PEDAGOGIKA SPECJALNA

Pedagogika specjalna jako nauka interdyscyplinarna

związki z medycyną: diagnoza; terapia (medyczna/niemedyczna); rokowania

z psychologią: diagnoza psychologiczna; profil kształcenia; terapia; pomoc specjalistyczna w tworzeni indywidualnych programów rehabilitacji; opracowywanie metod rehabilitacji;

z socjologią: badanie środowiska rodzinnego; określenie zakresu koniecznej pomocy niepełnosprawnemu i/lub jego rodzinie; pomoc socjalna;

z prawem: opieka kuratorska, sądowa nad nieletnimi niedostosowanymi; określenie zakresu praw przysługujących osobie niepełnosprawnej; prawna osłona osób niepełnosprawnych

Podmiot oddziaływań pedagogiki specjalnej

osoby mające trudności w poznawaniu świata i komunikowania się z nim na skutek braku lub uszkodzenia analizatorów zmysłowych

u których procesy poznawcze przebiegają w sposób nieprawidłowy, stąd nieadekwatny odbiór rzeczywistości, ograniczona zdolność rozumowania i utrudnione przystosowanie do życia i pracy

osoby mające trudności z powodu uszkodzenia narządów ruchu lub przewlekłej choroby, ograniczającej zdolność do działania, ekspresji, aktywnego udziału w życiu społecznym

wymagające resocjalizacji, niedostosowane społecznie, na skutek zaniedbań i błędów wychowawczych rodziców i nauczycieli/pedagogów

znacznie przekraczające poziom normy inteligencji i zdolności

Subdyscypliny pedagogiki specjalnej

OLIGOFRENOPEDAGOGIKA - podmiot osoba upośledzona umysłowo

SURDOPEDAGOGIKA – podmiot osoba z wadami i zaburzeniami słuchu

TYFLOPEDAGOGIKA – podmiot osoba z zaburzenia i wadami analizatora wzrokowego

NOZOPEDAGOGIKA/pedagogika terapeutyczna/pedagogika lecznicza – podmiot osoba przewlekle chora, z trwałymi lub względnie trwałymi zaburzeniami zdrowia somatopsychicznego

PEDAGOGIKA KOREKCYJNA – podmiot osoba z mikrodefektami, fragmentarycznymi zaburzeniami wywołanymi mikrouszkodzeniami mózgu

PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA – podmiot osoba niedostosowana społecznie

LOGOPEDIA – podmiot osoba z zaburzeniami i wadami mowy (organicznymi, funkcjonalnymi)

PEDAGOGIKA WYBITNIE ZDOLNYCH – podmiot osoba o zdolnościach akademickich (wysoki IQ) i/lub artystycznych

Podstawowe pojęcia

• ZDROWIE – stan optymalnego funkcjonowania fizycznego (somatycznego), umysłowego (psychicznego), emocjonalnego, społecznego. To nie tylko brak choroby. Dobrostan.

• CHOROBA – dynamiczna reakcja organizmu na zadziałanie czynnika chorobotwórczego, wyrażająca się zaburzeniem współdziałania narządów i tkanek.

• NORMA

• NORMA

  • STATYSTYCZNA – osoba jest „normalna”, gdy ogólny poziom jej funkcjonowania, jej procesy orientacyjno-poznawcze, intelektualne, emocjonalno-motywacyjne, mechanizmy kontroli, mechanizmy wykonawcze (mierzone określonymi rzetelnymi technikami) mieszczą się w granicach jednego odchylenia standardowego. Takie ujęcie normy ma charakter ilościowy

  • SPOŁECZNO-KLINICZNA – odwołuje się do symptomów, charakterystycznych objawów lub cech zachowania, które są wskaźnikiem odchyleń od normy. „normalne” jest to zachowanie jednostki, które jest zgodne z istniejącymi w danym społeczeństwie normami. Takie ujęcie normy ma charakter jakościowy

  • TEORETYCZNA – o rozpoznaniu czy jednostka odbiega od normy czy nie decyduje istnie lub brak rozbieżności między zachowaniem się danej osoby a zachowaniem modelowym

Niepełnosprawność w liczbach...

