Zagadnienia do opracowania w ramach przygotowań do egzaminu z przedmiotu Nauka o polityce

Wykład 01

1. Czym jest wykładnia historyczna w Naukach o polityce?

2. Jaka jest przydatność historii najnowszej dla nauki o polityce?

3. Czym jest polityka?

Polityka - tworzenie, zachowywanie i poprawianie ogólnych zasad społecznych (Heywood)

Rozumienie polityki (Heywood):

1) sztuka rządzenia

2) sprawy publiczne

3) kompromis i konsensus

4) sprawowanie władzy (i dystrybucja zasobów)

1. Omówić 5 podejść do polityki

Podejścia do polityki :

1. ujęcie formalno-prawne [ wg niego polityka to działalność aparatu państwowego i normy prawne regulujące tą działalność];

2. ujęcie behawioralne [ polityka określona jest w kategoriach władzy w różnych płaszczyznach życia społecznego];

3. ujęcie racjonalne [ polityka jest podejmowaniem decyzji w procesie władzy i gry o władzę];

4. ujęcie funkcjonalne[ polityka rozumiana jest jako funkcja systemu społecznego];

5. ujęcie postbehawioralne [ wg niego polityka to rozwiązywanie problemów społeczeństwa wynikających z deficytu dobrobytu].

1. Kim jest Człowiek polityczny?

Człowiek polityczny oznacza człowieka zręcznie poruszającego się w gąszczu ludzkich interesów dążąc jednocześnie do realizacji własnych interesów.

1. Omówić trzy koncepcje polityki :

Koncepcje polityki:

1. konserwatywna- oznacza, że punktem wyjścia jest to, że człowiek jest zły z natury. Do zapewnienia porządku potrzebna jest dyktatura. Bez kata nie ma władzy;

2. liberalna- która uważa, że człowiek powinien być aktywny, pracując dla siebie pracuje dla społeczeństwa. Polityka jest drogą do kształtowania;

3. marksistowska- ukierunkowana na ludzi, emancypację ludzkości. Polityka jest zawsze odbiciem własności, czyli ten kto ma produkty osiąga zysk. Polityka pojmowana jest jako zniesienie ucisku, który jest trudny do realizacji.

1. Różne definicje pojęcia polityki

Polityka :

• Jest procesem jaki zachodzi w systemie społecznym Proces ten polega na selekcjonowaniu, porządkowaniu celów tego systemu z różnych punktów widzenia;

• Jest to podejmowanie przez jednostkę czy też grupę ludzi decyzji, które dotyczą wyboru celów, sposobów, metod, jakimi dysponuje polityka. Polityka są praktycznie działania polityczne podejmowane przez różne osoby, podmioty;

• Jest świadomą i celowa działalnością zmierzającą do zdobycia lub utrzymania władzy, jest realizowana przez grupę większą bądź mniejszą po to aby realizować jakiś problem własny;

• Jest to działalność prowadzona przez jakąś zorganizowaną grupę ludzi. Zmierza się przez tą działalność do zdobycia władzy lub utrzymania władzy, zdobycia wpływu na władzę.

1. Potocznie pod pojęciem polityka rozumie się …

Potocznie pod pojęciem polityka rozumie się sprawowanie władzy przez państwo w różnych dziedzinach życia społecznego (polityka zagraniczna, polityka wewnętrzna, polityka finansowa, polityka mieszkaniowa, polityka oświatowa). Polityka dotyczy postawy, działań człowieka względem celu, odnosi się do tej części stosunków międzyludzkich, które związane są z panowaniem, rządzeniem i władzą. 

1. Arystoteles określał politykę jako …

U Arystotelesa jest rozumiana jako rodzaj sztuki rządzenia państwem, której celem jest dobro wspólne. W starożytności i średniowieczu dominowała podobna idealizacja polityki i polityków i wywodzenie jej źródeł z praw natury bądź woli sił nadprzyrodzonych, służąca uzasadnianiu nierównoprawnych podziałów na uprzywilejowanych rządzących i podporządkowanych ich interesom poddanych.

1. Czy politologia jest wiedzą naukową?

Wykład 02

1. Sposoby pojmowania polityki

Mitologie i teologie starożytnych społeczeństw sakralnych	Troska o święty, wywodzący się z boskiego ustanowienia, porządek. Władcy są pośrednikami pomiędzy rzeczywistością boską a społecznością ludzką. Sakralny obraz rzeczywistości nie wyklucza rozważań o charakterze pragmatycznym, np. na temat strategii sprawowania i utrzymywania władzy.
Starożytność klasyczna	Polityka to sprawy związane z polis (politeją), czyli rzecząpospolitą. Arystotelesowska koncepcja polityki oznacza współkształtowanie życia w warunkach wol­ności i równości na miarę człowieczeństwa, pod określoną władzą.
Wczesne chrześcijaństwo	Pierwsi chrześcijanie uważali się przede wszystkim za obywateli Królestwa Bo­żego (Lecz naszą ojczyzną jest Niebo, skąd wyczekujemy Zbawiciela. Filip. III, 20). Ojczyzna Niebieska była rozumiana jako wzór doskonałego porządku poli­tycznego, w którym nie ma ucisku, lecz panuje braterstwo, wolność i pokój. W praktyce nauka o nowym Królestwie była pojmowana różnorako jako: jako próba zaangażowania się na rzecz bezpośredniego ustanowienia Królestwa Bożego (chiliazm, koncepcje duchowej rewolucji światowej); dystansowanie się od wszelkiej polityki ziemskiej, szukanie wewnętrznego Królestwa Bożego (kwietyzm); sakralizacja ziemskich porządków politycznych (Święte Cesarstwo); próba uświęcenia rzeczywistości ziemskiej, traktowanie polityki jako zada­nia doczesnego, ale czerpiącego legitymizację z pozaziemskiego mandatu twórczej przebudowy świata.
Św. Tomasz z Akwinu	Polityka to treść tych zadań, które trzeba podjąć, aby zrealizować idee dobra wspólnego społeczności ludzkiej. Ludzie wolni dążą przede wszystkim do osiągnięcia swych własnych, partykularnych celów. Ze względu na dobro wspól­ne zachodzi konieczność istnienia kompetentnej instancji koordynacyjnej i kie­rowniczej, na której barkach powinna spoczywać główna odpowiedzialność po­lityczna za społeczeństwo jako całość. Polityka oznacza zatem kierowanie spra­wami społeczeństwa zgodnie z wymogami dobra wspólnego.
Państwo nowożytne	Polityka to artykulacja i sprawowanie władzy państwowej, władzy, która w spluralizowanym ideologicznie społeczeństwie musi rozwiązywać wiele różnorod­nych problemów celem zapewnienia pokoju i ładu wewnętrznego poprzez regu­lowanie wzajemnych stosunków między obywatelami. Państwo podkreśla suwe­renny autorytet swojej władzy, na poparcie którego przywołuje rację przewyższa­jącą zwykły rozum ludzki - rozum zbiorowy zwany racją stanu, domagający się bezwarunkowego posłuszeństwa
Oświecenie	Polityka to budowanie porządku rozumnego, kwestionującego irracjonalny auto­rytet władzy, uniemożliwiającego stosowanie zbędnych represji, opierającego się na zgodnej woli autonomicznych podmiotów życia społecznego.
Marksizm	Polityka w społeczeństwie klasowym jest dążeniem do przezwyciężenia, na drodze rewolucyjnej, stosunków ucisku i wyzysku, co jest praktyczną realizacją ko­nieczności historycznej. Polityka jest z istoty walką klasową, prowadzoną w warunkach społeczeństw nowoczesnych, głównie o władzę w państwie.
Max Weber	Polityka w szerszym rozumieniu to każdy rodzaj samodzielnej kierowniczej czynno­ści, w węższym - zespół działań podejmowanych w zamiarze uczestnictwa we wła­dzy bądź pomiędzy państwami, bądź pomiędzy grupami wewnątrz państwa.
David Easton	Polityka to autorytatywna alokacja wartości w społeczeństwie.
Współczesne pojmowanie polityki	Polityka - ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia i utrzymania wła­dzy państwowej (tj. dysponującej legalnymi środkami przymusu). Polityczną sfe­rę życia społecznego tworzą: system organów państwowych; • system partyjny; system prawny; • myśl polityczna (ideologie); kultura polityczna społeczeństwa. Potocznie często przez politykę rozumie się: program albo kierunek działalności państwa lub określonego polityka; sztukę kierowania sprawami publicznymi; grę partyjną lub samą walkę o władzę i związane z nią korzyści.
Ujęcia naukowe	We współczesnej nauce spotyka się głównie dwa ujęcia polityki: w szerszym, prawno-administracyjnym rozumieniu, polityka to: rządzenie i kierowanie sprawami wspólnoty, państwa; sfera wzajemnych oddziaływań między państwem a zorganizowa-nymi gru­pami społecznymi, dotyczących celów i środków działalności państwa; państwo nie tylko reguluje współżycie ludzi należących do zbiorowości (stanowiąc i stosując prawo), ale także organizuje i kieruje działalnością różnych instytucji usługowych i produkcyj-nych, np. świadomie wpływa na kierunek rozwoju życia społecznego, m.in. przez zapewnienie porządku we­wnętrznego i bezpieczeństwa zewnętrznego; państwo wpływa na życie gospodarcze przez tworzenie jego ram prawnych i przez podatki oraz planowanie budżetu; poglądy i postulaty odnoszące się do tej sfery w dużej mierze determinują kształt życia politycznego; • w węższym rozumieniu polityka jest określana jako prawomocne stosowanie środków publicznej regulacji (legalnego przymusu fizycznego); polityka to: działania ludzi, które polegają na wyznaczaniu sfery stosowania przemocy publicznej w społeczeństwie, na kierowaniu sposobem jej stosowania przezstanowienie i egzekwowanie prawa (parlament i rząd); działania ludzi bezpośrednio obsługujących środki przymusu (policja, woj­sko, służba celna, aparat fiskalny) oraz działania osób określających rodzaj i wymiar stosowanego przymusu (wymiar sprawiedliwości).

1. Dyscypliny politologiczne a tradycyjna klasyfikacja nauk

1. Nauka a sztuka (rzemiosło)

2. Podstawowe kategorie analizy politologicznej

1. Poznanie potoczne w politologii

2. Problem „wiedzy” nieempirycznej

3. Rola teorii naukowej (w tym generalizacji)

4. Status metodologiczny politologii

1. Kierunki definiowania polityki we współczesnej nauce

Normatywizm	a) polityka interpretowana w kategoriach powinnościowych - jak być powinno?; b) odwołuje się do greckiego przesłania polityki jako roztropnego realizowania wspól­nego dobra; c) koncentruje się na proje-ktowaniu pożądanych wizji życia politycz­nego; d) w historii myśli politycznej pojawiło się wiele projektów dobrej polityki; e) legitymi-zowały one władzę i uzasadniały posłuszeństwo obywateli (np. teologie polityczne, koncepcje umowy społecznej) lub nawoływały do rewo-lucyjnej zmiany istniejącego porządku (np. utopia Marksa); e) co ujaw-nia relatywizm etyczny nor­matywnego podejścia do polityki; f) stanowiący do dzisiaj przedmiot ożywionych sporów wokół dobra wspólnego; g) na bazie krytyki normatywizmu pojawiła się eg­zys-tencjalna wykładnia polityki, której ukoronowaniem był decyzjonizm.
Behawioryzm	a) polityka interpretowana jest przez pryzmat zachowań ludzkich związanych z procesem rządzenia; b) bowiem motywacje do uczestnictwa w polityce tkwią w psychice ludzkiej; c) możemy je poznać poprzez uwolnioną od sądów war­tościujących, empiryczną obserwację i opis zachowania (w myśl maksymy orzekać co jest, a nie co powinno być). W myśl tradycyjnych założeń behawioryzmu, granice polityki wyznacza formuła kary - nagrody, decydująca o charak­terze aktywności ludzkiej związanej z procesem rządzenia. Pierwsze behawioral-ne koncepcje polityki pojawiły się w okresie międzywojennym, zaś szerokie za­stosowanie komputerów w badaniach empirycznych zachowań politycznych (wyborczych) owocowało ogłoszeniem w USA przez Roberta Dahla w 1961 r. rewolucji w politologii - rewolucji behawioralnej ze względu na praktyczne walory omawianego podejścia do polityki.
Biopolityka	a) człowiek jest zwierzęciem politycznym (zoon politikon)', b) polityka zaś po­jawia się już u prymitywnych populacji - wszędzie tam, gdzie występuje pro­blem władzy; c) i oznacza zachowania ludzi przyjmujące postać rywalizacji prowadzącej do dominacji - podporządkowania w grupie; d) prawo pełni funk­cje regulacyjne - związane z rozwiązywaniem konfliktów. Stąd i nauka o poli­tyce jest nauką leżącą na przecięciu nauk przyrodniczych (etiologia, genetyka i in.) i społecznych (socjologia, psychologia i in.), w obszarze zainteresowań których znajdują zagadnienia agresji - altruizmu w polityce. Intensywny rozwój biopolityki - za twórcę której uważa się amerykańskiego uczonego Rogera D. Mastersa - można było zaobserwować w latach 60-70 XX w. Biopolityka nadal jest modnym kierunkiem interpretacji zjawisk w sferze polityki, zwłaszcza w zakresie refleksji nad wrodzonymi (genetycznymi) predyspozycjami do spra­wowania władzy (odporność na stres decyzyjny; przejawy psychopatologii w polityce i in.).
Postmodernizm	a) sygnalizuje kryzys współczesnej polityki; b) którą symbolizuje rhizoma - ro­ślina o wielu splątanych i długich korzeniach, nie wiadomo gdzie się zaczyna­jących i kończących; c) stąd zrozumienie polityki wymaga wielu punktów od­niesienia; d) jest ona bowiem swoistym labiryntem, w którym żyje i działa czło­wiek; e) wyrażający obawę przed nieznanym ale i pragnienie odsłaniania ukry­tych sensów życia wspólnotowego i dróg wyjścia z sytuacji.

