Gerontologia- zajmuje się całokształtem problemów związanych ze starością i skupia specjalistów z różnych dziedzin:

▪Socjologów

▪Psychologów

▪Lekarzy

▪Fizjoterapeutów/ specjalistów rehabilitacji i rekreacji ruchowej

▪Pielęgniarki

▪I inni

Starzenie się- długotrwały i nieodwracalny proces fizjologiczny, przebiegający w czasie, powodujący wiele zmian w strukturze i czynności ustroju. 2 grupy przyczyn starzenia się:

▪czynniki determinujące- genom i metabolizm własny

▪czynniki modyfikujące starzenie się tj.:

-czynniki osobnicze np. choroby

-czynniki środowiskowe np. powietrze, żywienie, alkohol

-czynniki psychiczne/ obciążające psychiczne, np. stres, typ charakteru

-warunki socjalno-społeczne i aktywność ruchowa

Zespoły geriatryczne- stany powodujące upośledzenie funkcjonowania i będące częstą przyczyną niesprawności osób starszych. Zalicza się do nich m.in.:

▪upośledzenie wzroku i słuchu

▪zaburzenia równowagi

▪spowolnienia motoryczne

▪zawroty głowy, upadki, osłabienie pamięci u koncentracji

▪zespoły depresyjne

▪otępienie

▪nietrzymanie moczu

▪zmniejszenie tolerancji wysiłku fiz

▪odleżyny

Starość wg WHO- za początek starości przyjmuje się 60rż, można ją podzielić na 4 okresy:

▪przedstarczy- (54-64) sprawność i wydolność fiz są jeszcze dobre, ale powinno się już koniecznie realizować działania opóźniające proces starzenia

▪wczesnej starości- (65-74) następuje zmniejszenie się aktywności fiz i psych, nasilają się objawy istniejących chorób.

▪późnej starości- (75-85) współistnienie już wielu chorób i pogarszające się warunki socjalne i ekonomiczne. Wiele osób nie jest już w stanie egzystować samodzielnie

▪końcowy okres starzenia się- (>85) konieczna jest prawie zawsze opieka geriatryczna

Podział procesów starzenia:

▪związane z wiekiem- nieuniknione procesy biomorfozy, przy których człowiek mógłby żyć 150lat lub więcej gdyby nie działały na niego uszkadzające wpływy zewnętrzne

▪przedwczesnego starzenia się- wskutek działania czynników szkodliwych przyśpieszających starość i czyniących ją patologiczną

Zmiany starcze w obrębie ważniejszych narządów:

▪narząd ruchu

▪narządy zmysłów

▪układ sercowo-naczyniowy

▪układ oddechowy

▪układ nerwowy

▪układ moczowy

▪starzenie się przewodu pokarmowego

▪starzenie się układu hormonalnego

Kompleksowa ocena geriatryczna- wielokierunkowy, zintegrowany proces diagnostyczny prowadzony przez zespół specjalistów różnych dziedzin, któ®ego celem jest określenie problemów zdrowotnych, psycho-socjalnych oraz wydolności czynnościowej osób w podeszłym wieku, a następnie ustalenie potrzeb oraz zakresu integracji leczniczo-rehabilitacyjnej

KOG obejmuje 4 główne dziedziny:

▪ocenę stanu czynnościowego

▪ocenę stanu zdrowia fizycznego

▪ocenę funkcji umysłowych

▪ocenę socjalno-środowiskową

1. WYWIAD

Wstępna obserwacja zachowania pacjenta, sposobu poruszania się, wymaganej pomocy, zdolności do udzielania informacji dostarcza danych o jego sprawności psycho-fizycznej

Rozmowa z pacjentem jest źródłem pierwszej oceny nastroju chorego: apatii, smutku, płaczliwości, labilności emocjonalnej czy euforii

Etapy wywiadu:

▪dane osobowe, miejsce zamieszkania, zawód, rodzina lub opiekunowie

▪aktualne dolegliwości będące przyczyną zgłoszenia się do lekarza

▪inne przewlekłe skargi i schorzenia (ogólne osłabienie, trudności w poruszaniu się, bóle różnych części ciała, brak apetytu, zaparcia, zaburzenia pamięci itp.) oraz przebyte operacje i hospitalizacje

▪stosowane dotychczas leczenie (uboczne działania farmakoterapii w postaci braku łaknienia, wymiotów, osłabienia, apatii, depresji, zawrotów głowy)

▪informacje dotyczące czynności fizjologicznych (utrzymywanie moczu i stolca, trudności w poruszaniu się, upadki, zaburzenia wzroku, snu) stosowanej diety i używek

▪wywiad rodzinny

▪ocena sytuacji socjalnej

1. BADANIE PRZEDMIOTOWE

▪powłoki

▪głowa

▪objawy oponowe

▪klp

▪układ sercowo-naczyniowy

▪układ kostno-stawowo-mięśniowy

▪układ nerwowy

▪badania dodatkowe:

-rtg, emg, ekg, eeg, bilans biochemiczny (poziom białka, mocznika, cukru, cholesterolu)

3. SKALE

1. Ocena czynnościowa:

▪skala Katza (adl)- skala czynności dnia codziennego

▪skala Lawtona (iadl)- skala instrumentalnych czynności dnia codziennego, czynności skomplikowane

▪skala Barthel- skala stosowana u pacjentów po udarach, ocenia możliwości funkcjonowania w czynnościach dnia codziennego

▪skala fim- ocenia zdolność do funkcjonalnej niezależności

2. Skale oceny stanu fizycznego

▪skala Tinetti- ocenia ryzyko upadku, testuje zbiorcze funkcje układu nerwowego i kostno-stawowego, polega na testowaniu równowagi i chodu

▪test Fullertona- test oceny funkcjonalnej seniorów, wymyśliły go 2 kanadyjki, polega na 6 próbach: siła górnej części ciała (machanie handelkiem na czas)

siła dolnej cz ciała,

elastyczność górnej cz ciała (dotknięcie palców obu rąk za plecami),

elastyczność dolnej cz ciała (siedząc na krześle dotykają chyba stopy),

równowagi dynamicznej (wstają z krzesła na komendę)

próba 6minutowego marszu

▪skala Betr- jakie zastosować pomoce ortopedyczne

▪skala Norton- ocena ryzyka odleżyn

3. Skale stanu umysłowego

▪skala Folsteina (mnse)-

▪skala niedokrwienia Hachinskiego

▪skrócony test sprawności umysłowej Hodginsona

▪geriatryczna skala oceny depresji wg Yesavage

4. OCENA SOCJALNA

- określenie zapotrzebowania na opiekę u pacjentów ambulatoryjnych i w opiece długoterminowej

Specyficzne schorzenia wieku starszego „Wielkie problemy geriatryczne”

▪majaczenia

▪odleżyny

▪nietrzymanie moczu

▪nietrzymanie stolca

▪niesprawność ruchowa

▪zaburzenia snu

▪zaburzenia słuchu

▪zaburzenia wzroku

▪upadki/urazy

▪zawroty/omdlenia

▪zespoły depresyjne

▪otępienia

= niesprawność, zależność, izolacja społeczna

Czynniki zaburzające proces rehabilitacji:

▪wielochorobowość osób starszych

▪brak motywacji, otępienie, zaburzenia depresyjne (leki przeciwdepresyjne, pomoc psychiatry)

▪ starcze zaburzenia zwieraczy (pęcherz neurogenny, nietrzymanie moczu, stolca, nykturia) oraz infekcje ukł moczowego

▪odleżyny

▪zakrzepowo-zatorowe związane z długotrwałym unieruchomieniem

▪hipotonia ortostatyczna- objaw zaburzonej regulacji ciśnienia tętniczego

Postępowanie terapeutyczne:

▪uświadomienie konieczności powolnego przyjmowania pozycji pionowej po długim leżeniu czy siedzeniu

▪przed wstawaniem kilkakrotnie należy wykonać ruch zginania i prostowania stóp

▪pończochy elastyczne na uda i podudzia

▪krzyżowanie nóg podczas stania- wzmaga krążenie i napięcie mięśni

Nietrzymanie moczu

▪stan mimowolnego, nieświadomego gubienia moczu

▪po 65rż u 35% populacji

▪po 80rż u 60-80% populacji

▪2x częściej u kobiet

Rodzaje:

▪nietrzymanie moczu z uczuciem parcia- objawia się wyciekaniem moczu, któremu towarzyszy uczucie wypełnienia pęcherza, dotyczy głównie kobiet w starszym wieku, jest wynikiem urazów i chorób neurologicznych, infekcji, nowotworów pęcherza, kamieni nerkowych. Objawia się:

-częstym wychodzeniem do ubikacji w ciągu dnia i nocy

-parcie odczuwane jest przy niewielkim wypełnieniu pęcherza, w związku z niemożliwością powstrzymania już po kilku chwilach dochodzi do mikcji

▪wysiłkowe nietrzymanie moczu- związane z szybkim wzrostem ciśnienia jamy brzusznej, które powoduje u chorego niekontrolowane wydalanie moczu podczas wysiłku fiz lub kichania, kaszlu, śmiechu, wstawania z krzesła, chodzenia. Dotyczy osłabienia mięśni miednicy u kobiet po wielokrotnych porodach, osób z nadwagą, osób starszych.