• Do 2010 r. przewiduje się – 18% ludzi na świecie będzie dotyczyła niepełnosprawność, w tym 1/3 stanowią osoby w wieku rozwojowym

• niedostosowanie społeczne – 46%

• upośledzenia o znamionach charakteropatii – 4% - obie grupy łącznie – 50%

• upośledzenie umysłowe – 31%

• upośledzenie fizyczne – 10%

• upośledzenie mowy – 5%

• upośledzenie słuchu – 3%

• upośledzenie wzroku – 1%

Koncepcje niepełnosprawności

• KONCEPCJA BIOLOGICZNA – 1980 r WHO, Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń. Model niepełnosprawności ma trzy wymiary:

  • Uszkodzenie

  • Niepełnosprawność funkcjonalna

  • Niepełnosprawność społeczna – upośledzenie

• KONCEPCJA SPOŁECZNA

  • Niepełnosprawność nie jest tylko właściwością osoby

  • Wynika z zespołu warunków środowiska społecznego i fizycznego, które powodują trudności, ograniczenia i problemy

  • Przyczyną niepełnosprawności nie są cechy indywidualne człowieka, ale konsekwencje kształtowania się środowiska wokół niego

Koncepcje niepełnosprawności...

• KONCEPCJA BIOPSYCHOSPOŁECZNA, 2000 r. WHO, Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia

  • Opiera się na trzech założeniach:

    • Człowiek jest istotą biologiczną – stanowi ją organizm człowieka o określonej strukturze, wypełniający określone funkcje

    • Człowiek jest osobą/jednostką – działającą i wypełniającą określone czynności i zdania życiowe

    • Człowiek jest członkiem określonej grupy społecznej, do której przynależy i w życiu której uczestniczy

Pytania testowe - zamknięte

1. Których niepełnosprawności jest najwięcej

1. Upośledzenie umysłowe

2. Zaburzenia słuchu

3. Niedostosowanie społeczne

2. Osobą z zaburzeniami fragmentarycznymi zajmuje się

1. Oligofrenopedagogika

2. Pedagogika korekcyjna

3. Pedagogika terapeutyczna

3. Współcześnie obowiązującą koncepcją niepełnosprawności jest

1. Koncepcja biologiczna

2. Koncepcja społeczna

3. Koncepcja biopsychospołeczna

4. Pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się

1. Osobą niedostosowana społecznie

2. Osobą z zaburzeniami wzroku

3. Osobą przewlekle chorą

Zadanie otwarte

Na podstawie tekstu – Koncepcje niepełnosprawności – wskaż, która z koncepcji niepełnosprawności głosi tezę

„Przyczyną niepełnosprawności są konsekwencje kształtowania środowiska uwzględniającego potrzeby osób pełnosprawnych”.

• Wymień kategorie opisowe, którymi należałoby się posłużyć tworząc charakterystykę osoby niepełnosprawnej.

SURDOPEDAGOGIKA

• Podstawowe pojęcia surdopedagogiki - model medyczno-patologiczny

Model medyczny posługuje się terminologią zapożyczoną z nauk medycznych

• Podstawowym pojęciem jest tu – USZKODZENIE SŁUCHU, a w zależności od stopnia uszkodzenia wyróżnia się:

• Uszkodzenie słuchu lekkiego stopnia

• Uszkodzenie słuchu umiarkowanego stopnia

• Uszkodzenie słuchu znacznego stopnia

• Uszkodzenie słuchu głębokiego stopnia – głuchota

• Model pedagogiczny

• Osoba z wadą słuchu

• Niedosłyszący – najlżejszy ubytek słuchu, odpowiada uszkodzeniu słuchu lekkiego stopnia

• Słabosłyszący – średni ubytek słuchu, odpowiada uszkodzeniu słuchu umiarkowanego stopnia

• Niesłyszący – głęboki ubytek słuchu, odpowiada uszkodzeniu słuchu znacznego i głębokiego stopnia

• Krytyka modelu w kontekście terminologii odnosiła się przede wszystkim do ostatniego z określeń – niesłyszący – czyli ten który nie słyszy. Z badań wynika jednak, że osób z tzw. – totalna głuchotą jest znikomy odsetek

• Ponadto w kontekście perspektywy funkcjonalnej osoba niesłysząca to taka, która oprócz tego, że nie słyszy, nie chce lub nie może korzystać z aparatury wspomagającej (ze względów neurologicznych, emocjonalnych, społecznych)

• Model kulturowy

• Odnosi się do terminologii związane z ruchem emancypacyjnym społeczności osób z uszkodzeniem słuchu

• Głuchy zamiast głuchy

• Głuchoniemy zamiast głuchoniemy

• głuchoniemy – to osoba, która nie słyszy i nie jest równocześnie w stanie nauczyć się porozumiewania za pomocą języka.

• Współcześnie pojęcie to jest praktycznie nieużywane, gdyż nawet jeśli osoba nie jest w stanie posługiwać się mową artykułowaną (język fonetyczny), może używać do porozumiewania się języka wizualno-przestrzennego (język migowy).

