Uniwersytet Śląski

Wydział Etnoligii i Nauk o Edukacji

Paulina Słapa

Bajka animowana, a zachowania agresywne dzieci w wieku wczesnoszkolnym- w opinii rodziców

Praca licencjacka

napisana pod kierunkiem

Dr hab. Prof UŚ A. Murzyn

Cieszyn 2011

Spis treści:

Wstęp

Rozdział 1 : Film animowany w świetle literatury

1. Podstawowe pojęcia.

2. Wybrane zagadnienia z historia filmu animowanego.

3. Rodzaje filmu animowanego.

4.Oddziaływanie bajki telewizyjnej na dziecko

4.1 Pozytywne skutki oglądania programów telewizyjnych dla dzieci.

4.2. Negatywne skutki oglądania programów telewizyjnych dla dzieci.

4.3. Agresja i przemoc w filmach animowanych jako zagrożenie dla młodego widza.

Rozdział 2:

Metodologia

1. Przedmiot i cel badań

2. Problemy badawcze

3. Metody i techniki badawcze.

4. Charakterystyka terenu i przebiegu badań.

Rozdział IV : Współczesne filmy animowane w recepcji dzieci w wieku

przedszkolnym oraz w opinii nauczycielek

Rozdział 1

1. Podstawowe pojęcia.

Słowo animacja pochodzące z łaciny oznacza ożywienie, ożywanie. Jest to ,, proces pozornego ożywiania statycznych obiektów”.¹ Animacja to ,,dokonywanie serii pojedynczych zdjęć rysunków, wycinanek, kukiełek lub sylwetek w poszczególnych fazach ruchu, które przy wyświetlaniu w sposób ciągły dają na ekranie efekt ożywienia martwych kształtów.”²

Encyklopedia PWN określa film animowany, jako ,,film wykonany metodą zdjęć poklatkowych rejestrujących fazy akcji, rysunkowy, lalkowy lub kreowany jedną z wielu technik wykształconych w historii artystycznej animacji.; m.in. filmy dla dzieci, filmy naukowe, efekty filmowe.

Animacja filmowa to ,,operująca różnymi technikami (…), dziedzina twórczości filmowej, w której rysunki, klatki filmowe, wideogramy lub trójwymiarowe obiekty fotografuje się w taki sposób, aby podczas wyświetlania uzyskać złudzenie ruchu danego obiektu. Animacja nie ogranicza się jedynie do filmu. W technice wideo efekt animowania można uzyskać za pomocą kamerowidu wyposażonego w urządzenie umożliwiające rejestrację zdjęć poklatkowo lub przez krótki czas trwania. Efekt animacji można również osiągnąć łącząc aparaturę wideo z komputerowym projektowaniem kolejnych faz ruchu.”³

Film animowany jest bardzo specyficzną dyscypliną twórczą zawieszoną między sztukami pięknymi i kinem, niezwykle czasochłonną, uprawianą przez specyficzny gatunek artystów, na ogół traktowana po macoszemu przez historyków kina, obca również krytykom sztuki. Zaspokaja ona jedno z najstarszych pragnień artystów: puścić obrazy w ruch, uwolnić wytwory wyobraźni.⁴

Oddziaływanie filmu animowanego na widza ma dość irracjonalny charakter. Świata animacji nie można pomylić z rzeczywistością w której żyjemy, a mimo to często wydaje nam się, prawdziwszy niż ten przedstawiony w tradycyjnej, odgrywanej przez aktorów produkcji filmowej. Teoria i estetyka filmu animowanego w Polsce zrodziła się wraz z pierwszą wielką polską teorią filmową. Krytyk filmowy K. Irzykowski stwierdził, że „ Film zwykły jest (…) namiastką tymczasową filmu malarskiego”.⁵ Ponadto sądził, że jest to technika dużo starsza niż inne, związane z filmem. Film rysunkowy uważał za pierwotną formę filmu, biorącą swój początek w epoce przedkinowej, kiedy nie było jeszcze kamery czy projektora.

Irzykowski wierzył, że film animowany stanowi przyszłość kina i przyznał mu wysoką rangę. Przedstawił następujące argumenty:

• Jedynie film animowany daje artyście możliwość bezpośredniego wyrażania swojej indywidualności, bowiem autor idei nie wypowiada się w nim za pośrednictwem reżysera, aktora czy scenografa.

• Artysta nie jest również skrępowany w wyborze treści, przez co należy zrozumieć, że absolutnie dowolnie może ksztaltować materiał i swoją wizję.

Film animowany jest może docierać do odbiorców za pomocą różnych źródeł. Ten bardzo popularny gatunek filmowy bardzo szybko zaskarbił sobie serca widzów w różnym przedziale wiekowym. Jego ogólnodostępność umożliwiają „mass media" jako ,,środki za pomocą których dociera się do masowego odbiorcy: prasa, radio, telewizja.”⁶ Dzięki nim możemy cieszyć się ulubionymi ,,kreskówkami” w domu przed ekranem telewizora, czy komputera.

Encyklopedia Powszechna PWN definiuje mass media jako urządzenia, instytucje, za pomocą których kieruje się pewne treści do bardzo licznej i zróżnicowanej publiczności; prasa, radio, telewizja, także tzw. nowe media: telegazeta, telewizja satelitarna, Internet. Zamiennie w stosunku do tego pojęcia używane są określenia: środki masowego przekazu, środki masowego komunikowania, środki społecznego oddziaływania, media masowe.

Wraz z rozwojem techniki i ogólnym postępem cywilizacyjnym termin media i multimedia znacznie poszerzył swoją sferę pojęciową. Pod tym pojęciem rozumie się już nie tylko środki komunikowania się, wszystkie media informacyjne, w tym te służące do cyfrowego przetwarzania informacji zintegrowanej postaci, mogące funkcjonować w globalnych systemach informatycznych, ale jednocześnie, ale jednocześnie traktuje się je także jako narzędzia rozwoju poznawczego człowieka.⁷

Wpływ mediów na najmłodszego widza jest niewątpliwy. Zadania wychowawcze media realizują poprzez: informowanie, socjalizację, integrację, zachowanie tradycji, wartości kulturowych, kierowanie i rządzenie oraz wprowadzanie innowacji i upowszechnianie wiedzy. Wychowawcze oddziaływanie mass mediów polega na tym, że przyspieszają proces wkraczania dzieci w kulturę, stwarzają możliwości naśladowania wzorów zachowań. Częsty i chętny kontakt z mass mediami, stwarza możliwości wzbogacania zasobu umysłowego, stymulowania aktywności intelektualnej. Daje to szansę wykorzystania ich treści w realizacji zadań wychowawczych oraz w rozwiązywaniu problemów i trudności wychowawczych.

Telewizja jako środek przekazu zajmuje priorytetowe miejsce wśród innych mass mediów i czołową pozycję w budżecie czasu człowieka.⁸ Jest obecna w niemal każdym polskim domu, bez względu na status majątkowy. Ma ona kilkudziesięcioletnią tradycję. Telewizja jako dział telekomunikacji, pozwala na emisję filmów oraz pośrednich relacji z ważnych społecznych wydarzeń.⁹ Służy nam jako narzędzie rozrywki, nauki, wypoczynku, a także źródło informacji. Programy telewizyjne mają duży wpływ na stosunek emocjonalny dzieci, młodzieży, dorosłych i osób starszych do przekazywanych treści. Podstawową cechą tego medium jest narzucanie przekonania, że wszystkie zjawiska, które się w niej pojawiają są społecznie ważne. Dzięki niej świat wydaje nam się lepszy, bogatszy, i bardziej zróżnicowany, niż nasze własne otoczenie.

Z upływem czasu telewizja staje się coraz bardziej doskonała, pełni funkcję kina domowego, zapewnia możliwość oglądania audycji ,,na żywo”. Przekaz cyfrowy umożliwia nadawanie w sieciach komórkowych. Wielką zaletą są najnowsze możliwości techniki telewizyjnej, pozwalające na powiększenie i pomniejszenie obrazu, zatrzymanie go i zapisanie klatki lub sekwencji filmowej, a nawet całego filmu, podglądanie jednocześnie wielu kanałów.¹⁰

Coraz częściej problemy wychowawcze i niepowodzenia szkolne bywają ściśle związane z telewizją. Bardzo ważne jest by mieć świadomość tego, że nadmierne i nieracjonalne oglądanie telewizji może być katastrofalne w skutkach. Media stwarzają wiele zagrożeń i możliwości. Trzeba pamiętać, że telewizja przekazuje nie tylko pozytywne i wartościowe treści. Emitowane bajki i filmy ze scenami przemocy i agresji oceniane są jako równie niebezpieczne, jak zagrożenia powodowane przez alkohol i narkotyki.¹¹

2. Wybrane zagadnienia z historii filmu animowanego

Nie każdy wie, że początki ludzkiego zainteresowania obrazkami przedstawiającymi ruchome obiekty i postacie sięgają poprzedniego tysiąclecia. Postanowiłam wymienić tylko kilka faktów związanych z zamierzchłymi czasami animacji, aby nieco przybliżyć same początki powstania pomysłu tworzenia iluzji ruchomych obrazów. Oczywiście trudno postrzegać te próby w kategoriach dzisiejszej animacji, ale bez pomysłu i wielu prób realizacji trudno byłoby oczekiwać dzisiejszej sztuki animacji na obecnym poziomie rozwoju. W 70 r.p.n.e. rzymski poeta i filozof Lukrecjusz w dziele O naturze wszechrzeczy opisał urządzenie wyświetlające na ekranie ruchome obrazki. Kolejny epizod w historii związany z tym tematem miał miejsce dopiero w 10 wieku n.e. Wtedy pojawiły się pierwsze informacje o chiński teatrze cieni. Widowisko to przybrało zbliżoną wizualnie formę do tego, co miał później pokazać film animowany. Natomiast w 15 w. e. pojawiają się książeczki złożone z obrazków przedstawiających różne fazy ruchu postaci. Poprzez zwinięcie ich w rulon i gwałtowne rozwijanie można było uzyskać iluziję ruchomych obrazów.

W połowie 17 wieku Athanasius Kircher wynalazł tzw. latarnię magiczną, urządzenie służące do wyświetlania obrazów ze szklanych przezroczy.¹² Począwszy od tego wydarzenia w całej Europie teatry wędrowne prezentowały tego rodzaju pokazy. Sprawiło to, iż ta nieskomplikowana maszyna zyskała wielką popularność i została poznana przez ludzi z wielu krajów. W 19 wieku prawie w każdej dziedzinie techniki wymyślane i budowane były różnego typu wynalazki. Również w przypadku pierwotnej sztuki animacji działo się bardzo wiele. Przez całe 19 stulecie intensywnie dążono do uzyskania optycznej iluzji ruchu. Powstawały ręcznie rysowane animacje, oglądane za pomocą przyrządów mechanicznych i zabawek optycznych, takich jak zootrop (1834) i praksinoskop (1877).

Kiedy stworzono kino wielu wizjonerów próbowało wprowadzić animacje do filmu. Film narodził się w 1895 roku i już wkrótce pomysłowi magicy rysownicy tworzyli ,, filmy trikowe", wprawiające w ruch nieruchome przedmioty dzięki technice zdjęć poklatkowych.¹³ Współcześnie narzędzia do produkcji filmów animowanych uległy bardzo dużej zmianie. Praktycznie wszystko czym kiedyś się posługiwano (łącznie z kamerą), by tworzyć takie filmy jak Pinokio cz Miś Jogi, zastąpił komputer.¹⁴ Tylko jedno się nie zmieniło: pasja i wyobraźnia z jaką są tworzone kolejne wytwory sztuki animacji. Przed animacją rysuje się świetlana przyszłość, a całe społeczeństwo niezależnie od wieku poszerza wciąż grono wielbicieli tej sztuki.