I stopień- popuszczanie moczu tylko w wyniku znacznego i gwałtownego wzrostu ciśnienia śródbrzusznego

II stopień- bezwiedne oddawanie moczu następuje podczas umiarkowanego wzrostu ciśnienia śródbrzusznego

III stopień- wypływanie moczu w stanie leżenia, stania lub chodzenia

▪nietrzymanie moczu z przepełnienia pęcherza moczowego- związane z zablokowaniem dróg ujścia moczu, najczęściej u mężczyzn ze względu na przerost prostaty. W pęcherzu zawsze pozostaje mocz, przez co dochodzi do stanów zapalnych (cewnikowanie). Objawia się to:

-gubieniem niewielkich ilości moczu w ciągu dnia i nocy

-częste wstawanie w nocy

-uczucie parcia na pęcherz moczowy i niemożność opróżnienia

-oddawanie małych ilości moczu cienkim strumieniem, z uczuciem przepełnienia pęcherza

-przesiadywanie w ubikacji przez długi czas, choć mocz wycieka tylko kroplami

Postępowanie:

▪ćw wzmacniające mięśnie dna miednicy- ćw izometryczne mm krocza, brzucha, pośladków, przywodzicieli ud, wspomagane oddychaniem torem brzusznym

▪ćw pęcherza- polegają na kontrolowanym oddawaniu moczu w określonych godzinach oraz stosowanym zwiększaniu przerw między kolejnymi wizytami w toalecie

▪podwójna mikcja- poleca się, aby opróżniać pęcherz do końca, w tym celu po kilku minutach od oddania moczu pacjent powinien spróbować ponownie opróżnić pęcherz

▪elektrostymulacja pęcherza moczowego

▪prądy interferencyjne Nemecka

▪zmiana trybu życia (zmniejszenie masy ciała, unikanie ekstremalnego wysiłku, unikanie zaparć)

▪okresowe cewnikowanie pęcherza

▪zaopatrzenie (jednorazowe wkładki, pieluchy itp.)

Odleżyna (decubitus)

▪martwica tkanki umiejscowionej na wypukłych częściach układu kostnego

▪skutek miejscowego niedokrwienia spowodowanego długotrwałym uciskiem na naczynia tętnicze i żylne powodujące zamknięcie ich światła, np. na skutek długotrwałego unieruchomienia

▪najczęstsze miejsca powstawania to skóra leżąca powyżej wyniosłości kostnych o skąpym podścielisku łącznotkankowym np. okolica stawu łokciowego, krętarzy, pięt, kostek zew, kości krzyżowej, guzó kulszowych.

Przyczyny powstawania odleżyn

▪czynniki wew (ustrojowe)

-stan ogólny chorego

-zniesienie czucia bólu

-stan odżywienia

-zawilgocenie skóry- wzmożone pocenie, nietrzymanie moczu maceracja skóry szybka kolonizacja bakterii i grzybów

▪czynniki zew

-zmięta, pofałdowana, zmoczona, wykrochmalona pościel

-nieodpowiednie ubranie, obuwie

-zaopatrzenie orto i środki pomocnicze niedostosowane do indywidualnych potrzeb

-tradycyjne środki opatrunkowe, brak higieny podczas zmiany opatrunków na niewielkich uszkodzeniach naskórka u pacjentów leżących

▪czynniki fiz:

Oddziaływanie sił ucisku na ciało:

-siły statyczne- długotrwały i jednostajny ucisk ciało chorego wywiera ucisk na podłoże materac wywiera nacisk przeciwny na wypukłościach kostnych ucisk wzrasta tworząc siły blokujące przepływ krwi w przyległych naczyniach niedotlenienie tkanek zaleganie produktów przemiany materii/toksyn zniszczenie tkanek

Oddziaływanie sił dynamicznych na ciało:

-siły dynamiczne- siły akcji powstającej najczęściej w trakcie podnoszenia, zmian pozycji ciała chorego lub wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych

Profilaktyka:

▪kreślić czynniki przyczynowe

▪wyróżnić pacjentów ze zwiększonym ryzykiem

▪stworzyć plan postępowania (pielęgnacji z ramach działań profilaktycznych)

▪należy rozpoznać pacjentów obarczonych ryzykiem i jak najszybciej wdrożyć postępowanie

Punktowe skale ryzyka stosuje się by:

▪zminimalizować ryzyko powstania odleżyn

▪ułatwić efektywne przydzielenie oraz wykorzystanie materaców p-odleżynowych

▪podjąć działania profilaktyczne dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta

▪zredukować czas hospitalizacji

▪zminimalizować koszty leczenia

Dobór pozycji- w której będzie najmniejszy ucisk zagrożonych partii na ciało, częsta zmiana pozycji (co 1,5-2h), osobom niepełnospr, pochylanie ciała na boki i do przodu

Pielęgnacja skóry:

▪utrzymanie skóry w niewielkiej wilgotności (oliwka/olej parafinowy)- nie można łączyć środków natłuszczających oraz pudrów

▪regularne oczyszczanie skóry z wydzielin

▪unikanie silnych, drażniących kosmetyków

▪ochrona przed urazami

▪stała kontrola miejsc narażonych na ucisk

▪nacieranie, oklepywanie miejsc najbardziej narażonych na ucisk w celu pobudzenia krążenia