1. Klasyczna koncepcja polityki

Klasyczna koncepcja polityki: celem polityki jest wspólne dobro obywateli, dbałość o wspólne dobro wymaga roztropnego rządzenia państwem, zarządzanie państwem jest sztuką wymagającą wiedzy, umiejętności i predyspozycji psychicznych. Polityka to sztuka zarządzania państwem. Kluczowe pojęcie to państwo, jego ustrój, instytucje i rola w życiu. W centrum: problematyka władzy i instytucji państwowych.

1. Koercyjna koncepcja polityki

Koercyjna koncepcja polityki: podstawowe zadanie to dbałość o bezpieczeństwo i utrzymanie porządku publicznego. Polityka to prawomocne stosowanie środków publicznej regulacji, także przymusu wobec ciała człowieka, ale tez dóbr materialnych będących jego własnością. Jest to polityka państwa prawa. Wymaga szczegółowych regulacji odnoszących się do relacji obywatel – rząd, doskonalenia systemu egzekucji decyzji władzy i kontrolowania jej sprawowania. Jest przeciwna polityce przemocy, represji i rygoru. Reglamentuje ona poczynania instytucji państwowych, podział ról, zakres kompetencji, chroni prawa obywatelskie.

1. Konsensualna koncepcja polityki

Konsensualna koncepcja polityki: Polityka to sztuka dochodzenia do kompromisu (konsultacje, negocjacje, debata parlamentarna) eliminacja przemocy w stosunkach międzyludzkich. Nawiązuje do klasycznej definicji polityki jako dobra powszechnego, tyle, że osiągniętego za pomocą takich środków jak porozumienie czy współdziałanie. Politykę konstytuuje konsens, że „zgoda buduje, zaś niezgoda rujnuje”. Może występować w wielu odmianach: polityki pokoju, koegzystencji, pojednania, sprawiedliwości, wolności, kooperacji, współpracy, konkurencji. Zwolennikami byli przede wszystkim liberałowie.

1. Konfliktowa koncepcja polityki

Konfliktowa koncepcja polityki: kluczowe pojęcia to: sprzeczności, agresja, walka, przemoc, konfrontacja. Strony dążą do wzajemnie wykluczających się celów, konflikt rozstrzygany jest w drodze walki, w walce ujawniają się nowi wrogowie i sojusznicy. Występuje w marksizmie (sfera walki klas o zdobycie, utrzymanie władzy) i decyzjonizmie (sprowadzenie polityki do utrzymania porządku społecznego i lokalizacji każdego kto może podjąć wrogie działania). Opozycja to polityka non-viplence: cel to obalenie reżimu politycznego, lecz w walce stosuje się pokojowe środki nacisku na władzę (nieposłuszeństwo)

1. Koncepcja polityki bez ideologii

Koncepcja polityki bez ideologii: polityka to sztuka bycia wybieranym i bycia wybranym (poparcie wyborców). Sukces polityczny mierzony jest ilością głosów. W sytuacji ostrego konfliktu kandydat może całkowicie zrezygnować z prezentowania swojego stanowiska i przyjąć postawę arbitra lub polityka podzielającego pogląd w sprawach neutralnych dla wyborców.

1. Podstawowe elementy polityki

Podstawowe elementy polityki:

a) podmiot polityki

- państwo jako aktor gry międzynarodowej

- relacja państwo – obywatel

- partie polityczne ( od 200-250 tys.)

- związki zawodowe( od 1 ml. osób)

- związki młodzieżowe

- organizacje o charakterze społeczno- politycznym

b) przedmiot polityki( cel, środki)- są relacje zachodzące pomiędzy podmiotami polityki:
- relacje między partiami 

c) cel polityki - zaspokajanie interesów grup lub warstw społecznych

d) środki polityki - zaliczamy takie narzędzia które pomogą i umożliwią zdobycie i utrzymanie władzy. Narzędzia zależą od reżimu ( demokratyczny- karta wyborcza, autorytarny – tajna policja, totalitarny) 

Wykład 03

1. Definicja polityki

Polityka jest to działanie oparte na stosunkach władczych lub możliwości wpływania na władzę gdy efektem tych działań jest alokacja dóbr w dużych grupach społecznych.

Polityka to walka o władzę i jej sprawowanie. Polityka pozostaje w relacji do władzy w takim samym stopniu zależności jak władza do polityki. To jak 2 strony tej samej monety.

Polityka jest ustalana przez partie polityczne. Polityka to działanie na rzecz wspólnego dobra. Strefa rozdziału dóbr – to zadanie polityki nawet poza dobrami materialnymi, np. dostęp do informacji.

1. Kategorie nauki o polityce

2. Zjawiska polityczne

Zjawisko polityczne - podmiot, którym może być jednostka, grupa lub organizacja, jego zachowania oraz dające się wyodrębnić z rzeczywistości politycznej wytwory tych zachowań - fakty, zdarzenia, stany, interakcje. Zjawiska polityczne współtworzą sferę polityki, nadając jej dynamikę; same również podlegają przekształceniom i modyfikacjom. To świadome i określone działania oraz ich wytwory zbiorowe lub jednostkowe z zakresu szeroko rozumianej polityki.

Współwyznacza treść, przebieg i rezultaty zachowań i działań podmiotów polityki, realizujących swoje potrzeby i interesy, bezpośrednio lub pośrednio związane ze sprawowaniem władzy politycznej i wpływaniem na nią. Są zarówno elementami współtworzącymi różnorakie procesy polityczne, jak i ich rezultatami, które uruchamiają kolejne fazy procesów lub nowe procesy.

Stanowią pewną całość złożoną z elementów życia politycznego:

• w płaszczyźnie instytucjonalno-normatywnej - podmioty polityki, instytucje polityczne, reguły i normy polityczne, określające sposoby ich funkcjonowania i wzajemne stosunki

• w płaszczyźnie świadomościowej - manifestowane w różny sposób postawy polityczne;

• w płaszczyźnie behawioralnej - publiczne zachowania i działania poszczególnych podmiotów, w których przejawiają się ich cele, emocje wartości, idee, oceny i motywacje; zachowania te wywierają pewien wpływ na działania innych podmiotów i powodują zmiany w otoczeniu społecznym.

1. Proces polityczny

To zespół zmian następujących po sobie w stadiach rozwojowych.  Jest to jedna z podstawowych kategorii politologicznych pozwalających na uchwycenie dynamicznego aspektu życia politycznego. Proces polityczny jest rozciągniętą w czasie sekwencją (ciągiem) zachowań i zdarzeń które powodują zmianę zakłócającą lub przewracającą równowagę – systemu politycznego.

1. System polityczny

To układ organizacji, instytucji politycznych pozostających we wzajemnym oddziaływaniu na siebie:

• Ogólnoświatowy [ 1-biegunowy, 2-biegunowy, wielobiegunowy z jednym supermocarstwem];

• Regionalny[UE, WNP];

• Państwo.

Główne elementy systemu politycznego:

• Społeczność, której byt jest współzależny, składająca się z grup o interesach zbieżnych i sprzecznych,

• Organizacje artykułujące i reprezentujące interesy tych grup poprzez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej bądź wywieranie na nią wpływu,

• Instytucje władzy państwowej, dysponujące monopolem uzgadniania interesów zarówno sposobami perswazji, jak przymusu i przemocy,

• Formalne i zwyczajowe normy regulujące wzajemne relacje i funkcjonowanie wszystkich części składowych systemu,

• Ideologie i strategie polityczne, stanowiące oprogramowanie ukierunkowujące działalność systemów państwowych i partyjnych,

• Instytucje i organizacje międzynarodowe do których są afiliowane państwa i partie polityczne, których rola wzrasta w warunkach integracji kontynentalnych i globalizacji.

1. Klasyfikacja systemów politycznych

Klasyfikacja systemów politycznych:

1. charakter reżimu [ demokratyczno-parlamentarny, autorytarny, totalitarny];

2. zasady organizacji aparatu państwowego [ monarchia i republika, prezydencki i parlamentarny, parlamentarno-gabinetowy, mieszany, dyrektorialny- Szwajcaria]

3. struktura administracyjno-terytorialna państwa [ unitarne, złożone].

1. Instytucja polityczna

Wpływa na zjawiska i procesy polityczne związane ze zdobywaniem i utrzymywaniem władzy [ MSZ, MSW] .

Instytucja polityczna może być rozumiana jako:

• zespół osób biorących udział w życiu politycznym (w tym rozumieniu – organizacja państwowa, parlament, rząd, ministerstwo, sąd, partia polityczna);

• zespół norm prawnych odnoszących się do działania politycznego i regulujących jego zasady (instytucje prawa wyborczego, referendum, wotum nieufności)

1. Organizacja polityczna.

To zorganizowana wewnętrznie grupa społeczna dążąca do osiągnięcia swych celów drogą zdobycia władzy lub wywierania na nią określonych wpływów.

1. Funkcje władzy

1. koordynacyjna [ reguły współdziałania różnych podmiotów społecznych dążących do realizacji swoich celów];

2. ochronna [ straż, porządek społeczny];

3. dystrybucyjna [ reguły podziału społecznego pożądanych wartości].

1. Rządzenie

Rządzenie to bezpośrednie kształtowanie, podejmowanie i egzekwowanie decyzji przez uprawnione do tego organy państwowe.

1. Ideologia

Ideologia to obraz rzeczywistości przyrodniczej lub społecznej, w której swój teoretyczny wyraz znajdują interesy poszczególnych grup społecznych, które z reguły wykluczają się wzajemnie.

1. Doktryna

Doktryna polityczna to sformułowane zasady działania, cele i środki państwa, ruchu politycznego partii, dotyczące całokształtu zagospodarowania pokładów społecznych, gospodarczych, kulturowych.

1. Program polityczny

Program polityczny - zbiór celów i zamierzeń partii i ruchów społecznych, organów władzy i administracji państwowej oraz jednostek i grup społecznych, które chcą zdobyć władzę lub uzyskać na nią wpływ. tworzy pewien system warunkujących się i planowych działań. Jako wyraz interesów politycznych stanowi sposób komunikacji pomiędzy podmiotami polityki.

Jest to konkretyzacja doktryny politycznej, która z kolei jest konkretyzacją ideologii lub stylu politycznego myślenia. Program polityczny przenosi doktrynę i ideologię na grunt praktyki politycznej.

Na ogół przyjmuje formę dokumentu, w którym autorzy informują:

• co zamierzają zrobić,

• kiedy chcą to zrealizować,

• dlaczego chcą to zrealizować.

Nie zawiera szczegółowych danych dotyczących na przykład dnia realizacji, nazwiska wykonawcy, a także konkretnej kwoty potrzebnej do wykonania zadania.

Program polityczny jest z reguły tworzony przez partie polityczne, ale może być także wytworem ruchów społecznych, komitetów wyborczych, think tanków czy też pojedynczych osób.

Jest skierowany zarówno do członków danej organizacji jak i innych odbiorców, w których widzi się potencjalną grupę popierającą go i dokonującą politycznych wyborów w myśl jego postanowień.

1. Ruch polityczny

Ruch polityczny to zespół organizacji w różnych krajach lecz mających określone wspólne cechy lub organizacja działająca w jednym kraju z reguły o kierownictwie ogólnokrajowym [ np. Solidarność].

1. Partia polityczna

Partia polityczna to dobrowolny związek ideologiczny, więzi grupowej zmierzający do zdobycia lub udziału we władzy stanowiącej dla niej instrument realizacji programu politycznego, który jest funkcjonalny wobec interesów jednej grupy społecznej, dwóch grup lub społeczeństwa.

1. Państwo

Państwo to organizacja polityczna obejmująca zakresem działania ogólnego członków społeczności na danym terytorium.

1. Przedmiot nauki o polityce

Przedmiotem nauki o polityce [ politologii] są fakty z dziedziny polityki wewnętrznej i międzynarodowej, zjawiska i procesy polityczne, ich rodzaje i następstwa oraz potrzeby i interesy polityczne.

1. Funkcje nauki o polityce

Politologia ma do spełnienia cztery następujące funkcje:

1. opisową (deskryptywną, faktograficzną),

2. wyjaśniającą (eksplanacyjną),

3. przewidującą (prognostyczną),

4. instrumentalną,

5. ideologiczną,

Nieco odmienny pogląd na temat funkcji politologii zaprezentował W. Bujak. Według jego koncepcji wyróżnia się trzy podstawowe funkcje politologii, tj.:

1) funkcję analityczno-opisową,

2) funkcję tworzenia ogólnej teorii polityki,

3) funkcję praktyczno-prognostyczną.

1. Funkcja opisowa

Funkcja opisowa polega na badaniu rzeczywistości politycznej i ujawnianiu istnienia ważnych problemów politycznych. Stwierdzenie istnienia ważnych problemów politycznych zakłada przyjęcie przez badającego określonej normy (uznania określonego stanu rzeczy za stan właściwy) i wskazanie równocześnie zjawisk, które tych standardów nie spełniają oraz ukazanie ewentualnych środków zaradczych. Najczęściej są to problemy dostrzegane powszechnie (np. rosnąca przestępczość). Czasami jednak są to problemy ukryte (np. wynikające z mitów lub stereotypów). Stwierdzenie istnienia problemu politycznego nie jest jednak wystarczające dla scharakteryzowania rzeczywistości politycznej. Potrzebne jest jeszcze bowiem postawienie diagnozy, czyli teoretyczne wyjaśnienie istniejącego stanu rzeczy. Opis rzeczywistości politycznej stanowi jednak pierwszy krok do przejścia ku pozostałym funkcjom politologii.

1. Funkcja wyjaśniająca

Funkcja wyjaśniająca wiąże się z udzieleniem odpowiedzi na pytania: Dlaczego, z jakiej racji, po co dane zjawisko (proces) w ogóle zaistniało lub dlaczego ma takie a nie inne właściwości? Udzielając odpowiedzi na powyższe pytania wskazujemy na związki przyczynowo-skutkowe, wyjaśniamy właściwości zjawisk w pewnej całości oraz wskazujemy, czy i jak lub w jaki sposób dane właściwości przyczyniają się do funkcjonowania danej całości.

