Instytucje i pisma literackie. Kraj i emigracja.
W 1920 w Warszawie powstaje Związek Zawodowy Literatów Polskich (potem Związek Literatów Polskich), instytucja, powołana do obrony interesów materialnych pisarzy. Niemal równocześnie powstają niezależne związki w Krakowie i we Lwowie. Ostateczne scalenie nastąpiło dopiero w r.1935
W 1924 z inicjatywy Stefana Żeromskiego powstaje polska sekcja Pen Clubu, pierwszym prezesem zostaje Jan Lorentowicz.
W 1926 uchwalona zostaje ustawa o prawie autorskim.
Początkowo pierwszoplanowa rola kształtowaniu klimatu życia literackiego przypadła pokoleniu pisarzy, ukształtowanych jeszcze przez modernizm ( m.in. Stefan Żeromski, Wacław Berent, Andrzej Strug, Jan Kasprowicz, Antoni Lange, Bronisława Ostrowska, Leopold Staff). Losy poezji rozstrzygnęło jednak młode pokolenie poetów, reprezentowanego przez programowo zróżnicowane grupy literackie:
Skamandryci poeci skupieni początkowo wokół studenckiego czasopisma "Pro Arte et Studio", potem miesięcznika "Skamander" (zał. 1920). W skład ugrupowania weszli poeci prezentujący zróżnicowane postawy twórcze; każdy z nich był silną indywidualnością, każdy z nich w ciągu następnych lat okazał się ważną postacią życia literackiego. Byli to: Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jan Lechoń (Leszek Serafimowicz), Kazimierz Wierzyński i Jarosław Iwaszkiewicz. W kręgu oddziaływania "Skamandra" rozwijała się twórczość Kazimiery Iłłakowiczówny oraz Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Od roku 1924 organem prasowym tego środowiska stał się założony i prowadzony przez Mieczysława Grydzewskiego tygodnik "Wiadomości Literackie".
Futuryści środowisko warszawskie i krakowskie, głoszące hasła radykalnego zerwania z tradycją, odwołujące się do strategii skandalu, prowokacji i ekscesu estetycznego i obyczajowego: Jerzy Jankowski, Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Anatol Stern, Aleksander Wat. W Krakowie powstały kluby futurystyczne: Katarynka (1917), Gałka Muszkatałowa (1918).
Ekspresjoniści eklektyczna grupa skupiona wokół poznańskiego dwutygodnika "Zdrój" (1917-22). Jego pierwszym redaktorem był Stanisław Przybyszewski, który tam właśnie opublikował swój słynny artykuł Powrotna fala. Naokoło ekspresjonizmu. Od marca 1918 roku nastąpiła jednak pokoleniowa zmiana warty i oblicze czasopisma oraz środowiska zaczęli kształtować młodzi twórcy: m.in. Jerzy i Witold Hulewiczowie (współzałożyciele i wydawcy), Jan Stur (Hersz Feingold), Emil Zegadłowicz, Józef Wittlin.
Awangarda Krakowska grupa skupiona wokół pisma "Zwrotnica" (1922-27). Jej teoretyk, Tadeusz Peiper, opracował oryginalny program liryki pojmowanej jako celowa konstrukcja intelektualna z rozbudowanym systemem reguł w zakresie składni i metaforyki (Tędy). Koncepcje te rozwijali twórczo: Julian Przyboś, Jan Brzękowski i Jalu Kurek, natomiast pokrewna im twórczość Adama Ważyka pozostawała w bliższym związku z ewolucją poezji francuskiej.
Po śmierci uznanych twórców starszego pokolenia (1925 Żeromski i Reymont, 1926 Kasprowicz), dotychczasowi „młodzi” przejęli rolę generacji dojrzałej. Na czołowe miejsce w życiu literackim wysunęła się grupa "Skamandra", oddziałująca silnie na ówczesne środowiska czytelnicze, m.in. poprzez „Wiadomości Literackie”. Silny wpływ na poglądy środowisk inteligenckich poczęła wywierać prasa lewicowa („Dźwignia”, „Miesięcznik Literacki”) oraz twórczość związanych z nią poetów, zwłaszcza Władysława Broniewskiego.