• Pojęcie głuchoniemy jest zatem z naukowego punktu widzenia bezzasadne, a dodatkowo pejoratywne, gdyż sugeruje podwójną niepełnosprawność (słuchu i mowy), czyni z osoby człowieka bez języka, niesłyszącego i niemówiącego

• Klasyfikacja BIAP-u

UBYTEK SŁUCHU W DB	Stopień uszkodzenia słuchu	Możliwośc słyszenia dźwięków po treningu z aparatem słuchowym
21 – 40 dB	Lekki (mild)	Nie słyszą szeptu
41 – 70 dB	Umiarkowany (moderat)	Nie słyszą mowy potocznej
71 – 90 dB	Znaczny (severe)	Nie słyszą mowy głośnej
91 -119 dB	Głęboki (profound)	Nie słyszą krzyku
Powyżej 120 dB	Całkowity (total)	Nic nie słyszy

• Kazimiera Krakowiak w przypadku głębokiego uszkodzenia słuchu proponuje uszczegółowienie podziału uwzględniające możliwość słyszenia tonów o częstotliwościach niskich (dodatkowo częstotliwości 250 Hz) i na tej podstawie wyłania:

• „grupę złotą” – ubytek słuchu mniejszy równy 90 dB,

• „grupę srebrną” – ubytek słuchu w przedziale 90-100 dB,

• „grupę brązową” – ubytek słuchu powyżej 100 dB

Uszczegółowienie klasyfikacji BIAP

1. Słuch normalny – ubytek słuchu nie przekracza 20 dB, niewielkie ubytki zdolności słyszenia niektórych tonów nie mają znaczenia w relacjach społecznych

2. Lekki ubytek słuchu – średni wynosi 21-40 dB – słyszalna jest mowa głośna i cicha, nie jest słyszalny szept i mowa cicha z dużej odległości, w warunkach życia rodzinnego większość dźwięków jest postrzegana

3. Średni ubytek słuchu

Pierwszy stopień – ubytek słuchu 41-55 dB

Drugi stopień – średni ubytek słuchu 56-70 dB – słyszalna jest tylko mowa głośna

IV. Znaczne uszkodzenie słuchu

Pierwszy stopień – średni ubytek 71-80 dB

Drugi stopień – średni ubytek 81-90 dB – słyszalna jest tylko mowa głośna w pobliżu ucha oraz głośne dźwięki

V. Głęboki ubytek słuchu

Pierwszy stopień – 91-100 dB

Drugi stopień – 101-110 dB

Trzeci stopień – 111-119 dB – brak postrzegania mowy, odbierane są tylko głośne dźwięki

VI. Całkowita utrata słuchu 120 dB i więcej – żadne dźwięki nie są odbierane

• Klasyfikacja funkcjonalna Gallaudeta

• Lekki stopień - Czy możesz zazwyczaj słyszeć i rozumieć, co mówi inna osoba, bez patrzenia na jej twarz, jeśli mówi normalnym głosem z drugiego końca pokoju? Odpowiedź – nie – oznacza, że osoba ujawnia lekki stopień niedosłuchu, posiada zdolność słyszenia dźwięków w przedziale 20,8-36,1 dB;

• Umiarkowany stopień - Czy możesz zazwyczaj słyszeć i rozumieć, co mówi inna osoba, bez patrzenia na jej twarz, jeśli mówi bardzo głośno z drugiego końca pokoju? Odpowiedź – nie – oznacza, że osoba ujawnia umiarkowany stopień niedosłuchu, posiada zdolność słyszenia dźwięków w przedziale 36,2-52,7 dB (a dla lepszego ucha 52,8-70,5 dB);

• Znaczny stopień - Czy potrafisz odróżnić dźwięki mowy od innych dźwięków? Odpowiedź – nie – oznacza, że osoba ujawnia znaczny stopień niedosłuchu, posiada zdolność słyszenia dźwięków w przedziale 70,6-89,5 dB;

• Głęboki stopień - Czy potrafisz odróżnić jeden rodzaj dźwięku od drugiego? Odpowiedź – nie – oznacza, że osoba ujawnia głęboki stopień niedosłuchu, posiada zdolność słyszenia dźwięków na poziomie 89,6-109 dB; Czy są takie dźwięki, które słyszysz? Odpowiedź – nie – oznacza głęboki stopień niedosłuchu, zdolność słyszenia dźwięków na poziomie 109-120 dB

