutkach oraz konsekwencjach zażywania środków psychoaktywnych, oraz jego destruktywnym działaniu.

• Metoda wzorów osobowych polegająca na przedstawieniu wychowankowi zdarzeń występujących w jego życiu za pomocą bohatera celem wywołania odpowiednich emocji.

• Metoda wyrażania sugestii uzewnętrznia trudne do wykonania zadania oraz sytuacje z jakimi spotyka się wychowanek, trudność w rozwiązywaniu problemów poprzez dialog z wychowawcą oraz ukierunkowaniem go jak on by postąpił w danej sytuacji.

• Metoda doradzania wychowawczego mająca na celu pobudzenia aktywności wychowanka. Zadaniem wychowawcy jest uświadomienie wychowankowi następstw jego zachowań z wyróżnieniem cech pozytywnych pozwalającym na osiągnięciu wyższego statusu przez wychowanka do jakiego dąży.

• Metoda przekonywania ma zasadniczy wpływ na kształtowanie i zmianę postaw. Przekonywanie zawiera pewną strukturę składającej się z trzech elementów: żądanie, tezy i argumenty. Skuteczne przekonywanie powinna znaleźć odzwierciedlenie w ukształtowaniu oraz zmianie poglądów przez wychowanka.

Resocjalizacja nieletnich w Europie.

System resocjalizacyjny, jaki obowiązuje w Europie w poszczególnych krajach zdecydowanie różni się od siebie. Pewnie, dlatego że odmiennie rozumowany i postrzegany jest termin „ traktowania nieletnich”, oznacza on leczenie nieletnich z punktu widzenia społecznego i moralnego. Według Pinatela to „ postępowanie z nieletnimi to prowadzenie leczenia psycho-moralnego, zmierzającego do przebudowy systemu wartości w warunkach bezpieczeństwa, wymaganych przez stan zagrożenia indywidualnego”⁶.

Rozwiązania ustawowe dotyczące postępowania z nieletnimi działające na terenie Europy nie dość,że są zróżnicowane to jeszcze wymagają ciągłego ulepszania celem stworzenia jak najlepszych warunków dla instytucji zajmującą się resocjalizacją oraz profilaktyką nieletnich.

Aby usystematyzować kryterium organu zajmującego się sprawami nieletnich wyodrębniamy podział na trzy grupy:

1. Systemy i postępowania z nieletnimi oparte sa na organach pozasądowych o charakterze administracyjnym i sądach zwykłych

2. Systemy postępowania z nieletnimi oparte wyłącznie na sądownictwie dla nieletnich.

3. Systemy postępowania z nieletnimi oparte na sądach dla nieletnich i organach pozasądowych.

Ciągłe ulepszanie oraz uelastycznianie tych systemów pozwoli na większy rozwój modeli podstawowych działających obecnie w resocjalizacji.

System resocjalizacji nieletnich w Wielkiej Brytanii

Resocjalizacja nieletnich w tym państwie zajmują się kuratorzy sadowi. Maja oni pod sobą młodzież powyżej 17-tego roku życia oraz dorosłych. Poniżej 16-tego roku życia kuratele przejęły służby socjalne. Dla młodocianych, którzy są na bakier z prawem lub są uzależnieni od środków psychoaktywnych są utworzone specjalne placówki które maja charakter otwarty. Bardzo ważną rolę we współpracy z tymi ośrodkami odgrywa Ośrodek opieki społecznej oraz policja. W kompetencji ośrodka pomocy nieletnim jest umieszczenie nieletniego w odpowiedniej placówce, wydawanie orzeczeń celem umieszczenia w ośrodku wychowawczym lub oddanie po nadzór kuratorski.

Natomiast do policji należy wstępny etap przygotowawczy w przeciwieństwie do innych krajów gdzie na tym etapie sprawa zajmują się sądy. Sprawami dla nieletnich zajmuja się specjalne sekcje utworzone przy każdej komendzie. Zakres ich obowiązków jest bardzo szeroki a współpracują zarówno z ośrodkiem pomocy społecznej jak i kuratorami.

System resocjalizacji nieletnich we Francji

Ściśle współpracującym państwem w zakresie resocjalizacji nieletnich jest Polska. Francuski model obejmuje:

• Sądy dla nieletnich, które orzekają środki wychowawcze i karne dla nieletnich

• Ośrodki obserwacyjne i reedukacyjne

• Rodziny zastępcze

• Stowarzyszenia pozarządowe zajmujące się resocjalizacją oraz zapobieganiem demoralizacji.

W instytucjach otwartych zatrudnieni są min: psycholodzy, lekarze interniści, psychiatrzy, oraz pracownicy socjalni. Współpracuje z nimi kurator sądowy oraz ośrodek konsultacji orientacji wychowawczej. Do ich zadań należy
- obserwacje nieletnich w ich środowisku

- przeprowadzenie wywiadu środowiskowego

- badań psychologicznych, psychiatrycznych

- oraz predyspozycji zawodowych

Do zadań instytucji o charakterze zamkniętym należy:

• Odizolowanie nieletnich, jeśli byli by zagrożeniem w środowisku społecznym

• Pełnią rolę schroniska dla nieletnich, jeśli najbliższa rodzina wpływałaby w sposób dewiacyjny na ich wychowanie

• Obserwacji nieletnich o złożonych problemach nie mających rozwiązania w środowisku naturalnym.