W roku 1933 utworzono Polską Akademię Literatury, w której skład weszło 15 członków dożywotnich (prezesem został Wacław Sieroszewski, wiceprezesem Leopold Staff, sekretarzem generalnym Juliusz Kaden –Bandrowski). Jej protektorami i członkami honorowymi byli m. in. prezydent Ignacy Mościcki, Józef Piłsudski). Krytycznie odnosiły się do faktu istnienia i działalności PAL środowiska opozycyjne wobec rządu (np. Andrzej Strug odrzucił propozycję członkostwa).
W poezji lat trzydziestych dominującą postawą filozoficzną, wspólną wielu ówczesnym nurtom poetyckim był katastrofizm (liryka Mieczysława Jastruna, twórczość Józefa Czechowicza). Katastroficzne niepokoje doszły również do głosu w liryce młodych poetów wileńskich, związanych z pismem "Żagary" (Czesław Miłosz, Jerzy Zagórski, Aleksander Rymkiewicz). Inną reakcją na te same niepokoje była drwina i ucieczka we własny świat fantazji i groteski wyraźny np. w poezji Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego).
Nagrody literackie okresu międzywojennego:
W latach 1918 – 1939 po raz pierwszy w dziejach polskiej kultury literatura w tak zauważalny sposób rozwija się pod presją nagród. Przyznawanych było w tym okresie kilka ich rodzajów:
Nagrody państwowe – główną nagrodę państwową, ustanowioną przez ministra WRiOP (Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) otrzymali m.in. Stefan Żeromski, Leo[pold Staff, Juliusz Kaden-Bandrowski, Wacław Berent, a za całokształt twórczości m.in. Kazimiera Iłłakowiczówna i Kazimierz Wierzyński.
Nagrody miejskie – przyznawane od 1927, np. miasta Warszawy, Łodzi, Poznania, Wilna, Lwowa, Krakowa
Nagrody towarzystw literackich – np. PEN Clubu, Komitetu Kasy Literackiej i Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy im. Elizy Orzeszkowej, Związku Zawodowego Literatów Polskich im. Filomatów w Wilnie, PAL (np. "wawrzyn" Polskiej Akademii Literatury), Związku Pracy Kulturalnej im. Bolesława Prusa, Polskiego Klubu Literackiego
Nagrody fundatorów prywatnych – np. Jerzego Szackiego za utwór marynistyczny
Nagrody pism literackich – np. „Wiadomości Literackich” i „Prosto z mostu".
Nagrody wydawców, przeznaczone dla młodych. Laureaci tejk nagrody byli zaskakująco trafnie typowani. Już w 1925 roku jurorzy nagrodzili przyszłe sławy: Marię Dąbrowską, Jarosława Iwaszkiewicza. Jana Lechonia i Kazimierza Wierzyńskiego.
Wśród instytucji i fundatorów przyznających w Dwudziestoleciu nagrody panowały duże rozbieżności, jeśli chodzi o oceny dzieł i zasług twórców. Jest to widoczne w nagrodach miejskich: Warszawa nagradzała raczej pisarzy prawicy (ale też Wacława Berenta i Władysława Orkana); Łódź i Sosnowiec pozostawały wierne pisarzom lewicy (Jul;ian Tuwim, Andrzej Strug, Zofia Nałkowska); Lwów nagradzał twórców urodzonych w tym mieście (Leopold Staff); w Poznaniu Emil Zegadłowicz przegrał konkurencję z wybitnym politykiem, ale jednak słabym powieściopisarzem Romanem Dmowskim; Wilno swoją pierwszą nagrodą uhonorowało Kazimierę Iłłakowiczównę.
Efektywnym i motywującym systemem nagród, były liczne plebiscyty i listy czytelnicze ogłaszane przez czasopisma – np. wspomniane już "Wiadomości Literackie" i "Prosto z Mostu"( tygodnik literacko-artystyczny, wydawany w Warszawie w latach 1935-1939, redagowany przez Stanisława Piaseckiego), jak również "ABC", "Kurier Czerwony", "Express Poranny" czy "Czas". Pisma te wywierały ogromny wpływ na publiczność literacką międzywojnia. Poza tym „Wiadomości Literackie " ustalały własne hierarchie pisarskie, powołując od 1925 roku, poprzez ankiety czytelnicze, tzw. Akademię Literatury Polskiej i Akademię Niezależnych. Udział w nich traktowany był przez pisarzy bardzo prestiżowo, a miejsce zajmowane na liście wzbudzało wśród nich ogromne emocje. Do Akademii Niezależnych np. w 1935 roku zostali wybrani m.in. Julian Tuwim, Antoni Słonimski Aleksander Świętochowski.