Filmy animowane charakteryzują się wielką różnorodnością. Wynika to między innymi z tego, że ich twórcy mają mnóstwo różnych wizji i pomysłów na ich realizacje. Pionierzy tej sztuki, Emile Cohl, J. Stuart Blackton i Windsor MacCay, nadali swym przełomowym krótkim animacjom osobisty styl.¹⁵ Jako, że te postacie miały niebagatelne znaczenie w początkowym rozwoju animacji, sądzę że należałoby powiedzieć o nich coś więcej.

J. Stuart Blackton (1875- 1941) urodzony w Angli w wieku 10 lat wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie w 1894 roku wziął udział w tournee wraz z Afredem E. Smithem i teatrem Lyceum. Później znalazł prace jako reporter i rysownik pisma ,, New York Evening World''. W 1896 roku Blackton po rozmowie kwalfikacyjnej z Thomasem Edisonem zyskał posadę rysownika przy produkcji filmów krótkometrażowych. Później udało mu się zostać właścicielem sali kinowej w spółce ze Smithem, a w 1900 roku stworzył American Vitagraph Company. Film Blackton'a z 1906 roku Zabawne grymasy śmiesznych twarzy (Humorous Phases of Funny Faces) częto cytowany jest jako pierwszy film animowany, ponieważ prócz wielu specjalnych efektów, został w pewnym stopniu stworzony techniką rysowania poszczególnych kadrów.¹⁶ Kolejna produkcja o nazwie Nawiedzony hotel (Hounted Hotel), w której wkorzystał zatrzymanie kamery, zrobiła furorę w Paryżu.. W 1909 roku wyprodukował jeszcze dwa filmy animowane: Magiczne wieczne pióro ( The Magic Fountain Pen) i Księżniczka Nikotyna ( Princess Nicotine). Wielkie zasługi Blacktona jako reżysera, producenta, wydawcy pisma o filmie, członka władz hollywoodzkiej akademii Filmowej, przemysłowca i rzecznika przemysłu przysłaniają jego wczesne osiągnięcia jako rysownika, artysty rewiowego i twórcy filmów trikowych.Bez wątpienia ta znakomita postać jest jednym z pionierów i budowniczych kina.

Winsor McCay urodził się w 1867 roku, najprawdopodobniej w Kanadzie. Jako nastolatek uczęszczał do szkoły biznesu w Ypsilanti, jednocześnie rozwijając swoje pasje. Pracował jako portrecista w muzeum osobliwości, gdzie udało mu się zdobyć uznanie, cały czas szlifując swoje umiejętności na lekcjach sztuki. Stworzył kilka komiksów m. in.: Chochliki z dżungli (Jungle Imps), Marzebia szatana grzanki z serem (Dreams of a Rarebit Friend, 1904) i Mały Nemo w krainie snu (Little Nemo in Slumberland, 1905). Winsor ośmielony dużym sukcesem Małego Nemo postanowił wykorzystać ten komiks do stworzenia animacji filmowej. Była to dobra decyzja. Autorowi udało się podbić czwarty wymiar, czas. Mały Nemo wywarł wielkie wrażnie nie tylko na widzach tamtych czasów, ale także luminarzach przemysłu filmowego, którzy podkreślali wpływ jaki miał na ich życie. Potem stworzył jeszcze kilka animacji m.in.: Jak działa moskit (How a Mosquito Operates) i Dinozaur Gertie. Podczas premiery tego drugiego McCay stanął przed ekranem i objaśniwszy jak powstają filmy animowane strzelił z bicza i przedstawił Gertiego jako ,, jedynego dinozaura w niewoli". Przez całe dziesięciolecie animacja nie zbliżyła się nawet do znakomitych osiągnięć utalentowanego twórcy, niezależnego filmowca, który sam finansował swoje dzieła, pracując samotnie albo zaledwie z jednym lub dwoma asystentami.¹⁷ Warto dla porównania wspomnieć o tym, że Walt Disney wiele lat później aby uzyskać to co stworzył Winsor, potrzebował całego studia, dziesiątków artystów i asystentów.

Emile Courtet(), znany pod pseudonimem Emile Cohl, zaczynał jako praktykant jubilera. Po zwolnieniu z wojska, w wieku 21 lat, zaczął uczyć się u karykaturzysty Andre Gilla i wkrótce został jego najlepszym uczniem.¹⁸ W 1885 roku pracował jako ilustrator i fotograf dla wielu ówczesnych pism francuskich. Następnie zaczął pracować dla magnata filmowego Leona Gaumonta łącząc elementy tradycyjnego filmu z animacją z wykorzystaniem zatrzymania akcji w podobny sposób jak czynił to współczesmy mu Georges Melies. Pierwszy, zaledwie kilkusekundowy film tego autora został nakręcony w 1908 roku. Fantasmagorie, bo tak nazywa się ta produkcja prezentowały figle kukiełki Le fantoche. W filmie fantasmagorie Cohl wykorzystał technikę polegającą na rysowaniu odpowiednich ruchów na białym papierze grubą czarną kreską, a potem wykonywał odbitki negatywowe, które, jak uważał, wyglądają lepiej niż pozytywy.¹⁹ W 1911 roku dołączył do Pathe, gdzie reżyserował krótkie filmiki . Następnie przeniósł się do eclipse, jednak na dobre zarzucił kotwice dopiero w studiu Eclair, w którym pracował do końca swojej kariery. W 1918 roku wraz z rysownikiem Benjaminem Rabierem wyprodukował cykl filmów animowanych ze szczeniakiem Flambeau, a następnie Przygody ołowianych stóp (les Aventures des Pieds Nikckeles). Emile Cohl zmarł 20 stycznia 1938 roku w wieku 81 lat, kończąc swą wspaniałą karierę zapomniany i w ubóstwie.²⁰

Wczesne lata animacji obfitowały w wynalazki, nowości i eksperymenty. Tworzono ulepszenia techniki. Pracujący dla gazet rysownicy zdobywali się na odwagę adaptowania swoich ołówkowych i atramentowych bohaterów tak, by poruszali się na ekranie - i wielu z nich osiągnęło sukces, o którym nie śmieli nawet marzyć.²¹ Szybko nastąpiła standaryzacja, co otworzyło drogę artystom i filmowcom. Na początku fabuła filmów animowanych miała bawić dowcipem, później zaczęto pokazywać na ekranie klasyczne bajki i adaptacje komiksów. Próbowali łączyć tradycyjny film aktorski z animacją , zwalnianiem i przyspieszaniem ruchu postaci, filmem sylwetkowym, kreskówkami dźwiękowymi i kolorem.²²

,,Winsor McCay rysował kompletne sceny - tło i poruszające się postacie - do każdego kadru filmowego, a były 24 kadry na sekundę. Earl Hurd ulepszył tę technikę, rysując same postacie na celuidzie i umieszczając je na nieruchomym obrazie tła. Raoul Barre wynalazł bolce do nakładania arkuszy, tak że rysunki animatorów można było układać równo pod kamerą. Otto Messmer ożywił postacie, które potrafiły myśleć, a Walt Disney i Ub Iwerks nadali swoim filmowym bohaterom prawdziwą osobowość."²³

W momencie kiedy dźwięk zaczął pojawiać się w filmach postacie animowane zyskały jeszcze większą popularność i sławę. Prym wiódł Walt Disney z kreskówkami, które nie tylko były zabawne, ale i wspaniale skonstruowane, niosły artystyczne przesłanie i serce. Na świecie panował wtedy kryzys, zabawne przygody animowanych bohaterów miały odciągnąć nieco uwagę społeczeństwa od złych warunków materialnych. Główny wkład w rewolucję dźwiękową w filmie animowanym miały Stany Zjednoczone, z Waltem Disneyem na czele, ale Europa i Azja również starały się rozwinąć tę formę sztuki. Technika zatrzymania akcji została ulepszona i zaadaptowanao nowe środki - w tym drzeworyty i ekran szpilkowy.

Jedną z najsłynniejszych postaci rysunkowych stworzonych przez Walta Disney’a jest Myszka Miki. Pierwszy raz została naszkicowana w 1928 roku, a już w 1931 roku liczba członków Klubu Myszki Miki osiągnęła milion. Oficjalne narodziny tego bohatera odbyły się 20 września 1928 - pokazano wówczas kreskówkę pt. "Willi z parowca", pierwszy wielki sukces Disneya i pierwszy film rysunkowy z głosem.

Być może tajemnica sukcesu tkwi w tym, że Disney stworzył tą postać wkładając w to całe swoje serce. Użyczył mu nie tylko swojego głosu, ale i niektórych cech osobowości. Obydwaj mieli awanturnicze usposobienie i wysoce wykształcone poczucie sprawiedliwości. Miki zaskarbił sobie powszechną życzliwość jak żaden z rysunkowych bohaterów, dlatego właśnie, że pozostawał sobą, kimś niezmiernie sympatycznym.²⁴Wkrótce do Mikiego dołączyli inni animowani bohaterowie uwielbiani przez miliony widzów: pies Pluto, Golfy, Kaczor Donald i wielu innych. Wszystkie te produkcje były realizowane w formie gagowych, krótkometrażowych kreskówek.

W wyniku użycia technicoloru filmy animowane z lat 30 dwudziestego wieku przybrały nowy wygląd.²⁵ Po wielu latach rozkwitu animacji w Hollywoodzkim Studiu Walta Disneya nadszedł czas na stworzenie pierwszego pełnometrażowego filmu animowanego. Do tego celu wybrano ,,Królewnę Śnieżkę i siedmiu krasnoludków”. ,, Disney uważał, że ta bajka doskonale nadaje się do animacji, zawiera bowiem wszystkie niezbędne po temu składniki: parę ujmujących bohaterów, niezbędny czarny charakter, sympatyczne krasnoludki, które są jednocześnie nośnikami sytuacji komicznych, wreszcie wywodzącą się z folkloru intrygę, zdolną poruszyć ludzkie serca w każdym zakątku kuli ziemskiej.”²⁶ ,,Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków” pojawiła się na ekranach w 1937 roku wywołując owację na stojąco wśród publiczności.

Pod koniec lat 30 konkurentem Disneya stało się studio animacji wytwórni Metro-Goldwyn-Mayer gdzie powstało wiele nowych kreskówek. W roku 1940 William Hanna i Joseph Barbera wykreowali nowych bohaterów - Toma i Jerry'ego, dzięki którym udało im się zdobyć, aż 7 Oscarów. Okres drugiej wojny światowej był dla animacji czasem prawdziwego rozkwitu. Kreskówki były zręcznie i profesjonalnie kręcone, w dalszym ciągu jednak podporządkowane szkole Disneya.,, Hollywoodzkie studia kręciły setki filmów szkoleniowych dla armi – oraz patriotyczną propagandę na użytek zaplecza. Kaczor Daffy, Myszka Miki i Popeye walczyli z wrogiem i sprzedawali obligacje pożyczki wojennej.”²⁷

Założona przez obu w 1957 roku wytwórnia Hanna-Barbera wyprodukowała wiele słynnych kreskówek telewizyjnych - z psem Huckleberry, misiem Yogi, myszami Pixie i Dixie i kotem Panem Jinksem, Flintstonami, Jetsonami, Scooby Doo itd.

Następną wytwórnią, o której nie należy zapominać ze względu na znaczenie jakie ma w rozwoju filmu animowanego jest Warner Bros Animation otwartaw 1933 roku. To tam wykreowano takich bohaterów jak Królik Bugs, Kaczor Daffy, Kot Sylwester i Tweety czy Kojot Geniusz i Struś Pędziwiatr.

Współcześnie technika animacji na wkracza przemian związanych głównie z samym sposobem powstawania filmów animowanych. Kończy się epoka animacji na taśmie filmowej, a zaczyna era wirtualnej rzeczywistości, animacji w czasie rzeczywistym i CD – romów.²⁸

Maria Kielar²⁹ zauważa, że krytycy i twórcy niemało uwagi poświęcają problemom treści i oprawy plastycznej filmów dla dzieci. Zwracają uwagę, że mnóstwo jest filmów, w których fabuła jest stereotypowa, a które to filmy dla dzieci stanowią jedynie niewysokiej klasy rozrywkę, a nie posiadają walorów wychowawczych.