▪dbałość o pokrycie łóżka lub siedzisk- czyste, suche, gładkie

▪indywidualnie dopasowany sprzęt orto oraz środki pomocnicze

▪właściwa dieta

▪stosowanie systemów p-odleżynowych

Przykładowa skala punktowa oceny ryzyka wystąpienia odleżyn- skala Nortona

Oceniamy:

▪stan fizykalny, stan świadomości, aktywność i zdolność przemieszczania się, stopień samodzielności przy zmianie pozycji, czynność zwieraczy odbytu i cewki moczowej

Ryzyko wystąpienia odleżyn stwierdza się u pacjentów z wynikiem niższym lub równym 14pkt

Podział odleżyn wg Torrance’a:

▪ I stopień- blednące zaczerwienienie- reaktywne przekrwienie i zaczerwienienie w odpowiedzi na działające ciśnienie. Lekki ucisk palcem powoduje zblednięcie zaczerwienienia co wskazuje, że mikrokrążenie jest jeszcze nieuszkodzone

▪II stopień- nieblednące zaczerwienienie- rumień utrzymuje się po zniesieniu ucisku. Spowodowane jest uszkodzeniem mikrokrążenia, zapaleniem i obrzękiem tkanek. Może pojawić się powierzchowny obrzęk i uszkodzenia naskórka i pęcherze. Zwykle towarzyszy temu ból

▪III stopień- uszkodzenie pełnej grubości skóry do granicy z tkanką podskórną. Brzegi rany są dobrze odgraniczone, otoczone obrzękiem i rumieniem. Dno rany jest wypełnione czerwoną ziarniną lub żółtymi masami rozpadających się tkanek

▪IV stopień- uszkodzenie obejmuje również tkankę podskórną. Martwica tk tłuszczowej spowodowana jest zapaleniem i zakrzepicą małych naczyń. Brzeg odleżyny jest zwykle dobrze odgraniczony, lecz martwica może także dotyczyć tkanek otaczających. Dno może być pokryte czarną martwicą

[czarne plamy-ogniska martwicze]

▪V stopień- zaawansowana martwica rozpościera się do powięzi i mięśni. Zniszczenie może także obejmować stawy i kości. Powstają jamy mogące się komunikować między sobą. W ranie znajdują się rozpadające masy tkanek i czarna martwica.

Leczenie odleżyn:

Odleżyny I i II stopień- leczenie zachowawcze:

▪odciążenie od ucisku oczyszczenie tkanek martwych usunięcie odczynu zapalnego stosowanie balsamów, maści, specjalnych plastrów hydrokoloidowych, opatrunków gojących, laseroterapii

Pozostałe- leczenie operacyjne:

▪doszczętne wycięcie zmienionych chorobowo tkanek pokrycie miejsca odleżyny płatem skórno-mięśniowym

Leczenie usprawniające przyśpiesza ziarninowanie i gojenie rany na skutek:

▪ćw zapobiegających niewydolności krążenia i niewydolności oddechowej

▪ćw biernych, czynnych

▪pionizacji

14.10.20

Chorych z niesprawnością funkcjonalną lub znacznym jej ryzykiem określa się mianem pacjentów geriatrycznych.

Zawsze u wszystkich starszych chorych występuje nakładanie się zmian chorobowych na zmiany będące konsekwencją procesu starzenia się konieczność ich odróżnienia jest jednym z wyzwań geriatrii

Ryzyko ograniczenia sprawności funkcjonalnej narasta wraz z liczbą występujących chorób, czyli nasilenia wielochorobowości.

Jest ono szczególnie wysokie u pacjentów w wieku co najmniej 80lat ze względu na związane z wiekiem znaczne ograniczenia rezerwy czynnościowej wszystkich narządów stąd Wysokie ryzyko powikłań wielonarządowych i utraty autonomii.

Specyfika pacjenta starszego

Wyraźne postawienie granicy między fizjologią a patologią jest często trudne

Zmiany, takie jak gorsze zapamiętywanie nowych faktów czy pogorszenie koncentracji uwagi, spowolnienie psychoruchowe, suchość skóry- przypisywane starości- mogą wynikać np. z niedoczynności tarczycy- której częstotliwość występowania wzrasta wraz z wiekiem

▪choroba zwyrodnieniowa stawów

▪nadciśnienie- występuje u 60-70% osób w podeszłym wieku

▪objawy choroby niedokrwiennej serca- u ok 30%

▪cukrzyca- około 20% chorych po 65rż

▪nietolerancja glukozy

▪objawy POCHP

▪zaparcia- co najmniej 20% (częściej kobiety)

▪nietrzymanie moczu- co najmniej 20% (częściej kobiety)

Typową cechą wielochorobowości w starości jest występowanie chorób somatycznych i psychicznych.

Częstość łagodnych i przewlekłych zespołów depresyjnych sięga wg niektórych badaczy aż 30% populacji osób starszych.

