pedagogika zdrowia jako interdyscyplinarna nauka o edukacji zdrowotnej.
Pedagogika zdrowia jest subdyscypliną nauki o edukacji zdrowotnej. Jako subdyscyplina tworzy zaplecze teoretyczne dla edukacji zdrowotnej(wychowania zdrowotnego).
- Dostarcza podstaw metodologicznych, pomagających w rozwiązaniu problemów praktycznych. - - Przedmiotem jej badań jest „proces wychowania do zdrowia i nauczania zdrowia, których istotą jest rozwijanie dyspozycji wartości osobowościowych człowieka”.
- Oraz przez udzielanie wiedzy, kształtowanie systemu wartości i zachowań związanych ze zdrowiem.
Ma charakter interdyscyplinarny ponieważ:
- łączy elementy pedagogiki ( zwłaszcza pedagogiki społecznej) i nauk medycznych(medycyna społeczna)
E. Mazurkiewicz pedagogikę zdrowia traktuje jako:
- specjalizację pedagogiki społecznej
- specjalizacje o bardziej samodzielnym charakterze
- problematykę o określonym stopniu koncentracji (a nie osobnej specjalizacji)
podstawowe pojęcia pedagogiki zdrowia. STYL ŻYCIA, ZACHOWANIA ZDROWOTNE, KULTURA ZDROWOTNA, EDUKACJA ZDROWOTNA, WYCHOWANIE ZDROWOTNE, KSZTAŁCENIE ZDROWOTNE, zdrowie, promocja zdrowia, profilaktyka chorób.
STYL ŻYCIA
Styl życia to:
- zespół codziennych zachowań, swoistych dla danej zbiorowości lub jednostki. Charakterystyczny sposób bycia odróżniający daną zbiorowość lub jednostkę od innych, lub bardziej bądź mniej przyjmowana strategia życiowa. ( Siciński)
- wzór zachowań, który jest trwały i jest ukształtowany przez dziedzictwo kulturowe, relacje społeczne, czynniki geograficzne i społ.- ekonomiczne i cechy osobowościowe człowieka. ( Green, Kreuter)
- zespół jawnych i manifestowanych zachowań, typowych reakcji i pewnych elementów osobowości.( Wrześniewski).
ZACHOWANIA ZDROWOTNE
Zachowania zdrowotne- zachowania, które „w świetle współczesnej wiedzy medycznej zwykle wywołują określone pozytywne bądź negatywne skutki zdrowotne.
Definicje zachowań zdrowotnych:
Stan świadomości jednostki i celowość jej działania- dwie grupy Zach.:
- zachowania zdrowotne- działania celowe, świadomie podjęte przez człowieka w celu umocnienia lub zwiększania potencjału swego zdrowia, niezależnie od ich skuteczności.
- zachowania związane ze zdrowiem- nie towarzyszy mu uświadomiony cel czyli działania, które udzie podejmują w codziennym życiu, skutki ich mogą być pozytywne lub negatywne dla zdrowia. Grupę zachowań tych określa się też jako nawyki Lu reakcje na daną sytuację.
Skutki zachowań dla zdrowia człowieka- dwie grupy:
- Zachowania pozytywne- sprzyjające zdrowiu min. Racjonalne odżywianie
- zachowania negatywne- zły wpływ na zdrowie inaczej Zach. Ryzykowne, Zach. Problemowe.
Rodzaje zachowań zdrowotnych:
- zachowania medyczne- wykorzystywanie aktywnie instytucji i świadczeń medycznych.
- zachowania prewencyjne- działania podejmowane w celu zapobiegania np. szczepionki przeciwko grypie.
- zachowania promocyjne- zwiększenie potencjału zdrowia
- zachowania w chorobie-
-samoopieka
Czynniki kształtujące zachowania zdrowotne:
- predysponujące- wiedza przekonania, wartości
- umożliwiające- przepisy prawne, priorytety, polityka zdrowia]
-wzmacniające- normy obyczajowe, ich społeczna akceptacja bądź nie.
KULTURA ZDROWOTNA
Składa się na nią system wartości powiązanych do zdrowia fizycznego i psychicznego, obiektywnego subiektywnego, jednostkowego i publicznego. Przejawia się w higienicznej organizacji środowiska , świadomym regulowaniu relacji człowieka.