• Typy uszkodzeń słuchu – lokalizacja uszkodzenia

• Przewodzeniowe – takie uszkodzenia, które są zlokalizowane w części analizatora słuchowego odpowiedzialnego za wzmocnienie bodźców akustycznych i przekazywanie ich do receptorów słuchowych. Osoba ma problemy z odbiorem bodźców cichych i docierających z daleka, ma zdolność pełnego słyszenia dźwięków głośnych z bliska, a także wytwarzanych przez nią samą

• Odbiorcze – uszkodzenie zlokalizowane jest w narządzie Cortiego, nerwie słuchowym lub dalszych odcinkach analizatora, ogranicza dostrzeganie bodźców akustycznych, a zwłaszcza odbieranie wypowiedzi innych osób, słyszenie własnego głosu, kontrolowanie czynności narządów mowy. Dochodzi do zakłócenia rozwoju mowy (nawet jej zablokowania – głuchoniemoty)

• Typy uszkodzeń słuchu – czas, w którym nastąpiło

• Prelingwalne – przed rozpoczęciem rozwoju mowy – dzieci, które urodziły się z uszkodzonym słuchem lub utraciły zdolność słyszenia w 1 r.ż – przed ukształtowaniem się podstawowych funkcji słuchowo-językowych przy udziale języka rodzimego

• Perilingwalne – w trakcie procesu rozwoju mowy, dzieli się jeszcze na wczesne (kształtują się podstawowe funkcje słuchowe, opanowywana jest zdolność posługiwania się sygnałami języka w postaci holofrazy – wyrazozdania) i późne (formuje się system językowy – umiejętność rozumienia i budowania zdań) – 2-3 r.ż

• Postlingwalne – po zakończeniu procesu rozwoju mowy, dzieli: się na wczesne (osiągnięta umiejętność rozumienia i budowania zdań) i późne (rozwój systemu fonologicznego i opanowanie mowy zgodnej z normami) – 4-7 r.ż

• Klasyfikacja w kontekście słyszenia dźwięków mowy – funkcjonalnie słyszący

• Funkcjonalnie słyszący: osoby z nieznacznym obniżeniem sprawności słyszenia; osoby z lekkim obniżeniem sprawności słyszenia –

• dzieci z tej grupy potrzebują pomocy logopedycznej w celu skorygowania ewentualnych wad wymowy.

• Potrzebują wsparcia psychologicznego i pomocy pedagogicznej z uwagi na możliwość wystąpienia niepowodzeń szkolnych.

• Mogą się kształcić wspólnie ze słyszącymi, w warunkach edukacji włączającej

• Niedosłyszący

• Słabosłyszący

• Niesłyszący

• Klasyfikacja w kontekście słyszenia dźwięków mowy – niedosłyszący

• Są to osoby z umiarkowanym stopniem obniżenia sprawności słyszenia

• Mowa dziecka rozwija się spontanicznie, ale ze znacznym opóźnieniem

• Najwięcej błędów popełnia w odróżnianiu głosek „syczących” od „szumiących”

• Kolejne stadia rozwoju mowy rozpoczynają się później i trwaja dłużej

• Głos może odbiegać od normy pod względem barwy i natężenia (obniżają estetykę mówienia)

• Dzieci mówią tak jak słyszą, a słyszą niedoskonale – Leon Kaczmarek określa mowę osób z tym uszkodzeniem słuchu jako dyslalię audiogenną

• Na ogół nie potrzebują kształcenia języka metodami specjalnymi

• Edukacja tej grupy powinna odbywać się w integracji ze słyszącymi

• Dzieci niedosłyszące kształcące się z dziećmi słabosłyszącymi i niesłyszącymi zwykle upodabniają się do słabiej słyszących pod względem sposobu mówienia

• Wykorzystując zdolności słyszenia, większą łatwość zrozumienia nauczyciela zwykle osiągają lepsze wyniki i są lepiej oceniane, wykształcają w ten sposób zawyżona samoocenę

• Klasyfikacja w kontekście słyszenia dźwięków mowy – słabosłyszący

• Osoba ze znacznym obniżeniem sprawności słyszenia

• Ograniczona umiejętność odróżniania bardzo licznych cech dźwięków mowy (dysfonemia znacznego stopnia)

• Obniżenie sprawności kompensowane jest przez wzrok i zmysł kinestetyczny

• Percepcja sygnałów mowy odbywa się przede wszystkim poprzez „czytanie z ust” (słuchanie wizualne)