1. Funkcja przewidująca

Funkcja przewidująca związana jest z udzieleniem odpowiedzi na następujące pytania: Jak rzeczywistość polityczna będzie wyglądać w przyszłości albo kiedy określone zjawiska będą miały miejsce? Posługując się wiedzą o historii działań społecznych w formułowaniu i osiąganiu celów dużych grup społecznych, o ich uwarunkowaniach oraz prawach społecznych rządzących tymi działaniami, można w sposób badawczo poprawny przeprowadzić analizę dokonujących się aktualnie procesów społecznych i w razie potrzeby sformułować odpowiednią ekspertyzę.

1. Funkcja instrumentalna

Funkcja instrumentalna związana jest z udzieleniem odpowiedzi na następujące pytania: Jakie podjąć konkretne działania (decyzje), aby osiągnąć pożądany rezultat? Co należy zrobić, aby przewidywania dotyczące projektowanej rzeczywistości spełniły się (lub nie spełniły się)? Aby spełnić to wymaganie, należy dysponować wiarygodną diagnozą istniejącego stanu rzeczy oraz wiedzą o środkach skutecznego oddziaływania. Wiedzą tego rodzaju dysponuje na ogół każdy wytrawny polityk. Dyrektywy postępowania formułowane przez socjotechnikę opierają się na schemacie tzw. przewidywania warunkowego, czyli przewidywaniu, w jakim układzie warunków zajść może zjawisko przyjęte za cel praktycznych dążeń i co należy zrobić, aby ten układ warunków mógł zostać zrealizowany.

1. Funkcja analityczno-opisową

Funkcja analityczno-opisową służy opisowi oraz analizie zjawisk określanych mianem rzeczywistości politycznej. W skład tej rzeczywistości wchodzą fakty i stosunki polityczne, zarówno wewnętrzne, jak i międzynarodowe, działania polityczne, ich źródła i efekty, krótko mówiąc to, co wiąże się z procesem zdobywania i utrzymania władzy.

1. Funkcja tworzenia ogólnej teorii polityki

Funkcja tworzenia ogólnej teorii polityki służy ustalaniu związków przy-czynowych między ludzką myślą a działaniem oraz pomiędzy poszczególnymi działaniami politycznymi.

1. Funkcja praktyczno-prognostyczną

Funkcja praktyczno-prognostyczną służy prognozowaniu przyszłych wydarzeń oraz opracowywaniu ekspertyz mogących pomóc w podejmowaniu decyzji.

Wykład 04

1. Poglądy starożytnych Chin

2. Poglądy polityczne wschodu

3. Poglądy na władzę w myśli judaistycznej

4. Buddyzm o władzy

5. Myśl polityczna starożytnej Grecji

6. Główne idee polityczne okresu hellenistycznego i starożytnego Rzymu

   • Cynicy : Arystoteles, Diogenes, Krates;

   • Cyneriacy: Arystym z Syreny;

   • Epikur i epikurejczycy;

   • Stoicy starsi;

   • Stoicy okresu średniego ;

   • Polibiusz;

   • Cycero.

7. Problematyka państwa u początków chrześcijaństwa

   • Jezus z Nazaretu ( Chrystus );

   • Święty Paweł z Tarsu;

   • Poglądy polityczne wczesnego chrześcijaństwa;

   • Święty Augustyn;

   • Sekty chrześcijańskie.

8. Poglądy polityczne wczesnego chrześcijaństwa

Wykład 05

1. System feudalny.

Feudalizm (śrdw. łac. feudum – prawo do rzeczy cudzej, lenno) – ustrój społeczno-polityczno-ekonomiczny, który opierał się na zależności ziemskiej. Chłop podlegał właścicielowi ziemskiemu, ponieważ użytkował ziemię, która należała formalnie do właściciela ziemskiego. Właściciel ziemski mógł podlegać innemu właścicielowi z tego samego powodu (np. zależność księcia wobec króla).

Przyczyny powstania feudalizmu 

• zubożenie chłopów. Ubodzy chłopi popadali powoli w długi ,z których nie mogli wyjść. Zwracali się wtedy do bogatszych warstw (Senatorowie, Latyfundyści, Kościół, monarcha, rycerz) z prośbą o pomoc. Otrzymywały ją , a w zamian musieli oddać ziemię. Formalnie należała do bogatego, ale chłop ją uprawiał i miał z niej zyski. W zamian za użytkowanie tej ziemi musieli wypełniać wobec feudała powinność (renta feudalna).

• skarb państwa\królewski miał problemy z opłacaniem elity żołnierskiej w czasie pokoju i w czasie wojny. Władca, który formalnie był właścicielem całej ziemi w państwie, oddawał elicie żołnierskiej ziemię na użytkowanie, w zamian oni mieli obowiązek stawienia się na wyprawę zbrojną.

• duże państwa (np. Rzym, Bizancjum, Chiny), które nie miały sprawnej administracji, musiały dokonywać podziału terytorium i oddawać je pod zarządzanie pewnych osób. Te osoby miały dużą swobodę w działalności na danej ziemi, ale musieli wykonywać zobowiązania wobec suwerena (opłaty, organizować obronę i wojsko zaczepne).

Istota gospodarki feudalnej 

Dokonywała się specjalizacja produkcji. W okresie przedfeudalnym wszelkiej maści osady starały być w jak największej mierze samowystarczalne. Ziemię uprawiano zarówno w miastach jak i na wsi, podobnie z innymi gałęziami gospodarki. W okresie feudalizmu miasta coraz bardziej zajmowaly się rzemiosłem, wieś coraz bardziej rolnictwem. W momencie, kiedy produkcja rolna była coraz bardziej wydajna, mniej ludzi musiało uprawiać rolę. Kiedy wydajność rolnictwa była już bardzo wysoka stosunki feudalne umierały śmiercią naturalną - feudałowie przestawiali się na inne gałęzie gospodarki (patrz Pruska droga do kapitalizmu).

Renta feudalna i jej odmiany 

Renta feudalna – świadczenie chłopa na rzecz pana w trzech formach:

• pańszczyzna – praca na polu pańskim

• czynsz – opłata za użytkowanie ziemi była zależna od dochodów

• danina – oddawanie części płodów rolnych

Odmiany feudalizmu 

Można wyróżnić następujące odmiany:

• feudalizm kontynentalny, który kierował się zasadą: wasal mego wasala nie jest moim wasalem. I taki układ dominował np. we Francji, czy późniejszym okresie średniowiecza w Polsce, co w końcu doprowadziło do rozbicia dzielnicowego. Odmiana ta miała charakter decentralizujący (odśrodkowy);

• feudalizm wyspiarski, który kierował się zasadą: wasal mego wasala jest moim wasalem. Ta odmiana feudalizmu dominowała na dzisiejszych Wyspach Brytyjskich. Odmiana ta nie miała tendencji decentralizujących (odśrodkowych). Wiązało się to z tym, że Anglia nigdy nie przeszła rozdrobnienia feudalnego.

• feudalizm biurokratyczny (chiński) – ustrój feudalny w pierwszych wiekach dziejów Chin (tj. dynastie Xia, Shang oraz Zhou) był dość podobny do form sprawowania władzy znanych w Europie; w okresie Wiosen i Jesieni doszło nawet do rozbicia dzielnicowego i podziału ziem chińskich między kilkudziesięciu władców. Proces nabierania przez feudalizm chiński wyjątkowych cech rozpoczął się w 221 r. p.n.e., kiedy Pierwszy Cesarz Chin zjednoczył kraj i ograniczył mocno wpływy arystokracji na sprawowanie rządów. Chciał w ten sposób utrwalić swoją władzę i w tym celu powierzył funkcję wykonawcze osobom pochodzącym z ludu. Po upadku jego dynastii Qin, następna dynastia Han pozostała przy centralizmie opartym na mandarynach, klasie urzędniczej wywodzącej się zarówno z arystokracji, jak i innych warstw społecznych. To dzięki tej klasie, chiński feudalizm nabrał swoistych cech. Pomógł w tym również pierwszy na świecie system egzaminów urzędniczych, wprowadzony w 605 r. Ustrój ten był na tyle efektywny, że przetrwał zarówno upadki kolejnych chińskich dynastii jak i najazdy Dżurdżenów, Kitanów, Mongołów i Mandżurów. Żeby skutecznie zarządzać wielkim krajem, najeźdźcy przyjmowali rdzenny system sprawowania władzy.

• feudalizm wschodnioeuropejski, głównie dotyczy to Rusi, po części państw bałkańskich. Różni się od zachodniego trzema elementami. Po pierwsze wolni chłopi niemalże całkowicie zniknęli. Po drugie, część chłopów było całkowicie pozbawionych praw (Chłopi). Po trzecie Chołopem mógł zostać nie tylko chłop ale i dłużnik, niezależnie od jego pochodzenia (zarówno kupiec jak i bojar).

• feudalizm skandynawski

• feudalizm japoński

• feudalizm afrykański

1. Ewolucja ustroju politycznego.

2. Państwo patrymonialne.

3. Monarchia stanowa.

Monarchia stanowa - forma ustroju politycznego, charakterystyczna dla schyłkowego okresu średniowiecza, związana z wyodrębnieniem się zróżnicowanych grup społecznych (stanów). Władza monarchy, dotąd patrymonialnego, została ograniczona na rzecz stanów, szczególnie rycerstwa i duchowieństwa, niekiedy mieszczaństwa. Udział stanów w rządach był realizowany przez reprezentację w zgromadzeniach stanowych (późniejsze parlamenty) i różne formy samorządu.

W czasach nowożytnych monarchia stanowa straciła rację bytu. W większości państw europejskich monarchowie zwiększali stopniowo swoją władzę, co doprowadziło do powstania monarchii absolutnych, a tylko w nielicznych (Polska, Anglia) parlamenty zdołały zachować swe uprawnienia, a nawet powiększyć je.

1. Odnowienie cesarstwa na Zachodzie.

2. Święte Cesarstwo Rzymskie.

imperium Karola Wielkiego (koronowanego 800 na cesarza przez papieża Leona III), uważane za chrześc. kontynuację (stąd: Święte) cesarstwa rzym.; tytuł cesarski nosili też jego następcy (do detronizacji Karola Grubego887); wskrzeszone 962; odtąd cesarz był wybieranym nominalnym zwierzchnikiem Niemiec, stanowiących luźny związek niezależnych państw i miast, a także królem Rzymu; od XV w. tytuł cesarski nieprzerwanie piastowali Habsburgowie (do 1806 - rezygnacji Franciszka II z tytułu); od XV w. równolegle upowszechniła się nazwa Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego.

Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego  Nazwa  I Rzeszy Niemieckiej stosowana od XV wieku. Wcześniej (to znaczy od X wieku) używano nazwy Święte Cesarstwo Rzymskie. Nazwa ta nawiązywała do tradycji

(antyczno-pogańskiego) Cesarstwa Rzymskiego oraz (chrześcijańskiego) państwa Karola Wielkiego. Cesarz był formalnym zwierzchnikiem wszystkich państw niemieckich i pretendował do zwierzchności nad innymi władcami Europy. Zapoczątkowane koronacją cesarską Ottona I Wielkiego z saskiej dynastii Ludolfingów w 962 roku.

Władca zwyczajowo najpierw koronował się na króla niemieckiego, potem zaś w Rzymie koronował się na cesarza. Jednak nie było to automatyczne i wielu niemieckich królów nie zostało cesarzami. Szczyt potęgi cesarstwo osiągnęło w XI-XII wieku za rządów dynastii salickiej. Lennikiem cesarza było wtedy królestwo Czech, uzależnione zostały też rozbite dzielnicowo Polska i Węgry.

Choć tytuł króla i cesarza był nominalnie elekcyjny (Otto I został obwołany królem przez wojska po zwycięskiej bitwie), de facto Rzeszą na przestrzeni wieków rządziły następujące, często rywalizujące między sobą dynastie:

• Ludolfingowie - dynastia saska

• dynastia salicka (frankońska)

• Hohenstaufowie

• Welfowie

• Luksemburgowie

• Wittelsbachowie

• Habsburgowie

W 1806 roku roku pod naciskiem Napoleona I Rzesza rozpadła się, w jej zachodniej części powstał Związek Reński. Franciszek II, ówczesny cesarz z dynastii Habsburgów przyjął wówczas tytuł cesarza Austrii. Mimo formalnych decyzji Kongresu Wiedeńskiego przywracającego status quo ante - cesarstwo nie odrodziło się. W jego miejsce utworzono Związek Niemiecki pod przewodnictwem Austrii.

Upadek Świętego Państwa

Przez cały XVI i XVII w. Francja popierała tendencje odśrodkowe w Rzeszy. Na przełomie XVII i XVIII w. trzej potężni elektorzy cesarscy zostali królami na terytoriach poza granicami Rzeszy, co znacznie wzmocniło ich pozycję. Elektor hanowerski Jerzy I odziedziczył Wielką Brytanię, elektor saski Fryderyk August I został wybrany królem w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a elektor brandenburski Fryderyk III przybrał sobie tytuł królewski jako władca Prus.

W II połowie XVIII w. cesarz Józef II Habsburg próbował odnowić autorytet cesarski w Rzeszy, a także powiększyć terytoria bezpośrednio podlegające cesarzowi poprzez aneksję Bawarii. W 1777 r. wywołało to wojnę o sukcesję bawarską między Habsburgami a Prusami i Józef musiał z tych planów zrezygnować. W 1785 r. pod wodzą króla pruskiego Fryderyka II powstał Związek Książęcy (Fürstenbund), konfederacja książąt przeciw próbom ograniczenia ich praw.

W 1803 r. Rzesza Niemiecka znalazła się pod hegemonią Napoleona. Kierowany przez jego sojusznika, arcybiskupa Moguncji Karola Teodora Dalberga Sejm przeprowadził liczne reformy, głównie mechaniczną likwidację większości małych państewek niemieckich. Jednocześnie przyznano nowe tytuły elektorskie (Hesja-Kassel, Wirtembergia, Badenia i Salzburg). W 1805 r. władcy Bawarii i Wirtembergii, pod protektoratem Napoleona, przyjęli tytuły królewskie, a cesarz rzymskiFranciszek II Habsburg musiał zadowolić się deklaracją, że nie opuszczają w ten sposób Rzeszy. W 1806 r. większość państw niemieckich utworzyła nowy Związek Reński, którego Napoleon został oficjalnym protektorem. Poza związkiem zostały tylko Austria, Prusy, Brunszwik i Hesja-Kassel. Po bitwie pod Austerlitz w tym samym roku Franciszek II został przymuszony przez Francuzów do zrzeczenia się godności cesarza rzymskiego i króla niemieckiego oraz zwolnienia swoich wasali ze zobowiązań wobec Cesarstwa. W ten sposób Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego przestało istnieć po ponad ośmiu wiekach funkcjonowania.

