Sztuka etyki- Tischner

Żyjemy w świecie pluralistycznym. Nawiązanie do fenomenologii.

Jesteśmy pod wpływem nauk technicznych. Nasze myślenie etyczne ulega wpływowi owych nauk. Zadaniem tych nauk jest poznawanie świata by można było budować nowe narzędzia do opanowania świata. Technika poznaje świat by go zmienić, gdyż im bardziej zmieni się świat tym lepiej można go poznać. W etyce zmieniamy człowieka pobudzając do określonego działania, a poznajemy dopiero potem, jak działa zgodnie/nie z przewidywaniami. Istota człowiek w jego działaniu, moc, zdolności panowania. Formułowane są normy działania. Pomija się stosunek człowieka do własnej działalności. Doświadczenie nie może nic wnieść do etyki, gdyż ukazuje to co jest, a w etyce chcą to co powinno być. Etyka konstruuje różne modele postępowania, by formować działalność ludzi. W najlepszym wypadku pouczy człowieka jak ma udawać moralność, ale nie nauczy rzetelnej moralności. Szczególne znaczenie sięganie do źródeł ludzkiej wrażliwości etycznej.

Etyka i doświadczenie

Nie ma etyki tam gdzie nie ma dobra i zła, brak warunków dla obiektywizmu, widzenia siebie cudzymi oczami.

Doświadczeniem dla ludzkiej samowiedzy etycznej jest doświadczenie drugiego człowieka. W doświadczeniu znajdują swój fundament podstawowe wartości etyczne, w nim jest podstawa obiektywizmu dla naszych zobowiązań etycznych, tu jest źródło prawdziwej odpowiedzialności za świat zewnętrzny.

„Trzeba” zapytać co się stało, „trzeba” odpowiedzieć podobnie. „Trzeba” ustawia mnie wobec całego świata i wobec mnie samego, budzi poczucie powinności, mówi wprost o egzystencjalnej tragiczności bytu ludzkiego, mówi o wystawieniu bytu na dobro i zło- dlatego wołanie drugiego wołaniem o ratunek. Dlaczego wołanie budzi w nas etyczną samowiedzę? Podstawą wezwania etycznego, które płynie ku nam od drugiego jest przejawiająca się w nim dobroć woli. Człowiek nie może być istotą radykalnie złej woli, nawet gdy czyni zło szuka jakiegoś dobra. Wola jest słaba i ślepa. Człowiek jest bytem tragicznym, dobroć jego woli utknęła w świecie ciała i krwi, stąd egzystencjalny ból. Bez pomocy drugiego ginie on i jego dobroć. Wołanie dobroci o ratunek sposobem istnienia człowieka na tym świecie, zobowiązuje. Do kogo wołanie? Do mnie. Wołanie kieruje się ku dobrej woli we mnie. Rozbity wewnętrznie człowiek integruje się wokół poczucia odpowiedzialności za jakiś konkret ludzki. Gdy ratuję drugiego z jego tragiczności to ratuję siebie z mojej tragiczności- z zagrożenia niebezpieczeństwem winy. Nawet gdy wysiłek bezowocny, zawsze owocuje on jakoś dla mnie <3

Doświadczenie drugiego oznacza otwarcie dla mnie etycznego horyzontu mego istnienia. W ramach horyzontu obcuję z drugim jako człowiekiem, a istotę obcowania stanowi dialog dobrej woli. W nim chodzi o dobro i zło, itd. Dobro drugiego= moje dobro. Na moim losie etycznym wyciska piętno los wspólnoty. Dobrem, o którego w dialogu urzeczywistnienie chodzi jest nieobłudna prawda, do niej wciąż się wraca. Drugi uwrażliwia mnie na obiektywną prawdę, bez niego nie miałbym o tym pojęcia. Chcę zrozumieć wołanie -> zapytać o co cho -> ale najpierw mi musi o tą prawdę chodzić. Wymiar prawdy wymyka się nam, gdy gubimy punkt widzenia drugiego- tylko on może nas pozbawić obsesji dot siebie. Ale cywilizacja techniczna sprawia, że jesteśmy otępiali na innych, ale staramy się pamiętać o „zasadach postępowania” i to ma nam zastąpić wierność, którą winniśmy człowiekowi.

Norma i wartość

Jaka jest troska człowieka, gdy słyszy wezwanie drugiego? Zrozumieć, o co chodzi, co mu grozi, jaka śmierć. Potem: co zrobić by pomóc. Nie szukam wtedy normy postępowania. Aby operować normą muszę zobaczyć tragiczność. Warunkiem rozumienia normy jest intuicja, wyczucie wartości. To co mam zrobić jest wartością.