• Edukacja – kształcenie specjalne w postaci szkół lub klas specjalnych

• Klasyfikacja w kontekście słyszenia dźwięków mowy – niesłyszący

• Afonemia – brak umiejętności odróżnienia jakichkolwiek cech dźwięków mowy w warunkach sprzyjających słuchaniu

• Bardzo głośne dźwięki, na które osoba reaguje są odbierane jako bodźce niezróżnicowane, mogą być postrzegane wyłącznie jako symptomy zjawisk wytwarzających te dźwięki

• Korzystając z aparatu słuchowe są w stanie spostrzec, że ktoś coś mówi, ale nie są w stanie zrozumieć co mówi

• Zablokowany rozwój mowy mimo protez słuchowych

• Etiologia uszkodzeń słuchu

  • Genetyczne – ok. 30% wszystkich uszkodzeń słuchu (50% głębokich uszkodzeń słuchu). Może być dziedziczone w sposób dominujący lub recesywny

  • Uszkodzenia wrodzone – następstwo chorób okresu płodowego – najczęściej różyczka i grypa przebyta przez matkę w 3 pierwszych miesiącach życia

  • Uszkodzenia okołoporodowe – w efekcie niedotlenienia tkanki nerwowej lub urazów w wyniku powikłanego porodu

  • Uszkodzenia nabyte – następstwo chorób uszu lub innych chorób atakujących również narząd słuchy (np. zapalenie opon mózgowych), urazy mechaniczne głowy, urazy akustyczne, długotrwały hałas, leki (np. ototoksyczne antybiotyki)

• Metody wychowania językowego

  • Metody audytywno-werbalne (ustno-słuchowe jednozmysłowe)

  • Metody oralne (ustno-słuchowe wielozmysłowe)

  • Metody oralne wspomagane (ustno-słuchowe wspomagane)

  • Metoda fonogestów

  • Totalna komunikacja

  • System językowo-migowy

  • Bilingwizm (metody dwujęzykowe)

  • Metoda oralno-manualna

Metoda audytywno-werbalna

• Podstawa jest dążenie do tego, by osoba posługiwała się wyłącznie językiem dźwiękowym i odbierała wypowiedź przede wszystkim drogą słuchową

• Podstawą jest teza: wczesne uaktywnienie analizatora słuchowego może doprowadzić do rozwoju jego funkcji mimo uszkodzenia samego narządu

• Mózg małego dziecka ma duże zdolności kompensacyjne i reorganizacyjne

• Centralne drogi słuchowe, ośrodki korowe i podkorowe i kojarzeniowe dojrzewają w miarę procesu mielinizacji włókien nerwowych i odbierania wrażeń słuchowych

• Konieczne jest zatem wczesne wykrycie zaburzenia, zapewnienie dziecku właściwej protezy słuchowej

• Optymalny okres rozwoju percepcji słuchowej i jej wykorzystania dla rozwoju mowy to 1-2 r.ż

• Uznaje się, że wrodzony niedosłuch powinien być zdiagnozowany i leczony do 6 m.ż, a protezę słuchowa dziecko powinno otrzymać najpóźniej do 1 r.ż

• Takie możliwości dają przesiewowe badania słuchu noworodków i niemowląt

TYFLOPEDAGOGIKA:

• Terminologia, klasyfikacje

• Kryteria oceny zdolności widzenia: ostrość widzenia; pole widzenia; możliwość rehabilitacji pedagogicznej

• OSTROŚĆ WIDZENIA I POLE WIDZENIA

  • OSOBY NIEWIDOME: ostrość wzroku 0,00 (całkowicie niewidomi; ostrość 0,05 – ślepota umiarkowana lub słabowzroczność głęboka; pole widzenia – nie większe niż 20º, nawet gdy ostrość jest wyższa niż 0,05

  • OSOBY SŁABO WIDZĄCE: ostrość wzroku od 0,05 do 0,3 i ograniczenie pola widzenia do 20º, przy nawet większej niż 0,3 ostrości widzenia

Podział wad wzroku ze względu na możliwość rehabilitacji pedagogicznej

• NIEWIDOMI – nie widzą nic, cechuje ich niemożność korzystania z wrażeń wzrokowych. Brak wrażeń wzrokowych kompensowana jest przez: dotyk, słuch, procesy korowe

• SZCZĄTKOWO WIDZĄCY – spostrzegają zarysy kształtów przedmiotów, ruch, mogą mieć możliwość rozróżniania barw oraz wzrokowej orientacji przestrzennej. Braki w widzeniu są tak duże, że w poznaniu otoczenia dominuje dotyk i inne zmysły, uzupełniane tylko wrażeniami wzrokowymi