Najważniejszą rolę odegrał emigracyjny miesięcznik polski „Kultura”, który ukazywał się w latach 1947 – 2000. Pierwszy numer wyszedł w Rzymie w czerwcu, ale już w lipcu wyszły numery 2/3, a samo czasopismo poczęło wychodzić jako miesięcznik w Paryżu. Jego założycielem i redaktorem naczelnym był Jerzy Giedroyć.
Miesięcznik skupiał elity intelektualne zamieszkujące poza Polską, z biegiem czasu publikowali w nim również pisarze mieszkający w PRL, którzy mieli kłopoty z cenzurą. Poruszano w nim problematykę polityczno-społeczną, zajmowano się kulturą polską i obcą. W latach osiemdziesiątych niektóre wydania "Kultury" przedrukowywane były w Polsce przez wydawnictwa podziemne.
Bardziej znani członkowie zespołu redakcyjnego i wsółpracownicy:
Jerzy Giedroyć (1906-2000) - redaktor naczelny "Kultury", założyciel i kierownik Instytutu Literackiego;
Józef Czapski(1896-1993) - malarz i eseista.
Maria Czapska (1894-1981) - siostra Józefa czapskiego, eseistka i tłumaczka.
Witold Gombrowicz(1904 – 1969) – prozaik, eseista. Po 1939 na emigracji w Argentynie, w Niemczech i we Francji.W „kulturze” ukazał się m.in. pierwodruk jego Dziennika (w odcinkach, 1953-1969). W Instytucie Literackim wydał większość swoich książek.
Henryk Giedroyć (ur. 1922) - brat Jerzego Giedroycia. Od 2003. kierownik Instytutu Literackiego.
Gustaw Herling – Grudziński (1919-2000) - prozaik, eseista. Współzałożyciel Instytutu Literackiego i "Kultury", przez wiele lat (do 1996 r.) włoski korespondent pisma.
Konstanty A. Jeleński (1922-1987) - eseista, publicysta, tłumacz.
Czesław Miłosz (1911-2004) - poeta, eseista, laureat literackiej Nagrody Nobla (1980). W Instytucie Literackim wydał większość swoich książek.
Leopold Unger (ur. 1922) - dziennikarz, publicysta. Od 1969 na emigracji. Komentator spraw zagranicznych( m.in. cykl „Widziane z Brukseli).
Pozostali autorzy „Kultury” w latach 1947 – 2000 to m.in. : Anna Achmatowa, Władysław anders, Stanisław Barańczak, Heinrich Boll, Kazimierz Brandys, Marian Brandys, Zbigniew Brzeziński, Alebert Camus, Marek Hłasko, Jan Józef Lipski, Leszek Kołakowski, Stanisław Cat Mackiewicz, Aleksander Sołżenicyn.
INSTYTUT LITERACKI, dom wydawniczy, zał. 1946 w Rzymie przez Jerzego Giedroycia. Posiadał drukarnię zakupioną z pożyczek żołnierzy 2. Korpusu; ukazał się tu pierwszy numer „Kultury”. W 1947 Instytut Literacki został przeniesiony do Francji, do miejscowości Maisons-Laffitte pod Paryżem, kontynuował wydawanie „Kultury”. Nakładem Instytutu Literackiego ukazały się m.in. Transatlantyk i Ślub Gombrowicza (stanowiące jedne z pierwszych pozycji "Biblioteki Kultury"), od 1962 kwartalnik „Zeszyty Historyczne” ,od 1964 seria "Archiwum Rewolucji", od 1974 "Kontinent" - czasopismo emigracji rosyjskiej. Podczas Międzynarodowych Targów Książki w 1996 zaprezentowano pełny dorobek edytorski IL (584 numery "Kultury" i 493 tomy "Biblioteki Kultury"). Poo śmierci J. Giedroycia (2000) i Zofii. Hertz (2003) nadal polski ośr. wydawniczy i archiwalno –biblioteczny, kierowany przez Henryka Giedroycia (brata Jerzego).