Kultura zdrowia polega na świadomiej i stałej pracy nad sobą, poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne i publiczne, wrażliwości na potrzeby zdrowotne-cierpienia drugiego człowieka.
EDUKACJA ZDROWOTNA
jest całożyciowym procesem uczenia się ludzi jak żyć, aby;
- zachować i udoskonalić zdrowie własne i innych
- w przypadku wystąpienia choroby lub niepełnosprawności aktywnie uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie i zmniejszyć jej negatywne skutki.
E. Charońska- na edukację zdrowotna składają się:
- procesy systematyczne i zamierzone, kształcenie i wychowanie dzieci i młodzieży pod kierunkiem dorosłych
-procesy związane z samo kierunkowaniem własnym rozwojem(samokształcenie, samowychowanie)
- ogół działań okazjonalnych i przypadkowych, które w sprzyjających okolicznościach mogą skłonić człowieka do refleksji i podjęcia decyzji w celu zdobycia wiedzy, umiejętności oraz wykorzystania jej na rzecz swojego zdrowia.
WYCHOWANIE ZDROWOTNE
to praca z dziećmi i młodzieżą we wszystkich instytucjach wychowawczych. Polega na:
-wytwarzaniu nawyków w celu doskonalenia zdrowia psychicznego i fizycznego
- wyrabianie odpowiednich sprawności
- nastawieniu woli i kształtowaniu postaw umożliwiających stosowanie zasad higieny itp.
- pobudzaniu pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia.
KSZTAŁCENIE ZDROWOTNE
ZDROWIE
Jest stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, społecznego, a nie wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania(ułomności).
Jest to stan, w którym jednostka wykazuje pełną umiejętność aktywnego pełnienia ról i zadań wyznaczonych jej przez proces socjalizacji.
PROMOCJA ZDROWIA
To:
-proces umożliwiający ludziom kontrolę nad własnym zdrowiem i jego poprawę(karta ottawska)
- proces obejmujący prewencję oraz działania na rzecz zdrowia pozytywnego(fizycznego i psychospołecznego) dzięki tym wszystkim działaniom zdrowe wybory winny być łatwiejsze(Catford, Nutbeam)
- połączenie działań edukacyjnych oraz różnego wsparcia- środowiskowego, społecznego, politycznego, ekonomicznego, prawnego, taktycznego- sprzyjającego zdrowiu.
-połączenie edukacji zdrowotnej z prozdrowotną polityka publiczna(tones, Green)
PROFLIAKTYKA CHORÓB
Są to wszystkie działania podejmowane w celu zapobiegania pojawieniu się i/lub rozwojowi niepożądanych zachowań, stanów lub zjawisk w danej populacji. Istota tych działań jest przeciwdziałanie zagrożeniom(także chorobom0 , których nasilenie bądź wystąpienie może mieć miejsce w przyszłości.
Trzy fazy postępowania profilaktycznego:
Pierwszorzędna, pierwotna- dotyczy całej populacji , celem jest uprzedzanie choroby lub zmniejszenie ryzyka rozwoju; działania swoiste, nieswoiste
Drugorzędna, wtórna- ukierunkowana na określoną część populacji zagrożonej . cel wczesne wykrycie choroby – badania profilaktyczne
Trzeciorzędna, działania rehabilitacyjne- osoby przewlekle chore. Cel zapobieganie dalszym skutkom wystąpienia podczas choroby
czynniki warunkujące zdrowie człowieka. proces edukacji warunkiem zdrowia.
Styl życia (ok. 50-52%) zbiór decyzji(działań) jednostki, które wpływają na jego zdrowie i które może w mniejszym lub większym stopniu kontrolować.
Środowisko ok. 20%- wszystkie jego elementy, zewnętrzne w stosunku do ciała ludzkiego na które jednostka nie ma wpływu lub ma ograniczony wpływ,
Podstawy biologiczne ok. 20% cechy związane z biologia organizmu ludzkiego w tym cechy genetyczne, wiek i płeć.
System opieki zdrowotnej- jakoś, rodzaj, organizacja, zasoby jakimi dysponuje system opieki zdrowotnej.
