Stosowanie i wykładnia, 4.04 (ciąg dalszy z 28)
3. Rzeczywistym prawem każdego społeczeństwa nie są wobec tego reguły formalnie ustanowione, lecz spontanicznie tworzące się i funkcjonujące w świadomości społecznej ‘życie prawa’.
4. Prawo ustawowe jest tylko jednym z komponentów znaczeniowych pojęcia prawa.
5. Prawo bez ingerencji ustawodawcy podlega stałym przemianom ma historyczną i dynamiczną naturę.
6. Teksty prawne nie są jednoznaczne, z czasem zupełnie nonsensowne, przepisy są sprzeczne, a system nie jest zupełny i posiada wiele luk.
7. Język prawny przepełniają wyrażenia oceniające nieostre i niejasne, które odsyłają do ocen i reguł pozaprawnych.
8. Sędzia winien posiadać wolność i autonomię podobną do tej, którą dysponuje ustawodawca.
9. Decyzja sędziego ma bowiem z konieczności charakter twórczy. Tworzenie prawa przez sędziego w trakcie stosowania prawa nie jest tylko koniecznością techniczną, lecz jest także oceniane dodatnio jako środek dostosowania prawa do potrzeb życia.
10. Obok prawa ustawowego istnieje więc i rozwija się również tak zwane ‘prawo sędziowskie’.
11. Istnieją granice wolności sędziego i granice dopuszczalnej interpretacji prawa. Rozstrzygnięcia prawne muszą opierać się na obowiązujących i zaakceptowanych w danym społeczeństwie normach.
12. Wartości jakimi posługuje się sędzia, to sprawiedliwość, dobro moralne, słuszność, których wymaga rozstrzygnięcie ze względu na okoliczności konkretnej sprawy.
IDEOLOGIA DECYZJI RACJONALJNE I PRAWORZĄDNEJ:
- kompromis
1. Oceny grają w zasadzie podstawową rolę w określeniu decyzji, niezależnie od tego, na ile są uwidocznione w uzasadnieniu.
2. Decyzja powinna być praworządna (legalna). Jest powiązana ze stosowanymi normami prawa i ustaleniami dowodowymi za pomocą przyjętych dyrektyw stosowania prawa (interpretacyjnych, dowodowych, wyboru konsekwencji prawnych).
3. Decyzja powinna być racjonalna.
4. Ścisłe przestrzeganie prawa obowiązującego przez sądy – decyzje zgodne z prawem traktuje się jako jedyne decyzje, jakie podejmować się powinno.
5. Sędzia wydający decyzje ma sam aprobować ich zgodność z prawem z punktu widzenia wartości wewnętrznych tego prawa, ma aktywnie akceptować te wartości.
6. Nie wyłącza się możliwości oceny zewnętrznej prawa obowiązującego, lecz wyłącza się możliwość orzekania wbrew prawu, kierując się wartościami zewnętrznymi.
Niektórzy uznają, że typologia ta nie do końca jest prawidłowa, zarówno co do użytych określeń, jak i co do wyróżnionych typów, gdyż:
- termin swobodna decyzja sądowa jest terminem, który w sposób mylący oddaje intencje niepozytywistycznych i neopozytywistycznych kierunków filozofii prawa;
- a termin związana decyzja sądowa ma o wiele szerszy zakres niż ten zaproponowany powyżej – zakres pokrywający zdecydowaną większość filozoficzno-prawnych określeń podstaw decyzji sądowych.
WARTOŚCI STOSOWANIA PRAWA:
Wartości znajdujące się wewnątrz porządku prawnego, a więc wartości, które tkwią w prawie obowiązującym w tym sensie, że dają się zrekonstruować na podstawie analizy tekstów tego prawa, np. legalność, pewność, jednolitość, skuteczność czy elastyczność stosowania prawa.
Wartości zewnętrzne związane są ze spełnieniem przez prawo standardów ocennych z punktu widzenia jakichś pozaprawnych kryteriów, np. sprawiedliwość czy słuszność stosowania prawa.
WYKŁADNIA – RODZAJ INTERPRETACJI.
INTERPRETACJA 0 PRZYPISANIE ZNACZENIA.