1. Państwo nowożytne

Pojęcie obejmuje wszelkie formy państwowe, jakie pojawiły się od przełomu XVIII i XIX w. do II w.ś.

Geneza sięga czasów monarchii absolutnej, w której pojawiły się nowe zjawiska:

• rozwinięto zasadę suwerenności tak w stosunkach zewnętrznych, jak i wewnętrznych; wprowadzono pojęcie państwa jako osoby prawnej w kategoriach publicznoprawnych;

• zreorganizowano i rozbudowano instytucje centralne państwa;

• poddano reorganizacji zarząd lokalny w oparciu o zasadę centralizmu i biurokratyzmu;

• państwo podjęło prowadzenie działalności gospodarczej;

• zainicjowano prace kodyfikacyjne i unifikacyjne w dziedzinie prawa.

• Państwo nowożytne powstało w wyniku naturalnego rozwoju, jakim była presja i walka polityczna nowych grup społecznych z monarchią o udział we władzy (Anglia) albo w wyniku walki rewolucyjnej (Francja). U podłoża walk leżały przemiany społeczno-gospodarcze, dopiero później powstało państwo kapitalistyczne.

1. Państwo renesansowe

2. Organizacja życia zbiorowego w XVII wieku

3. Absolutyzm oświecony

Absolutyzm oświecony to forma rządów i ustroju państwa w wielu państwach Europy XVIII wieku. W najpełniejszej postaci realizowany był w Austrii i Prusach, ale także w Rosji, w Hiszpanii i Portugalii. W przypadku Austrii, Prus i Rosji przyczynił się do znacznego wzrostu potęgi tych państw, co między innymi poskutkowało doprowadzeniem do rozbiorów Polski. Kres okresowi absolutyzmu oświeconego postawiła Wielka Rewolucja Francuska i wojny okresu napoleońskiego,. Najwybitniejsi przedstawiciele absolutyzmu oświeconego to Fryderyk II Wielki król Prus, arcyksiężna Maria Teresa i Józef II, władcy Austrii oraz Katarzyna II Wielka - caryca Rosji.

Założenia absolutyzmu oświeconego

Absolutyzm jako taki oznaczał pełną władzę skupioną w rękach monarchy, który dodatkowo uosabiał ideę władzy - w tej postaci kwitł we Francji a jego najwybitniejszym przedstawicielem był Ludwik XIV. Tymczasem absolutyzm oświecony czerpał z filozoficznego dorobku oświecenia i myśli dotyczącej organizacji władzy i stosunków pomiędzy władzą a społeczeństwem. Nawiązując do idei umowy społecznej, wyłożonej między innymi przez Jean Jacquesa Rousseau, absolutyzm oświecony zakładał, że władza pochodzi od ludu, który na skutek umowy społecznej przyczynia się do istnienia państwa i przekazuje władze w ręce monarchy. Tym samym, władca -monarcha, jest pierwszym i najważniejszym sługą państwa (ale nie ludu czy narodu). Z drugiej strony władca zachowuje wszystkie swe prerogatywy właściwe dla absolutyzmu jeśli chodzi o formy sprawowania władzy. Władza monarsza jest sprawowana poprzez urzędy - absolutyzm oświecony był więc czasem rozkwitu administracji i biurokracji. Monarcha jest też gwarantem przywilejów i przyznanych praw, do których, po doświadczeniach wojen religijnych, za najważniejsze uznawano swobodę wyznania. Okres absolutyzmu oświeconego to też czas rozwoju nowożytnej myśli wojskowej i armii. Będąc pod wpływem filozofii oświecenia (monarchowie często korespondowali z najważniejszymi filozofami, m.in. z Wolterem) uwagę zwracano także na rozwój kultury, sztuki i nauki oraz rozwój mecenatu.

Jako idea wywodziła się z filozofii oświecenia i zakładała, że władza panującego pochodzi od ludu, który zrezygnował ze swoich praw politycznych na rzecz monarchy.

Charakterystyczna dla absolutyzmu oświeconego była centralizacja władzy przy jednoczesnym tworzeniu różnych organów administracji. Era absolutyzmu oświeconego to złoty okres biurokracji.

Szczególnie widoczna była wówczas troska monarchy o silną pozycję międzynarodową państwa. Przeprowadzano reformy administracji, finansów, wystawiano nowoczesne armie, inwestowano w rozwój nauki.

1. Rozwój nowoczesnego państwa

2. Etapy rozwoju nowoczesnego państwa

Etapy rozwoju nowoczesnego państwa

Postulat	Dominujący typ prawa	Konsekwencje instytucjonalne
Bezpieczeństwo	uniwersalne prawa przeżycia i bezpieczeństwa	państwo: suwerenność, legitymizowany monopol państwa na użycie przymusu fi­zycznego
Wolność	osobiste prawa wolnościowe	państwo konstytucyjne: niezbywalne prawa ludzkie, podział władz, parlamentarna zasada większości
Równość	prawa politycznego udziału i współdziałania	państwo prawne: polityczna demokracja, suwerenność narodu, powszechność i równość prawa wyborczego
Braterstwo	prawa socjalne	państwo socjalne: nowoczesne państwo dobrobytu (welfare state)
Ochrona środowi­ska naturalnego	prawa ekologiczne	państwo ekologiczne: konstytucjonalizacja ochrony środowiska naturalnego

Wykład 06

1. Początki państwa. Perspektywa antropologiczna

2. Początki państwa. Tradycje ewolucjonistyczne

3. Początki państwa. Tradycje marksistowskie

4. Marksistowska teoria rozwoju społecznego

Marksistowska teoria rozwoju społecznego
Rozwój społeczny jest wieloetapowym procesem przemian zachodzących zgodnie z prawami procesu społecznego. Rozwój społeczny obejmuje głównie trzy procesy dialektycznych sprzeczności:
a) wzajemnym oddziaływaniu człowieka i przyrody w toku pracy i niwelowania tej sprzecz­ności na gruncie postępującego rozwoju sił wytwórczych obej­mujących środki pracy, czyli narzędzia, i posługujących się nimi w produkcji dóbr material­nych ludzi;
Teoria formacji społeczno-ekonomicznej składającej się z bazy ekonomicznej i nadbudowy społeczno-politycznej typom bazy odpowiadają typy nadbudowy; zmianie bazy odpowiada zmiana nadbudowy; stosunki produkcji i formy organizacji pracy są warunkowane przez społeczno-materialne siły wytwórcze; przechodzeniu od jednaj formacji do drugiej towarzyszy skok rewolucyjny będący wy­razem toczącej się walki klas; burżuazyjne stosunki produkcji są ostatnią antagonistyczną formacją społeczno-ekonomiczną; kres kapitalizmowi położy nieuchronnie rewolucja socjalistyczna stanowiąca etap pro­wadzący do nieantagonistycznej formacji komunistycznej. Następstwa formacji: wspólnota pierwotna (bezklasowa); niewolnictwo (klasowa, antagonistyczną: niewolnicy - właściciele niewolników); feudalizm (klasowa, antagonistyczną: chłop pańszczyźniany - feudał); kapitalizm (klasowa, antagonistyczną: kapitaliści - proletariat); formacja socjalistyczna: I faza - socjalizm właściwy (dyktatura proletariatu - faza klasowa, nieantagonistyczna); II faza - komunizm (społeczeństwo sprawiedliwości społecznej - faza bezklasowa; zanik walki klasowej, państwo staje się zbędne).

1. Początki państwa. Tradycje dyfuzjonistyczne

2. Współczesne poglądy na pochodzenie państwa

Chodzi tu o teorie na temat powstania –pochodzenia państwa. Nie są to teorie historyczne tylko ideologiczne:

1. teoria teistyczna

2. teoria umowy społecznej

3. teoria podboju i przemocy.

1. Teoria teistyczna – (Teo – Bóg) – (lata 1225-1274)

W tej koncepcji – boskie pochodzenie państwa, zgodnie z wolą boską. Św. Tomasz z Akuinu modyfikuje ta koncepcję, aby istniała władza sprawowana przez króla, władza pochodzi od Boga. Kościół mógł negować pewnych władców.

2.Teoria umowy społecznej – na największe znaczenie, wyjaśnia powstanie państwa, że państwo powstało w drodze umowy zawartej pomiędzy ludźmi lub między ludźmi a władzą. Ma kilka odmian:

a/ Tomasz Hobbes (1588-1679) – jego zdaniem na powstanie państwa trzeba spojrzeć w ten sposób, że najpierw istniała anarchia; w tej anarchii każdy człowiek był zagrożony. Ludzie posiadają naturalną wolność, ale po to, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo z tej wolności całkowicie rezygnując. W rezultacie oddają całą władzę i całą swoją wolność określonemu władcy, który w ten sposób uzyskuje władze absolutną, a więc powstaje absolutna władza nad jednostkami.

b/ Jon Locke – ( 1632-1704) – w jego wizji początek państwa wygląda bardziej optymistycznie – punktem wyjścia jest sytuacja w której istnieje pokój, a nawet dobrobyt, a więc nie jest tak źle jak u Hobbesa, jest pewne zagrożenie dla wolności dobrobytu, pokoju. Ludzie najpierw porozumiewają się ze sobą, zawierają pewną umowę społeczną:

- porozumienie między ludźmi - społeczeństwo jest suwerenem, od niego pochodzi władza

- umowa pomiędzy społeczeństwem a władzą – ludzie oddają władze określonemu władcy na określonych warunkach, warunkach nie oddają władzy całkowicie w sposób absolutny władzy absolutnej;

c/ Jan Jakub Rousseau – (1712- 1788) – myśl oświeceniowa, silniejsze spojrzenie na człowieka. Uważa, że na skutek umowy społecznej zawieranej z władza, społeczeństwo oddaje pewną władzę królowi lub innemu władcy, ale ludzie nie tracą w ogóle wolności. J.J.Rousseau uważa, że ta sytuacja, która była punktem wyjścia polega na tym, że ludzie posiadali naturalną wolność. Zawierana jest umowa między władcą – ludzie zamieniają wolność naturalną na wolność cywilizowaną – na skutek tej umowy.

Wolność cywilizowana polega na tym, że jest to wolnośc chroniona przez państwo, różni się od wolności naturalnej, bo wolność naturalną każdy musial chronić z osobna. Umowa społeczna ma zabezpieczać nie tylko wolność ludzi, ale też ich równość.

3. Teoria podboju i przemocy - (dziewiętnastowieczna) – twórcą jest profesor uniwersytetu w Graz (czyt. Grac) – Leon Gumplowicz – jest to teoria oparta na teoriach Darwina, w który widział w przyrodzie ciągłą walkę, zwycięstwo silniejszych nad słabszymi. Na początku była anarchia, chaos a społeczeństwo było zbudowane w ten sposób, że istnieją różne chordy (różniło ich pochodzenie rasowe). Chordy te toczyły walkę, walczyły ze sobą. Władza państwowa powstała w ten sposób, że wreszcie pewne chordy zwyciężyły i podbiły inne chordy. W efekcie zapanował pokój i porządek. Powstało państwo, w którym rządzący uzyskali władzę w efekcie podboju. Teoria ta zakłada, że osoby, którzy sprawowali władzę lub kolejne władze, to potomkowie chord zwycięskich, zwycięskich rządzeni to potomkowie chord podbitych.

Wykład 07

1. Pojęcie i nazwa państwa

W naukach politycznych i prawnych termin państwo oznacza:

1. okolony granicami obszar, w obrębie którego ludzie są poddani jednej władzy politycznej („państwo” jako kraj),

2. ogół ludzi żyjących w granicach danego państwa (społeczeństwo zorganizo­wane w państwo),

3. organizację ludzi, rozpatrywaną ze względu na łączącą ich więź zależności politycznej („państwo” jako grupa społeczna zorganizowana),

4. tę część organizacji państwowej, która sprawuje władzę nad innymi lub re­alizuje wszelkie związane z tą władzą czynności („państwo” jako aparat pań­stwowy) ,

5. podmiot własności państwowej („państwo” jako fiskus, skarb państwa i pod­miot prawa międzynarodowego).

1. Sposoby definiowania państwa

Można wyróżnić pięć typów definicji państwa:

1) funkcjonalne, 2) strukturalno-elementowe, 3) psychologiczne, 4) socjolo­giczne, 5) klasowe.

1. Cechy państwa

1. przymusowość - obywatele są zmuszeni do subordynacji względem władz państwowych, w przeciwnym razie może zostać zastosowany wobec nich aparat przymusu

2. suwerenność - państwo jest niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie realizacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa

3. powszechność - cecha ta dotyczy powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu

4. terytorium - to obszar lądowy i w głąb ziemi, jak i wody przybrzeżne, strefa powietrzna nad państwem, statki wodne, a także placówki dyplomatyczne.

1. Państwo jako organizacja polityczna

Państwo jest organizacją polityczną.(cecha bez której nie mamy do czynienia z państwem, kierowanie społeczeństwem, rządzenie, aparat państwowy)

1. Państwo jako organizacja przymusowa

Państwo jest organizacją przymusową. (z jednej strony - należy się do niej przymusowo, od urodzenia – cecha definicyjna państwa i tylko państwa; z drugiej strony – państwo dysponuje środkami przymusu – urzędy, prawo, wymiar sprawiedliwości – cecha państwa – do obywatela, który naruszył prawo państwo może wystosować różne nakazy)

1. Państwo jako organizacja terytorialna

Państwo jest organizacją terytorialną (terytorialność – cecha państwa i tylko państwa – określone granicami, zwierzchność realizuje wobec ludności osiadłej na terytorium określonymi pewnymi granicami)

1. Państwo jako organizacja suwerenna

Państwo jest organizacją suwerenną. (oznacza niezależność, swobodę podejmowania decyzji np. pozwolić innym współdecydować o naszych sprawach, za możliwość współdecydowania o sprawach innych)

1. Istota państwa

Wykład 08 i 09

1. Mianem jednostki określa się …………

Mianem jednostki w świecie polityk: określa się pojedynczego człowieka, osobę – podmiot uświadamiający, podejmujący, wytyczający, koordynujący działania polityczne ze zdobywaniem, sprawowaniem władzy oraz pozyskiwaniem niezbędnego dla niej poparcia.

