Twórcą tego określenia jest Philip Jackson , który rozumiał pod tym pojęciem to, co szkoła czyni (wpaja, uczy, daje) młodym ludziom do niej uczęszczającym, mimo, że to "coś" wcale nie zostało zaplanowane.

Ukryty program oznacza pozadydaktyczne, lecz wychowawczo ważne konsekwencje uczęszczania do szkoły, które pojawiają się systematycznie, ale nie są zawarte w żadnym zestawie celów i uzasadnieniu działań oświatowych. To wszystko, co zostaje przyswojone podczas nauki w szkole obok oficjalnego programu. To, to czego uczy przebywanie

w szkole. To pewne informacje, o których nigdy nie mówi się na lekcjach.

Ukryty program jest nieodłącznym składnikiem każdej szkoły, a więc także polskiej. Wielu nauczycieli nie zdaje sobie sprawy z jego istnienia i znaczenia. Program ten funkcjonuje w tekstach zawartych w podręcznikach, języku, rozkładzie zajęć, systemie ocen, oczekiwaniach nauczycieli, sposobie oceniania czy rytuale szkolnym.

Ukryty program szkoły może być:
Intencjonalny
- Nauczyciel (szkoła) celowo przekazuje pewne informacje, postawy, które nie są wprost zawarte w programie nauczania

Jakie są skutki działania ukrytego programu?

- ukryty program to środek socjalizacji prowadzący do pośledniości, banalności, konformizmu,

- ukryty program czyni z wychowanków "ludzi instytucji",

- to co dzieje się w szkole tworzy u dzieci pojęcie tego, co dobre a co złe, za co można otrzymać karę, za co nagrodę,

- szkoła nie wpływa na twórczy rozwój dziecka,

- zmusza uczniów do wypracowywania pewnych strategii zachowań nastawionych na przetrwanie w warunkach szkoły (oczekiwanie, nuda, uzależnienie od nauczyciela, ograniczenia czasowe itp.),

- odnosi się głównie do wychowania moralnego,

- sprawia, że wychowankowie stykają się z selekcją ludzi ze względu na płeć, wiek, osiągnięcia.

Program ukryty za podręcznikami

Cały szereg elementów ukrytego programu da się odnaleźć w tekstach podręczników i lektur dla dzieci. Podręczniki stwarzają wiele okazji do rozważań na temat tego, co jest dobre a co złe. Moralność jest transmitowana w szkole przez bajki, zwroty, aforyzmy, przysłowia. Także liczne wydarzenia historyczne są pretekstem do pouczania moralnego młodego człowieka.

W najróżnorodniejszych tekstach do nauki czytania znajdują się setki przykładów stereotypowego dzielenia ludzi ze względu na płeć. Istnieje podział na role męskie i żeńskie (zabawki, książki, zajęcia w szkole dla chłopców i dziewczynek osobno). Różnicuje się oczekiwania względem dziewcząt i chłopców. Poszczególne przedmioty realizują ukryty program np.: historia – przemilczanie niektórych faktów, nacjonalizm, etnocentryzm; religia – brak ukazania alternatyw; przedmioty społeczno – polityczne – indoktrynacja;

Program ukryty za codziennością

Ukryty program w znacznej swej części jest rezultatem tego, że nauczanie i wychowanie odbywa się w miejscu zwanym szkołą - miejscu o określonej strukturze, układzie pomieszczeń, miejscu, w którym dominuje tłok i hałas.

Tłok, ocenianie i władza tworzą ramy, w obrębie których najwyraźniej oddziaływa ukryty program.

Tłok

Umiejętność życia w klasie, to umiejętność życia w tłoku. Umiejętność przeżycia w tłoku, to umiejętność czekania. Dać sobie z tym radę, to znaczy nabyć umiejętność akceptowania zwłoki.

W szkole czeka się indywidualnie, i z grupą, stojąc i siedząc. To czekanie jest podporządkowane regułom, ale nie zawsze jest to reguła prostej kolejności. Czekanie jest związane z koniecznością jakiegoś "wypełnienia" czy "zabijania czasu". Cierpliwość jest niezbędna do przeżycia w szkole. Uczniowie muszą cierpliwie czekać na swoją kolej, ale gdy moment nadejdzie, muszą ciągle być zdolni do gorliwego uczestnictwa. Tak więc właściwość osobowościowa zwykle opisana jako cierpliwość oznacza czasem niebezpieczną równowagę pomiędzy dwiema sprzecznymi tendencjami - impulsywnym działaniem a apatycznym wycofywanie się.

Ocenianie

Ocenianie zdarza się nie tylko w szkole. Codziennie dziecko oceniane jest w domu przez rodziców i w miejscu zabaw przez kolegów i koleżanki.

Trzy podstawy oceniania wszechobecne w szkole:

- osiągnięcia szkolne,

- stopień przystosowania się do oczekiwań instytucjonalnych,

- posiadanie swoistych cech charakteru.

Uczeń dość szybko orientuje się, że zwykle wszystkie trzy podstawy oceniania są połączone w jedno. Większość uczniów szybko uczy się, że nagrody otrzymują ci, którzy prowadzą "dobre życie", tzn. robią to, czego chce nauczyciel.

Władza

Sprawowanie w szkole władzy ma szeroki zasięg - związane jest z wolnością, przywilejami i odpowiedzialnością. Uczeń rozpoczynając naukę w szkole musi zorientować się, czym różni się sprawowanie władzy przez nauczyciela od sprawowania władzy przez rodziców w domu. Oto te różnice:

- dominujący układ relacji w klasie jest pozapersonalny. W klasie uczniowie muszą nauczyć się przyjmować polecenia od osób, które ich za dobrze nie znają, i których sami uczniowie dokładnie nie znają,

- rodzice dziecka w wieku przedszkolnym kładą nacisk na to, czego dziecku nie wolno - władza nauczycielska odnosi się do tego, co dziecko powinno robić,

- najważniejszym elementem władzy nauczycielskiej jest władza nad uwagą ucznia,

- uczeń musi zaakceptować fakt, że plan działań przewidziany dla niego przez nauczyciela ma pierwszeństwo nad jego własnymi planami.

Większość uczniów daje sobie radę z ukrytym programem całkiem nieźle; nie przyjmuje wszystkiego, ale też nie odrzuca wszystkiego. Czasem podporządkowuje się, czasem udaje posłuszeństwo, czasem się przeciwstawia. Słowem uczy się tego, co można by nazwać "rozgrywaniem szkoły".

- Układ pomieszczeń potwierdza i wzmacnia hierarchię szkolną (rozmieszczenie ławek, biurka nauczyciela, sfery dostępu) - wpływa na autorytarny, bądź demokratyczny charakter szkoły „Dlaczego klasa musi mieć przód, tył i dwa

boki? Pojęcie przodu klasy oraz autorytarny styl przekazywania wiedzy – z góry do znajdujących się na dole uczniów”.

- Czas zajęć, kolejność i rozkład na dni tygodnia, liczba godzin danego przedmiotu wpływa na hierarchizowanie przedmiotów nauczycieli i ocen.

- język i tradycja: pomijanie tematów drażliwych, opozycyjnych wobec tradycji; używanie języka abstrakcyjnego – deprecjacja przeżyć subiektywnych; zwracanie uwagi na sposób mówienia, a nie na treść;