LONDYŃSKIE „WIADOMOŚCI”, tygodnik literacki i i polityczny, . ukazujący się w Londynie od czerwca 1946 do marca 1981) redagowany przez Mieczysława Grydzewskiego
(1894-1970).
M. Grydzewski – dziennikarz i wydawca, uznawany za jednego z najwybitniejszych w międzywojennej Polsce; 1920-28 i 1935-39 wydawca "Skamandra" oraz 1924-39 wydawca i red. „Wiadomości Literackich” w Warszawie, 1940-44 "Wiadomości Polskich Politycznych i Literackich" (Paryż, potem Londyn), 1946-66 „Wiadomości” w Londynie; na emigracji opracował i wydał kilka antologii polskiej literatury.
Londyńskie „Wiadomości” były kontynuacją "Wiadomości Polskich Politycznych i Literackich”. Magazyn kulturalny z przewagą relacji wspomnieniowych z okresu dwudziestolecia międzywojennego i II woj. świat.; eseje, szkice publicystyczne, historyczne, artystyczne oraz rubryki z wiadomościami z życia teatralnego, towarzyskiego, politycznego, wydawniczego. Wśród współpracowników m.in. Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, J. Rostworowski, T. Terlecki, W. Weintraub, J. Wittlin; numery specjalne, poświęcone m.in. J. Lechoniowi i L. Schillerowi. Od 1959 przyznawano nagrodę dla najlepszej książki polskiej, wydanej za granicą.
ZESZYTY LITERACKIE - polski kwartalnik literacki, założony w 1982 r. i wychodzący w Paryżu, a od 1990 w Warszawie.
Zespół redakcyjny tworzą lub tworzyli m.in. Stanisław Barańczak, Ewa Bieńkowska, Josif Brodski ( zm. 1996), Adam Zagajewski, Ewa Kuryluk, Tomas Venclova. Obecnie red. Naczelnym jest Barbara Toruńczyk.
Kwartalnik stawia sobie za cel scalenie literatury emigracyjnej i rodzimej, a także przyswojenie polskiemu czytelnikowi literatury powstałej poza granicami kraju. Pod szyldem pisma ukazują się także publikacje książkowe.
W grudniu 2006 r. powołano i przyznano po raz pierwszy nagrody kwartalnika: Nagroda im. Josifa Brodskiego (w dziedzinie poezji), Nagroda im. Pawła Hertza (dla tłumaczy), Nagroda im. Józefa Czapskiego (za esej), Nagroda im. Konstantego A. Jeleńskiego (za debiut).
W KRAJU
Już we wrześniu 1944 w Lublinie reaktywowano Związek Zawodowy Literatów Polskich. Pierwszym powojennym prezesem został Julian Przyboś. Na początku 1949 nazwę zmieniono na Związek Literatów Polskich – ZLP nadano status związku twórczego. Powstała Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” ( pierwszym prezesem był działacz komunistyczny Jerzy Borejsza). „Czytelnik” jako pierwszy wydał dzieła pisarzy polskich z lat II wojny. Początkowo „Czytelnik funkcjonował jako koncern prasowy. W pierwszych latach po II wojnie dużą role odegrały dwa tygodniki społeczno literackie:
„Odrodzenie” – kierował nim Karol Kuryluk, przedwojenny redaktor lwowskich „Sygnałów”
„Kuźnica” – pismo powstało w Łodzi, red. nacz. był polonista i krytyk lit. Stefan Żółkiewski, w latach wojny działacz podziemnej PPR. W zespole „Kuźnicy” znaleźli się m.in. Adam Ważyk, Mieczysław Jastrun. Adolf Rudnicki, Kazimierz Brandys, Stanisław Dygat i Paweł Hetz. W pierwszym okresie pismo realizowało ideologię partii, potem stało się tygodnikiem zrzeszającym lewicowych inteligentów, niechętnie widzianym przez partie i ostro krytykowanym.