• SŁABO WIDZĄCY – ostrość wzroku mieści się w granicach 0,06 – 0,25 (z odległości 1-5 metrów mogą odróżnić czarne znaki wysokości 3 cm., które osoba normalnie widząca rozpoznaje z odległości 20 m.). Widzenie jest na tyle sprawne, że w poznawaniu świata dominuje wzrok. Inne zmysły pełnią funkcje pomocnicze, rozszerzają spostrzeżenia. Jest to grupa bardzo zróżnicowana od zaburzenia widzenia barw, przez zaburzenie widzenia jednoocznego, do obuocznego

Rodzaje i typy widzenia

• WIDZENIE CENTRALNE – (środkowe), czyli plamka żółta znajdująca się w środku siatkówki – odpowiedzialne za widzenie bardzo małych elementów, przedmiotów – liter, cyfr – bywa nazywane OSRTOŚCIĄ WIDZENIA

• WIDZENIE OBWODOWE – umożliwia widzenie dużych przedmiotów będących w ruchu i zjawisk w całej ich zmienności, bywa nazywane WIDZENIEM KOMUNIKACYJNYM bo umożliwia orientację przestrzenną

• WIDZENIE STEREOSKOPOWE – czyli widzenie obuoczne trójwymiarowe. Umożliwia widzenie perspektywy, głębi i horyzontu

• WIDZENIE BARW – umożliwia rozróżnianie barw, odcieni, kontrastu

• WIDZENIE NOCNE – możliwość orientacji w ciemności dzięki zdolnościom adaptacyjnym receptorów wzrokowych

Uszkodzenie widzenia centralnego

• Mamy z nim do czynienia, gdy człowiek nie widzi przedmiotów o określonej wielkości z odległości, z jakiej widzi oko pełnosprawne

• Widzenie centralne mierzone jest ostrością wzroku – czyli zdolnością rozróżnienia dwóch punktów przy maksymalnym zbliżeniu. Dla zdrowego oka odległość ta wynosi:

• 0,07 mm – gdy patrzymy z odległości 25 cm

• 1 mm – z odległości 3 m

• 7,5 mm – z odległości 5 m

• 20 mm – z odległości 60 m

• Jeżeli oko tego nie widzi lub/a punkty się zlewają, są niewyraźne, oznacza to, że ostrość wzroku jest obniżona – odbiega od normy

• Ostrość wzroku ustala się biorąc pod uwagę stosunek odległości do odległości z jakiej powinna go widzieć osoba zdrowa, stosunek ten wyraża się w formie ułamka (zwykłego lub dziesiętnego)

• Jeżeli osoba widzi na tablicy Snellena z odległości 6 m znak przewidziany dla tej odległości to ostrość wzroku równa się V=6/6=0/0 – wzrok w normie

• Jeżeli jednak z 6 m widziany jest znak, który powinien być widziany z odległości 60 m to ostrość widzenia V=6/60=0,1 – jest zatem dziesięciokrotnie obniżona

Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń Niepełnosprawności i Upośledzeń – prezentowana klasyfikacja dotyczy obu oczu, przy zastosowaniu najlepszej korekcji

• Uszkodzenia wzroku

  • SŁABE WIDZENIE

    • I KATEGORIA 3/10 – 1/1-

    • II KATEGORIA 1/10 – 1/20 – liczy palce z odległości 3m

  • ŚLEPOTA

    • III KATEGORIA 1/20 – 1/50 –liczy palce z odległości 1 m

    • IV KATEGORIA poniżej 1/50 – poczucie światła

    • V KATEGORIA – brak poczucia światła

Zaburzenia widzenia obwodowego

• Dotyczy ograniczeń i ubytków w polu widzenia

• Prawidłowe widzenie dla każdego oka wynosi -120° w płaszczyźnie pionowej i 120° w płaszczyźnie poziomej. Przy częściowym nakładaniu się pól obu oczu – pełne pole widzenia człowieka wynosi w płaszczyźnie poziomej - 200°, w pionowej 120°

Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń wyróżnia:

• USZKODZENIA POLA WIDZENIA

  • KONCENTRYCZNE

    • NIEWIELKIE – średnica pola widzenia 120º i mniej

    • UMIARKOWANE – średnica - 60º i mniej

    • ZNACZNE – średnica - 20º i mniej

    • GŁEBOKIE – średnica - 5º i mniej

    • WIDZENIE LUNETOWE –tylko bardzo mała częścią siatkówki, patrzenie jak przez dziurkę od klucza

  • WIDZENIE POŁOWICZNE – ślepota połowiczna- wypadnięcie połowy pola widzenia po lewej lub prawej stronie