Przemysł produkujący kreskówki rozwija się w zastraszającym tempie. Wprowadzenie na rynek animacji komputerowej pozwala znacząco obniżyć koszty produkcji. A zyski otrzymane w wyniku wypuszczenia na rynek nowych filmów animowanych sięgają milionów dolarów. Przykładowo Toy Story zarobiło 361 milionów, Madagaskar 532 miliony, a "Shrek 2" przyniósł, aż 919 milionów dolarów zysku.

Definicja z 1980 roku, która brzmi: „ Sztuka animacji jest kreacją ruchomych obrazów przy użyciu różnorodnych technik z wyłączeniem żywej akcji”³⁰ mówi już nie o zdjęciach poklatkowych, ale o „różnych technikach”. Rośnie liczba filmów, które wymykają się starym nazwom, nie dają się zakwalifikować. Animacja emancypuje z kina, pojawiając się w formie animowanych hologramów, czy widowisk laserowych.

W filmie animowanym dokonała się w ostatnich latach istna rewolucja techniczna. Komputerowa animacja, cyfrowe sterowanie procesem realizacji ( na przykład filmy „Shrek”, „Potwory i Spółka”, „Gdzie jest Nemo”). Uproszczeniu i miniaturyzacji uległ sprzęt, a eksperymentalne wprowadzenie do programu szkolnego przedmiotu „realizacja filmu animowanego” we Włoszech, Anglii i innych krajach dało obiecujące rezultaty. Ten rodzaj zajęć rozwija u dzieci wyobraźnię i zdolność abstrakcyjnego myślenia, będąc jednocześnie wspaniałą zabawą.

Szykuje się całkowita rewolucja w dziedzinie filmu rysunkowego: animacja w czasie rzeczywistym, która zmieni całkowicie sposób realizacji tradycyjnych filmów rysunkowych. Rysowane postacie animowane będą przez aktorów, do których ciał przyczepione zostaną odpowiednie czujniki. Każdy ruch żywego człowieka przekazany będzie natychmiast dzięki komputerowi jego narysowanemu alter ego. Koniec z fotografią poklatkową. A stąd już tylko krok do wirtualnej rzeczywistości.³¹ Czy jednak filmy zrealizowane w ten sposób będą miały urok kreskówek z Myszką Miki – tego nie wiadomo. To publiczność zadecyduje, czy nowa technika się przyjmie.

3. Rodzaje filmu animowanego.

Animacja filmowa to sztuka operująca różnymi technikami. Istnieje kilka rodzajów filmu animowanego - najbardziej rozpowszechniona jest tzw. kreskówka - film rysunkowy, ale oprócz tego istnieją również techniki lalkowe, wycinankowe, 3D (komputerowe), oraz kolaże, czyli formy mieszane. Każda z technik tworzenia filmu animowanego jest równie pracochłonna i wymaga od jej twórców niezwykłego talentu, precyzji i wyobraźni.

Pierwszą i najstarszą techniką tworzenia filmu animowanego jest animacja rysunkowa. Ta technika kreuje wolny od fizycznych ograniczeń świat przedstawiony animowany na kalkach i podświetlanym stole animacyjnym lub na tablecie graficznym wykorzystując komputer. Osoby zajmujące się tego typu animacją muszą wykazać się biegłością warsztatową w rysowaniu. Praca opiera się na rysowaniu faz kluczowych i wypełnianiu przestrzeni między nimi fazami przejściowymi. Zanimowane elementy nakładane są następnie na statyczne, malowane oddzielnie tła. Rejestrowane kolejno na taśmie filmowej, a następnie wyświetlane ze standardową szybkością 24 (w telewizji 25) klatek na sekundę, rysunki dają na ekranie wrażenie niezwykłej płynności ruchu. ³²

Klasyczna animacja jest techniką bardzo pracochłonną, dlatego rysownicy muszą być mistrzami w swojej dziedzinie. Przykładowo żeby wykonać dziesięciominutowy film rysunkowy potrzebne jest 14 400 rysunków. W praktyce udaje się zmniejszyć ich liczbę dzięki rezygnacji z niektórych faz pośrednich i rozrzedzenia częstotliwości klatek na sekundę. Nie da się jednak ukryć, że przy nieumiejętnym przeprowadzeniu tych zabiegów produkcja może stracić na jakości.

To jedna z najstarszych technik animacji, jej początki sięgają prehistorii kinematografii. Najsłynniejsze osiągnięcia w tej dziedzinie to niewątpliwie filmy Walta Disneya takie jak Królewna Śnieżka czy choćby Król Lew wykonane są tą techniką. Wytwórnia Walta Disneya w ostatnich latach odeszła trochę od klasycznych technik animacji, zastępując ją w dużej mierze animacją komputerową, jednak wszystko wskazuję na to, że film rysunkowy nigdy nie straci popularności. W roku 2010 nastąpił zwrot w kierunku tradycji i została wyprodukowana ,, Księżniczka i Żaba”, typowa klasyczna animacja Disney’a, która dzięki swojej formie zyskała jeszcze większe zainteresowanie. Księżniczka i żaba to pierwsza ręcznie zrealizowana animacja od czasu Rogatego rancza" (2004).³³

Następną omawianą metodą jest animacja lalkowa. To jedna z przedmiotowych technik animacji filmowej polegająca na odpowiednim ustawieniu i poruszaniu działających wśród dekoracji lalek fotografowanych metodą zdjęć poklatkowych.³⁴ Do jej wykonania będą nam potrzebne metalowe szkielety, materiały do zbudowania makiet oraz spora ilość taśmy klejącej, sznurka, szpilek, kleju, noży do papieru. Technika animacji lalki ma dość rozbudowane wymagania sprzętowe i powierzchniowe. Ważne jest, aby w pracowni, z której korzystamy można było rozstawić plan, że ktoś w międzyczasie przyjdzie i coś poruszy. Niezbędne są lampy do oświetlenia, statywy i aparat cyfrowy sterowany przez komputer lub pilot. Pionierem na skalę światową w tej dziedzinie twórczości filmowej był Polak Władysław Starewicz.³⁵ Przykłady jego twórczości to: Walka żuków – jelonków (1910) i Konik polny i mrówka (1927).

Należy również wspomnieć o animacji wycinankowej, za pomocą której została wyprodukowana jedna z popularniejszych kreskówek Amerykańskich- South Park. To jedna z przedmiotowych technik uproszczonej animacji filmowej polegająca na wycinaniu, odpowiednim przesuwaniu lub wymianie poszczególnych elementów, które tworzą na stole trikowym, obrazy, fotografowane kolejno metodą zdjęć poklatkowych. ³⁶ Podczas animacji należy między poszczególnymi klatkami zmieniać fazy ruchu. Można również dokonać animacji na warstwach, układając na szybach elementy takie jak tło, ludzie, zwierzęta.

Animacja plastelinowa to technika, w której na planie filmowym animator lepi poszczególne fazy ruchu postaci ekranowych z plasteliny, jest to jedna z form techniki lalkowej. Przykładem takiej animacji jest Creature Comforts Nicka Parka, nagrodzony Oskarem za najlepszy film animowany w 1990 roku.

Do najbardziej eterycznych i ulotnych technik animacji można zaliczyć animacje materiałów sypkich. Tutaj przedmiotem animacji jest np. mąka, sól, cukier, piasek, ziarna. Animacja polega na przesuwaniu i animowaniu takich właśnie materiałów. W systematyce technik animacyjnych używa się pojęcia owej materii sypkiej, by zaznaczyć że do tego typu animacji mogą być użyte wszystkie rzeczy, które można łatwo rozsypać, a następnie zgarnąć z podłoża nie pozostawiając na nim śladów. Dzięki sypkości i ziarnistości użytego materiału uzyskuje się efekt płynnego, delikatnego ruchu przypominającego przeistaczanie się kształtów z ich rozwianiem. Ta technika, ze względu na wysoki poziom trudności, wymaga dużego talentu animacyjnego i plastycznego.

Istnieje również technika, w której bez oporów możemy połączyć inne metody animowania. Techniki kombinowane (kolaż), gdzie tworzywo animacyjne jest bardzo różnorodne, zależne od fantazji twórcy (sól, piasek, przedmioty itp.). W tej technice można połączyć inne techniki tj. lalkowa i wycinanka. Mamy wtedy interesujące połączenie często wykorzystywane w tworzeniu filmów animowanych.

Non camera to ostatnia technika, na którą chcę zwrócić uwagę. Różni się ona w znaczący sposób od wcześniej zaprezentowanych. Non camera ( ang. noncamera film, camera less animation) to ,, metoda realizacji filmów animowanych bez użycia kamery poprzez bezpośrednie odręczne nanoszenie, klatka po klatce, obrazu, faz ruchu na taśmę filmową.”³⁷. Rysunki powstają bezpośrednio na taśmie światłoczułej.

Oprócz technik klasycznych animacji można wyróżnić animację komputerową. Dzięki zastosowaniu komputera w procesie tworzenia filmu animowanego udało się go znacznie udoskonalić i zminimalizować koszty produkcji. Zaowocowało to możliwością tworzenia filmów animowanych na dużo większą skalę, dzięki czemu wzrosła ich ilość na rynku kinematograficznym.

Animacja komputerowa to „dziedzina twórczości i produkcji filmowej oraz telewizyjnej wyspecjalizowana w komputerowych metodach tworzenia ruchomych obrazów, oparta na wykorzystaniu nowoczesnych urządzeń elektronicznych do realizacji filmów animowanych, trikowych, eksperymentalnych itp.” Ta technika polega na wytwarzaniu i prezentacji na ekranie monitora graficznego ruchomego, płynnie zmieniającego się obrazu tworzonego na zasadzie krótkiego czasu generowania i wyświetlania kolejnych kadrów. Pierwszy film animowany zrealizowany przy pomocy komputera powstał dość wcześnie, w 1963 roku, biorąc pod uwagę to, że historia komputera nie jest zbyt długa. Twórcą tego filmu był amerykański fizyk E. Zajac. Była to produkcja eksperymentalna. Okazało się, że tworzenie filmów tą metodą jest dużo tańsze od animacji klasycznej, ponadto daje nowe możliwości ukazywania dynamiki ruchu i kreacji widowiska ekranowego. Animacja komputerowa jest stosowana w przekazie telewizyjnym do tworzenia sekwencji trikowych i animowanych. W latach osiemdziesiątych proces kreowania złudzenia ruchu obiektów filmowych za pomocą komputera został udoskonalony dzięki ultranowoczesnej technice skanowania obrazów za pomocą lasera.

Istnieją zasadniczo dwa rodzaje animacji komputerowej 3D i 2D. W przypadku animacji 3D najpierw buduje się trójwymiarowy model postaci na ekranie komputera, a następnie tworzy jego trójwymiarowy szkielet. Animacja 2D wykorzystuje oddzielne ilustracje i oddzielne przezroczyste warstwy, które są następnie odpowiednio poruszane przez animatora. W coraz większym zakresie jest ona realizowana jako animacja 3D (trójwymiarowa), choć w zastosowaniach dysponujących niską przepustowością sprzętową i wymagających przetwarzania obrazu w czasie rzeczywistym cały czas ważną pozycję utrzymuje animacja 2D (dwuwymiarowa, płaska) ³⁸

4. Oddziaływanie bajki telewizyjnej na dziecko w wieku wczesnoszkolnym

4.1. Funkcje i możliwości telewizji

Telewizja może być traktowana jako czynnik wspomagający proces wychowania dziecka w rodzinie, szkole i placówkach pozaszkolnych. Często jest źródłem informacji i wiedzy na temat dziedzin nowych, nieznanych i w życiu codziennym dla dziecka niedostępnych. Dzieci mogą tam zobaczyć miejsca i wydarzenia, których nie mogłyby być świadkiem w rzeczywistości. Media umożliwiają przeciętnemu człowiekowi dostęp do wielu dziedzin sztuki na wysokim poziomie. Nie każdy ma możliwość osobiście uczestniczyć w wydarzeniach kulturalnych. Telewizja natomiast pozwala na znalezienie się w centrum interesujących nas wydarzeń przy minimum wysiłku.