„Tygodnik Powszechny” – pierwsze pismo opozycyjne, katolicki tygodnik społeczno – kulturalny, wychodził od marca 1945 w Krakowie, pod patronatem krakowskiej Kurii Metropolitalnej. Pierwszym naczelnym był ks. Jan Piwowarczyk, a od października 1945 Jerzy Turowicz. Do zespołu red. Dołączyli m.in. : Zofia Starowiejska – Morstinowa, Stefan Kisielewski, Leopold Tyrmand, Paweł Jasienica ( do aresztowanioa w 1948), Stanisław Stomma, Hanna Malewska, Józefa Hennelowa, Józef Tischner. W 1953 r. pismo zamknięto z powodu odmowy opublikowania nekrologu Stalina, , a jego wydawanie wznowiono w grudniu 1956. W latach 1953-1956 ukazywał się za to tzw. Tygodnik paxowski - pod identyczną winietą, zachowujący ciągłość numeracji - nie redagowany jednak przez prawowitych właścicieli. Po tym, jak w 1956 r. „Tygodnik” wrócił w posiadanie założycieli pisma. Na jego łamach publikowali m.in. Karol Wojtyła, Władysław Bartoszewski, Jerzy Zawieyski, Zbigniew Herbert, Stanisław Lem, Leszek Kołakowski
Tydodnik współpracował z KOR, współtworzył „Solidarność”. Od chwili wyboru kardynała Karola Wojtyły na papieża - „Tygodnik” stał się najpopularniejszym w Polsce przekaźnikiem nauki Jana Pawła II i przez długi czas jedynym pismem, któremu papież udzielił wywiadu ( 3 sierpnia 1980). Na łamach „Tygodnika” przez lata publikował swoje wiersze Czesław Miłosz
Po wprowadzeniu stanu wojennego wydawanie pisma zostało na kilka miesięcy zawieszone. Od 1982 tygodnik ukazuje się bez przerw. W latach 80. XX wieku tygodnik stał się nieformalnym organem polskiej opozycji demokratycznej i był niekiedy uważany za jedyne legalne pismo opozycyjne w PRL.
Od lat dziewięćdziesiątych niechętna Tygodnikowi była część kościelnej hierarchii, która krytykowała zbyt liberalną, jej zdaniem, formułę pisma. Po śmierci Jerzego Tutowicza (1999) redaktorem naczelnym Tygodnika został ks. Adam Boniecki. .W kwietniu 2007 roku 49% udziałów w Tygodniku Powszechnym objęła Grupa ITI.
Drugim pismem kulturalno – literackim, które zaczęło ukazywać się w roku 1945 i wychodzi do dziś jest miesięcznik „Twórczość” ( wieloletnim naczelnym był J. Iwaszkiewicz).
W latach 1947–57 w Warszawie wydawane było pismo społeczno– polityczne „Po Prostu”. Najpierw był to dwutygodnik, a od roku 1949 tygodnik. Po Prostu było początkowo organem Akademickiego Związku Walki Młodych „Życie”. Od roku 1948 do połowy roku 1954 było pismem ZG Związku Akademickiego Młodzieży Polskiej, a następnie ZG ZMP.
Od roku 1955 "Po Prostu" ukazywało się jako "Tygodnik studentów i młodej inteligencji", angażując się w ruch na rzecz reform ustrojowych (redaktorem naczelnym w tym czasie był Eligiusz Lasota) i stało się wręcz symbolem przemian „Polskiego Października”. Zostało prowokacyjnie zlikwidowane przez władze w roku 1957, co wywołało w Warszawie rozruchy studenckie i zamieszki uliczne.
W skład redakcji lub na łamach pisma publikowało swe teksty wchodziło wielu wybitnych dziennikarzy, m. in. Jerzy Ambroziewicz, Stefan Bratkowski, Marek Hłasko, Jan Olszewski, Lech Emfazy Stefański, Ryszard Turski, Jerzy Urban. Pismo to wznowione w roku 1990 przez Turskiego wraz z częścią zespołu, nie zdobyło już uznania rynku i w roku 1991 przestało się ukazywać.
