Stanley Milgram „Behawioralne badania nad posłuszeństwem”

Posłuszeństwo jest psychologicznym mechanizmem, który łączy czyny jednostkami z celami politycznymi. To czynnik o charakterze dyspozycyjnym, wiążący człowieka z systemem władzy. C.P. Snow zwraca uwagę, że „kiedy zastanowimy się nad długą i mroczną historią ludzkości, odkryjemy, że więcej okrutnych zbrodni było dokonanych w imię posłuszeństwa, niż w imię buntu”. Oczywiście posłuszeństwo nie zawsze pociąga za sobą akty agresji, gdyż może służyć szlachetnym i wychowawczym celom. Okazuję się jednak, że może być także impulsem prowadzącym do destrukcji.

Procedura

- osoby badane nie znały prawdziwego celu eksperymentu – myślały, że jest to badanie nad wpływem kary na zapamiętywanie

- miały aplikować wstrząsy po błędnych odpowiedziach „uczniów” o sile od 15 woltów (łagodny wstrząs) do 450 woltów (niebezpieczeństwo: bardzo silny wstrząs_; dwa przyciski poza tą ostatnia kategorią zostały oznaczone po prostu jako XXX

- osoba badana mogła wykonywać polecenia eksperymentatora (wtedy była zaliczana do kategorii „posłuszna”) lub odmówić (kategoria „nieposłuszna”) → na podstawie ostatniego wstrząsu przed odmową przydzielano osobom badanym wartości liczbowe od 0 do 30

- istotą eksperymentu była obserwacja wpływu zmiany warunków i określenie jego wpływu na poziom posłuszeństwa

Osoby badane

- 40 mężczyzn w wieku 20-50 lat, różne zawody, różne wykształcenie, za samo przyjście otrzymywali wynagrodzenie o wartości 4,5 dolara

- eksperymentator i uczeń byli podstawieni, ale oczywiście badani o tym nie wiedzieli

- fałszywe losowanie roli nauczyciel/uczeń,

- informacja dla uczestników: „chociaż wstrząsy mogą być bolesne, nie spowodują trwałych uszkodzeń ciała”
- zadanie: uczenie się serii par słów skojarzonych - nauczyciel czytał parę, potem pierwsze słowo i 4 propozycje - uczeń miał wcisnąć przycisk oznaczający konkretną odpowiedź, nauczyciel miał aplikować wstrząs za każdą błędną odpowiedź (za każdym razem silniejszy od poprzedniego)

- aby uczeń i nauczyciel opanowali swoje zadania przed ostatecznym eksperymentem wprowadzono jedną serię próbną składającą się z 10 zestawów słów (uczeń udzielał 3 poprawnych odpowiedzi i 7 błędnych)

- przy serii prawdziwej zalecano kontynuować „uczenie” oraz aplikowanie wstrząsów, dopóki uczeń nie opanuje całej listy

Uczeń
- jedna poprawna odpowiedź na 3 błędne, brak protestu do wstrząsu 300 wolt, potem - protest (uderzenie w ścianę) i brak odpowiedzi na kolejne zadania, nauczyciel do eksperymentatora (zazwyczaj): „Co teraz?”, eksperymentator: „Proszę uznawać brak odpowiedzi jako błędną”

- przy 300, 315 woltów uczeń uderzał w ścianę, powyżej - przestawał reagować

- eksperymentator stosował ponaglenia (ustalone oczywiście wcześniej) – spokojne, ale zdecydowane

Pomiar zmiennych zależnych

Podstawowa zmienna zależna: siła największego wstrząsu zastosowanego przed odmową (0-30)  osoby oporne (odmawiały na dowolnym poziomie), osoby posłuszne (aplikowały wstrząsy o najwyższej sile). Prowadzono dokładną obserwację przez lustro weneckie, nagrania magnetofonowe, dokładny pomiar czasu reakcji, opóźnień we wstrząsach. Po badaniu dbano o dobry nastrój badanych, następowało pojednanie uczeń - nauczyciel, redukcja napięcia, badanie metodami projekcyjnymi, wywiadem, skalą postaw.

Wyniki
- przed eksperymentem studenci ostatniego roku i współpracownicy Milgrama zostali zapytani o ich przewidywania: studenci → 0-3% będzie w pełni posłuszna (dojdzie do 450W) - średnia 1,2%; współpracownicy → silny wstrząs zaaplikuje jedynie kilka osób

- akceptacja realności sytuacji: poza kilkoma wyjątkami badani byli przekonani o prawdziwości sytuacji eksperymentalnej i sądzili, że wstrząsy były bolesne (po eksperymencie oceniali ich siłę na skali 0 - 14 i średnia bolesności wyniosła 13,42)

- oznaki skrajnego napięcia: u większości - m.in. pocenie się, jąkanie, drżenie, wbijanie paznokci w skórę, jęczenie; nerwowy śmiech u 14 na 40 osób (długotrwały atak u 3 osób, u jednej tak silny i niepohamowany, że przerwano badanie)

- rozkład wyników: każda osoba przekroczyła ten moment, w którym zgodnie z oczekiwaniami powinna przerwać, przed 20 W - nikt nie przerwał, 5 osób odmówiło po 300 W, 4 osoby po ponad 300 W, 2 osoby po 330 W, po jednej osobie: po 345, 360 375 W  tylko 14 osób nie doszło do końca!!! (czyli 26 osób zaaplikowało wstrząs o sile 450 W oznaczony XXX)

- większości towarzyszyły bardzo silne emocje: strach, stres, ale jednak byli posłuszni

Wnioski: zaobserwowano bardzo silną skłonność do posłuszeństwa i bardzo silne emocje negatywne temu towarzyszące. Wystarczyły nienaganna opinia osoby (w tym przypadku instytucji), „szczytny” cel, zgoda ucznia (nie był więźniem czy jeńcem), dobrowolne zgłoszenie się osoby badanej do eksperymentu, poczucie zobowiązania wobec eksperymentatora, przypadkowy podział ról (nauczyciel/uczeń), brak określenia granic (wymagań eksperymentatora i praw osoby badanej), informacja o „bezpiecznym wstrząsie”, autorytet naukowy, brak czasu do namysłu, aby badani byli w pełni posłuszni. Badani byli postawieni w sytuacji dwóch zazębiających się konfliktów: posłuszeństwo a niezadawanie bólu innej osobie oraz sprzecznych interesów ucznia i eksperymentatora.