1. Sześć podstawowych kategorii aktywności politycznej

Ze względu na pełniony typ ról wyróżnia się nierzadko 6 podstawowych kategorii aktywności politycznej:

1. przywódcy - osoby sprawujące formalnie bądź nieformalnie najwyższe funk­cje władcze, zdobywające władzę metodami i sposobami legalnymi bądź nie­akceptowanymi społecznie, drogami nielegalnymi, dążące za wszelka cenę do utrzymywania wysokich stanowisk i funkcji w hierarchii władzy; ludzie ideowi i bezideowi, posiadający zdolności organizacyjne, a także ich nieposiadający,

2. zawodowi politycy - osoby wyspecjalizowane w pracy w instytucjach poli­tycznych, praca ta jest ich źródłem utrzymania i głównym zajęciem, zwykle praca zawodowa ich wiąże się z aktywnością polityczną; posiadają one wy­kształcenie specjalistyczne (politologiczne), ale najczęściej są doświadczony­mi amatorami działalności politycznej, legitymującymi się różnym wykształceniem (przedstawiciele nauk humanistycznych, prawnych, ścisłych, artystycznych),

3. aktywiści - działacze społeczni, a zwłaszcza polityczni, osoby zaangażowane w kształtowanie różnych przejawów polityki, aktywnie uczestniczące w sta­nowieniu pewnych reguł, według których określone zjawiska czy procesy powinny przebiegać, w wydawaniu poleceń; często politykę traktują jako hobby; niektórzy związali się z polityką przypadkowo, rozpoczynając działania na poziomie lokalnym, dalekim od ambicji sprawowania władzy i znalazłszy się w tzw. trybach machiny politycznej, uczestniczą w rozwiązy­waniu wyraźnie zdefiniowanych problemów, wcielają w życie określone ideały; różne są szczeble i zasięg aktywności działaczy społecznych,

4. wysoko upolitycznieni obywatele - osoby skupiające się w organizacjach politycznych, z własnej woli i celowo włączające się w nurt życia polityczne­go; są kompetentnymi obserwatorami życia politycznego; interesują się nim, wyrażają na jego temat własne opinie; pierwszoplanowe znaczenie przy­wiązują jednak do działalności profesjonalnej; organizacja polityczna wyzna­cza ramy ich aktywności politycznej; reprezentantami ich są literaci, inte­lektualiści oraz przedstawiciele różnych grup inteligencji,

5. nisko upolitycznieni obywatele - osoby niewykazujące zainteresowania sprawowaniem władzy ani funkcji publicznych, ujawniające zdecydowanie negatywny stosunek do polityki; interesują się nią z konieczności kulturo­wych; nierzadko należą do struktur organizacyjnych, a w tym do partii poli­tycznych; nie pełnią w nich jednak żadnych funkcji,

6. wyobcowani i apolityczni - ludzie, mający negatywny stosunek do świata polityki, nie wykazują zainteresowania nim, uczestniczą w nim na zasadzie konieczności cywilizacyjnej; powoduje to, że nierzadko postrzega się ich jako swoisty przedmiot polityki.

1. Homo politicus

Homo politicus (łac. człowiek polityczny) to jednostka aktywnie uwikłana w stosunki i działania polityczne.

Termin ten odnosi się do ludzi, dla których polityka jest bardzo ważnym obszarem życia społecznego; sensem ich życia jest dążenie do pełnienia ról politycznych (np. sprawowania władzy). Homo politicus interesuje się polityką, posiada rozległą wiedzę. Może on też mieć doświadczenie praktyczne. Pełnienie ról politycznych może być dla niego zajęciem pozazawodowym albo pozytywnie wartościowaną profesją.

Pojęcia tego użył Arystoteles w swoim dziele pt. Polityka. Według niego człowiek jest istotą stworzoną do życia w państwie.

Od zarania dziejów swego funkcjonowania człowiek w określonych zbiorowościach zajmuje się aktywnością polityczną; zatem kategoria homo politicus osadzona jest głęboko w realiach historycznych.

1. Cechy psychiczne uczestnictwa w polityce

Uczestnictwo w życiu politycznym objaśnia się licznymi przesłankami psycho­logicznymi. Wśród nich wskazuje się zwłaszcza:

1. siłę osobowości, rozumianą jako zaufanie do siebie, poczucie własnej kom­petencji i dużych możliwości działania,

2. dyspozycyjność - zdolność do czynnego uczestnictwa w różnych, zmie­niających się sytuacjach politycznych, zdolność do odgrywania nowych ról społecznych i politycznych, „odrzucanie” wcześniejszych opcji, nieidentyfikowanie się z wcześniejszym doświadczeniem aktywności politycznej, a nie­rzadko projekcja tego doświadczenia na inne jednostki,

3. wybiórczą identyfikację z osiągnięciami życiowymi - chęć uzyskiwania sławy, prestiżu, reputacji politycznej jako swoistej kontynuacji określonych zasług; przy czym nie muszą to być bezpośrednie osiągnięcia jednostki, ale też wiążące się dalece pośrednio, np. oddanie głosu na danego kandydata w wyborach; są to osoby nieodnoszące zwykle znaczących sukcesów w cało­kształcie życia cywilizacyjnego,

4. predyspozycje intelektualnych zainteresowań poznawczych - osoby o wysokim stopniu aktywności intelektualnej wykazują zwykle zainteresowanie życiem politycznym; nierzadko czynnie się w nie włączają oraz osią­gają znaczące sukcesy; w ostatnich latach istotny udział w tym względzie mają politolodzy,

5. ekstrawertyzm - jednostki poszukujące szerokich kontaktów społecznych, nawiązujące zwykle powierzchowne, krótkotrwałe ogniwa porozumień, związków; polityka jest dla nich nierzadko swoista zabawą towarzyską; nie interesują się bowiem często rzeczywistymi ideologiami i programami poli­tycznymi,

6. ekstremizm - jednostki o silnych napięciach psychicznych, nierzadko agre­sywne; angażując się w świat polityki, forsują wąsko pojęte interesy własne, bez respektowania interesów innych grup społecznych - w działaniu są nie­ustępliwe; są to jednostki o skrajnych poglądach, radykałowie, zwolennicy skrajnych, ostatecznych środków, aprobują siłowe rozwiązanie problemów politycznych.

Uczestnictwo jednostki w życiu politycznym jest tylko aspektem ogólniejszego zjawiska partycypacji w różnych formach aktywności.

1. Cztery podstawowe kategorie jednostek wyznaczających formy aktywności

W cywilizacyjnym rozwoju społeczeństwa zwykło się wyróżniać 4 podstawowe kategorie jednostek wyznaczających formy aktywności, tj.:

1. „twórcy” - osoby wytwarzające nowe idee, pomysły, rozwiązania organiza­cyjne, doskonalący infrastrukturę cywilizacyjną; są to jednostki pomna­żające dziedzictwo kulturowe oraz je przeobrażające cywilizacyjnie,

2. „pracownicy” - jednostki, które aktywnością i działalnością życiową nie pomnażają dziedzictwa cywilizacyjnego, a dbają o utrzymanie jego stanu; jest to tzw. średnia społeczność, personel administracyjny,

3. „nieprodukcyjni” - osoby niemogące same utrzymać się i wymagające opie­ki, a w tym niemowlęta i małe dzieci, chorzy i inwalidzi niezdolni do pracy, osoby w podeszłym wieku itp.,

4. „dewianci” - osoby, których aktywność życiowa przynosi szkody społeczeń­stwu; jednostki utrzymujące się z „cudzej krzywdy”, przestępcy, wandale.

1. Osobowość autorytarną wyznaczają takie cechy, jak …………….

Osobowość autorytarną wyznaczają takie cechy, jak

1. bezkrytyczny stosunek do określonych autorytetów, autorytarne im pod­porządkowanie się, gotowość do uzależnienia się od jakiejś siły wyższej, która może występować na przykład w postaci Boga bądź wodza,

2. radykalne odrzucenie koncepcji równości; uznawanie, że świat składa się z ludzi obdarzonych siłą i pozbawionych jej, z ludzi posiadających władzę, którym należy się podziw, szacunek i nieposiadających władzy, którzy zasługują na pogardę,

3. myślenie przy pomocy stereotypów, postępowanie emocjonalne, odrzucanie zachowań i działań racjonalnych, wiara w przesądy, uleganie mistycyzmowi,

4. kult siły i twardości; eksponowanie dychotomii: panowanie - podporządko­wanie; siła - słabość;

5. projekcja własnych wizji na świat zewnętrzny, przy czym postrzega się go jako chaos, przeciw któremu należy się przeciwstawiać, destruktywność, cynizm, niechęć do otaczającej rzeczywistości politycznej, bunt wobec władzy.

1. Kształtowanie modeli jednostki w XX wieku

2. Status prawny jednostki

3. Suwerenność polityczna jednostki

4. Jednostka a ład międzynarodowy, jednostka na progu XX wieku

5. Szczególną formę życia zbiorowego ludzi stanowi naród. Jest to

wspólnota ludzi tworząca się w długich procesach dziejowych; wy­znaczają ją członkowie mający poczucie (świadomość) wspólnego po­chodzenia, dobra, losów historycznych, specyficznych postaw, zacho­wań, znaków obyczajowości. Zwykle wspólnotę tę postrzega się w wy­miarach etnicznym i politycznym.

1. Atrybuty ukształtowania się narodu.

Atrybuty ukształtowania się narodu.

1. mowę (język) jako narzędzie komunikacji wewnątrz wspólnoty i w relacjach zewnętrznych,

2. przestrzeń geograficzno-przyrodniczą (terytorium) jako rzeczywistość re­alną i symboliczną, pojmowaną emocjonalnie jako ojczyznę, ojcowiznę, dom rodzinny,

3. religię (wierzenia) jako siłę zespalającą wspólnotę duchowo i instytucjonal­nie,

4. historię jako pamięć o wydarzeniach będących dumą i chlubą dla wspól­noty bądź o dniach nieszczęść, tragedii, o których nie sposób zapomnieć,

5. dziedzictwo kulturalne (twórczość naukowa, literacka, artystyczna) jako znaki przeszłości żyjące w danej teraźniejszości, budzące dumę i satysfakcję z przynależności do określonej wspólnoty,

6. tradycję jako zasady zachowania, postępowania, specyficznej aktywności społeczno-politycznej i gospodarczej, przekazywane i przechodzące z pokole­nia na pokolenie,

7. obyczaje (nawyki, przyzwyczajenia, zwyczaje) jako charakterystyczne dla danej wspólnoty sposoby życia, funkcjonowania tak w sferze publicznej, jak i prywatnej, a w tym przestrzeganie rytuałów, ceremonii itp.,

8. emblematy i symbole (godła, odznaki, charakterystyczne wytwory kultury ludowej) jako znaki zastępujące pamięć o danej rzeczywistości, przywodzące na myśl (na zasadach tradycji, obrzędowości) wiadome znaki czegoś niewi­dzialnego, np. w sferze religijnej dewocjonalia,

9. istnienie świadomości odrębności etnicznej wspólnoty, poczucie bycia podmiotem w relacjach społeczno-politycznych i gospodarczych, w rela­cjach ze światem zewnętrznym,

10. identyfikację z daną wspólnotą i chęć partycypowania w niej.

1. W sensie politycznym naród jest…

naród jest wspólnotą ludzi złączonych niektórymi atrybutami etniczności, a przede wszystkim tożsamością praw i obowiązków oraz świa­domością swej historii politycznej; w tym względzie nie są istotne ję­zyk, religia, obyczaje.

1. Mianem narodu określano…

wspólnoty o wysokim stopniu zorganizowania politycznego, mające silne struktury instytucji politycznych oraz odznaczające się dużym potencjałem cywilizacyjnym

1. Narodowość pojmowano jako …

wspólnotę o dużej świadomości swej odrębności etnicznej, niemającej jednak znaczącej siły politycznej ani potencjału cywilizacyjnego

1. Za konstytutywne cechy narodu zwykle uznaje się:

Za konstytutywne cechy narodu zwykle uznaje się:

1. ukształtowaną historycznie trwałość wspólnoty,

2. wytwarzanie przez nią istotnego i ponadczasowego dziedzictwa kulturowe­go,

3. ujawniające się silne poczucie identyfikacyjne jednostek z daną wspólnotą,

4. ujawniające się wyraźnie poczucie solidarności

1. Mniejszość narodowa

zbiorowość ludzi charakteryzującą się poczuciem własnej odrębności etnicznej, solidarnością, a także chęcią zachowania i przekazania tych cech przyszłym pokoleniom; posiada ona ponadto własne inte­resy, dąży do zagwarantowania i przestrzegania przysługujących praw

1. Przez tożsamość narodową rozumie się zwykle

odczuwanie bliskości wobec określonej wspólnoty

1. Ksenofobia

Ujawnia się ona zwykle pod wpływem utrwalonych negatywnych mi­tów i stereotypów o postawach i zachowaniach społeczno-politycznych i gospodarczych określonych wspólnot etnicznych; istotne jest też w tym względzie doświadczenie w kontaktach między określony­mi wspólnotami, a w tym doświadczenie agresji, podboju, wojen, prześladowań itp.

1. Szowinizm

postawy, zachowania i działania pełne pogardy, nienawiści do innych wspólnot etnicznych oraz politycznych.

1. Etnocentryzm

przypisywanie tak własnej wspólnocie etnicznej, jak i narodowej szcze­gólnych właściwości, uzdolnień, predyspozycji, osiągnięć, np. cywiliza­cyjnych; przy tym koncentracja na własnej grupie nie jest tożsama z negowaniem wartości i zasług innych wspólnot.

1. Nacjonalizm

określenie doktryny politycznej, określającej istotę procesów narodowotwórczych, ruchów narodowych, stanu świadomości jednostko­wej i grupowej; uznającej naród za najdoskonalszą formę życia zbio­rowego, którą charakteryzuje niepowtarzalny charakter, ukształtowa­ny rodzimą, wyidealizowaną tradycją; zakładającej, iż każdy naród powinien się troszczyć, przy pomocy wszelkich możliwych środków, o zabezpieczenie interesu swej wspólnoty, stanowiącego dobro naj­wyższe dla jednostki ludzkiej.