Zespoły otępienne rozpoznaje się u ok 10% populacji, przy czym po 90rż występują one u 40% osób.

Wielochorobowość utrudnia prowadzenie fizjoterapii w przypadku każdej z występujących patologii należy rozważyć wskazania i p-wskazania do poszczególnych rodzajów terapii i następnie wszystkie je uwzględnić w przygotowywanych schematach postępowania.

Konsekwencją procesu starzenia się i braku możliwości adaptacyjnych w sytuacjach stresowych jest tzw. Efekt domina. Oznacza on, że w przypadku uszkodzenia jednego narządu ryzyko zmian wielonarządowych jest znaczne- załamanie homeostazy w obrębie pierwszego narządu powoduje reakcję lawinową, która może skończyć się niewydolnością wielonarządową, np.

▪pacjent z niewydolnością serca (niemożność pompowania przez serce do narządów takiej objętości krwi, która pokrywa ich zapotrzebowanie na tlen i subst odżywcze), u którego dochodzi do:

-pogorszenia funkcji OUN- zaburzenia pamięci

-pogorszenia funkcji nerek

-zaburzeń procesów wchłaniania- pogorszenia funkcji przewodu pokarmowego

-zmniejszenia sprawności ruchowej- pogorszenia ukrwienia mięśni

Konsekwencją wielochorobowości jest wielolekowość, czyli jednoczesne stosowanie przez chorego codziennie znacznej liczby leków. Najczęściej wielolekowość definiuje się jako przyjmowanie co najmniej 5 leków, a ciężką wielolekowość- co najmniej 10leków.

Wielolekowość należy odróżnić od polipragmazji!

Polipragmazja- pobieranie przez chorego co najmniej jednego leku, dla którego nie ma wskazań.

Wielochorobowość nie zawsze jest przyczyną wielolekowości, gdyż ma on mocny związek ze zjawiskiem samoleczenia, czyli pobierania leków, które pacjenci mogą stosować bez konsultacji z lekarzem czy farmaceutą. Są to tzw. Leki OTC (over the counter), wydawane są m.in. w aptekach bez recepty.

Wraz z nasileniem zjawiska wielolekowości wzrasta ryzyko występowania działań niepożądanych i to bez względu na rodzaj przyjmowanych leków.

Manifestacja działań niepożądanych bywa u osób starszych nietypowa i znacznie odbiega od obserwowanej u pacjentów młodszych.

Zamiast odstawiania leku często rozpoczyna się leczenie działań niepożądanych- co nasila wielolekowość!

Jedną z podstawowych zasad farmakoterapii geriatrycznej jest to, że ponieważ każda dolegliwość i objaw kliniczny mogą być konsekwencją stosowanej farmakoterapii, w przypadku ..

Podatność- (compliance) oznacza postępowanie pacjenta w zakresie pobieranych leków zgodnie z zaleceniami lekarza lub farmaceuty (takie informacje dają też pogląd na to, jak pacjent będzie stosował się do naszych zaleceń)

Termin można też rozumieć szerzej- jako postępowanie zgodnie z procedurami leczniczymi, a więc również jako przestrzeganie zaleceń fizjoterapeuty odnośnie ćwiczeń.

Ugoda (concordance)- jeśli chory nie zaakceptuje zalecanego mu sposobu leczenia, nie będzie stosował się do zaleceń.

Często nadużywane leki:

▪paracetamol

▪nlpz, np. Ibuprofen

▪tramadol

Niespecyficzność objawów niepożądanych- obraz kliniczny inny od typowego dla młodszych grup wiekowych.

Obejmuje z jednej strony brak typowych objawów, np. bezbólowe zawały serca, a z drugiej strony pojawianie się objawów nietypowych.

Przykładem nietypowej manifestacji chorób są upadki, które mogą być konsekwencją np.:

▪zawału

▪zapalenia płuc

▪nadczynności tarczycy

▪ciężkiej anemii

▪niepożądanego działania leków

Poza upadkami nietypową manifestacją chorób w starości jest delirium i ogólne pogorszenie sprawności funkcjonalnej.

Delirium- reakcja oun na każdą ostrą patologię narządową ingerującą w jego metabolizm, ukrwienie czy syntezę neuroprzekaźników. Jest to więc zaburzenie czynnościowe, potencjalnie odwracalne- konieczne jest do tego jednak znalezienie i wyeliminowanie przyczyny.

Początek jest często niezauważony. Typowy dla delirium jest zmienny przebieg.

▪gorsze samopoczucie, zmęczenie, problemy ze snem są często lekceważone.

▪niepokój i pobudzenie

▪problemy ze skupieniem uwagi i zapamiętywaniem, pogorszenie kontaktu z otoczeniem

▪w rozwiniętym delirium- zburzenia orientacji w miejscu i czasie

▪zaburzenia spostrzegania- omamy wzrokowe

Zespół kruchości/słabości- wyczerpywanie rezerw (w reakcji na stres), które powoduje, że u tych pacjentów ryzyko załamania homeostazy i niesprawności jest znaczne. Jest to stan przejściowy między sprawnością a niepełnosprawnością niezależnie od współistniejących schorzeń. Wynika on ze złożonych wzajemnych oddziaływań na organizm samego procesu starzenia się, współistniejących chorób oraz czynników środowiskowych.