  • INNE uszkodzenia pola widzenia – widzenie wysepkowe, ćwiartkowe (wypadnięcie ¼ pola widzenia)

Uwarunkowania rozwoju i edukacji osób z zaburzeniami wzroku

• Osoby niewidome cechują się rozwojem fizycznym zbliżonym do rówieśników pełnosprawnych

• Utrudnione jest poruszanie się, orientacja przestrzenna

• Później przyjmują pozycję siedzącą

• Później pionizują się, uczą chodzić, biegać

• Są mniej aktywne ruchowo, poznawczo

• Mają utrudnioną naukę jedzenia, picia, zaspokajania potrzeb fizjologicznych

• Utrudniona zabawa

• Nie uczą się poprzez naśladowanie

• Występują u nich zaburzenia snu i łaknienia, ze względu na brak umiejętności odróżniania dnia od nocy

• Wolniej uczą się mówić – zaczynają zwykle w wieku 2-3 lat

Uwarunkowania rozwoju i edukacji osób niewidzących

• Inteligencja osób niewidzących nie jest upośledzona, choć wyraźne jest opóźnienie w tym zakresie, wyrównywane wraz z kolejnymi latami kształcenia

• Na początku edukacji opóźnienie wynosi 4 lata

• Po pięciu latach kształcenia – 2,5 roku

• Po 10 latach – 1,5 roku, później brak różnic

• Realizują program szkoły podstawowej w 100%

• Dysfunkcja wzroku jest przyczyną niskiej samowystarczalności

• Niska samoocena

• Brak wiary we własne siły

• Mała odporność na stres

• Wysoki stopień neurotyczności

• Mniejsze zrównoważenie emocjonalne

• Niższe wyniki w nauce

Efekty kształcenia słabowidzących

• Czytanie dzieci niedowidzących kształtuje się na poziomie klasy, do której uczęszczają; zwolnione jest jedynie tempo czytania

• Testy wiadomości szkolnych wskazują na widoczną różnicę w wiadomościach i umiejętnościach na niekorzyść niewidzących

• Gorzej opanowane są treści z: języka polskiego, matematyki, chemii

• Ogólny poziom rozwoju fizycznego dzieci niedowidzących jest niższy niż widzących

• Istnieje wprost proporcjonalna zależność pomiędzy stopniem niedowidzenia a opóźnieniem funkcji analizy i syntezy wzrokowej – im głębszy stopień niedowidzenia tym gorsze możliwości w zakresie analizy i syntezy wzrokowej

• Utrudnione jest przystosowanie do warunków szkolnych

Rola kompensacji w procesie rehabilitacji słabowidzących i niewidomych

• Kompensacja bezpośrednia – wykorzystanie resztek wzroku, oprzyrządowanie (szkła korekcyjne, lupy, powiększona czcionka czarnodruku)

• Kompensacja pośrednia – wykorzystanie innych zmysłów do poznania rzeczywistości (słych, dotyk)

• Kompensacja korowa – wyobrażenia surogatowe

• Czynnikiem bardzo ważnym w kształtowaniu procesów poznawczych osób z zaburzeniami wzroku odgrywa mowa. Dzieci niewidzące, słabo widzące poznają przedmioty łącznie z ich nazwami i stopniowo słowo zaczyna pełnić funkcję coraz bardziej uogólniającą, eliminującą potrzebę wyobrażeń w procesie poznawczym

• By tak się stało konieczne jest stosowanie metod poglądowych, a także systematyczne bogacenie ich słownika i ćwiczenie ekspresji w formie mowy żywej

• Niewidomy – dzięki dynamicznym strukturom poznawczym jest w stanie odbierać informacje dźwiękowe, dotykowo-kinestetyczne, węchowe, smakowe a następnie przetwarzać je za pośrednictwem złożonych czynności korowych takich jak: porównywanie, klasyfikowanie, kojarzenie, abstrahowanie, uogólnianie i interpretowanie. Mimo zatem ograniczonych danych „na wejściu” – układ ich przetwarzania i programowania (mózg), a także układy wyjściowe (ekspresja) pozostają u niewidomych prawidłowe – stąd można wysnuć wniosek – brak wzroku nie zaburza funkcji poznawczych

Elementy specjalne w kształceniu niewidomych i słabowidzących

• Pismo Braille’a

• Dziecko słabowidzące widzi tylko fragment tekstu, na który aktualnie skierowany jest jego wzrok, stąd utrudnienie w syntezie pisma czarnodrukowego, będącego systemem połączonych znaków

• Wysiłek związany z koniecznością posługiwania się czarnodrukiem pogłębia zaburzenie, stąd konieczność poszukiwania technik alternatywnych

• Twórcą alfabetu wypukłego był Ch. Barbier. Jego system opierał się na dwunastopunkcie. Znaki odpowiadały literom alfabetu łacińskiego.