1. Patriotyzm

postawy i zachowania społeczno-polityczne, dające wyraz przywiąza­niu do własnej wspólnoty, wyrażające się w poświęceniu dla niej, przy jednoczesnym poszanowaniu innych wspólnot; jest to specyficz­na forma solidarności ze wspólnotą, realizująca się w wypełnianiu przyjętych przez nią zasad i norm prawnych, a w tym tzw. powinno­ści obywatelskich.

1. Ojczyzna

szczególną wartość, jaką stanowi przestrzeń (terytorium) oraz za­mieszkująca ją wspólnota ludzi, związanych z nią takimi ogniwami, jak: historia, kultura, zwyczaje, obyczaje itp. Wartość ta wyraża się w istotnej mierze w stosunku emocjonalnym do miejsca pochodze­nia, do środowiska, w którym jednostka bądź określona społeczność spędziła znaczną część życia, a zwłaszcza formatywny dla osobowości okres dzieciństwa i młodości; z miejscem tym łączą się bezpośrednie doświadczenia, przeżycia, wzruszenia, nawyki i wspomnienia jednost­ki czy też określonej wspólnoty.

1. Świadomość narodowa

Świadomość tę tworzą wszystkie obiektywne więzi, a więc pochodze­nie etniczne, język, organizacja polityczno-terytorialna, struktura społeczna i gospodarcza, losy dziejowe, kultura, warunki i czynniki kształtujące tę zbiorowość, znajdujące odbicie w sferze psychiki ludz­kiej.

1. Solidaryzm narodowy

naturalna wspólnota interesów całego narodu, współodpowiedzialność w dążeniach i działaniu na jego rzecz.

1. „Charakter narodowy”

zbiór specyficznych dla członków narodu cech psychicznych; przy czym zakładają, że wszyscy ludzie należący do danego narodu są pod pewnymi względami bardziej podobni do siebie niż do członków in­nych wspólnot narodowych.

1. Państwo

Za podstawowa formę organizacji życia politycznego ludzi uznaje się państwo. wspólnotę, związek ludzi zamieszkujących określone terytorium, pod­legających władzy zwierzchniej.

1. Modele państwa współczesnego

2. Idea państwa dobrobytu

3. Założenia państwa sprawiedliwości społecznej

4. Państwa narodowe

Państwo narodowe to państwo, którego mieszkańcy prawie wszyscy stanowią jeden naród, i zdecydowana większość członków tego narodu zamieszkuje to właśnie państwo.
Jeśli przyjąć etniczną definicję narodu, państwa narodowe praktycznie nie istnieją. Z drugiej strony, jeśli przyjąć polityczną definicję narodu, jako mieszkańców jednego państwa, każde państwo jest państwem narodowym.

W koloniach, które uzyskały później niepodległość, granice zależały w większym stopniu od struktury administracji kolonialnej niż od różnic etnicznych, językowych i innych między grupami ludności, napływowej czy też autochtonicznej. Narody tworzyły się dopiero w obrębie istniejących państw. O ile na terytoriach gdzie przeważała ludność napływowa (Ameryki, Australia, itd.), procesy narodotwórcze były dość silne, to tam gdzie przeważała ludność miejscowa (w szczególności w Afryce), a granice były prowadzone bez zwracania uwagi na związki etniczne i historię tych ziem, więzy narodowe są słabe.
Największe państwa Azji, takie jak Chiny, Indie, Rosja, obejmują ziemie zamieszkałe przez wiele niespokrewnionych grup etnicznych. Jest tu jednak też wiele państw typowo narodowych, takich jak Japonia, obie Koree itd.

W Europie istnieją zarówno państwa narodowe, jak i wielonarodowe, jednak trudno wyznaczyć między nimi wyraźną granicę. Raczej jednonarodowy charakter ma większość państw Europy środkowej, północnej i wschodniej. Wiele z tych państw powstało w wyniku działań ruchów narodowowyzwoleńczych w XX wieku, zwłaszcza po I Wojnie Światowej oraz po upadku komunizmu w Europie. Typowo wielonarodowe są takie państwa jak Wielka Brytania, czy Hiszpania. Wiele państw trudno jest jednoznacznie zakwalifikować - np. czy Belgia to państwo narodowe zamieszkiwane przez Belgów, czy raczej dwunarodowe - państwo Walonów i Flamandów ?

1. Idea przedstawicielstwa

Wykład 10

1. Geneza form państwa

2. Pojęcie formy państwa

Forma państwa to całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez rządzących. Składają się na nią cztery elementy: forma rządów, suwerenność ,ustrój terytorialny oraz reżim polityczny.

Arystoteles dokonał podziału państw ze względu na ich formę na: monarchie i tyranie (rządy jednoosobowe), arystokracje i oligarchie (rządy kolegialne) oraz politee i demokracje (rządy ludu).

Na formę państwa składają się trzy elementy:

1. forma rządów (czyli ogół organów naczelnych państwa i stosunki między nimi),

2. tzw. reżim polityczny (czyli ogół metod, jakimi posługuje się władza pań­stwowa w stosunkach z ludnością oraz zasady, jakimi ona kieruje się w tych stosunkach),

3. ustrój terytorialny państwa (czyli odpowiednie rozczłonkowanie państwa na jednostki terytorialne służące sprawowaniu funkcji publicznej).

Przez formę państwa można rozumieć sposób zorganizowania naczelnych organów państwa, ich kompeten­cje oraz wzajemne zależności polityczne i prawne, następnie sposób wyznaczania stosunku organów centralnych do terenowych na odpo­wiednich zasadach centralizacji i decentralizacji (autonomii sa­morządu), koncentracji i dekoncentracji

1. Klasyfikacja form państwa

2. Poprzez parlamentarno-gabinetową formę państwa rozumiemy:

zespół zasad polityczno-ustrojowych, określających wzajemny stosu­nek między trzema naczelnymi organami władzy państwowej: parla­mentem, głową państwa - którą jest prezydent albo monarcha -i rządem w taki sposób, że rząd powoływany przez głowę państwa musi posiadać zaufanie parlamentu.

1. System rządów Zgromadzenia (parlamentarno-komitetowy) jest to:

zespół zasad polityczno-ustrojowych, określających w szczególny sposób stosunki między trzema naczelnymi organami państwowymi, tj. parlamentem, głową państwa i rządem, mianowicie w ten sposób, że parlament, jako najwyższy organ państwowy, bezpośrednio powo­łuje i kontroluje zarówno głowę państwa, jak i rząd, który jest nieja­ko komitetem wykonawczym parlamentu. Parlament jest także naj­wyższym organem reprezentującym suwerenne prawa narodu i wy­konującym w jego imieniu władzę na zasadzie wyłączności.

1. Przez prezydencką formę państwa rozumieć możemy:

zespół zasad prawnoustrojowych, opartych na idei podziału władzy, określających w szczególny sposób relacje między parlamentem, pre­zydentem, będącym jednocześnie szefem rządu i głową państwa, re­alizatorami polityki prezydenta oraz sądami, sprawującymi wymiar sprawiedliwości i kontrolę konstytucyjności aktów prawnych.

1. Monarchia

Monarchia, forma rządów, w której monarcha (król, cesarz, sułtan), stoi na czele kraju jako reprezentant władzy suwerennej. Monarcha pełnił władzę dożywotnio, samodzielnie lub wspólnie z organami typu doradczego lub ustawodawczego. Władza monarchy była dziedziczna lub wybieralna (elekcyjna).

Na przestrzeni wieków monarchia przybierała różne formy różniące się między sobą metodami sprawowania władzy. Najwcześniej istniejącą formą była niewolnicza monarchia despotyczna, następnie powstały i rozwinęły się: monarchia wczesnofeudalna, monarchia stanowa, monarchia absolutna, monarchia konstytucyjna.

Występującą we wczesnym średniowieczu monarchię wczesnofeudalną cechowała silna władza monarsza. W Polsce ten sposób sprawowania władzy rozwijał się od połowy X w. do 1138. Monarchia stanowa charakteryzowała się ograniczeniami władzy monarszej na rzecz szlachty, duchowieństwa i mieszczan. Monarchia stanowa rozwijała się w Polsce w XIV i XV w., ewoluując w kierunku przejęcia większości uprawnień przez szlachtę.

Monarchia absolutna to forma rządów, w której monarcha skupia w swym ręku całą władzę, jest źródłem władzy ustawodawczej i wykonawczej. Monarchia absolutna rozwijała się np. w Rosji, od końca XVII w. do 1906, obecnie w Arabii Saudyjskiej. W monarchiach konstytucyjnych król dzielił się władzą z przedstawicielskim organem ustawodawczym. Monarcha miał prawo veta wobec ustaw parlamentu. Ten typ sprawowania władzy rozwinął się w Anglii i Francji po rewolucjach burżuazyjnych.

Ukształtowana już w XX w. monarchia parlamentarna sprowadza funkcje monarchy do zadań reprezentacyjnych. Pełnia władzy należy do parlamentu, który wydaje ustawy, określa skład rządu i zasady polityki. Ten typ sprawowania władzy występuje obecnie m.in. w Wielkiej Brytanii, Belgii, Holandii.

W ramach monarchii wymienia się dwa ich rodzaje. Są to monarchie:

• ograniczone (konstytucyjne);

• nieograniczone (absolutne).

Wyróżniamy monarchię:

• dziedziczną;

• elekcyjną.

1. Republika

Republika (łac. res publica - dosł. rzecz pospolita, rzecz publiczna) – zgodnie ze współczesną definicją ustrój polityczny, w którym władza jest sprawowana przez organ wyłoniony w wyniku wyborów na określony czas.

Do czasów II wojny światowej w języku polskim w nomenklaturze polityczno-prasowej używano słowa Rzeczpospolita. Odnoszono je nie tylko do Polski (jak się to obecnie robi), ale również do innych państw o ustroju republikańskim, np. Rzeczpospolita Francuska itp.

Do wyznaczników republiki zaliczamy następujące zasady:

• władza w państwie pochodzi wprost z demokratycznych wyborów;

• organy władzy publicznej wybierane są na określony czas (kadencję);

• głowa państwa ponosi polityczną i prawną odpowiedzialność za swoją działalność;

• legislatywa, egzekutywa i wymiar sprawiedliwości są od siebie niezależne, ale wzajemnie się uzupełniają;

• poszczególne akty rządzenia wykonywane są w imieniu republiki.

Stosując kryterium zakre­su wpływu obywateli na wybór naczelnych organów państwowych, dzielimy republiki na

• demokratyczne;

• arystokratyczne.

Opierając się na kryterium reżimu politycznego, wyróżniamy republiki:

• demokratyczne;

• autokratyczne

Stosując kryterium zakresu władzy głowy państwa oraz interakcji na linii głowa państwa - naczelne instytucje władzy publicznej, wyróżniamy następujące modele republiki:

• parlamentarne;

• prezydenckie;

• mieszane.

1. Państwo federalne

ustrój państwa związkowego (federacji) polega na podziale instytucji władzy państwowej miedzy całość związku i poszczególne jego części składowe (landy, stany, republiki), które w określonym zakresie re­gulują swoje sprawy samodzielnie przez własne organy władzy -w sposób odrębny, a często również odmienny od pozostałych części państwa.

Na szczeb­lu federacji państwu federalnenu przysługują m.in. następujące kompetencje „strategiczne”:

• ustalanie i prowadzenie polityki zagranicznej i obronnej;

• zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, kierowanie armia;

• przyjmowanie państw w poczet nowych członków federacji;

• zagwarantowanie jednolitości ustawodawstwa;

• bicie monety;

• ustalanie podatków i opłat;

• czuwanie nad zgodnością konstytucji federalnej z konstytucją części składo­wych;

• nadawanie obywatelstwa.

1. Państwo unitarne

Unitarne państwo, forma państwa wyodrębniona ze względu na strukturę wewnętrzną i organizację organów państwa. Państwo, w którym jednostki terytorialno-administracyjne (np. województwa, gminy) są podporządkowane organom centralnym i nie mają autonomii, ani żadnej politycznej samodzielności (przeciwnie niż w państwie związkowym -federacji). Państwo takie jest wewnętrznie jednolite.

Najbardziej charakterystyczne cechy unitarnego państwa to: 

-występowanie jednolitego systemu prawa na całym terytorium (np. Polska, Węgry), 

-jednorodny system organów prawodawczych, wykonawczych i sądowych,

-podporządkowanie organów władzy i administracji lokalnej organom centralnym.

Ze względu na kryterium centralizacji można wyróżnić: 

-unitarne państwo zdecentralizowane, w którym organy lokalne formowane są niezależnie od organów centralnych (np. Wielka Brytania, Japonia), 

-unitarne państwo scentralizowane – organy lokalne podporządkowane są urzędnikom wyznaczonym przez władze centralne (np. Finlandia, Holandia).

Wykład 11

1. Pojęcie autorytaryzmu

Termin „autorytaryzm” pochodzi od łacińskiego słowa auctoritas, oznaczają­cego władzę, a także powagę moralną. Wg słownika języka polskiego: ‘rządy autorytatywne to rządy niepodlegające jakiejkolwiek kon­troli społecznej, oparte na wymaganiu bezwzględnego posłuchu wobec władzy’

1. Pojęcie totalitaryzmu

Pojęcie „totalitaryzm” wywodzi się od łacińskiego słowa totus, oznaczającego „cały” oraz średniowiecznego terminu totalis – całkowity.

Mianem „totalitarnych” zwykło się określać przede wszystkim powstałe po I wojnie światowej dwa systemy oparte na dyktaturze - nazistowskie Niemcy i komunistyczny Związek Radziecki.

Po raz pierwszy terminu „totalitaryzm” użył w 1925 r. Benito Mussolini na oz­naczenie charakteru państwa faszystowskiego i systemu jego organizacji, wygła­szając następujące słowa: „Wszystko w państwie, nic poza państwem, nic przeciw­ko państwu”.

