Stosowanie i wykładnia 18.04
Dyrektywami preferencji jest część dyrektyw wykładni systemowej i wykładni funkcjonalnej wskazujących, jakie znaczenie tekstu prawnego jest właściwe, gdy przeprowadzenie wykładni językowej daje rozbieżne rezultaty.
Przykłady przyjętych w systemie prawa polskiego dyrektyw interpretacyjnych II stopnia:
Zasada pierwszeństwa wykładni językowej oraz subsydiarności (pomocniczości) wykładni systemowej i funkcjonalnej – jeżeli sens językowy przepisu jest jasny i oczywisty, to interpretator powinien się na nim oprzeć (interpretatio cessat in claris). Odstąpienie od sensu językowego przepisu mogą uzasadnić jedynie szczególnie ważne racje.
Zasada pierwszeństwa wykładni językowej ustala więc następujący porządek preferencji:
Wątpliwości interpretacyjne -> wykładnia językowa -> wątpliwości interpretacyjne -> wykładnia systemowa -> wątpliwości interpretacyjne -> wykładnia funkcjonalna.
Z uwagi na ww. zasadę wykładnia systemowa i funkcjonalna pełnią następujące funkcje:
- służą rozstrzyganiu wątpliwości interpretacyjnych, których nie zdołała usunąć wykładnia językowa;
- służą potwierdzeniu rezultatów wykładni językowej;
- pozwalają dokonać właściwego wyboru pomiędzy różnymi alternatywami interpretacyjnymi, które sugeruje wykładnia językowa;
- pozwalają odpowiednio zmodyfikować sens językowy przepisu harmonizując go z wymogami wykładni systemowej lub funkcjonalnej;
- w wyjątkowych sytuacjach motywowanymi ważnymi powodami uzasadniają odstępstwo od sensu językowego przepisu.
Zasada harmonizowania kontekstów – nie wolno całkowicie ignorować wykładni systemowej i funkcjonalnej – ustalając znaczenie językowe trzeba brać obie te wykładnie pod uwagę.
Interpretatorowi wolno odstąpić od sensu językowego, gdy:
- jest on ewidentnie sprzeczny z fundamentalnymi wartościami konstytucyjnymi;
- gdy wykładnia językowa prowadzi do rozstrzygnięcia, które w świetle powszechnie akceptowanych wartości musi być uznane za rażąco niesłuszne, niesprawiedliwe, nieracjonalne, lub niweczące ratio legis (racja regulacji) interpretowanego przepisu;
- wykładnia językowa prowadzi do ab absurdum;
- ujawnił się w nim oczywisty błąd legislacyjny.
Zasada pierwszeństwa wykładni sensu stricto:
Interpretator powinien w pierwszej kolejności stosować dyrektywy wykładni sensu stricto i dopiero wtedy, gdy sprzeczności lub luki nie da się usunąć odwołując się do reguł wykładni sensu stricto, wolno mu posłużyć się regułami wykładni sensu largo, a więc wnioskowaniami prawniczymi i regułami kolizyjnymi, np. TK wskazał na konieczność stosowania techniki wykładni w zgodzie z konstytucją – ustalenie niekonstytucyjności przepisu jest dopuszczalne dopiero wtedy, gdy nie uda się w drodze wykładni ustalić takiego jej sensu, który byłby zgodny z konstytucją.
Akceptacja określonych dyrektyw preferencji jest związana z przyjęciem określonej ideologii wykładni prawa – statycznej lub dynamicznej.
Dyrektywy interpretacyjne są wytworem doktryny prawniczej i praktyki. Nie mają charakteru obowiązujących reguł prawnych i są przyjmowane na podstawie powszechnej akceptacji przez praktykę i doktrynę prawniczą.
Doktryny interpretacyjne pełnią w procesie stosowania prawa dwie funkcje:
heurystyczną – bo pełnią rolę wskazówek ułatwiających rozstrzygnięcie wątpliwości związanych ze znaczeniem tekstu prawnego, a więc są pomocne w procesie dochodzenia do ustalenia właściwego znaczenia przepisów prawnych (heurystyczny – prowadzący do poznania nowych prawd);
uzasadniającą – racjonalizują już podjętą decyzję interpretacyjną, tzn. stanowią argument uzasadniający dokonane rozstrzygnięcie interpretacyjne.
Rodzaje wykładni ze względu na kontekst, w którym ustalane jest znaczenia normy, albo inaczej – ze względu na racje wykładni i sposób jej dokonania (a więc rodzaj zastosowanych dyrektyw interpretacyjnych):
wykładnia językowa (gramatyczna) – polega na posługiwaniu się dyrektywami, które wskazują w jaki sposób należy ustalać znaczenie normy ze względu na jej kontekst językowy, tj. występowanie określonych terminów, zwrotów czy wyrażeń w języku prawnym.
Można mówić o dwóch rodzajach kontekstu językowego:
Pierwszy tworzą reguły składni (syntaktyczne) oraz reguły sensu (semantyczne) języka prawnego.
Drugi wiąże się z faktem, że poszczególne zwroty językowe w procesie ich rozumienia nie mogą być traktowane jako autonomiczne i izolowane elementy tekstu prawnego. Określone wyrażenia językowe w trakcie ich rozumienia muszą być postrzegane jako elementy tworzące ciągi wyrażeń w ramach przepisu prawnego.
Nie wszystkie dyrektywy związane z kontekstem językowym są przedmiotem teorii wykładni. Dyrektywy niezbędne dla rozumienia i posługiwania się językiem potocznym nie są uwzględnione w żadnej teorii wykładni. Tego rodzaju dyrektywy języka są przedmiotem badań lingwistycznych.
Natomiast dyrektywy wykładni językowej to takie dyrektywy, które określają jak należy ustalić znaczenia normy prawnej ze względu na język prawny, w którym jest ona formułowana.
Bliżej niesprecyzowane pojęcie języka potocznego. Niewątpliwie język potoczny jest odmianą języka etnicznego.
Język powszechny – język, którego słownictwo jest zbiorem elementów danego języka etnicznego powszechnie dostępnych dla przeciętnego członka danej grupy etnicznej i w związku z tym nadających się do powszechnego użytku.
Język potoczny bywa przez niektórych autorów przeciwstawiany językowi literackiemu.
Język potoczny – mówiony odpowiednik języka literackiego.
Język potoczny – język, za pomocą którego porozumiewamy się z otoczeniem w życiu codziennym.
Język ogólny – jedyny dialekt kulturalny języka etnicznego, odmiana języka naturalnego pozostająca w związku z językiem literackim, stosowana w szkolnictwie, administracji, mediach, literaturze i innych dziedzinach życia narodu.
wykładnia systemowa;
wykładnia funkcjonalna.
Dyrektywy interpretacyjne językowe:
Domniemanie języka potocznego – interpretowanym zwrotom nie można bez dostatecznych powodów przepisywać swoistego znaczenia prawnego, ale gdy ustali się , że takie znaczenie mają, wówczas należy posługiwać się nim bez względu na to, jakie znaczenie mają równokształtne zwroty w języku potocznym.
Jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać wyrażeniom użytym w tekście prawnym kilka różnych znaczeń, to należy wybrać to znaczenie, które jest najbardziej oczywiste.