System francuski jest zwolennikiem resocjalizacji o charakterze wolnościowym, a ich metody wychowawcze odnoszą się ściśle do jednostek indywidualnych. Praca indywidualna lub w małych grupkach pozwoli na wyeliminowanie trudności jakie maja nieletni w przystosowaniu się do życia w społeczeństwie. Do organizacji pozarządowych wartą zainteresowania jest Grupa Pedagogiki i animacji Społecznej. GPAS pracuje w poblizu miejsc zamieszkania nieletnich, szkół, blokowisk. Pracują tam animatorzy, którzy podzieleni są na grupy. Wielkość nie przekracza 8 osób. Celem ich jest zachęcanie nieletnich do wzięcia udziału w tworzeniu np. projektu. Ważne jest zorganizowanie im wolnego czasu ucząc samodzielności lub umiejętności w rozwiązywaniu problemów życiowych.⁷

System resocjalizacji nieletnich w Niemczech

System niemiecki rozwija się bardzo szybko w zakresie form i metod wychowawczo-opiekuńczych. Do podstawowych elementów należy:

• Sądy dla nieletnich

• Urzędy opieki społecznej nad młodzieżą

• Współpracujące z nimi instytucje opieki, wychowania i prewencji

Sady rozpatrują w sprawach karnych nieletnich. Do ich dyspozycji są środki wychowawcze, półkarne ( dyscyplinarne ), oraz karne. Środki półkarne to takie znajdujące się miedzy wychowawczymi a karnymi a ich celem jest uświadomienie nieletnim o odpowiedzialności za swoje czyny. Wyciągnięte konsekwencje są mniejsze niż w środkach karnych. W tych natomiast jest stosowana przez sady kara pozbawienia wolności. Stosowana z reguły dla młodzieży zdemoralizowanej oraz dla recydywistów

W ostatnich latach w Niemczech odstępuje się od wychowania przymusowego a wdraża się wychowanie opiekuńcze. Opieką nad młodzieżą i dziećmi zajmuje się Urząd ds. Młodzieży, który współpracuje z innymi instytucjami wykorzystując nastepujące formy opieki:

• Grupy całodziennej opieki

• Rodziny zastępcze

• Domy dziecka

• Samodzielne mieszkania dla pełnoletnich wychowanków domu dziecka

• Ośrodki intensywnej opieki indywidualnej

• Schroniska

• Ośrodki pomocy w sytuacji kryzysowych⁸.

System resocjalizacji nieletnich w krajach skandynawskich

W krajach skandynawskich sprawami dla nieletnich zajmują się komisje ds. opieki społecznej nad dziećmi i młodzieżą oraz sądy powszechne. Komisje te podlegają Ministerstwu Opieki Społecznej. Do zadań komisji należą sprawy:

• Osób poniżej 18-tego roku życia narażone na konflikt z prawem wywodzących się z rodzin patologicznych lub zdemoralizowanych, nie rozwijających się prawidłowo jako komórka rodzinna.

• Dzieci poniżej 15-tego roku życia zagrożone wystąpieniem u n ich choroby psychicznej będącej wynikiem znęcania psychicznego przez rodziców.

• Osób poniżej 18-tego roku życia o antyspołecznym zachowaniu gdzie zachodzi konieczność stosowania środków zaradczych

• Nieletnich przestępców w ieku do 15 lat

Podstawowa cechą oraz specyfika w krajach skandynawskich jest stwarzanie pozainstytucjonalnych form oddziaływania na nieletnich. Bardzo ważną rolę odgrywają tutaj pracownicy socjalni. Jego podejście powinno być rozsądne i taktowne. Ważną cechą dobrego wychowawcy socjalnego były by predyspozycje psychologiczne ze znajomością osobowości ludzkiej. Często praktykowane jest zamieszkanie nieletniego u pracownika społecznego i na odwrót. Taka praktyka ma na celu załagodzenia konfliktów rodzinnych, lub nauczenia rodziny akceptowania nieletniego takiego, jakim jest.

Reasumując systemy resocjalizacyjne w poszczególnych krajach nie są aż tak doskonałe skoro dramatycznie wzrasta przestępczość wśród nieletnich oraz pogłębiający się proces demoralizacji oraz różnych zachowań dewiacyjnych. Spada natomiast zaufanie do instytucji sądowych, policji, ośrodków wychowawczych, czy np. komisji opieki społeczne. Nasuwa się zatem wniosek o konieczności zreformowania obecnych systemów celem uniknięcia błędów a stworzenie takiego systemu który przyniesie wymierne korzyści w jakże trudnym procesie resocjalizacji nieletnich⁹.

---

1. B. Urban J. Stanik „ Resocjalzacja”tom I. Warszawa 2008, s 235↩

2. B. Urban J. Stanik „ Resocjalzacja”tom I. Warszawa 2008,s 235↩

3. B. Urban J. Stanik „ Resocjalzacja”tom I. Warszawa 2008,s 237↩

4. B. Urban J. Stanik „ Resocjalzacja”tom I. Warszawa, s 239↩

5. B. Urban J. Stanik „ Resocjalzacja”tom I. Warszawa, s 241-242↩

6. B. Urban J. Stanik „ Resocjalzacja”tom I. Warszawa, s 213↩

7. B. Urban J. Stanik „ Resocjalzacja”tom I. Warszawa, s 215-217↩

8. B. Urban J. Stanik „ Resocjalzacja”tom I. Warszawa, s 219-220↩

9. B. Urban J. Stanik „ Resocjalzacja”tom I. Warszawa, s 222-224↩