Zgodnie z koncepcją Fried definiuje się jako współistnienie co najmniej 3 z 5 składników:

▪niezamierzona utrata masy ciała (min 5kg w ciągu roku)

▪uczucie zmęczenia

▪osłabienie siły mięśniowej

▪wolne tempo poruszania się mierzone szybkością chodu

▪niski poziom aktywności ruchowej

Inne potencjalnie odwracalne komponenty zespołu to: depresja, niedoczynność tarczycy, niedobory witaminowe czy nasilenie objawów

Czynniki wpływające na rozwój niesprawności:

▪zmiany starcze

▪choroby przewlekłe

▪urazy

▪styl życia: aktywność fiz, odżywienie, palenie tytoniu

▪czynniki środowiskowe

▪brak wsparcia socjalnego: emocjonalnego, instrumentalnego

▪czynniki socjalne: brak kontaktów społecznych,

Trening zdrowotny osób starszych- pełni zarówno funkcje zapobiegawcze (kinejoprofilaktyka) jak i lecznicze (kinezyterapia)

Aktywność fizyczna- jeden z najważniejszych i najbardziej efektywnych sposobów prewencji i leczenia problemów zdrowotnych osób starszych.

Jednym z parametrów, którego zmiany obserwuje się w procesie starzenia się najwcześniej jest VO2max (maksymalna zdolność utylizacji tlenu). Zaczyna się obniżać już po 25rż. Zależy jednocześnie od kilku parametrów opisujących zmiany w różnych tkankach/narządach. Są to: sprawność

Wolniejsze tempo przemian związane jest z mniejszą utylizacją hormonów tarczycy, a co za tym idzie- zmniejszoną ich syntezą i uwalnianiem z gruczołu…

Fizjoprofilaktyka gerontologiczna- ma na celu przeciwdziałanie poprzez aktywność fiz występowaniu wielu chorób, które często pojawiają się u osób starszych.

Regularny trening fizyczny:

▪działa hipotensyjnie

▪poprawia się profil lipidowy osocza

▪zwiększa wydolność fiz

▪przestraja układ autonomiczny w kierunku przewagi układu przywspółczulnego

▪zmniejsza ryzyko zawału mięśnia sercowego i udaru mózgu

▪korzystnie oddziałuje na zaburzenia krążenia obwodowego

▪wysiłki o umiarkowanej intensywności aktywują proces fibrynolizy, co zmniejsza ryzyko powstawania blaszek miażdżycowych, z kolei zbyt intensywne wysiłki mogą niekorzystnie stymulować układ krzepnięcia

Układ sercowo naczyniowy- wysiłek: (korzyści)

▪obniżenie częstości skurczów serca w spoczynku oraz w czasie wysiłków submaksymalnych

▪zwiększenie podatności komór i roli wczesnej fazy napełnienia komór

▪poprawa intropizmu

▪zwiększenie objętości wyrzutowej serca

▪zmniejszenie sztywności tętnic i obciążenia następczego, poprawę ukrwienia i zwiększenie progu niedokrwienia mięśnia sercowego

Podjęcie aktywności fiz w prewencji pierwotnej i wtórnej chorób ukł. Krążenia powinno być poprzedzone konsultacją lekarską i próbą wysiłkową (przy braku p-wskazań)

▪zmniejszenie ilości tk tłuszczowej, szczególnie zlokalizowanej w obrębie brzucha, korzystnie wpływa na profil lipidowy osocza krwi

▪najlepsze efekty daje trening wytrzymałościowy, choć coraz częściej podkreśla się pozytywne efekty treningu siłowego.

Precyzyjnym miernikiem wielkości obciążenia wysiłkiem jest procentowa ocena wykorzystywanej rezerwy VO2max (zdolności pochłaniania tlenu), wyznaczonej w czasie próby wysiłkowej z bezpośrednim pomiarem, poboru tlenu.

Najpopularniejszym wyznacznikiem obciążenia treningowego jest częstość skurczów serca, która ma być osiągnięta w czasie treningu!

Obliczana jest na podstawie próby wysiłkowej lub jako wielkość przyrostu tętna w stosunku do tętna spoczynkowego,,.

W prewencji pierwotnej oraz w II i III etapie reh kardiologicznej w ramach prewencji wtórnej tętno treningowe powinno zawierać się w granicach 40-80% rezerwy częstości skurczów serca, co oblicza się wg wzoru:

[HRtr= HRsp + 70 x (HRmax – HRsp)] : 100

HRtr- tętno treningowe

HRsp- tętno spoczynkowe

HRmax- tętno maksymalne próby wysiłkowej

Większość (60-80%) osób starszych cierpi na nadciśnienie tętnicze. W wyniku treningu przede wszystkim wytrzymałościowego, dochodzi do obniżenia wartości ciśnienia zarówno po jednorazowym wysiłku, jak i w efekcie systematycznego treningu.