Czynniki wg. M. Lalonde:
- zarobki i status społeczny
-sieć wsparcia społecznego- wsparcie z estrony rodziny
- edukacja
-zatrudnienie i warunki pracy
- środowisko fizyczne
- biologia i wyposażenie genetyczne
- zachowania zdrowotne i umiejętności radzenia sobie
- prawidłowy rozwój w dzieciństwie
-służba zdrowia
Czynniki ryzyka i czynniki chroniące
„ Wychowanie warunkiem zdrowia”- Wychowanie głównie działa na osobowość człowieka na kształtowanie jej lub modyfikację. Człowiek, który ma wykształtowane prawidłowe cechy osobowości uznawane przez ogół społeczeństwa, na którą wychowanie działało staje się podwaliną do kształtowania zachowań zdrowotnych wyniku czego wyrabia w człowieku świadomość prawidłowego stylu życia powodując polepszenie jego stanu zdrowia.
współczesna koncepcja zdrowia. zdrowie jako wartość, ZASÓB, ŚRODEK. promocyjne ujęcie zdrowia.
Zdrowie jako wartość-
-Wartość „zdrowia” odnosi się do:
-wartości odczuwanej- uznane przez jednostkę za rzeczywiście cenną, atrakcyjną, pożądaną. Generującą postawy emocjonalne i wyzwalające działania np. profilaktyczne; zależne od stanu fizjologicznego organizmu i stopnia zinternalizowania wpływów społecznych.
-wartości uznawanej- przekonanie jednostki że zdrowie powinno być cenione ponieważ spostrzegane jest jako cenne w środowisku społecznym.
Wartość zdrowia- czyli siła z jaką jest ono cenione lub pożądane. Odpowiada ona podziałowi S. Ossowskiego:
-wartości uroczyste- należące do tzw. Wartości wyższych
-wartości codzienne- prywatne cele jednostek
ZDROWIE JAKO ZASÓB DLA JEDNOSTKI I SPOŁECZEŃSTWA, PRAWO DO ZDROWIA
Zdrowie jest zasobem(środkiem) dla każdego człowieka- z którego może korzystać w codziennym życiu , ale zdrowie nie jest celem, do którego człowiek zmierza (krata ottawska)
Zdrowie jest zasobem dla społeczeństwa- dobre zdrowie jest jednym z głównych bogactw naturalnych krajów determinujących rozwój społeczny, ekonomiczny, osobisty ludzi9karta ottawska). Zdrowie= dobra materialne wytwarzanie ich.
Zdrowie jest podstawowym prawem każdego człowieka
PROMOCYJNE UJĘCIE ZDROWIA
Strategia działania-obszary promocji zdrowia:
Budowanie prozdrowotnej polityki publicznej
Tworzenie środowisk wspierających zdrowie
Wzmacnianie działalności społeczności
Rozwijanie umiejętności indywidualnych
Reorientacja służby zdrowia
PODEJŚCIA
Podejście siedliskowe jest to miejsce, którym ludzie korzystają i kształtują środowisko oraz gdzie tworzą lub rozwiązują problemy związane ze zdrowiem
„podejście ludzi do problemu”- zakłada ze ludzie same identyfikują swoje problemy, które są dla nich ważne i podejmują w tym kierunku działania w celu poprawy.
Inne podejścia: diagnoza stanu wyjściowego, budowanie planu działań , wdrożenie i realizacja planu, ewaluacja wyników.
METODY DZIAŁAŃ
Reaktywny- ograniczenie zagrożeń zdrowotnych i podnoszenie jakości życia
Pro aktywny- koncentruje się na sferach życia codziennego ludzi w określonych siedliskach
Medyczny, prewencyjny- eliminowanie czynników ryzyka, kształtowanie prozdrowotnych zachowań zdrowotnych. Częściowo utożsamiamy z profilaktyką pierwszorzędowa.
Upodmiotowienie psychologiczne- poczucie kontroli nad własnym życiem
Upodmiotowienie społeczności-proces działań społecznych z uczestnictwem ludzi w celu zwiększenia indywidualnej i wspólnej kontroli nad warunkami życia.
proces promocji zdrowia. definicja, cele, obszary
proces promocji zdrowia-
Seria działań, zwykle długotrwałych, pozostających w związku przyczyno-skutkowego, któr mogą podejmować ludzie do poprawy swojego samopoczucia. Uczestniczą w nim jednostki, grupy społeczne lokalne oraz całe społeczeństwa uznając że sami ponoszą odpowiedzialność za zdrowie własne i innych.