,, Chcąc pokazać pozytywne oddziaływanie telewizji na dziecko, powinniśmy zapoznać się z jej funkcjami. Znajomość funkcji telewizji ułatwia orientacje w zakresie jej skuteczności i działających mechanizmów.”³⁹ Jadwiga Izdebska wymienia trzy wychowawcze funkcje telewizji: poznawczą, rozrywkową i odpoczynku. Telewizja stwarza możliwość realizacji funkcji poznawczej przekazując dzieciom zgodnie z profilem tematycznym programów wiadomości dotyczące życia społecznego, przyrodniczego, ekonomicznego, politycznego, kultury i techniki. ,,Szczególną rolę w tym procesie spełniły programy informacyjne, popularno naukowe, przyrodnicze, szkolne, dobranocki, filmy przygodowe, ale przede wszystkim cykliczne programy telewizyjne dla dzieci i młodzieży”.⁴⁰

Z badań przeprowadzanych przez J. Izdebską⁴¹ wynika, że telewizja była częściej źródłem wiedzy dla dzieci pochodzących z rodzin wykształconych niż dla dzieci, których rodzice nie posiadali wyższego wykształcenia. Emitowane programy mogą być bogatym źródłem wiedzy zarówno dla dzieci miejskich, jak też wiejskich, niezależnie od wielkości rodziny. ,, Telewizja stwarza szanse wzbogacenia zasobu umysłowego w zasadzie dla wszystkich dzieci bez względu na zróżnicowanie społeczne i kulturowe rodziny.”⁴² Media mogą pomóc rodzicom w procesie wychowania poprzez dostarczanie dzieciom wartościowych wzorów postępowania. Prezentowane w bajkach animowanych dla dzieci postawy stanowią ważną część sposobu postrzegania przez nie relacji międzyludzkich. Dlatego tak ważne jest to aby treści w nich zawarte były zgodne z kodeksem moralnym obowiązującym w społeczeństwie.

A. Andrzejewska wymienia cztery funkcje telewizji poszerzając i modyfikując nieco klasyfikację stworzoną przez J. Izdebską. Do najważniejszych funkcji telewizji, zgodnie z poglądami wielu autorów, możemy zaliczyć:⁴³

- funkcję wychowawczo-poznawczą;

- funkcję informacyjną;

- funkcję kompensacyjną;

- funkcję rozrywkowo-odpoczynkową.

Według A. Andrzejewskiej funkcję wychowawczą telewizji możemy rozpatrywać na dwa sposoby. W znaczeniu węższym odnosi się ona do świadomej działalności osób wychowujących daną jednostkę. Taka działalność jest zawsze zaplanowana i przemyślana, często też udaje się chociaż częściowo przewidzieć jej skutki. Niesie ona za sobą rozwój cech osobowości: instrumentalnych (wiedza, uzdolnienia, umiejętności) i kierunkowych (postawy, motywacje, zainteresowania). W tym znaczeniu jest on a realizowana na wiele sposobów, na przykład w pedagogii szkolnej. Nauczyciele wykorzystują w swojej pracy różnego typu pomoce naukowe, a wśród nich znajdują się między innymi specjalnie w danym momencie wyselekcjonowane filmy czy programy telewizyjny. W drugim przypadku, w znaczeniu szerszym telewizja wykazuje nieplanowany wpływ na wychowanie dziecka. Są to wszystkie sytuacje w których dziecko ma niekontrolowany dostęp do mediów. Dzieje się to zwykle bez wiedzy rodziców lub za ich cichym przyzwoleniem.

,,Zwraca się uwagę na wartość poznawczą, wychowawczą, estetyczną programów, na atrakcyjność i interesującą formę, podkreślając, że niektóre programy są wręcz niezastąpione.”⁴⁴ Telewizja inspiruje inspiruje dzieci w wielu aspektach. Naśladując zaobserwowane zjawiska podejmują działania o pozytywnym charakterze społecznym, opiekuńczym, kulturalnym czy technicznym. Programy kierowane do młodych odbiorców odpowiednio przygotowane pod względem merytorycznym i artystycznym, mogą pomóc w poznawaniu i prawidłowym rozumieniu współczesnego świata.⁴⁵ Bogactwo i różnorodność treści przekazywanych dzięki odbiornikom telewizyjnym jest niewyobrażalne. Dziecko może tam znaleźć wszystko czym się interesuje i rozwinąć swoją wiedzę na poziomie wyższym niż pozwala mu na to poziom materiału przedstawianego w szkole na danym poziomie edukacji. Może to rozbudzać w dziecku nowe pasje i zainteresowania, które może rozwijać w nieograniczony sposób oglądając na przykład kolejne odcinki swojego ulubionego programu popularnonaukowego. Telewizja była, aż do pojawienia się Internetu jedynym miejscem, w którym można było uzyskać tak dużo informacji o wielkim zakresie tematycznym, nie ruszając się z domu. Ta ogólnodostępność stanowi ewidentną zaletę, która sprawia, że to medium nadal nie traci swojej popularności. Programy o określonym profilu tematycznym przekazują informacje z różnych dziedzin życia społecznego. Szczególną rolę w tym procesie odgrywają: programy informacyjne, popularno-naukowe, przyrodnicze, szkolne, dobranocki, filmy przygodowe, cykliczne programy dla dzieci i młodzieży.

H. Hurlock zwraca uwagę , że ,,przyswajane przez dzieci wiadomości z telewizji mogą stanowić podstawę do precyzowania przez nie wielu pojęć, a także do rozwijania podzielności uwagi.⁴⁶ Niewątpliwie odpowiednio wykorzystywana przez świadomych rodziców i pedagogów telewizja może obyć bardzo pomocna w kształtowaniu charakteru i światopoglądu młodego człowieka. Włączenie w życie dziecka programów, które pokazują pozytywne przykłady zachowań może okazać się bardzo pomocne w procesie wychowania. Takie programy uczą zachowań w różnych sytuacjach społecznych, pełnienia określonych ról w rodzinie, szkole itp., a także kształtują stosunek oglądającego do innych ludzi, idei czy wartości powszechnie uznawalnych.

E. Fleming uważa, że: ,,treści audycji kształtują świadomość dziecka, wywołują zmiany w zasobie wiedzy, wzbogacają jego życie uczuciowe, wzmacniają lub osłabiają w nim pewne dążenia i postawy, z drugiej strony przebieg tych procesów oraz ich skutki zależą w pewnym stopniu od wiadomości dziecka, od jego rozwoju intelektualnego, moralnego, i estetycznego, a więc od jego zainteresowań i wiedzy, od postawy wobec świata i ludzi, od zrozumienia wartości.”⁴⁷

Nie ma wątpliwości co do tego, że telewizja wywiera ogromny wpływ na rozwój dziecka. Niejednokrotnie jest elementarną częścią życia dzieci w wieku wczesnoszkolnym, dlatego ważne jest co i w jak długo oglądają. Trzeba pamiętać o tym, że jej oglądanie może zmienić psychikę i przyspieszyć proces dojrzewania umysłowego. Telewizja będzie spełniać pozytywną rolę wychowawczą tylko pod warunkiem, że dzieci będą oglądały programy przeznaczone dla nich i dopasowane do ich poziomu rozwoju i możliwości percepcji .

,, Funkcja informacyjna realizuje potrzebę i prawo człowieka do informowania i bycia informowanym. Odbiorca telewizji oczekuje od niej przede wszystkim informacji najnowszej i prawdziwej. Później dopiero już na dalszym miejscu, oczekiwania te dotyczą rozrywki, kształcenia, doznań estetycznych.”⁴⁸ Informacja w dzisiejszych czasach ma ogromna siłę. Może być pomocna w życiu społecznym i zawodowym i stwarzać duże możliwości rozwoju. Nie ulega wątpliwości, że posiadanie informacji, której nie mają inni stanowi duży atut i wartość. Wiadomo, że ten kto nie jest wystarczająco doinformowany staje się mniej użyteczny w życiu społecznym. Dzięki jej dużej wartości może być wykorzystywana również jako czynnik manipulacyjny. Ważne jest, aby dzieci od samego początku były uczone tego, że nie we wszystko co jest pokazywane w telewizji, nawet w programach informacyjnych, należy bezgranicznie wierzyć. Często ukazuje ona świat w mylny sposób, nie zachowując równowagi między różnymi informacjami, wyolbrzymiając jedne, a pomniejszając inne sprawy. W takich programach dominuje przedstawianie zdarzeń katastrofalnych, spektakularnych, ponieważ one potrafią zatrzymać przed ekranami największą liczbę widzów, bagatelizując te pozytywne i dobre. Stwarza to po części wrażenie, że otaczają nas same nieszczęścia i tragedie, bo tylko o tym słyszymy na co dzień w telewizji. Normalne życie zwykłych ludzi nie jest wystarczająco ciekawe, żeby pokazywać je w telewizji. W obecnej chwili natłok informacji do niczego nam nie potrzebnych staje się normą, co niestety często udaremnia ich skuteczne przetwarzanie . Dzieci muszą potrafić odnaleźć się w gąszczu zawiłych faktów. Zadaniem pedagogów jest uformowanie u nich umiejętności prawidłowego korzystania z informacji.

Funkcja kompensacyjna telewizji w praktyce jest realizowana przez wyrównywanie braków dziecka dzięki w dziedzinie komunikacji, rozrywki i zdobywaniu wiedzy. Codzienne obcowanie z odbiornikiem telewizyjnym w wielu polskich rodzinach stało się substytutem życia kulturalnego, również dla dzieci. Samo słowo kompensacja rozumiane jest jako ,, wyrównywanie rzeczywistych lub jedynie subiektywnie odczuwanych braków w jednej dziedzinie działalności człowieka przez wzmożoną aktywność w innej”.⁴⁹ Telewizja stwarza szanse na bywanie w miejscach, do których dostęp jest utrudniony z różnych powodów i obcowanie z kulturą, również na wyższy poziomie. Wielu ludzi po prostu nie stać na bilet do opery czy kina. ,,Szczególnie dzisiaj – w wielu środowiskach wiejski – na skutek likwidacji i niemalże całkowitego zaniku infrastruktury kulturalnej, a także z powodu bardzo trudnej sytuacji materialnej i wychowawczej wielu rodzin, telewizja coraz częściej pełni rolę kompensującą braki w zaspokajaniu potrzeby poznawania, rozrywki i odpoczynku”⁵⁰. We współczesnej Polsce coraz ciężej jest utrzymać rodzinę, przez co rodzice muszą pracować coraz więcej, a co za tym idzie mają coraz mniej czasu na aktywne spędzanie czasu ze swoimi pociechami. Trudno więc się dziwić, że przy ograniczniku finansowym i czasowym rodzice mają ograniczone możliwości organizacji życia kulturalnego. Powoduje to zmniejszenie możliwości rozwoju zainteresowań dzieci oraz samych rodziców.