Wybitna historyk H. Arendt sprecyzowała definicję totalitaryzmu, pisząc, że jest to nowa forma rządzenia, całkowicie odmienna od znanych form politycznych takich jak despotyzm, tyrania czy dyktatura.

1. Typologizacja reżimu autorytarnego

Typologizacji sy­stemów autorytarnych:

1. reżimy biurokratyczno-militarystyczne, gdzie elity rządzące (najczęściej w sytuacji braku partii autorytarnej) zdominowane są przez wojskowych i cywilnych technokratów, skoncentrowanych przede wszystkim na promo­waniu zaawansowanej industrializacji;

2. reżimy pokolonialno-mobilizujące, gdzie autorytarnie kierowana partia i au­torytarne kierownictwo państwowe są efektywnym instrumentem nation building, czyli budowania i konsolidacji narodu. Najczęściej tego typu reżimy padają ofiarą puczu wojskowego lub/i zmieniają się we władzę osobistą jed­nostki;

3. „rasowe i etniczne demokracje” - stosujące „inżynierię społeczną”, przy­znające prawo uczestnictwa politycznego grupom rasowo uprzywilejowanym i minimalizujące demokratyczne prawa innym grupom etnicznym;

4. reżimy teokratyczne, w których główny ośrodek decyzji politycznych znaj­duje się w rękach władzy duchownej;

5. posttotalitarne autorytarne reżimy to przede wszystkim destabilizujące się od połowy lat pięćdziesiątych ustroje państw Europy Srodkowo-Wschodniej, czyli tzw. „autorytaryzm socjalistyczny”.

1. Charakterystyka reżimu totalitarnego

TOTALITARNY

1. zniesienie wszelkie autonomii jednostki oraz społeczeństwa wobec państwa

2. państwo jest wszystkim

3. istnienie jednej partii o charakterze wodzowskim, która jest partia rządząca i pełni role kierowniczego ośrodka w państwie

4. zniesienie wszelkich instytucjonalnych przejawów pluralizmu zwłaszcza w sferze politycznej

5. masowa indoktrynacja propagandowa, odwołująca się do uznanej przez partie doktryny

6. istnieje jedna oficjalna ideologia, staje się czymś na wzór religii

7. ideologia opanowuje wszystko (m.in. środki masowego przekazu)

8. środki masowego przekazu podlegają całkowitej kontroli państwa-istnieje cenzura

9. etatystyczny nadzór, a nawet totalne upaństwowienie gospodarki, państwo całkowicie kontroluje sferę gospodarcza

10. podstawowa metoda rządzenia staje fizyczny i psychiczny terror policyjny, przymus

Specyfika reżimu totalitarnego wyraża się w stosunkiem państwa do jednostki społeczeństwa .Można powiedzieć ,ze w systemie totalitarnym niejako wszystko jest państwem .Mam miejsce totalne upaństwowienie, które pozbawia jednostki i społeczeństwo jakiejkolwiek autonomii wobec władzy .Jest to reżim pozbawiający człowieka wszelkiej wolności .Czyni go bezwolnym narzędziem w ręku bezwzględnej dyktatury. Istota reżimu totalitarnego jest zatarcie granic miedzy aparatem państwowym a aparatem partyjnym (aparat państwowy jest niejako zawłaszczony przez aparat partyjny gdy rządzi jedna partia).

Reżim totalitarny jest zjawiskiem XX wieku .Wykształcone w tym wieku reżimy nie są porównywalne z żadnymi formami tyranii czy despocji, które istniały wcześniej.

Reżim totalitarny (zarówno zachodni-hitleryzm jak i wschodni-stalinizm) powstał w epoce industrialnej, epoce technicznych środków komunikacji .Te techniczne środki komunikacji umożliwiały totalna kontrole jednostki i społeczeństwa.

Wykład 12

1. Pojęcie funkcji państwa

Funkcją państwa nazywa się całokształt jego działalności w określonej sferze ży­cia społeczeństwa.

1. Funkcje państwa - analiza, metody i techniki badawcze

Państwo zmierza do osiągnięcia określonych celów, realizuje określone zadania i spełnia określone funkcje. Cele są zmienne, stawiane są przed państwem przez różne osoby, organizacje ale najważniejsze są cele rządzących, przywódców. Mogą to być: osiągnięcie dobrobytu, wolności. Dążąc do osiągnięcia określonego celu, państwo realizuje określone zadania. Rządzący powinni stawiać przed państwem cele osiągalne, mające zdolność konsolidować społeczeństwo do ich realizacji, nie mogą kolidować z interesami innych państw. To daje szansę powodzenia w ich realizacji. Zadania służące do osiągnięcia określonych celów też nie mogą być dowolne. Celami i zadaniami zajmuje się polityka.
Funkcje państwa to całokształt jego działalności w określonych, mających zasadnicze znaczenie dla społeczeństwa obszarach jego życia. Funkcje państwa obejmują całą organizację państwową, w przeciwieństwie do funkcji organów państwowych, które mogą dotyczyć tylko ich dziedziny. W zależności ile się tych zasadniczych obszarów życia wyodrębni, tyle wyróżnimy funkcji państwa.

Kryteriami wyróżniania funkcji państwa są:

1.) zakres działalności państwa w danej dziedzinie mierzony wysokością wydatków na jej prowadzenie, liczebnością aparatu państwowego do jego funkcjonowania, rozmiarami regulacji prawnej tej dziedziny;

2) znaczenie działalności państwa w danej dziedzinie życia dla społeczeństwa,

3) specyficzność metod działania państwa w danej dziedzinie życia inne niż w innych. 

1. Klasyfikacja funkcji państwa

Funkcja nazywamy całokształt działalności państwa w określonej strefie życia społecznego

Funkcje:

• wew.: polega na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa w kraju. Służą temu działania podejmowane m.in. przez organy administracji, policję, prokuraturę, sądownictwo, służby więzienne.

• zew.: to całokształt działalności prowadzonej w zakresie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi zmierzające do ochrony interesów, których rzecznikiem jest dane państwo. Funkcję te realizują głównie służby dyplomatyczne.

• gospodarczo-organizatorska: organizowanie gospodarki. Oscylują miedzy maksymalizacja a minimalizacją państwa w życiu gospodarczym. Minimum to dbanie o rozwój gospodarczy, o ochronę własnej gospodarki przed nadmierną ingerencja z zewnątrz. Przedsięwzięcia: zapewnienie ujednoliconego systemu miar i wag, zagwarantowanie bezpieczeństwa systemu pieniężnego.

• socjalna: obejmuje działania zmierzające do zapewnienia minimum egzystencji jednostek i grup społecznych, tworzenia miejsc pracy, bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony środowiska.

W zależności od przyjętego kryterium, wyróżnia się organy państwa:

1. jednoosobowe (np. prezydent, minister) i kolegialne (wieloosobowe – np. parlament, rada ministrów) – kryterium ilościowe;

2. centralne, obejmujące swym zasięgiem cały kraj (np. prezydent, parlament, ministrowie) i terenowe, tzn. działające na części obszaru państwa (np. wojewoda, kurator oświaty);

3. wyłonione w wyborach (np. Sejm, Senat) i pochodzące z nominacji (np. wojewoda, prokurator).

Najważniejszym jednak podziałem organów państwa jest ich klasyfikacja w zależności od zadań i spełnionych funkcji. Z tego względu organy państwa dzieli się na:

1. prawodawcze (zwane władzą ustawodawczą lub legislatywa) – upoważnione do tworzenia prawa. Głównie taką funkcję pełni parlament i inne organy (np. prezydent, wojewoda);

2. wykonawcze (określone jako władza wykonawcza lub egzekutywa) – mają charakter wykonawczo-zarządzający, realizują zadania wyznaczone w obowiązujących ustawach – administracja publiczna;

3. sądownicze (zwane władzą sądowniczą) – zadaniem ich jest rozstrzyganie sporów prawnych na podstawie obowiązujących norm prawnych. Funkcję tę pełnią sądy;

4. kontrolne – badają zgodność działania innych organów państwowych z ustawami i konstytucją (np. Najwyższa Izba Kontroli, Trybunał Konstytucyjny

1. Funkcje współczesnego państwa

Funkcją państwa nazywa się całokształt jego działalności w określonej sferze życia społeczeństwa. Zakres, intensywność i treść działania państwa zmieniają się w procesie historycznym. Współcześnie są one w dużym stopniu konsekwencją ideologicznego modelu państwa. Każde państwo realizuje funkcję wewnętrzną i zewnętrzną. Funkcja wewnętrzna państwa polega na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa w kraju. Funkcja zewnętrzna to całokształt działalności prowadzonej w zakresie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Funkcja gospodarczo-organizatorska. Wyraża się w organizowaniu gospodarki, w oddziaływaniu na nią. Zaliczamy tu m.in.: zapewnienie racjonalnego i ujednoliconego systemu miar i wag, zagwarantowanie bezpieczeństwa systemu bezpieczeństwa systemu pieniężnego, organizowanie przedsięwzięć gospodarczych wymagającej dużej koncentracji sił i środków. Funkcja socjalna państwa obejmuje działania zmierzające do zapewnienia minimum egzystencji jednostek i grup społecznych, tworzenia miejsc pracy itp. Do podstawowych zadań państwa należą zwłaszcza: ochrona pokoju wewnętrznego i praworządności, obrona przed ingerencją z zewnątrz, ochrona autorytetu państwa, troska o dobro obywateli, wspomaganie rozwoju społecznego i ekonomicznego. Między wszystkimi funkcjami państwa zachodzi ścisły związek.

1. Typologia funkcji państwa

Kryterium	Rodzaje funkcji państwa	Treść funkcji państwa
Zasięg przestrzenny (terytorialny} dzia­łania państwa	funkcja zewnętrzna	różne formy działania państwa w stosunkach międzynarodowych
	funkcja wewnętrzna	regulowanie stosunków wewnątrzpaństwowych organizowanie niektórych dziedzin życia społecz­nego
Dziedziny działania państwa	funkcja wewnętrzna	zapewnienie porządku i bezpieczeństwa wewnątrz kraju
	funkcja zewnętrzna	utrzymywanie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi w celu ochro­ny interesów będących wyrazem racji stanu
	funkcja gospodarczo-organizatorska	wpływanie na procesy ekonomiczne poprzez okre­śloną politykę gospodarczą
	funkcja socjalna	działania zmierzające do zapewnienia minimum egzystencji (minimum socjalne)
Cele działania	funkcja adaptacyjna	procesy przystosowania się państwa do zmienia­jących się uwarunkowań cywilizacyjnych
	funkcja regulacyjna	wpływanie na zachodzące procesy społeczne
	funkcja innowacyjna	inicjowanie przez państwo nowych procesów i przeobrażeń społecznych

Wykład 13

1. Geneza typów państwa

Już od dawna podejmowane były próby wyjaśnienia genezy państwa, jego istoty oraz charakteru władzy państwowej . W dziejach myśli politycznej wyróżniamy wiele różnych, często sprzecznych i kontrowersyjnych koncepcji. 

Z okresu średniowiecza pochodzi doktryna teologiczna, która wiąże powstanie państwa z działaniem istoty nadprzyrodzonej. Wg św. Augustyna państwo jest dziełem pochodzącym wprost od Boga , bezpośrednim objawem panowania Bożego na ziemi. Zdaniem Tomasza z Akwinu tylko zasada władzy pochodzi od Boga, natomiast istniejące konkretnie państwa traktował jako dzieła ludzi. 

Z doktryn nowożytnych warto wyróżnić koncepcję umowy społecznej. Za twórców tej teorii uważa się Hobbesa, Johna Locke’a i Jeana Jacquesa Rousseau. Ich zdaniem państwo nie jest tworem naturalnym ani nie pochodzi od Boga , a zostało stworzone przez ludzi na drodze umowy, paktu zawartego miedzy suwerennym władcą a poddanymi. Przedstawiciele tej teorii mimo iż podzielali przekonanie o konieczności zawarcia umowy, to mieli różne koncepcje co do stanu poprzedzającego zawarcie umowy ( według Hobbesa był to stan walki wszystkich ze wszystkimi, natomiast Locke i Rousseau okres przedpaństwowy określali jako stan pomyślności, równości i wolności). 

W XIX wieku rozprzestrzeniły się teorie genezy państwa wiążące się z podbojem plemion słabszych przez silniejsze, a co za tym idzie podziału na rządzonych i rządzących. Teorie podboju reprezentował m.in. polski socjolog Ludwik Gumplowicz traktując walkę pomiędzy grupami społecznymi jako podstawowy i niezmienny proces społeczny. Uważał, że w dziejach nie ma ani jednego przypadku powstania państwa inaczej niż przez akt siły.
Kolejna koncepcja wiązała genezę państwa ze zjawiskiem rozwarstwienia klasowego. Po raz pierwszy zwrócił na to uwagę Fryderyk Engels, który przyczynę powstania państwa widział w procesie rozpadu małej i nieskomplikowanej społeczności na zróżnicowane ekonomicznie klasy. Stopniowe doskonalenie sił wytwórczych doprowadziło do wzrostu wydajności pracy i w konsekwencji do powstania własności prywatnej- czynnika odpowiedzialnego za rozpad pierwotnych społeczeństw na nierówne klasy. Własność prywatna dała początek ekonomicznemu i politycznemu panowaniu klas posiadających nad nieposiadajacymi. 

Powyższe sposoby powstania państwa można określić jako pierwotne, jednakże państwo może powstawać także w sposób pochodny. Ze względu na prawo międzynarodowe można wyróżnić sposoby powstania państwa takie jak:

-wyzwolenie się narodu od zależności wobec innego narodu ( tak powstało w 1918 r. państwo polskie)
- oderwanie części terytorium określonego państwa i utworzenie nowego(powstanie w 1830 r. Belgii poprzez odłączenie się od Holandii)
-rozpad państwa na kilka nowych państw (np. rozpad ZSRR)
- połączenie się kilku organizmów państwowych w jeden (z połączenia Polski i Litwy powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów).

1. Pojęcie typu państwa

Typ danego państwa determinuje klasa społeczna, w imieniu, której i interesie sprawowana jest władza państwowa. Określenie typupaństwa daje odpowiedź na pytanie, jaka klasa w państwie włada środkami produkcji i wyłania ośrodek politycznej decyzji. Do klasy władającej środkami produkcji należy, bowiem kierownictwo społeczeństwem.  Przez typ państwa rozumiano całokształt cech, państwa, wyrażający jego klasowy charakter.