Pacjentom z nadciśnieniem zaleca się wysiłek wytrzymałościowy, z umiarkowaną intensywnością (40-60% rezerwy VO2max) co najmniej 30min na dobę przez większość dni tygodnia- najlepiej codziennie.

Pacjentom z niską wydolnością fiz i dużym ryzykiem sercowym zalecane są ćwiczenia z intensywnością poniżej 20% rezerwy tętna lub poniżej przyśpieszenia 10-15% tętna spoczynkowego.

Miażdżyca kkd i chromanie przestankowe- polecany trening marszowy w tempie 60-120kroków na minutę oraz trening Buegera. Dystans marszu określa się na podstawie czasu, w którym występuje chromanie. Dystans treningowy to 2/3 czasu chromania.

Trening Buegera (czyt. Byjgera)- polega na wykonywaniu ćwiczeń naprzemiennego zginania i wyprostu stopy w trzech pozycjach:

▪w warunkach niedokrwienia (w poz leżącej z nogami uniesionymi i podpartymi pod katem 45*)

▪w warunkach przekrwienia (pozycja siedząca z podudziami opuszczonymi)

▪w warunkach pośrednich (poz leżąca, kkd w poz pośredniej)

W każdej pozycji pacjent ćwiczy 1,5min lub w przypadku wystąpienia chromania- 2/3 czasu chromania. 3 serie, cały trening obejmuje 3-4 serie podzielone 2-3minutowymi przerwami.

Zalecenia w cukrzycy:

▪konsekwencją hiperglikemii jest wiele powikłań, głównie o charakterze angiopatii, takich jak:

-nadciśnienie tętnicze

-choroba wieńcowa

-nefropatia cukrzycowa (zab w nerkach)

-retinopatia cukrzycowa (zab mikrokrążenia w oku)

-neuropatia obwodowa (zab czucia)

-trudności w gojeniu się ran

Wysiłek:

▪zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę

▪zwiększenie syntezy glikogenu po wysiłku

▪zwiększenie zapotrzebowania na glukozę i większy wychwyt glukozy z krwi, spadek masy ciała, zmniejszenie zawartości tkanki tłuszczowej

▪zmniejszenie glikemii

▪poprawa profilu lipidowego osocza

Choroby nowotworowe- trening zdrowotny

▪wiele dowodów na skuteczność treningu w profilaktyce nowotworów

▪najwięcej dowodów dotyczy raka piersi i jelita grubego

▪prawdopodobne mechanizmy działania p-nowotworowego aktywności fiz polegają na zmianach stężenia hormonów płciowych i czynników wzrostu oraz wpływanie na masę ciała, przede wszystkim na zmnijeszenie otyłości brzusznej

Zmiany zachodzące w układzie ruchu

▪sarkopenia- spadek masy mięśniowej

▪zmiany zwyrodnieniowe

▪obniżenie siły mięśni

▪spadek wydolności fiz

▪osteoporoza

Zmiany- ruch:

▪naprzemienny ucisk i rozprężania chrząstki podczas ruchu- odżywienie

▪zachowanie elastyczności tkanek okołostawowych

▪ćw siłowe zwiększające nacisk w osi długiej ciała przyczyniają się w młodym wieku do zwiększenia szczytowej masy kostnej, zwiększają gęstość, masę i stopień mineralizacji kości. W starszym wieku ograniczają utratę wapnia

▪poprawa siły mięśniowe, koordynacji i równowagi zmniejsza ryzyko upadków

Profilaktyka bólów kręgosłupa:

▪zwykle efekt nieprawidłowego stylu życia (brak ruchu, nieprawidłowe pozycje itp.)

▪uświadomienie seniorowi przyczyn i mechanizmów powodujących dolegliwość

▪nauka podejmowania prawidłowej postawy ciała i odpowiednich pozycji w codziennych czynnościach

▪edukacja dotycząca stylu życia

▪nauka prawidłowego wykonywania ćw ukierunkowanych na poprawę stabilizacji kręgosłupa

▪unikanie postawy zmęczeniowej z rozluźnionymi mięśniami (siedzenie w miękkim fotelu)

▪właściwa postawa aktywna z zachowaniem napięcia mięśni i fizjologicznych krzywizn

▪siedzieć aktywnie- co pewien czas zmieniać pozycje

Profilaktyka:

▪działania profilaktyczne nie mogą mieć charakteru „akcyjnego”, ale należy wprowadzić zmianę stylu życia w codziennym funkcjonowaniu