Nazwę "Po prostu" nosił także pierwszy polski dyskusyjny klub filmowy, którego powstanie zostało zainicjowane przez tygodnik. Pierwsza projekcja, "Dyktator" Charlie Chaplina, odbyła się 8 listopada 1955 r. w sali kina "Wiedza" warszawskiego Pałacu Kultury i Nauki. Po zamknięciu tygodnika DKF musiał zmienić nazwę. Nawiązując do poprzedniej wybrano nazwę "zygzakiem". Klub został zamknięty w 1989 r. w związku z kłopotami finansowymi.
Inne ważniejsze pisma społeczno – literackie PRL to m.in. : "Odra" , "Kultura", "Miesięcznik Literacki", "Nowy Wyraz", "Poezja", "Polityka", "Przegląd Kulturalny", "Życie Literackie", "Literatura na Świecie" i "Nowe Książki", „Dialog”.
Instytucje i nagrody literackie po roku 1945:
Pierwsze nagrody otwierające powojenne życie literackie przyznało Ministerstwo Kultury i Sztuki jeszcze przed zakończeniem wojny w marcu i kwietniu 1945 roku. Dostali je m.in. Czesław Miłosz i Julian Przyboś, a wręczał w krakowskim Domu Literatury Kazimierz Wyka. Do roku 1948 instytucje państwowe przyznawały nagrody rzadko i w sposób przypadkowy. Na tym tle pozytywnie odznaczają się ustanowione przez Spółdzielnię Wydawniczą "Czytelnik" nagrody "Odrodzenia", przyznawane 22 lipca każdego roku za twórczość prozatorską. Jest to jedna z najważniejszych polskich nagród literackich tego okresu zarówno dzięki autorytetowi jurorów oceniających konkursowe pozycje (m.in. Maria Dąbrowska, Zofia Nałkowska), jak też przede wszystkim dzięki laureatom, uznawanym do dziś za największych w powojennej polskiej historii literatury (np. Jarosław Iwaszkiewicz czy Jerzy Andrzejewski) i ich nagrodzonym książkom (NOWELE WŁOSKIE, POPIÓŁ I DIAMENT).
W latach 1945-48 istniały też inne, mniej znaczące nagrody i wyróżnienia. I tak na przykład swoje nagrody przyznawali: Fundusz Kultury Narodowej (m.in. Kazimierzowi Wyce), Zarząd Główny ZZLP, łódzkie czasopismo "Tydzień" (m.in. Stanisławowi Dygatowi, Jerzemu Szaniawskiemu) i wrocławska "Odra", która zainteresowana była głównie tematyką historyczną dotyczącą ziem zachodnich.; spopularyzowała ona ten temat nie tylko wśród pisarzy, ale też innych komisji konkursowych, które zaczęły preferować powieści dotyczące ziem zachodnich i północnych. Tematyka ta stała się narzędziem propagandy politycznej sankcjonującej nowy podział granic, a zatem nowy ustrój.
Nowy etap w kulturalnej polityce państwa rozpoczął się m.in. ustanowieniem pod koniec 1948 roku Państwowej Nagrody Artystycznej, do której książki opiniował Komitet do spraw Kultury przy Radzie Ministrów. Nagroda zasadniczo przyznawana była co dwa lata, wyjątkowo corocznie, a w okresie 1956-63 w ogóle została przez władze zawieszona. Przyznawano ją w trzech stopniach. Nagrodę Państwową I stopnia otrzymali m.in. Władysław Broniewski, Kazimierz Brandys, Leopold Staff, Julian Tuwim, Zofia Nałkowska, Andrzej Kuśniewicz i Stanisław Lem. Nagroda ta nie miała charakteru konkursowego, ale raczej uznaniowy - przyznawana była za całokształt twórczości, tylko wyjątkowo za pojedyncze dzieła. Była ona nie tylko próbą stworzenia wśród pisarzy hierarchii, ale miała też ambicje uformowania narodowego panteonu literackiego.
Później, w latach 60. i 70. preferowana była publicystyka i literatura faktu, a więc gatunki paraliterackie, które bardziej wprost mogły podejmować tematy ideologicznie poprawne. I tu zdarzało się jednak, że wyróżniane było dzieło wybitne artystycznie (np. Ryszarda Kapuścińskiego). Za dopełnienie Nagród Państwowych można uznać przyznawane co dwa lata nagrody Ministerstwa Kultury i Sztuki - tu również kryteria polityczne przenikały się z artystycznymi. Laureatami nagród ministerialnych I stopnia byli m.in. Jan Józef Szczepański, Witold Doroszewski, Kornel Filipowicz, Artur Sandauer, Igor Newerly czy Jalu Kurek.