Interpretacja largissimo sensu – sposób poznania wszelkich przedmiotów kulturowych. Tak rozumiana interpretacja jest więc dokonywana w naukach humanistycznych (w odróżnieniu od nauk, w uproszczeniu rzecz ujmując, przyrodniczych).
Interpretacja sensu largo – rozumienie wyrażeń języka mówionego lub pisanego, a w szczególności tekstów prawnych. Interpretacja ta polega na przypisaniu znaczenia określonym zespołom znaków. Każde posłużenie się jakimkolwiek tekstem pisanym lub mówionym, w tym tekstem prawnym, wymaga dokonania jego uprzedniej interpretacji.
Interpretacja sensu stricto występuje w sytuacjach, w jakich powstają wątpliwości co do właściwego znaczenia tekstu rozumianego w ‘bezpośrednim znaczeniu’.
Interpretacja prawnicza, aczkolwiek należy do interpretacji humanistycznej, to jednak jest na swój sposób specyficzna.
Podlega pewnym rygorom, z którymi nie mamy do czynienia przy dokonywaniu interpretacji innego rodzaju.
Zakres zastosowania normy – klasa sytuacji (okoliczności, zdarzeń) od zaistnienia których norma uzależnia powstanie określonych obowiązków po stronie jej adresata.
Zakres normowania normy – klasa zachowań zakazanych bądź nakazanych przez normę postępowania. Inaczej: treść wyznaczonego przez normę obowiązku.
Powodem, dla których wykładnia powinna być podejmowana (racje wykładni):
o charakterze lingwistycznym, gdy interpretator ma trudności ze zrozumieniem języka tekstu prawnego;
o charakterze pozalingwistycznym, gdy interpretator ma wątpliwości o charakterze pozajęzykowym dotyczące zakresu zastosowania czy zakresu normowania normy określonej na podstawie przepisów prawnych.
Racje lingwistyczne:
otwarta tekstowość języka prawnego (potencjalna nieostrość);
celowe posługiwanie się przez prawodawcę zwrotami niedookreślonymi znaczeniowo.
Racje pozalingwistyczne – gdy interpretator rozumie sens językowy przepisu prawnego określony albo poprzez zastosowanie reguł sensu języka prawnego (rozumienie bezpośrednie) albo poprzez zastosowanie dyrektyw interpretacyjnych językowych (rozumienie pośrednie), a mimo to uznaje, że określona na tej podstawie norma nie może być stosowana, bo np.:
tekst prawny zawiera normy nieżyciowe, sprzeczne z aktualnymi zasadami ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego, niesłuszne lub niesprawiedliwe, sprzeczne z aktualnie akceptowanym systemem wartości, niezgodne z intencjami prawodawcy historycznego lub aktualnego, takie, których stosowanie byłoby niecelowe ze względu na ich konsekwencje lub
tekst prawny zawiera normy sprzeczne z innymi normami albo stanowi regulację niezupełną prowadzącą do powstania luk w prawie i uniemożliwiającą podjęcie decyzji w rozstrzyganej sprawie.
Wykładnia sensu stricto to wszelkie procesy zmierzające do ustalenia znaczenia przepisów prawnych, których sens z takich lub innych powodów budzi wątpliwości.
Do wykładni sensu stricto zaliczamy w szczególności wszelkie procedury związane ze stosowaniem dyrektyw wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej, a także dyrektyw preferencji oraz domniemań interpretacyjnych. Wchodzą tu także kwestie związane z określeniem mocy wiążącej wykładni oraz zasad stosowania wykładni literalnej, rozszerzającej oraz zwężającej.
Wykładnia sensu largo to przede wszystkim rozwiązywanie problemów związanych ze stosowaniem dyrektyw wnioskowań prawniczych (np. analogii, czy argumentum a contrario), a także różnego rodzaju dyrektyw kolizyjnych.
Można inaczej określać ją egzegezą.
Zasada pierwszeństwa wykładni sensu stricto – podmiot stosujący prawo winien dążyć do usunięcia wątpliwości interpretacyjnej odwołując się w pierwszym rzędzie do wykładni sensu stricto, a zatem do wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej i dopiero wtedy, gdy ta wykładnia nie da rezultatu wolno jest odwołać się do wykładni sensu largo, a więc na przykład do analogii, innych wnioskowań prawniczych lub reguł kolizyjnych.