Możliwe jest zatem wynajdywanie wciąż nowych stylów etycznych, których źródłem potrzeba zwalczania pewnego rodzaju zła. Zawsze chodzi o nakłonienie etyki do świadczenia temu co aktualnie dobre. O wysunięcie na plan pierwszy problemu bardziej podstawowego. Skoro właściwością zła bywa udawanie dobra, skoro człowiek trudno uznaje dobro za dobro, I akcent w nauce etyki powinien padać na rozwijanie w ludziach sztuki odkrywania. Trzeba to odkryć. Potem szukać środków zaradczych, „trzeba” przyjdzie. Apodyktyczność „trzeba” częściej towarzyszy temu co jedyne niż temu co powtarzalne, chodzi o to, żeby podjąć to co powinno być podjęte tu i teraz, bo jeśli nie podejmę to wina mnie dosięgnie. Dlatego myślenie etyczne powinno oddać sprawiedliwość czasom, które są jego czasami. Etyka technologiczna mówi o czasie źle, boi się go, bo czas pochłania ludzi i maszyny i zmusza do aktualizowania instrukcji. Ale czas ludzki jest inny niż maszyny- nie tylko starość, ale i dojrzałość. Dlatego myślenie etyczne musi rozumieć znaki czasu, mieć dobrą wolę rozumienia tych znaków.

Sposoby bycia

Etyka technologiczna rozważa ludzki ethos od strony ludzkiego działania, najbardziej się lęka nieładu między zbiorami jednostek ludzkich, ale widzi w działaniu właściwy przejaw natury ludzkiej. Bowiem zachodzą złożone relacje między zamierzeniami człowieka a jego czynami. Dlatego ważne wezwanie do autentyzmu.

Dwie skrajności- faryzeizm (praktyka dobrych uczynków, ale kiepskich intencji) i pięknoduchostwo (praktyka dobrych intencji, ale marnych uczynków). Myślenie etyczne aby być myśleniem człowieka o człowieku musi postarać się o właściwszy obraz człowieka niż obraz „sprawcy czynów”. Ale co innego niż uczynki? Najlepiej rzec: sposób bycia. To bezpośredni przejaw tego kim się jest, w nim mieszczą się uczynki i wiele innych np. intencje, gest, wszystkie ekspresje wewnętrznej prawdy człowieka w konkretnej sytuacji. Sposoby bycia łączą/dzielą ludzi, tylko ludzie je mają, maszyny działają lub stoją. Ideał prawodawstwa (zbudowanie zewn ładu między członkami społeczności) =/= ideał etyki (coś więcej, zaprowadzenie ładu w samym człowieku, chodzi o wyzwolenie z obłudy, nieszczerości, dwuznaczności). Myślenie etyczne odzwierciedla najgłębsze pragnienie człowieka, pragnienie bycia sobą. Człowiek chce stale skupić się wokół samego siebie- przepajać swoje jestestwo mocami i światłami własnej dobrej woli.

Etyka i sztuka

Wzorem myślenia etycznego ma być technika czy szukać inspiracji gdzie indziej? Myślenie techniczne odrywa nasz ethos od doświadczenia drugiego człowieka, stępia wrażliwość na wartości etyczne. Odpowiedź zatem oczywista.

Etyka wiedzą o sposobach bycia ludzi wśród ludzi, wiedzą z gruntu humanistyczną, wiedzą o sztuce (wyzwalanie dobroci woli, ocalanie jej i umacnianie jest Sztuką, największą ze wszystkich). W sztuce tej idzie o człowieka, który jest jedyną w świecie istotą dobrej woli. Kto posiada dobrą wolę i wolę uwikłaną w bezradność ten żyje w środowisku dobra i zła. Naturalnym żywiołem człowieka jest środowisko ethosu, a żywiołem myślenia etycznego jest „twórczy duch” humanistyki.

Etyka jako wiedza ma być wiedzą o sztuce tworzenia. Trzeba dobrze wybrać język, który nada się dla etyki. Technika korzysta z języka normatywnego, języka nakazu i zakazu, ale dziś staje się coraz trudniejsza do zniesienia. Słysząc nakaz/zakaz reagujemy obronnie. Najbliższy etyce język to język odsłaniający. Odsłonić= opisać, otworzyć komuś oczy na widzenie, uwzględnić istotę rzeczy samej i zarazem człowieka który kieruje się ku niej. Etyka jako wiedza o sztuce tworzenia dobra musi stać się sztuką celnych odsłonięć. Odsłonięciami posługują się fenomenologowie. Język ten świadczy o prawdziwej naturze dobra, które razy odkryte i odczute nie potrzebuje dodatkowego napędu, lecz samo z siebie dąży do wcielenia.