Warto wspomnieć o dwóch nagrodach środowisk katolickich. Pierwsza z nich to nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka ufundowana w 1948 roku przez tygodnik "Dziś i jutro" należący do Stowarzyszenia "PAX". Laureaci, m.in. Hanna Malewska, Teodor Parnicki czy Stefania Skwarczyńska, byli zarówno katolikami, jak też pisarzami nie deklarującymi się religijnie. Drugą była, ufundowana przez Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne, nagroda im. Brata Alberta, którą wśród pisarzy otrzymał m.in. ks. Jan Twardowski.
Swoje nagrody za słuchowiska i spektakle przyznawał Komitet do spraw Radia i Telewizji. Ich laureatami zostawali zarówno technicy literaccy, autorzy adaptacji, jak też znani pisarze (Roman Bratny, Janusz Krasiński, Stanisław Grochowiak). Za twórczość telewizyjną literatów nagradzał również tygodnik "Ekran"..
Wspomniane dotąd pisma i instytucje wyróżniały najczęściej pisarzy znanych i uznanych, można powiedzieć że "zawodowych". W tym gąszczu nagród znalazło się też miejsce dla twórczości nowatorskiej, a nawet kontrowersyjnej. Ufundowana w latach 70. przez ZLP nagroda im. Wilhelma Macha przyznawana była za debiut powieściowy; także dla debiutantów przeznaczona była nagroda im. Stanisława Piętaka, której kapituła preferowała przede wszystkim (choć nie tylko) tematykę wiejską. Poszukiwania nowych form i języka literackiego były kryterium dla jurorów Klubu Krzywego Koła (w 1961 roku swoją nagrodę przyznał Pawłowi Jasienicy) i "Nowej Kultury" (w 1957 roku nagrodziła Aleksandra Wata).
Środowisko pisarskie podejmowało też własne inicjatywy związane z przyznawaniem nagród literackich. Od 1967 roku krytycy krakowscy przyznawali nagrodę im. Andrzeja Bursy za wybitne osiągnięcia poetyckie. Jej laureatami byli m.in. Marek Skwarnicki, pośmiertnie Rafał Wojaczek, Stanisław Barańczak, Julian Kornhauser.
Obecnie najważniejszą nagrodą literacką w Polsce jest nagroda Nike- prestiżowe wyróżnienie dla najlepszej polskiej książki roku. Przyznawana jest corocznie od roku 1997 przez Fundację tej nagrody. Jej zadaniem jest promocja literatury polskiej, szczególnie powieści. Konkurs dotyczy wyłącznie autorów żyjących. Nagrody nie można podzielić ani nie przyznać. Wykluczone z konkursu są opracowania oraz prace zbiorowe.
Zwycięzca wyłaniany jest w trzyetapowym konkursie. Pierwszy etap to przyznanie przez jury 20 nominacji, następnie wybór siedmiu finalistów i z tej grupy wyłaniany jest zwycięzca. Autor nagrodzonej książki otrzymuje statuetkę NIKE dłuta Gustawa Zemły oraz nagrodę pieniężną, aktualnie w wysokości 100.000 złotych.
Zdobywcy literackiej nagrody Nike:
1997 - "Widnokrąg" Wiesława Myśliwskiego, 1998 –"Piesek przydrożny" Czesława Miłosza, 1999- "Chirurgiczna precyzja" Stanisława Barańczaka, 2000 – "Matka odchodzi" Tadeusza Różewicza, 2001– "Pod Mocnym Aniołem" jerzego Pilcha, 2002 –"W ogrodzie pamięci" Joanny Olczak-Ronikier , 2003 - "Zachód słońca w Milanówku" Jarosława Marka Rymkiewicza, 2004 - "Gnój" Wojciecha Kuczoka, 2005- "Jadąc do Babadag" Andrzeja Stasiuka, 2006 –"Paw królowej" Doroty Masłowskiej.