4.2. Pozytywne i negatywne skutki oglądania bajek animowanych przez dzieci.

Telewizja i emitowane w stacjach publicznych i komercyjnych filmy animowane zajmują integralną pozycję w życiu Polaków, w tym również dzieci. Kontakt z odbiornikiem telewizyjnym towarzyszy im niemalże od urodzenia. Rozwój nowych technologii informacyjnych, gwałtownie zwiększające się zasoby dostępnych informacji oraz rosnące możliwości techniczne jej przetwarzania i wykorzystywania w komunikacji sprawiają że ta technologia ma coraz większy wpływ na życie społeczeństw.⁵¹ Oddziaływanie mediów i multimediów na dziecko jest bardzo intensywne, dzięki atrakcyjnej formie przekazu komunikacyjnego. Tworzy się nowe konkurencyjne dla tradycyjnych środowisko wychowawczo- edukacyjne. Funkcjonowanie w tym środowisku nie wymaga wysiłku intelektualnego czy fizycznego. Nie wymaga kontaktu bezpośredniego z innymi członkami społeczeństwa, stanowi więc szybką i wygodną alternatywę dla tradycyjnego wzorca. Współcześnie ludzie postrzegając świat praktycznie nie korzystają z własnego doświadczenia. Wynika to między innymi z tego, że wielu rzeczy nie można zobaczyć na własne oczy, lub wręcz byłoby to niemożliwe. Ukazywane filmy animowane są w całości wytworem fantazji ich twórców i ich istnienie nie byłoby możliwe bez stworzenia wysoce rozwiniętej technologii.

Świat wokół nas stał się audiowizualny. Przekazywanie informacji zostało zdominowane przez obraz i dźwięk. Jest to dużo atrakcyjniejsze i szybsze, niż poszukiwanie wiedzy w literaturze, szczególnie dla młodych uczestników życia społecznego. Przekaz pośredni (za pomocą medium) jest więc dzisiaj dla najmłodszych podstawową płaszczyzną spontanicznych kontaktów z kulturą. ⁵²Powiązane ze sobą obrazy i słowa kształtują ich uczuć, wyobraźni i osobowości. Nie ma zgodności co do tego, jak znaczący jest wpływ lansowanych w telewizji wzorów zachowań na zachowania przejawiane następnie przez dzieci – prawdopodobnie wzmacniane i utrwalane są jedynie przyswojone już wcześniej schematy zachowań i postawy. ⁵³Nie ma jednak wątpliwości co do tego, że wiedza przekazywana dzieciom za pośrednictwem telewizji jest - najbardziej sugestywnego i przez to najsilniej oddziałującego środka masowego przekazu – jest szczególnie dobrze przez nie przyswajana, zwłaszcza że na treści emitowane w telewizji dziecko wystawia się dobrowolnie i sprawia mu to przyjemność – oglądanie telewizji jest dla niego bowiem formą rozrywki i relaksu.⁵⁴ Poza tym łatwość odbioru przekazywanych informacji i wygoda spowodowana możliwością z korzystania z odbiornika telewizyjnego w domu spowodowały zejście innych massmediów na dalszy plan. Specyfika przekazu telewizyjnego sprawiła, że zdobył on wielką popularność wśród wszystkich grup wiekowych na całym świecie i wywarł głębokie piętno na kulturze współczesnej. Programy emitowane w telewizji odgrywają niebagatelną rolę w kształtowaniu wyobrażeń dziecka na temat świata społecznego, dostarczając mu wiedzy na temat panujących w nim relacji, wzorów osobowych, reguł postępowania, wartości. Dzieje się tak nie tylko nie tylko z powodu siły oddziaływania tego multimedium na jednostki, ale również z powodu czasu jaki poświęcają na korzystanie z niego, nierzadko rezygnując na jej korzyść z innych aktywności. Czas spędzany przed telewizorem przez małych odbiorców, jak udowadniają liczne badania na świecie, nie wykazuje tendencji spadkowej, lecz odwrotnie, wzrasta.⁵⁵

Świadome oglądanie telewizji rozpoczyna się od drugiego roku życia, a czas przeznaczony na to zajęcie systematycznie wzrasta wraz z wiekiem dziecka, by osiągnąć apogeum u okresie chodzenia do szkoły podstawowej, a następnie stopniowo się zmniejszać.⁵⁶ Z badań przeprowadzonych przez GUS w 2009 roku wynika , że osoby z najmłodszych grup wiekowych częściej niż pozostałe spędzają czas wolny oglądając telewizje i słuchając muzyki. W grupie dzieci i młodzieży w wieku 7-14 lat jako ulubioną formę spędzania czasu wolnego wskazało te czynności na pierwszym miejscu w 42% odpowiedzi. Czas jaki dzieci chciałyby poświęcić na oglądanie telewizji stanowi największą część z ich całego budżetu czasu wolnego. Z kolei aktywność ruchowa znajduje się na drugim miejscu ulubionych sposobów spędzania czasu wolnego i wskazało ją jedynie 17 % badanych osób z podanej grupy wiekowej. Z badań wynika jednoznacznie, że dzieci w dzisiejszych czasach wolą bierne spędzanie czasu przed odbiornikami (telewizyjnym, radiowymi) niż czynną aktywność fizyczną. W wielu krajach na świecie ponad 90% dzieci w wieku 4-12 lat ogląda telewizję codziennie przez wiele godzin, czego przykładem są uczniowie szkół podstawowych w Stanach Zjednoczonych, którzy poświęcają więcej godzin telewizji niż nauce w szkole, a także uczniowie w Szwecji, którzy w ciągu dziesięciu lat nauki szkolnej spędzają 18 tys. godzin przed telewizorem, a więc o 3 tys. godzin więcej niż w szkole.⁵⁷ Podobnie dzieje się w we Francji, Włoszech i całym świecie.

Media mogą stać się zarówno naszym sprzymierzeńcem jak i wrogiem. Jest to zależne od tego w jaki sposób je odbieramy i czy mamy wystarczający dystans do treści przez nie przekazywanych. Uwarunkowań tworzonych przez telewizję nie da się więc oceniać jednoznacznie pozytywnie lub negatywnie, gdyż towarzysząc rozwojowi dziecka mogą uruchamiać procesy wspomagające rozwój lub dla niego destrukcyjne. ⁵⁸Warto się więc zastanowić jakie zagrożenia i szanse może za sobą nieść treść przekazywana przez programy, które oglądają. Musimy pamiętać, że wpływy oddziaływań zewnętrznych mogą być zarówno bardzo korzystne, jak i destrukcyjne.

Możliwości, które daje oglądanie filmów animowanej przez dzieci mogą być ogromne jeżeli dobierzemy tematykę do ich upodobań. Dziecko w ten sposób może połączyć przyjemne z pożytecznym. Dla większości dzieci oglądanie ,,kreskówek” to czysta przyjemność, więc jeżeli przy okazji zdobędą jakąś dodatkową wiedzę. Wiele programów dla najmłodszych pełni rolę inspirującą , ponieważ zapoczątkowuje tworzenie się u dziecka ważnych dyspozycji osobowych, takich jak zainteresowania, aspiracje czy postawy. Telewizja otwiera dzieciom ,,okno” na świat i pozwala poznawać i przyswajać wiedzę o społeczeństwie, kulturze, systemie norm i wartości. To na ile dziecko będzie w stanie korzystać z możliwości rozwijania swoich zainteresowań, zależy w dużej mierze od rodziców, ponieważ to oni muszą je nauczyć jak racjonalnie korzystać z mediów. Telewizja może skutecznie realizować rolę inspirującą w życiu dziecka przez szeroki wachlarz wartościowych wychowawczo programów, o ciekawej tematyce, które mogą pomóc w rodzicom w kształtowaniu osobowości dziecka.

Telewizja pełni rolę inspirującą polegającą na:⁵⁹

1) budzeniu zainteresowania dziecka różnymi wydarzeniami, faktami, zjawiskami dotyczącymi świata przyrody, społeczeństwa, kultury, techniki;

2) kształtowaniu ogólnych postaw w stosunku do ludzi, wartości materialnych i duchowych;

3) tworzeniu aspiracji dziecka do poznawania, zdobywania wiadomości i umiejętności;

4) stwarzaniu sytuacji powodujących u dziecka odczuwanie różnych potrzeb poznawczych, kulturalnych, społecznych.

Nie należy zapominać o jeszcze jednej ważnej roli jaką spełnia telewizja czyli kompensacji. W dobie dynamicznych przemian gospodarczych, nie każdy potrafi odnaleźć swoje miejsce w życiu społecznym i zawodowym. Wiele rodzin boryka się z problemem bezrobocia, niskim wynagrodzeniem za pracę, a nawet patologii społecznych. Wszyscy chcą zapewnić swoim dzieciom jak najlepsze warunki życia, rozwoju i kształcenia. Nie każdemu jednak pozwalają na to posiadane środki finansowe. Przeciętna polska rodzina jest zmuszona zwielokrotnić swoje starania o zapewnienie sobie godziwych warunków materialnych, poprzez poszukiwanie nowych źródeł dochodu. Coraz trudniej jest pogodzić gromadzenie dóbr materialnych z troską o wpojenie dzieciom odpowiednich wartości.

Według J. Izdebskiej, telewizja pełni rolę kompensacyjną – ,,środka zastępującego realizację w innych formach, naturalnych potrzeb komunikacji, rozrywki, zdobywania wiedzy i informacji”⁶⁰. Regularne oglądanie telewizji kompensuje braki środowiska rodzinnego i lokalnego. Dzieje się tak z wielu przyczyn: braku czasu, złych warunków materialnych, braku zainteresowania kulturą, a nawet zwykłego lenistwa. Wyrównywanie braków środowiskowych może mieć charakter pomocy wychowawczej w kompensowaniu potrzeby uczestnictwa w kulturze. W tej dziedzinie, kiedy nie ma innych alternatyw, telewizja może okazać się bardzo pomocna. Kompensacyjna rola telewizji przejawia się w zaspokajaniu potrzeb dzieci dotyczących: ⁶¹

- uczestnictwa w kulturze (chodzenie do kina, teatru, na koncerty muzyczne, do muzeum, na wystawy), czytania książek, słuchania audycji radiowych;

- uzyskiwania informacji, wiedzy z zakresu różnych dziedzin nauki, techniki, kultury;

- przeżywania różnych wydarzeń kulturalnych;

- odpoczynku, zabawy, rozrywki.

Istnieje wiele filmów rysunkowych, które są w stanie oddziaływać pozytywnie na proces wychowawczy. Przykładem mogą być dwie serie kultowej francuskiej kreskówki edukacyjnej dla najmłodszych ,,Było sobie życie” i ,,Byli sobie wynalazcy”. Mogą one z powodzeniem zająć na dłuższy czas młodego widza, a przy okazji zafundować dawkę łatwo przystępnej wiedzy i ukształtować jego postawy wzglądem innych ludzi. Kreskówek tego typu można wymienić mnóstwo. Niewątpliwie, jeżeli rodzic postara się wybrać odpowiednie bajki animowane dla swojego dziecka, może się to okazać pomocne uzyskiwaniu informacji na temat różnych dziedzin życia.

„Masowe uczestnictwo dzieci i młodzieży w odbiorze twórczości filmowej oraz możliwość wychowawczego oddziaływania filmu sprawiają, że konieczne jest roztoczenie opieki przedszkoli i szkoły nad tymi kontaktami. Tylko w przypadku odpowiednio dobranego repertuaru można mówić o korzyściach wychowawczych.” ⁶²

Taka opieka może być skuteczna, jedynie wtedy, gdy opiera się na dogłębnej wiedzy o filmie i samym dziecku. Nie ulega wątpliwości, że film animowany może odegrać pozytywną rolę w rozwoju psychicznym dzieci, będąc zarazem jedną z najbardziej ulubionych dziecięcych rozrywek. Ta rozrywka może stanowić źródło przeżyć, dostarczać wzorów do naśladowania, są zastępczym sposobem wyżywania się, mogą być formą ucieczki od rzeczywistości, dostarczają wiedzy o świecie i bywają podstawą tworzenia się nieraz fantastycznych wyobrażeń i mitów o innych krajach, epokach, wydarzeniach, kulturach, społeczeństwach. „Jeżeli film animowany ma spełniać rolę wychowawczą, rolę pozytywną, musi być racjonalnie dawkowany przez wychowawców, rodziców, a przez twórców właściwie dobierany i konstruowany. Powinien być rozrywką podaną w sposób czytelny, przy której dziecko odpoczywa, uczy się poznawać i przeżywać świat.”⁶³

Właściwe dawkowanie filmów, pozostawiające miejsce na inne formy aktywności dziecka, zapewni dobre warunki dla spontanicznie przebiegającej edukacji telewizyjnej, przygotuje je do odbioru coraz bardziej złożonych treści, przedstawionych w różny sposób.