1. Klasyfikacja typów państwa

4 Podstawowe typy państwa:

1) Państwo niewolnicze – wykorzystanie człowieka jako narzędzie pracy, posiadacze niewolników i niewolnicy. cechuje je występowanie właścicieli niewolników, oraz niewolników będących ich własnością. Kształtują się między nimi stosunki zwierzchnictwa i podporządkowania. Właściciele niewolników są warstwą panującą i posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody.

2) Państwo feudalne – poddaństwo chłopów, feudałowie i chłopi. występuje tu feudalna własność ziemi należącej do stosunkowo małej części ludności (np. rycerstwa, duchowieństwa). Stosunki zwierzchnik - podporządkowany kształtują się na zasadzie poddaństwa chłopów feudałom. W tym systemie warstwy podporządkowane (chłopi) podlegają pewnej ochronie prawnej.

3) Państwo kapitalistyczne – traktowanie pracy ludzkiej jako towaru, kapitaliści i proletariat. charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji, lecz grupy społeczne korzystają z formalnie równych praw. Ten typ dzielimy na:

• państwo wczesnokapitalistyczne

• państwo liberalno-demokratyczne

• państwo faszystowskie

• państwa trzeciego świata

4) Państwo socjalistyczne – eliminuje prywatną własność środków produkcji, robotnicy i chłopi. - Charakteryzuje się ono daleko posuniętą uniformizacją stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych. Istnieje tu społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach. Istotną różnicą pomiędzy państwami kapitalistycznymi a socjalistycznymi, jest forma własności - w państwach kapitalistycznych większość dóbr skupiona jest w rękach tzw. klasy średniej oraz wyżej, w krajach socjalistycznych własność jest domeną państwa, rozumianego jako prawny przedstawiciel całego narodu i ogółu żyjących w nim obywateli

Uważano, że każdy następny typ jest wyższym typem organizacji państwowej, przy czym przejściu państwa z jednego typu do następnego towarzyszyła walka klasowa, a forma tego przejścia nazywana była rewolucją społeczną. Poczynając od statusu narzędzia poprzez status człowieka półwolnego a następnie równego wobec prawa robotnika kapitalistycznego, którego praca traktowana jest jako towar – aż do pracownika socjalistycznego, będącego członkiem kształtujących się samorządnych organizacji społecznych. 

Krytykując taką periodyzację należy wskazać, iż:

- błędem jest założenie, że układ klasowy jest zawsze i wszędzie fundamentem relacji rządzący – rządzeni

- nie jest w pełni usprawiedliwione przyjęcie tezy, iż doświadczenie tylko jednego kontynentu stanowi klasyczny wzorzec tego typu układu w ogóle

Typologia taka nie jest uniwersalna, gdyż często aparat państwa funkcjonuje w interesie sprawujących władzę nie dbając o interes jakiejkolwiek klasy poza klasą rządzącą. Klasyfikacje państwa ze względu na jego typ jest niewłaściwe właściwsza jest klasyfikacja ze względu na jego formę

1. Państwo niewolnicze

Podział ludzi na wolnych i niewolników. Ludzie wolni byli właścicielami dóbr materialnych, oraz niewolników. Tworzyli oni klasę patrycjuszy, posiadali podmiotowość polityczną i prawną, mogli sprawować władzę. Spośród nich pochodził monarcha, lub zależnie od panującego systemu wódz, cesarz, imperator. W niektórych państwach ukształtowała się również druga grupa ludzi wolnych zwanych plebejuszami, posiadali oni podmiotowość prawną i polityczną, lecz nie mieli dużych majątków, przez to materialnie byli zależni od patrycjuszy. Jednak najliczniejszą klasą byli niewolnicy, nie posiadali żadnych praw, traktowani byli przedmiotowo. Klasa ta stanowiła podstawę egzystencji całego społeczeństwa. System taki panował głównie w państwach starożytnych na bliskim wschodzie oraz w państwach śródziemnomorskich - w Grecji i Rzymie.

1. Państwo feudalne

System Feudalny kształtował się stopniowo przez przeobrażanie systemu niewolniczego, był też rezultatem osiadłości plemion wędrownych. Podstawą ekonomiczną były duże własności ziemskie tzw. latyfundia, należące do warstw najzamożniejszych czyli monarchów, kleru i rycerstwa. Początkowo wszystkie ziemie należały do monarchy, lecz nadawał je on ludziom zasłużonym dla państwa. Struktura społeczeństwa oparta była na stanie majątkowym i publicznym. Stopniowo zanikała klasa niewolników, lecz w różnym stopniu, zależnym od stanu majątku.

W konsekwencji tego ukształtowały się 4 warstwy społeczne:

• szlachta,

• duchowieństwo,

• mieszczaństwo,

• chłopstwo.

  • Jedynie 3 pierwsze warstwy były uprzywilejowane. Chłopów dzieliło się na poddanych czyli na zależnych prawnie od swego pana i na pańszczyźnianych, czyli mających obowiązek pracy lub innych świadczeń na rzecz pana, ale nie byli oni całkowicie ubezwłasnowolnieni. Ustrój w feudalizmie oparty był na jednowładztwie monarchy.

1. Państwo kapitalistyczne

Ten typ ukształtował się jako efekt walki z feudalnym absolutyzmem. Kształtował się poprzez rewolucję antyfeudalną, burżuazyjną. Podstawowym założeniem dla tego typu była Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (opracowana we Francji po Wielkiej Rewolucji Francuskiej, 1789 roku). W XIX wieku dokonywały się rewolucje w różnych krajach, co umożliwiało likwidację feudalizmu i wprowadzenie kapitalizmu. Podstawą ekonomiczną dla tego typu jest ideologia liberalizmu, która zakłada swobodę działalności gospodarczej oraz wolny rynek, to toruje drogę do rozwoju ekonomicznego. Została zniesiona feudalna hierarchia własności. Własność prywatna była nienaruszalna i podlegała ochronie prawnej. Ustrój społeczny oparty był na zasadzie równości wszystkich ludzi wobec prawa, bez względu na pochodzenie, majątek, religię, rasę czy narodowość.

1. Państwo wczesnokapitalistyczne

Państwo wczesnokapitalistyczne - organizacja polityczna społeczeństwa kapitalistycznego, typ państwa powstały pod koniec XVIII w efekcie rewolucji burżuazyjnej. Na początku występowało w Europie Zachodniej, Ameryce Północnej, następnie objęło całą Europę i Amerykę Łacińską. Powstało na bazie rozwoju przemysłowego oraz nowoczesnej technologii.

Nowy sposób produkcji, podbój kolonialny sprzyjał bogaceniu się społeczeństwa, a to ułatwiało zapomnieć o feudalizmie. Przełom XIX i XX wieku to czas szybkiego rozwoju państw kapitalistycznych, a okres ten do czasu pierwszej wojny światowej nosi nazwę kapitalizmu wolnokonkurencyjnego. Po wojnie państwa kapitalistyczne przyjęły formę kapitalizmu monopolistycznego.

Państwo kapitalizmu wolnokonkurencyjnego nie ingeruje w stosunki między pracownikami a pracodawcami, jak również nie angażuje się w konflikty społeczne. Państwo kapitalizmu monopolistycznego interweniuje w różne dziedziny życia gospodarczego, jak również społecznego. W państwie kapitalistycznym podstawową rolę odgrywa grupa, w rękach której znajdują się środki produkcji(kapitaliści) oraz grupa zatrudnionych w przedsiębiorstwach należących do kapitalistów (robotników).

Zadaniem państwa wczesnokapitalistycznego była ochrona obywateli przed niebezpieczeństwami zewnętrznymi i zagrożeniami ze strony innych obywateli oraz ochrona i sprzyjanie rozwojowi społeczno-gospodarczemu.

W XX wieku państwo kapitalistyczne zaczęło działać w sferze kultury, oświaty, ochrony zdrowia, opieki społecznej oraz stosunków pracy (np. reformy socjalne w Niemczech, w Wielkiej Brytanii). Państwo by przyśpieszyć rozwój gospodarczy i wzmocnić obronność kraju, rozpoczyna inwestycje w budowę linii kolejowych, wspiera rodzimych producentów, chroni ich nakładając cła przed konkurencją z zagranicy (zauważalne są początki interwencjonizmu państwowego). Państwo nie ogranicza swoich działań do roli "stróża nocnego", interesuje się i wkracza w sferę gospodarczą. Ogromny wpływ na stosunki polityczne mają idee oświecenia, pojawiają się: wybory - zniesiono cenzusy, po pierwszej wojnie światowej kobiety mogły głosować, podział władzy, wolności jednostki. Grupą mającą największy wpływ na politykę państwa staje się młoda burżuazja, młodzi muszą się jeszcze borykać np. w Niemczech czy we Francji z arystokracją feudalną, której trudno zaakceptować zmiany. Rewolucja francuska i amerykańska wprowadziły republikańską formę rządów. Republikanizm powoli torował sobie rację bytu. W Europie przyjęto parlamentarny system rządów zaś w Ameryce prezydencki. Władza wykonawcza uniezależniła się od wpływu władzy monarszej. Władza sadownicza stała się w pełni niezależna i podległa jedynie prawu.

Po I wojnie światowej państwo wczesnokapitalistyczne w Europie stopniowo ewoluowało w kierunku państwa liberalno-demokratycznego.

1. Państwo liberalno-demokratyczne

Państwo liberalno-demokratyczne - polityczna organizacja społeczeństwa kapitalistycznego zapewniająca minimum demokracji dla społeczeństwa oraz minimum wolności jednostek. Charakteryzuje się wykształceniem struktur społeczeństwa obywatelskiego lub inaczej mówiąc społeczeństwa otwartego.

Państwo liberalno-demokratyczne to jeden z etapów państwa na drodze rozwoju państwa kapitalistycznego, występuje głównie w krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej. Cechą charakterystyczną dla tego państwa jest wysoki stopień nowoczesności produkcji opartej na nowych odkryciach nauki i techniki, wysoki wzrost gospodarczy, lepsze warunki bytu ludności, stabilny system polityczny, istnienie mechanizmów pozwalających na radzenie sobie z konfliktami społecznymi. Dominuje własność prywatna środków produkcji i wolna konkurencja. Państwo znacznie angażuje się w życie gospodarcze (interwencjonizmu gospodarczego), życie kulturalne i społeczne przez rozwinięcie systemu opieki socjalnej, edukacji, stoi na straży porządku publicznego, ustala reguły postępowania i egzekwuje stosowanie się do tych reguł obywateli.

W czasie istnienia państwa liberalno-demokratycznego struktura społeczna uległa zmianie. Robotnicy stali się teraz wykwalifikowanymi specjalistami w swoich zawodach, chłopi to wyspecjalizowani producenci rolni, inteligencja to teraz kadra zarządzająca pracownikami i organizująca wytwórczość. Z państwem liberalno-demokratycznym związany jest termin "państwa dobrobytu" (welfare state). Działanie państwa polegają na: podejmowaniu inicjatywy gospodarczej (w formie planowania kierunków rozwoju gospodarczego, zapobieganiu kryzysom ekonomicznym, działaniu na rzecz ograniczenia bezrobocia), rozbudowywaniu pomocy socjalnej (ubezpieczenia zdrowotne, rodzinne, społeczne), stwarzaniu "równych szans" dla wszystkich obywateli. Państwa dobrobytu to np. Wielka Brytania, Szwecja, Nowa Zelandia. Doktryna państwa dobrobytu stanowi wytłumaczenie interwencjonizmu państwowego.

1. Państwo faszystowskie

Państwo faszystowskie, będące rezultatem politycznego regresu niektórych państw kapitalistycznych w Europie, charakteryzuje połączenie trzech elementów: narodu, władzy i partii poprzez struktury aparatu państwowego z partyjnym, wyra­żającym wolę i interesy narodu.

1. Państwa trzeciego świata

Państwa trzeciego świata stanowią grupę państw o swoistych ce­chach, które powstały do niepodległego bytu po rozpadzie kolonializmu po II wojnie światowej. Państwa te mają wiele znamion wspól­nych: wyzwoliły się z panowania kolonialnego, posiadają stosunkowo niski stopień rozwoju gospodarczego, prezentują strukturę społeczną niezwykle zróżnicowaną, wykształciły strukturę polityczną słabo roz­winiętą, przyjmują zróżnicowany zakres praw i swobód obywatel­skich.

Wyróżniamy cztery podstawowe systemy ekonomiczne państw trzeciego świa­ta:

1. system patriarchalnej wspólnoty i związanej z nią gospodarki naturalnej;

2. system drobnotowarowy, z dominacją indywidualnej gospodarki rolnej, opartej na prywatnej własności ziemi;

3. system prywatno-kapitalistyczny;

4. system państwowy, w którym państwo występuje jako główny właściciel środków produkcji.

1. Państwo socjalistyczne

Państwo socjalistyczne oparte jest na doktrynie społecznej, politycznej i eko­nomicznej socjalizmu. Sam termin „socjalizm” pochodzi od łacińskich słów: sociare, co oznacza łączyć ludzi, socialis - społeczny charakter i societas - społeczeń­stwo. Ideologia socjalizmu powstała jako sprzeciw wobec idei indywidualizmu, li­beralizmu, konserwatyzmu, a zwłaszcza kapitalizmu, który traktowała jako źródło wszelkiego zła i niepowodzeń.

Stosunki ekonomiczne opierały się na zasadzie własności społecznej środków produkcji, oraz na centralnym planowaniu rozwoju gospodarki narodowej. To wiązało się z ograniczeniem bądź likwidowaniem sektora prywatnego w gospodarce. Hasłami tego okresu były „zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka” i „każdemu według jego pracy”.

Podział społeczny w tym typie wyglądał tak:

• klasa robotnicza (najważniejsza),

• pracujące chłopstwo,

• pracująca inteligencja.

Ustrój polityczny opierał się na zasadach:

• klasowości państwa,

• ludowładztwa (sojusz ludu pracującego miast i wsi),

• przewodniej w społeczeństwie roli partii komunistycznej.