▪nauka zasad ergonomii i eliminacja nieprawidłowych nawyków

▪czynności w ppoz stojącej z pochyleniem tułowia (zmywanie, odkurzanie) znacznie obciąża odc. Lędźwiowy kręgosłupa

▪jeżeli konieczne jest przyjęcie postawy pochylonej, należy starać utrzymać się neutralne ustawienie krzywizn kręgosłupa, któremu powinno towarzyszyć jednoczesne pochylenie miednicy przez zgięcie w st biodrowych a nie tylko odc L kręgosłupa

▪nie jest korzystne przyjmowanie tzw. Postawy zmęczeniowej z rozluźnionymi mięśniami i pogłębio

▪bóle kręgosłupa mogą być spowodowane lub nasilane przez nieprawidłowe warunki snu i odpoczynku:

-spanie na równym materacu średniej twardości

-poduszka powinna być dostosowana twardością do krzywizn odc C (spanie na plecach) i wysokości barków (spanie na boku)

-spanie ze zbyt mała lub bez poduszki nie jest wskazane- zwłaszcza u pacjentów starsyzych z pogłębioną kifozą Th

-nie zaleca się poduszek w kształcie klina ani układania poduszek pod barkami

▪brak aktywności fiz, ciągła poz siedząca, otyłość pogłębia problem

▪aktywność fiz w początkowym etapie ćwiczeń ważne jest uświadomienie prawidłowego ustawienia kręgosłupa z zachowaniem krzywizn- korekta przed lustrem

▪celem ćwiczeń jest przywrócenie prawidłowej ruchomości stawów kręgosłupa i obwodowych, rozciągnięcie mm przykurczonych i poprawa stabilizacji tułowia poprzez wzmocnienie partii osłabionych, a zwłaszcza zwiększenie ich wytrzymałości

▪dla poprawy stabilizacji kręgosłupa w odc L ważne jest wzmocnienie i poprawa wytrzymałości mm brzucha i pośladkowych

▪nie można zapominać o głębokich stabilizatorach kręgosłupa: mięśnia poprzecznego brzucha i wielodzielnego

Zanim wykonany będzie ruch kg lub kd dochodzi do skurczu mięśnia poprzecznego brzucha. U pacjentów z dolegliwościami ból kręg lędź mięsień ten włącza się do ruchu z opóźnieniem, ponadto występują zaniki wielodzielnego

▪w ramach profilaktyki- nauka kontroli i stabilizacji dynamicznej kręgosłupa- ćw w różnych poz wyjściowych przy zapewnieniu prawidłowego ustawienia kręgosłupa wprowadza się ruchy kk w celu uzyskania synergistycznego napięcia mm. tułowia. Celem ćw jest uzyskanie dynamicznej kontroli mięśniowej w codziennych czynnościach

▪programu ćw nie należy ograniczać do obszaru kręgosłupa- np. nordic walking, rower, pływanie

Sarkopenia

Zespół uogólnionego i postępującego jednocześnie zmniejszania masy mięśni szkieletowych i ich siły lub funkcji

▪obecnie uważa się że zmniejszenie masy mieśni nie wystarcza do rozpoznania. Określa się jako presarkopenię, a izolowane zmniejszenie siły mięśni jako dynapenię

▪szacuje się że sarkopenia występuje u co 10 osoby we wczesnej starości i nawet u co 2 po 80rż

▪siłę mięśni ocenia się siłą uścisku dłoni przy użyciu dynanometru. Pomiar reprezentuje siłę kkg

▪funkcję mięśnia ocenia się przez pomiar szybkości chodu na prostym odcinku 4m (poniżej 0,8m/s) lub czas wykonania testu „wstań i idź” (wstanie z krzesła z poz siedzącej bez oparcia dla kkg, przejście odcinka o dł 3m, obrót dookoła własnej osi, powrót i przyjęcie poz siezącej)- wykonanie testu nie powinno zająć więcej niż 10s, jeśli wynik >20s to poważne ograniczenia. Pomiary reprezentują siłę kkd, ale także sprawnośc ogólną

▪masa mięśni przy pomocy absorcjometrii promieniowanie rentgenowskiego o podwójnej energii DEXA rezonansu magnetycznego czy tomografii komp

▪w codziennej praktyce używa się impedancji bioelektrycznej (BIA) opartej na pomiarze oporności tkanek

▪sarkopenia może współistnieć z otyłością- otyłość sarkopeniczna

Praktyczny aspekt diagnozowania sarkopenii:

▪krok 1: wykonać pomiar masy mieśni szkieletowych

-prawidłowa świadczy przeciw sarkopeni

-niska masa mieśniowa to krok 2

▪krok2: wykonać test uścisku dłoni

-prawidłowa siła mięśni nie wymaga wykonania kroku 3

▪krok 3wykonać ocenę szybkości chodu lub TUG

-prawidłowy świadczy przeciwko sarkopenii

-niski wskazuje na sarkopenię

-niski u osób z niską siłą uścinku wskazuje na ciężką sarkopenię