Pedagodzy i rodzice zainteresowani problemem oczekują, że film dostarczy dzieciom nowych wiadomości o otaczającym je świecie, że będzie inspirował je do podejmowania działalności zabawowej czy plastycznej, ale przede wszystkim będzie wychowywał, dostarczał pozytywnych wzorów zachowania, postępowania społeczno – moralnego.

Ze względu na rodzaj rozumowania dzieci w tym wieku, ważnym wydaje się sposób przedstawienia sytuacji społecznych w filmie. Sytuacje powinny być tak zarysowane, by postępowanie bohaterów mogło być odczytane przez dzieci jednoznacznie, a postawiona ocena znajdowała uzasadnienie w konkretnych zachowaniach bohaterów. Trzeba dodać, że ocena co jest dobre, a co złe z reguły nie przysparza w kreskówkach najmniejszych trudności: wszystko jest albo ,,czarne”, albo ,,białe”, a wybór zawsze oczywisty i nie dwuznaczny.⁶⁴ Filmy animowane, w większości niosą jednoznaczny morał: nie warto być złym, bo zło zawsze przegrywa. Takie przesłanie upodabnia je do tradycyjnych baśni.

Na pewno dużo dobrego powiedzieć można o pełnometrażowych współczesnych produkcjach animowanych koncernu Disneya np.: „Epoka lodowcowa”, „Potwory i spółka”, „Księżniczka i Żaba” zbierają bardzo entuzjastyczne opinie tak wychowawców jak i dzieci. O disneyowskich produkcjach zawsze można było powiedzieć, że zawierają pozytywny element wychowawczy, pokazują świat jasno nakreślonych postaci, gdzie zło zostaje zwyciężone. Filmy te uczą bawiąc, dają pozytywne wzory do naśladowania. W świecie disneyowskich filmów sympatyczni bohaterowie przeżywają barwne przygody, które zawsze zmierzają do szczęśliwego końca, zwycięża dobro, siła przyjaźni i miłości.

Jednakże większy od produkcji kinowych mają na dzieci wpływ kreskówki oglądane całymi dniami w telewizji. To one, z racji częstotliwości oddziaływania mają większy wpływ wychowawczy na małych widzów. W tym miejscu narzuca się spostrzeżenie, że prawdopodobnie 90% kreskówek, które pokazują telewizje – tak państwowa jak i prywatna, są to produkcje amerykańskie, lansujące amerykański styl życia, nonszalancki sposób mówienia, agresję, kult siły, sławy, pieniądza. Nawet TVP1 polskie i czeskie, tradycyjne dobranocki zastąpiło importowanymi z zachodu. Może to być po części wynikiem braku na rynku nowych polskich filmów animowanych, dotychczas produkowanych przez studia filmowe: SEMAFORA oraz Wytwórnie Filmów Fabularnych w Bielsku – Białej, który zostały dotknięte kryzysem finansowym. Nie można pozwolić, aby telewizyjne kreskówki przepełnione przemocą i agresją kształtowały dzieci. Te z nich, które mają pozytywny przekaz wychowawczy mogą im pokazać piękno świata, lecz reszta może mieć katastrofalny wpływ na małych widzów.

Nie należy zapominać o istotnych zagrożeniach związanych z oglądaniem bajek animowanych przez dzieci. Na początku powołam się na niekorzystny wpływ telewizji, a następnie przejdę do samych filmów animowanych, które są przecież nieodłączną jej częścią. Niekorzystny wpływ telewizji nie ogranicza się do wpływu na osobowość dziecka, jego sferę poznawczą i emocjonalną, ale dotyczy także jego zdrowia fizycznego.⁶⁵ Dzieci ,,przyklejone” do ekranu telewizora przez wiele godzin dziennie koncentrują się wyłącznie na samym oglądaniu, rezygnując w tym czasie z innych aktywności. Jak wiadomo aktywność fizyczna jest kluczowym elementem zdrowego rozwoju dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Oglądanie bajek animowanych, które stanowią największą część repertuaru uwielbianego przez młodych widzów wymaga od nich dużego skupienia, dlatego zatracają się w tej czynności niemal całkowicie. Nie brakuje również dowodów naukowych o szkodliwości nadmiernego korzystania z tego medium. Zarówno liczne prace empiryczne, jak i „społeczne odczucia” identyfikują się ze stanowiskiem, że media raczej deprawują niż wychowują.⁶⁶ Do ujemnych skutków oglądania telewizji przez dzieci J. Bednarek zalicza:

a) ,, w zakresie zdrowia fizycznego: wada wzroku, krzywizny kręgosłupa, itp.;

b) w zakresie rozwoju moralnego oraz społeczno- emocjonalnego:

- możliwość przejmowania przez niektórych odbiorców wzorów zachowań społecznie nieaprobowanych – agresji, przemocy, chamstwa, nietolerancji, brutalności, bezczelności, wulgarnych zachowań seksualnych, itp., co może prowadzić do demoralizacji, deprawacji odbiorcy;

- kreowanie i podtrzymywanie stereotypu ról płciowych u widza;

- obniżanie zdolności odbiorcy do okazywania i odbierania uczuć oraz obniżenie progu wrażliwości na cierpienie innych;

- możliwość wpływania na ograniczenie kontaktów interpersonalnych w życiu rodzinnym i rówieśniczym.”⁶⁷

Według J. Izdebskiej telewizja, jako medium emitujące wiele programów, w tym również różnego rodzaju bajek animowanych niesie za sobą dużo zagrożeń społecznych i wychowawczych. Na podstawie jej badań można dojść do wniosku, że są to bardzo poważne zaburzenia, których nie należy lekceważyć. Przejawiają się one:⁶⁸

- w dezorganizacji dnia powodując niekorzystne zmiany struktury różnych zajęć obowiązkowych i czasu wolnego domowników,

- w ujemnym wpływie na zdrowie, rozwój fizyczny i psychiczny dziecka,

- w dezintegracji rodziny,

- w zastępowaniu i wyręczaniu rodziców w realizacji niektórych funkcji opiekuńczo – wychowawczych rodziny.

Współcześnie oglądanie telewizji jest dla dzieci i młodzieży na całym świecie nieodłączną częścią planu dnia. Często przez to zdarza nam się, że zaniedbujemy inne zajęcia. Poświęcanie codziennie wielu godzin telewizji przez dzieci i rodziców musi prowadzić do określonych zmian w organizacji dnia.⁶⁹ Wiele dzieci nawet podczas odrabiania zadania domowego nie wyłącza odbiornika. Czas wolny w życiu każdego człowieka jest ograniczony. W momencie kiedy dłużej oglądamy telewizje, mniej czasu pozostaje na inne rzeczy. W rezultacie redukcji ulegają inne formy uczestnictwa w kulturze (chodzenie do teatru, domu kultury itd.). Zauważa się, że dzieci coraz mniej czasu poświęcają na kontakty rodzinne, zabawy z rówieśnikami, czy zajęcia hobbistyczne. Wszystko to może prowadzić do nieprawidłowości w rozwoju społecznym dziecka. Oglądanie telewizji może być substytutem więzi międzyludzkich dla ludzi samotnych, ale dla życia rodzinnego bywa często zabójcze.⁷⁰ Nie ulega wątpliwości, że brak umiaru podczas oglądania telewizji może zdezorganizować i zakłócić plan dnia dziecka. Prowadzić bowiem może do zaniedbania obowiązków szkolnych, domowych, ponadto ograniczać czas na kontakty z rówieśnikami, na uczestnictwo w kulturze.⁷¹

Ujemny wpływ na zdrowie, rozwój fizyczny i psychiczny dziecka

Nieracjonalny zakres kontaktów dziecka z telewizją, przejawiający się m.in. w poświęcaniu jej bardzo dużo czasu każdego dnia, w oglądaniu filmów późno wieczorem a nawet w nocy, w preferowaniu programów dla dorosłych, obfitujących w sceny przemocy, prowadzić może, jak wskazują badania prowadzone w Polsce i za granicą, do bardzo niebezpiecznych i groźnych dla prawidłowego rozwoju dziecka skutków.⁷² Zbyt częsty kontakt dzieci z telewizją budzi niepokój lekarzy wielu specjalizacji: okulistów, neurologów, ortopedów, internistów, psychologów.

Większość dzieci lubi siedzieć blisko telewizora, zapominając o zaleceniach dorosłych. Oglądanie telewizji z odległości bliższej niż 2,5 metra od kineskopu może ujemnie wpływać na wzrok. Brak ruchu spowodowany nieustannym przesiadywaniem przed ekranem powoduje natomiast wady postawy i nieprawidłowości rozwoju psychoruchowego. Przykładem może być tzw. choroba telewizyjna, której objawami są zapadnięta klatka piersiowa, zaokrąglone plecy, schorzenie oczu, lęki nocne.⁷³ Niedostatek aktywności fizycznej może także prowadzić do otyłości, skolioz i zmniejszenia masy mięśni. Wiele filmów animowanych zawiera sceny okrucieństwa, przemocy i zbrodni. Oglądane przez dzieci kreskówki (…) na początku bardzo silnie pobudzają emocjonalnie.⁷⁴ Dzieci silnie identyfikują się ze swoimi ulubionym bohaterami, co wywołuje u nich silne przeżycia. Zdarza się że na skutek wielokrotnego oglądania cen przemocy u dzieci występuje zobojętnienie i brak reakcji na tego typu zjawiska. Czasem duże skupienie na fabule filmu dzieci zapominają, że to co jest w nim przedstawiane to tylko fikcja. Z badań amerykańskich⁷⁵ wynika, iż zarówno bohater żywy, jak i animowany wywołują w takim samym stopniu przeżycia emocjonalne u dzieci. Wielka ilość bodźców emocjonalnych, a także wrażeń słuchowych i wzrokowych ma wpływ na układ nerwowy, powodując ciągłe zmęczenie i znużenie, które może następnie doprowadzić do chorób somatycznych i nerwowych.

Coraz więcej bodźców płynących ze szklanego ekranu ,, bombarduje” małego odbiorcę, wywołując często bardzo trudno uchwytne zmiany w jego psychice, w tym także w sferze poznawczej osobowości dziecka.⁷⁶ W ciągu bardzo krótkiego czasu na antenie prezentowane są treści o niejednakowej randze: ważne i błahe, płytkie i głębokie. Ich przetworzenie wymaga selekcji, kwalifikacji i wartościowania. Dziecko w wieku wczesnoszkolnym ze względu na małe doświadczenie i niski poziom rozwoju nie potrafi rozróżnić wagi poszczególnych wiadomości. Nie wie co jest fikcją, a co rzeczywistością, co jest ważne a co drugorzędne. Dzieci najczęściej bezkrytycznie przyjmują przekazywane przez telewizje informację wiadomości, wielu rzeczy nie rozumieją, czemu sprzyja m.in. ,,natłok” treści, jakie niosą ze sobą programy telewizyjne powodujące, że dziecko nie ma czasu, żeby zastanowić się nad nimi, uporządkować poszczególne fakty, dokonać ich analizy itp.⁷⁷ Może to prowadzić do tego, że dzieci będą chciały oglądać tylko programy nie wymagające wysiłku umysłowego, a w efekcie do bierności i lenistwa umysłowego naszych pociech. Sprzyja to rozwinięciu się problemów z koncentracją i brakiem dyscypliny myślowej, kiedy dziecko zostaje zmuszenie do zaangażowania procesów myślenia i wyobraźni. Telewizja, poprzez dźwięk i obraz i ruch sprawia, że dziecko nie musi sobie wielu rzeczy wyobrażać. Aktywność twórcza i wyobraźnia dziecka są zbędne w odbiorze wielu programów. Te umiejętności nie są wtedy używane, a co za tym idzie nie mogą być rozwijane.

