Współczesne Problemy Socjologii (ćw.)

Temat: Teorie nauczania a problem nierówności. Kody językowe – Bernstein.

Kody językowe – Bernstein

Istnieje kilka teorii współczesnej oświaty i jej wpływu na nierówności społeczne. Jedna z nich kładzie nacisk na umiejętność posługiwania się językiem. W latach siedemdziesiątych Basil Bernstein zauważył, że dzieci o różnym pochodzeniu społecznym w pierwszych latach życia poznają różne kody językowe, czyli odmiany mowy, które mają wpływ na ich naukę w szkole.

Mowa dzieci robotniczych opiera się, jak twierdzi Bernstein, na kodzie ograniczonym. Jest to taki sposób posługiwania się językiem, w którym mówiący robi wiele ukrytych założeń, oczekując, że inni je znają. Kod ograniczony to typ mowy związany z określonym środowiskiem kulturowym. Kultura robotnicza najczęściej opiera się na bliskich więziach i stosunkach sąsiedzkich, w których wszyscy uznają te same wartości i normy i nie ma potrzeby ich wypowiadania. Socjalizacja dzieci przebiega w sposób bezpośredni; rodzice wpływają na zachowania swoich dzieci, nagradzając je bądź karcąc. Kod ograniczony lepiej nadaje się do wymiany praktycznych informacji niż do dyskusji na tematy abstrakcyjne. Kodem tym posługują się, więc dzieci z rodzin należących do klasy niższej i ich rówieśnicy, z którymi spędzają czas. Mowa utrwala normy grupowe w taki sposób, że nikt nie potrafi od razu wytłumaczyć, dlaczego zachowuje się w określony sposób.

Nauka mowy przez dzieci z klasy średniej obejmuje, według Bernsteina, poznanie kodu rozwiniętego – posługiwania się językiem w taki sposób, że znaczenia poszczególnych słów zostają wyodrębnione i dopasowane do wymagań określonej sytuacji. Język, jakiego uczą się dzieci z klasy średniej, jest bardziej związany z określonymi kontekstami; dziecku znającemu kod rozwinięty łatwiej jest uogólniać i używać pojęć abstrakcyjnych. Tak, więc w klasie średniej matki wychowując dzieci często tłumaczą im powody i zasady, jakimi kierują się, nakazując im coś lub czegoś zabraniając.

Bernstein twierdził, że dzieci, które posługują się rozwiniętym kodem językowym, lepiej radzą sobie z formalnymi wymaganiami szkolnymi niż dzieci posługujące się kodem prostym. Nie znaczy to, że dzieci robotnicze mówią jakimś „gorszym” językiem albo, że kod językowy, którym się posługują, jest „niepełny”. Oznacza to jedynie, że ich sposób mówienia kłóci się z akademicką kulturą szkoły. Dzieci, które opanowały kody rozwinięte, lepiej odnajdują się w środowisku szkolnym.

Zarysowana przez Bernsteina perspektywa pomaga zrozumieć, dlaczego dzieci z określonych środowisk uzyskują w szkole gorsze wyniki od innych. Ustalono, że z kodem ograniczonym wiążą się następujące zjawiska, które mają negatywny wpływ na szanse dziecka na osiąganie dobrych wyników w nauce szkolnej:

• Dziecko prawdopodobnie nie otrzymuje w domu odpowiedzi na swoje pytania, zatem ma mniejszą wiedzę i jest mniej ciekawe świata niż dzieci, które opanowały kod rozwinięty.

• Dziecku trudno będzie reagować na beznamiętny, abstrakcyjny język, w jakim odbywa się nauczanie, oraz stosować się do ogólnych zasad dyscypliny szkolnej.

• Większość tego, co będzie mówił nauczyciel, używając języka, do którego dziecko nie jest przyzwyczajone, będzie dla niego niezrozumiałe. Może próbować sobie z tym radzić, tłumacząc język nauczyciela na coś bardziej sobie bliskiego, ale wówczas może mu umknąć istota lekcji.

• Dziecko może dobrze radzić sobie z uczeniem się na pamięć i „wkuwaniem”, ale będzie miało trudności z uchwyceniem rozróżnień pojęciowych wymagających generalizacji i abstrakcyjnego myślenia.