Cele promocji zdrowia;
- promowanie zdrowego stylu życia
-rozwój kompetencji sprzyjających zdrowiu
- modyfikowanie zachowań ryzykownych dla zdrowia
-praca w grupach ryzyka
modele edukacji zdrowotnej, cele edukacji zdrowotnej.
Cele edukacji zdrowotnej:
-nowe możliwości poznawcze-zdobycie nowej wiedzy
-pożądane przekonania wobec spraw związanych ze zdrowiem, właściwe postawy wobec zdrowia
- klaryfikacja systemu wartości, dostrzeżenie nowych
- umiejętności związane ze zdrowiem fizycznym oraz umiejętności życiowe
-zmiana zachowań zdrowotnych, ukierunkowana na prozdrowotny styl życia.
Modele edukacji zdrowotnej wg A. Tannahill’a:
Model zorientowany na chorobę- cel zapobieganie określonym chorobom np. układu krążenia(biomedyczne podejście)
Model zorientowany na czynniki ryzyka- cel eliminowanie czynników ryzyka, zapobieganie chorobom.(biomedyczne podejście)
Model zorientowany na zdrowie- cel wzmacnianie potencjału zdrowia.(holistyczne podejście)
planowanie, realizacja i ewaluacja programu edukacji zdrowotnej.
I. Diagnoza potrzeb
należy dowiedzieć się zweryfikować jakie najgłówniejsze potrzeby przejawia grupa. W tym celu należy zastosować narzędzia badawcze a mianowicie sondażu, by móc się dowiedzieć o potrzebach na podstawie przeprowadzonych badań. Po co diagnoza? Pytanie o potrzeby stwarza uświadomienie sobie i sprzyja zwiększeniu aktywności i motywacji do uczenia się o zdrowiu, może wzbudzić zainteresowanie ze strony ucznia.
II. Ustalenie celów i zadań
Ustalając cele i zadania należy pamiętać o zasadach: należy ustalić priorytetowe cele czyli nadrzędne, muszą być realne czyli wykonalne, muszą być precyzyjnie sformułowane, muszą być mierzalne ważne jest to przy ewaluacji wyników.
III. Dobór metod i technik
IV. identyfikacja zasobów- zasoby ludzkie 9ich doświadczenia). Zasoby materialne, czas
V. Planowanie ewaluacji- sprawdzamy jak przebiega realizacja naszego programu, czy i w jakim stopniu osiągnęliśmy zaplanowane cele. Czy zakończył sukcesem?
VI. Opracowanie planu realizacji programu
Należy zaplanować najważniejsze zadania. Dobrym wyjściem jest stworzenie kilku scenariuszy odpowiednio do celów szczegółowych przez nas wyznaczonych.
VII. Realizacja programu
W czasie realizacji dokonujemy oceny wyników.
Żywienie jako fizjologiczny i edukacyjny problem. edukacja żywieniowa.
Racjonalny sposób żywienia- to żywienie zgodne z zaleceniami nauki o żywieniu i uwzględniające uwarunkowania genetyczne, społeczne i kulturowe.
Zaspakaja on potrzeby biologiczne, psychiczne, społeczne człowieka. Umożliwia osiągniecie pełnego, zaprogramowanego genetyczni, rozwoju fizycznego i psychicznego, utrzymanie odporności organizmu na choroby i zachowanie sprawności do późnego wieku.
PROZDROWOTNA EDUKACJA ŻYWIENIOWA
Jest to proces, w którym ludzie uczą się w zastosowania w codziennej praktyce wiedzy o żywności i żywieniu, opartej na aktualnych i pewnych wynikach badań naukowych, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb.
Edukacja żywieniowa jest nieodłącznym elementem edukacji zdrowotnej.
Cele edukacji żywieniowej:
- uzyskanie odpowiedniej wiedzy o żywności i żywieniu, umiejętności szukania tej wiedzy
- kształtowanie prozdrowotnych zachowań żywieniowych- sposoby zaspakajania potrzeb żywieniowych.