Telewizja wpływa negatywnie na rozwój dziecka wywołując silne przeżycia emocjonalne, spowodowane obserwowaniem drastycznych scen. Uczucia, których doświadczają młodzi widzowie mogą się przekształcić się w długotrwałe stany zmęczenia, rozdrażnienia, zwiększenia pobudliwości, a nawet wzrost agresji. Pokazywane dość często w telewizji sceny tortur, znęcania się, zabójstw i krwawych bójek może u dzieci wywołać stan napięcia, agresję, pobudzać emocjonalnie. Z badań przeprowadzonych przez M. Braun- Gałkowską⁷⁸ wynika, że w ciągu tygodnia na 68 programów przeznaczonych dla dzieci (w tym programy edukacyjne) 39 (57%) zawierało sceny nasycone emocjami przemo­cy, złośliwości itp. W 35% programów pojawiała się złośliwość i szyderstwo, w 28% podstęp i kła­mstwo, 28% przemoc i znęcanie się. Nie dotyczy to tylko filmów dla dorosłej widowni. Dzięki porównaniu dwóch programów emitowanych między 19, a 20 ,,Wieczorynki” i ,,Wiadomości” możemy lepiej zobrazować sobie skale zjawiska. W tym czasie zaobserwowano 34 sceny de­strukcji, z tego 14 znajdowało się w „Wieczorynkach", a 20 w „Wiadomościach".

Świat przedstawiony w wielu filmach i bajkach animowanych jest przepełniony ludźmi brutalnymi, bezwzględnymi, cynicznymi i agresywnymi. Dzieci obserwując taką fikcyjną rzeczywistość utwierdzają się w przekonaniu, że to coś normalnego, powszechnego. Jednocześnie ilość tego typu treści propagowana przez stacje telewizyjne powoduje powszechne odwrażliwienie emocjonalne. Widz staje się obojętny, co ułatwia z kolei naśladowanie tego typu zachowań. Dzieci zaczynają naśladować wzorce agresji i agresywne zachowania w życiu realnym. Badania przeprowadzone przez M. Braun- Gałkowską⁷⁹wykazywały wysoką korelację mię­dzy oglądaniem scen przemocy w wieku lat późniejszym posługiwaniem się przemocą w życiu realnym. Dzieci naśladują konkretne zachowania agresywnego modela i wymy­ślają jej nowe formy. Oglądanie scen przemocy może prowadzić do osłabienia norm etycznych zakazujących skrzywdzić innego człowieka i kontrolować własne agresywne odczucia.⁸⁰ Przemoc w mediach może mieć zgubne skutki nawet dla dorosłego telewidza, a co dopiero na młode nie wykształcone jeszcze umysły młodych telewidzów.

dezintegracji rodziny

Dawniej nasz styl życia pozwalał na częstą i urozmaiconą integrację z bliskimi. Problemy współczesnego świata, brak czasu wolnego, dominacja rodzin jednopokoleniowych i pogoń za pieniądzem sprawiają, że rodzice większość czasu spędzają poza domem. A kiedy już są w domu najchętniej wybieraną przez nich aktywnością jest właśnie oglądanie telewizji. Programy telewizyjne oglądane są podczas spożywania posiłków, w trakcie rodzinnej rozmowy, a nawet najważniejszych uroczystości.⁸¹ W wielu domach jedynie telewizor może skupić wszystkich domowników na dłuższy czas w jednym pokoju. Spotykają się na parę godzin przed odbiornikiem, a po seansie bez komentarza, wracają do codziennych zajęć. Mało kto znajduje czas na rozmowę, wymianę myśli, czy spostrzeżeń. Telewizja stała się członkiem rodziny.⁸² Podczas oglądania telewizji członków rodziny nie łączy żadna więź psychiczna, ani chęć współprzeżywania odbieranych informacji. W domu, w którym telewizja dezintegruje rodzinę, jej członkowie nie mają czasu na przebywanie razem poza domem i wspólne spędzanie czasu wolnego. Zauważa⁸³ się również brak całkowitego zainteresowania wielu rodziców (22,4 % ze wsi, 11,4% z miasta) tym jak dziecko odebrało program, czy zrozumiało główną sekwencję, co zapamiętało, jak ocenia program itp.

zastępowania rodziców w realizacji niektórych funkcji opiekuńczo – wychowawczych.

Rodzice na całym świecie, często są zmuszeni do poszukiwania i wykonywania dodatkowych prac w celu zarobkowym. Częściej przebywają poza domem i coraz mniej czasu poświęcają dzieciom. To w wielu przypadkach uniemożliwia stałą kontrolę nad korzystaniem z telewizji w rodzinie. W stosunku do dzieci telewizor odgrywa rolę „elektronicznej niańki”.⁸⁴

Rodzice powierzają telewizji, często nieświadomie, rolę wychowawców własnych dzieci. Dzisiaj telewizor coraz częściej wyręcza rodziców w opowiadaniu dzieciom bajek, historyjek, w czytaniu im książek, stając się gawędziarzem, gazetą, książką obrazkową.⁸⁵Szklany ekran zastępuje dziecku kontakt z rodzicami i rodzeństwem.

Aby mogły się prawidłowo rozwijać muszą zdobyć szereg kompetencji do tego niezbędnych. Oglądając telewizor w samotności, często spotykają się z rzeczami niezrozumiałymi. Obowiązkiem rodzica jest wprowadzić je w świat symboli, bez których nie będą w stanie funkcjonować w społeczeństwie. Rodzic musi mieć stałą kontrolę nad tym co dziecko ogląda, a najlepszą metodą jest towarzyszenie mu w trakcie tej czynności. Dzięki temu jesteśmy w stanie ograniczyć negatywne działanie treści emitowanych w telewizji, ale także pomagamy dziecku we wszechstronnym rozwoju. Dużym zagrożeniem jest przepełnienie programów telewizyjnych różnymi aktami przemocy. Nie kontrolując tego co nasze dziecko ogląda, pozwalamy by było zasypywane tego typu scenami. Obrazy te i ich przesłanie są często naganne pod wzglądem estetycznym i wychowawczym, a dostęp do nich nie jest w żaden sposób ograniczony. Nasza rola to pośredniczenie pomiędzy między mediami a dzieckiem, tak aby nadać przekazywanym treściom odpowiednie, przyjęte przez daną kulturę znaczenia. Tak by dziecko samodzielnie nie musiało się z tym borykać i nadawać im własne, często błędne znaczenia, co może skutkować późniejszymi problemami w życiu społecznym. Musimy pamiętać, że ,, niekontrolowany przez dorosłych kontakt dzieci i młodzieży ze światem obrazu telewizyjnego i komputerowego jest współcześnie jednym z poważniejszych zagrożeń.⁸⁶

W kontekście powyższych wypowiedzi nie pozostaje nic innego jak zwrócić się z apelem do rodziców, wychowawców i nauczycieli oraz twórców programów telewizyjnych, którym zależy jeszcze na prawidłowym rozwoju młodego odbiorcy, o:

1. Uczenie dzieci racjonalnego, aktywnego, selektywnego i krytycznego odbioru programów telewizyjnych;

2. Kształtowanie umiejętności poznawania, rozumienia i przyswajania treści telewizyjnych;

3. Dostosowywanie programów do możliwości intelektualnych i zainteresowań dziecka;

4. Wnikliwe przygotowywanie programów telewizyjnych pod względem ich wartości poznawczych, wychowawczych i artystycznych.⁸⁷

2. Przemoc

3.zachowania agresywne występujące u dzieci.

Według Lucyny Kirwil: „ Wpływ telewizji jest szczególnie znaczący, gdy widz jest młody, mało krytyczny, nie ma dostępu do innych źródeł wiedzy, innych wzorców wartości, konsumpcji czy stylów życia, nie styka się z oceną oglądanych treści. Odbiór programów telewizyjnych przez konkretnego widza zależy od jego wieku, doświadczenia, ukształtowanych już cech osobowości, postaw i wartości.”⁸⁸ Dzieci w wieku przedszkolnym nie mają doświadczenia ani ukształtowanych cech osobowości, a co za tym idze wchłaniają bezkrytycznie wszystkie płynące z ekranu treści.

Dzieci uczą się przez naśladownictwo. Według Aldony Winnickiej ” Dzieci biorą przykład z bohaterów ulubionych bajek, seriali czy kreskówek, i nie ma dla nich znaczenia, czy są to osoby żywe, czy fikcyjne. Bohaterowie większości z nich, tocząc walkę ze złem, uczą podstępu i wyrafinowanych metod postępowania, a nierzadko „sztuki zabijania”. Manipulując psychiką młodego widza, autorzy sugerują, że przemoc, której się dopuszczają ich fikcyjne postacie, jest usprawiedliwiona, opłaca się, często bywa nagradzana.”⁸⁹

Według społecznej teorii uczenia się Bandury, to, co oglądane, będzie naśladowane lub wpłynie na poglądy dziecka. Rzeczywiście, obserwując dzieci w czasie zabaw, zwłaszcza na przerwach w szkole, zauważamy, że zachowują się one podobnie jak ich idole z filmów. Najczęściej naśladują one słownictwo, niejednokrotne wulgarne, ruchy, zwłaszcza chwyty karate, sposoby uderzeń, kopania różnych przedmiotów. ”Sensacja ma to do siebie, że pełna jest przemocy, kłótni, bójek, a losy filmowych postaci skupiają się wokół zdrady, zabójstwa, porwania, chorobliwej zazdrości. Dziecko przygląda się temu i wyciąga nauki. Przyjmuje do wiadomości, że świat opiera się na gwałcie i przemocy, a nawet najszlachetniejsze cele osiągane są przy użyciu siły lub podstępu. Psychoza zagrożenia i chęć górowania nad innymi, którymi to zjawiskami epatują kreskówki amerykańskie, rodzi zapotrzebowanie na bycie sprytnym, sprawnym fizycznie, jeśli trzeba – bezwzględnym i bezczelnym.”⁹⁰

Filmowi idole stają się godnymi naśladowania autorytetami, nawet, jeśli odgrywają rolę „czarnych charakterów”. Dzieje się tak dlatego, że fascynacja negatywnymi postaciami ma swoje źródło w sposobie ich przedstawiania. Imponują oni swoim sprytem, przebiegłością, fizyczną atrakcyjnością, umiejętnością wychodzenia cało z każdej opresji, czy tak zwaną zimną krwią. W świecie opanowanym obawą przed porażką i kompromitacją są to cechy niezwykle cenne, a agresja wobec innych odzwierciedla „twardy charakter”. Jednostki wrażliwe, obdarzające innych zaufaniem, kierujące się w życiu zasadami etycznymi niewiele są w stanie osiągnąć nie używając przemocy.

Kreskówki, najczęściej amerykańskie, cechuje akceptacja zasady „cel uświęca środki” oraz zasada niepohamowanej żądzy posiadania władzy i dostępu do wszelakich dóbr, a to prowadzi do posługiwania się przemocą niemal w każdej sytuacji. Konsekwencje takiego postępowania są takie, że dzieci stają się nadpobudliwe i napastliwe, a to odbija się na ich funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej, w kontaktach z rodzicami i nauczycielami, a także na wynikach w nauce.

Nadawcy robią wszystko, by małych widzów przykuć do telewizora. Już od 6.30 emitują długie bloki filmowe. Podobnie jest po południu. Dzieciom proponuje się ciągle tę samą formułę i wiecznie apeluje: „zostańcie z nami”. Wiadomo, że powinny odejść od telewizora, pobiegać, pograć w piłkę, pobawić się z rówieśnikami. Nakłania się je jednak do czegoś całkiem przeciwnego. Nawet propagując sport, utwierdza się w nich raczej postawę telewizyjnego kibica niż zawodnika. Filmy animowane wypełnione są obrazami i treścią tak charakterystyczną dla „kina akcji”, główne postacie mają swoje pierwowzory w filmach dla dorosłych. Brutalne kreskówki zadomowiły się na dobre niemal we wszystkich stacjach telewizyjnych i pokazywane są dzieciom w kilkugodzinnych blokach jedna za drugą.

---

1. Słownik Terminów Filmowych, M. Hendrykowski, wyd. Ars Nova, 1994, s. 17.↩

2. Encyklopedia PWN↩

3. Słownik Terminów filmowych s.17.↩

4. Marcin Giżycki, Nie tylko Disney – rzecz o filmie animowanym, 2000 Warszawa, Wyd. Art.. I Filmowe, s. 12↩

5. Marcin Giżycki, Nie tylko Disney – rzecz o filmie animowanym, 2000 Warszawa, Wyd. Art.. I Filmowe s. 22.↩

6. Słownik Współczesnego Języka Polskiego, red. E. Wierzbicka, tom 2, Warszawa 1998↩

7. M. Furmanek: Media i Multimedia jako środowisko edukacyjno- wychowawcze dziecka, [w:] red. J. Izdebska, T. Sosnowski, Dziecko i media elektroniczne- nowy wymiar dzieciństwa, Trans Humana, Białystok 2005, s. 20.↩

8. Rodzina, dziecko, telewizja red. L. Dyszewski, Lublin 2005, Gaudium, s.13.↩

9. A. Andrzejewska: Magia szklanego ekranu s.8.↩

10. A. Andrzejewska: Magia szklanego ekranu s.8.↩

11. A. Andrzejewska: Magia szklanego ekranu s.9.↩

12. T. Rutkowska, Krótka historia animacji filmowej [w:] Kwartalnik Filmowy 19-20 (1997) s. 15.↩

13. Sztuka animacji. Od ołówka do piksela- historia filmu animowanego, red J. Beck, przeł. E. Romkowska, A. Kołdyński, Arkady, 2006, s. 6↩

14. Tamże, s. 7.↩

15. Tamże, s. 6↩

16. Tamże, s. 13↩

17. Tamże, s. 15.↩

18. Tamże, s. 22.↩

19. Tamże, s. 23.↩

20. Tamże, s. 23.↩

21. Tamże, s. 9.↩

22. Tamże, s. 9.↩

23. Tamże, s. 9.↩

24. Bob Thomas, Walt Disney – fenomen sukcesu, Warszawa1997, s. 111.↩

25. Sztuka animacji. Od ołówka do piksela- historia filmu animowanego, red J. Beck, przeł. E. Romkowska, A. Kołdyński, Arkady, 2006, s. 121.↩

26. Bob Thomas, Walt Disney – fenomen sukcesu, Warszawa1997, s. 131.↩

27. Sztuka animacji. Od ołówka do piksela- historia filmu animowanego, red J. Beck, przeł. E. Romkowska, A. Kołdyński, Arkady, 2006, s. 145↩

28. Marcin Giżycki, Nie tylko Disney – rzecz o filmie animowanym, 2000 Warszawa, Wyd. Art.. I Filmowe, s. 112↩

29. Maria Kielar, Rola filmu animowanego w pracy wychowawczo – dydaktycznej przedszkola, 1978 Warszawa, WSiP, s. 12.↩

30. Marcin Giżycki, Nie tylko Disney – rzecz o filmie animowanym, 2000 Warszawa, Wyd. Art.. I Filmowe, s. 115↩

31. Tamże, s. 119↩

32. M. Hendrykowski, Słownik terminów filmowych, Poznań 1994, Ars Nova s. 261.↩

33. www.dziennikzachodni.pl↩

34. M. Hendrykowski, Słownik terminów filmowych, Poznań 1994, Ars Nova, s. 161.↩

35. Tamże, s. 161.↩

36. Tamże, s. 326.↩

37. Tamże, s. 196.↩

38. http://lublin.com.pl/artykuly/pokaz/3079/animacja,komputerowa,,sztuka,xxi,wieku/ 15.04.2011↩

39. J. Mikołowski- Pomorski, Z. Nęcki. Komunikowanie skuteczne?, Ośrodek Badań Prasoznawczych, Kraków 1983, s. 30.↩

40. J. Izdebska, Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji, Białystok 1995, Trans Humana, s. 154.↩

41. Tamże, s. 154.↩

42. Tamże, s. 156.↩

43. A. Andrzejewska, Magia szklanego ekranu. Zagrożenia płynące z telewizji, Warszawa 2007, Fraszka Edukacyjna, s. 15.↩

44. J. Izdebska, Wychowawcze oddziaływanie środków masowego przekazu na dzieci, ,,Kwartalnik Pedagogiczny”, nr3/1991, s.116.↩

45. A. Andrzejewska, Magia szklanego ekranu. Zagrożenia płynące z telewizji, Warszawa 2007, Fraszka Edukacyjna, s. 16.↩

46. E. Hurlock, Rozwój dziecka, Warszawa 1982, PWN, s.68.↩

47. E. Fleming, Telewizja w nauczniu i wychowaniu, Warszawa 1985, s.12.↩

48. A. Andrzejewska, Magia szklanego ekranu. Zagrożenia płynące z telewizji, Warszawa 2007, Fraszka Edukacyjna, s. 20.↩

49. Encyklopedia Popularna PWN, Tom 4, Warszawa 1997, s.503.↩

50. A. Andrzejewska, Magia szklanego ekranu. Zagrożenia płynące z telewizji, Warszawa 2007, Fraszka Edukacyjna, s. 21.↩

51. M. Furmanek, Media i Multimedia jako środowisko edukacyjno- wychowawcze dziecka, [w:] red. J. Izdebska, T. Sosnowski, Dziecko i media elektroniczne- nowy wymiar dzieciństwa, Białystok 2005, Trans Humana, s. 17.↩

52. J. Izdebska, Multimedia zagrażające współczesnemu dziecku, [w:] red. . J. Izdebska, T. Sosnowski, Dziecko i media elektroniczne- nowy wymiar dzieciństwa, Trans Humana, Białystok 2005, s. 105.↩

53. Por. J. Izdebska, Uwarunkowania efektów oddziaływania wybranych cyklicznych programów telewizyjnych na dzieci, Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, Białystok 1991, s.42.↩

54. A. Krajewska, Obraz świata społecznego w filmach animowanych dla dzieci, [w:] red. B. Łaciak, Dziecko we współczesnej kulturze medialnej, Instytut Spraw publicznych, Warszawa 2003, s. 195.↩

55. J. Izdebska, Rodzina, dziecko, telewizja: szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji, Białystok 1995, Trans Humana, s. 212.↩

56. P. Kossowski, Telepokolenie – miejsce telewizji w życiu dzieci i młodzieży, [w:] A.Przecławska, L. Rowicki (red.): Nastolatki i kultura w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych, Wydawnictwo Akademicki Żak, Warszawa 2000, s. 53-56.↩

57. A. Andrzejewska, Magia szklanego ekranu. Zagrożenia płynące z telewizji, Warszawa 2007, Fraszka Edukacyjna, s. 31↩

58. Z. Grzegorski, Ja, dziecko i TV, wyd. Księgarnia Świętego Łukasza, Poznań 2000, s. 21.↩

59. J. Izdebska, Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji, Białystok 1995, Trans Humana, s. 171.↩

60. Tamże, s. 171.↩

61. Tamże, s. 209.↩

62. Marek Sokołowski, Upodobania filmowe najmłodszych, Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze, 1995, nr 10, s. 26↩

63. Maria Kielar, Rola filmu animowanego…, op. cit., s. 150↩

64. A. Krajewska, Obraz świata społecznego w filmach animowanych dla dzieci [w:] Dziecko we współczesnej kulturze medialnej, red. B. Łaciak, Warszawa 2003, ISP, s. 199.↩

65. A. Andrzejewska, Magia szklanego ekranu. Zagrożenia płynące z telewizji, Warszawa 2007, Fraszka Edukacyjna, s. 32.↩

66. F. Adamski, Odkrywać zakrywane. [w:] „Wychowawca” 2001, nr 11, s. 10.↩

67. J. Bendarek, Społeczeństwo informacyjne i media w opinii osób niepełnosprawnych, Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M Grzegorzewskiej, Warszawa 2005, s. 174.↩

68. J. Izdebska, Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji, Trans Humana, Białystok 1995, s. 212.↩

69. Tamże, s. 214.↩

70. A. Andrzejewska, Magia szklanego ekranu. Zagrożenia płynące z telewizji, Warszawa 2007, Fraszka Edukacyjna, s. 34.↩

71. M. Braun- Gałkowska, Wpływ telewizyjnych obrazów przemocy na psychikę dzieci. (w:) Dzieci a telewizja. Próba oceny oddziaływania, Biuro Studiów i Analiz Kancelarii Senatu. Marzec 1995.↩

72. J. Izdebska, Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji, Białystok 1995, Trans Humana, s. 216.↩

73. U. Parnicka, Czas wolny przedszkolaka, ,,Wychowanie w Przedszkolu”, Warszawa, nr 2/1995, s. 79-81.↩

74. A. Andrzejewska, Magia szklanego ekranu. Zagrożenia płynące z telewizji, Warszawa 2007, Fraszka Edukacyjna, s. 37.↩

75. U. Bronfenbrenner, Czynniki społeczne w rozwoju osobowości. Psychologia Wychowawcza 1970 nr 1 i 2↩

76. J. Izdebska, Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji, Białystok 1995, Trans Humana, s. 218.↩

77. Tamże, s. 219.↩

78. M. Braun- Gałkowska, Wpływ telewizyjnych obrazów przemocy na psychikę dzieci (w:) Dzieci a telewizja, Próba oceny oddziaływania, Biuro Studiów i Analiz Kancelarii Senatu. Marzec 1995.↩

79. M. Braun- Gałkowska, Wpływ telewizyjnych obrazów przemocy na psychikę dzieci (w:) Dzieci a telewizja, Próba oceny oddziaływania, Biuro Studiów i Analiz Kancelarii Senatu. Marzec 1995.↩

80. K. Kuryś, Ekran i widz. Wokół problemu zachowań negatywnych [w:] Przemoc na ekranie, red. M. Hendrykowska, M. Hendrykowski, Poznań 2001, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 245.↩

81. A. Andrzejewska, Magia szklanego ekranu. Zagrożenia płynące z telewizji, Warszawa 2007, Fraszka Edukacyjna, s. 34.↩

82. D. Raś: Współczesne środki wizualne (komputer i telewizja) jako zagrożenie dla realnych kontaktów z ludźmi [w:] Wybrane zjawiska powodujące zagrożenia społeczne. red. A. Nowak. Kraków 2000.↩

83. J. Izdebska, Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji, Białystok 1995, Trans Humana, s. 230.↩

84. Tamże, s.235↩

85. J. Izdebska, Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji, Białystok 1995, Trans Humana, s. 241.↩

86. K. Kuryś, Ekran i widz. Wokół problemu zachowań negatywnych [w:] Przemoc na ekranie , red. M.Hendrykowska, M. Hendrykowski, Poznań 2001, Wydawnictwo Naukowe UAM, , s. 244.↩

87. Por. B. Sędzimir, Wpływ telewizji na młodzież [w:] „Wychowawca” 2001, nr 11.↩

88. Lucyna Kirwil, Wpływ telewizji na dzieci i młodzież, Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze, 1995, nr 6, s. 17↩

89. Aldona Winnicka, Agresywne zwierzątko „Pokemon”, Edukacja I Dialog, 2002 nr 3, s. 56↩

90. Joanna Sosa, Włącz mi kreskówkę, mamo, Gazeta Szkolna, 2000, nr 12, s. 21↩