-Kształtowanie zdolności rozpoznawania sygnałów i objawów pochodzących z własnego ciała.
-Kształtowanie umiejętności konsumenckich- umiejętność wyboru podczas zakupów, kupowanie żywności ze sprawdzonych źródeł.
-kształtowanie umiejętności oszczędnego gospodarowania żywnością, estetycznego podawania posiłków i spożywanie.
EDUKACJA ŻYWIENIOWA W SZKOLE
Argumenty za:
-prawidłowe żywienie jest z podstawowym czynnikiem rozwoju fizycznego
-zachowania żywieniowe ukształtowane w dzieciństwie decydują o sposobie żywienia w dorosłym życiu
- nieprawidłowości w żywieniu mogą być przyczyną chorób dzieci i młodzieży
-odpowiednie żywienie powinno kompensować niski poziom aktywności fizycznej
-regularne spożywanie posiłków zwłaszcza śniadania
- z wiekiem dzieci rodzice mają mniejszą kontrolę nad ich żywieniem- dobre nawyki
-dzieci i młodzież są podatne na reklamy
-młodzież jest zagrożona mediami i wizerunkami osób publicznych
CAŁOŚCIOWE PODEJŚCIE W EDUKACJI ŻYWIENIOWEJ
Obejmuje elementy:
-edukacja żywieniowa w programie nauczania
-system posiłków szkolnych dla wszystkich uczniów
-asortyment sklepików szkolnych i automatów- pod lupa
-zapewnienie uczniom odpowiedniej aktywności fizycznej
-włączenie uczniów do organizacji posiłków
-współpraca z rodzicami
-pomoc ze strony władz np. dofinansowanie do posiłków
ZALECENIA ŻYWIENIOWE WG S. BERGERA:
1\ urozmaicenie posiłków- każda grupa produktów, piramida żywieniowa
2\ umiarkowanie- jedzenie wg potrzeb, utrzymanie masy ciała- kontrola kalorii
3\ uregulowanie- stały odstęp czasu, wielkość posiłku, znaczenie śniadania
4\ umiejętność sporządzania potraw- układanie jadłospisu, dokonanie zakupów, przechowywanie żywności
5\uprawianie- aktywności fizyczna
6\unikanie- nadmiaru tłuszcz, cukru, alkoholu, soli
9.współczesne metody psychoprofilaktyki uzależnień. rola pedagoga
aktywność ruchowa jako składnik zdrowego stylu życia.
Aktywność fizyczna w połączeniu ze zdrowym żywieniem jest jedna z podstawowych potrzeb człowieka oraz kluczowym warunkiem zachowania i wzmacniania zdrowia we wszystkich okresach życia.
Aktywność fizyczna to wszystkie czynności i zajęcia związane z wysiłkiem fizycznym i ruchem w czsie którym czynność serca i oddech przyśpiesza, pojawia się uczucie ciepła. Aktywność fizyczna jest pojęciem szerokim obejmującym różne formy aktywności fizycznej człowieka w tym:
-ćwiczenia fizyczne- systematyczne i zaplanowane
-wysiłki
Wysiłki fizyczne dzielimy na trzy grupy:
-o małej intensywności
-o umiarkowanej intensywności- ciepło i przyśpieszony oddech
-o dużej intensywności
ZNACZENIE AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ
-stymulacja i wspomaganie rozwoju
-adaptacja do bodźców i środowiska jego zmian
-kompensacja nadmiernego unieruchomienia np. siedzenie w szkole
-korekcja i terapia wielu zaburzeń np. otyłość
rola pedagoga w promocji zdrowia psychospołecznego. stres i jego wpływ na zdrowie.
stres- stan wzmożonego napiecia nerwowego bedącego reakcja na działanie naegatywnych bodźców fizycznych i psychicznych mogących wywołać ogólną mobilizacje sił lub przy dłuższym trwaniu doprowadzic do zabudzeń czynnościowych a nawet chorób.
założenia profilaktyki zakażeń hiv.
-podstwowe wiadomości na temat możliwosći zakażenia
profilaktyka chorób cywilizacyjnych. choroby układu krążenia i nowotworowe.