• L. Braill (nie mając jeszcze 16 lat, zetknął się z pismem Barbiera w Instytucie Młodych Niewidomych w Paryżu) ulepszył alfabet – wychodząc z założenia, że dotyk jest zmysłem wrażeń przerywanych i o wiele łatwiej odbiera punkty niż linie ciągłe.

• Dwunastopunkt (trudny do objęcia opuszkiem palca) został zmieniony na sześciopunkt – co ułatwiło percepcję znaków. Punkty ustawione zostały w dwóch rzędach, a genialność systemu Braille’a polegała na tym, iż dokładnie on mieścił się pod opuszka palca wskazującego

• Poszczególne znaki są kompilacją liczby punktów i ich położenia w ramach sześciopunktu

Pismo L. Braille’a

• Za pomocą pisma Braille’a można dokonać notacji: liter; cyfr; znaków przestankowych; działąń matematycznych; oznaczeń muzycznych

• W alfabecie mamy 63 znaki

• Pierwszą książkę w tym języku napisano w 1929 roku

• Szybkość czytania punktowego wynosi 25-33% szybkości czytania czarnodruku przez lektora radiowego

• Przeciętnie 60 wyrazów na minutę

• Zadania zamknięte

1. Widzenie centralne to inaczej

1. ostrość widzenia

2. widzenie głębi

3. widzenie przestrzenne

2. Prawidłowe pole widzenia wynosi

1. w płaszczyźnie poziomej 180º w pionowej 120º

2. w płaszczyźnie poziomej 300º w pionowej 120º

3. w płaszczyźnie poziomej 200º w pionowej 120º

3. Opóźnienie edukacyjne dziecka niewidomego na początku kształcenia wynosi

1. 5 lat

2. 4 lata

3. 2 lata

4. Pismo Braille;a opiera się na

1. sześciopunkcie

2. ośmiopunkcie

3. dwunastopunkcie

• Zadanie otwarte

• Posługujące się pismem Braille’a zapisz w postaci czarnodruku zdanie

- Nie ma kaleki jest człowiek -

• Zapisz działanie matematyczne

4 + 15x = 49

ETIOLOGIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

Badania populacyjne celem wyselekcjonowania dzieci z zaburzeniami rozwoju

• Badania screeningowe

• Bilanse zdrowia

• W wieku: 2; 4; 6; 10; 14; 18 lat

• Skala Apgar:

  • Czynność serca

  • Oddech

  • Napięcie mięśniowe

  • Reakcje odruchowe

  • Zabarwienie skóry

Czynniki	0 pkt	1 pkt	2 pkt
Czynność serca	Brak	Poniżej 100/min	Powyżej 100/ min
Oddech	Brak	Wolny, nieregularny	Regularny, głośny krzyk
Reakcje odruchowe	Brak	Grymas twarzy	Kichanie, kaszel, płacz
Napięcie mięśniowe	Brak napięcia, witkość ogólna	Napięcie obniżone, zgięte kończyny	Napięcie prawidłowe, samodzielne ruchy
Zabarwienie skó®y	Uogólniona sina lub bladość	Obwodowa sinica	Różowe

Max. Liczba punktów: 10

10-9 : dobry stan noworodka

8-7: stan zmęczenia noworodka

6-4 zamartwica średnia,sina

3-1 zamartwica ciężka, blada

Grupy dyspanseryjne

I. Dzieci z ryzyka okołoporodowego

II. Dzieci z wadami wrodzonymi

III. Dzieci z przewlekłymi zaburzeniami odżywiania i stanami niedoborowymi

IV. Dzieci z zaburzeniami w rozwoju somatycznym i psychicznym

V. Dzieci z wadami i chorobami narządu wzroku

VI. Dzieci z przewlekłymi chorobami jamy nosowo-gardłowej i uszu, z zaburzeniami słuchu i mowy

VII. Dzieci z przewlekłymi chorobami układu oddechowego

VIII. Dzieci z chorobami i zaburzeniami układu krążenia

IX. Dzieci z przewlekłymi chorobami układu moczowego

X. Dzieci z trwałymi uszkodzeniami narządu ruchu i zaburzeniami statyki ciała

XI. Dzieci z innymi przewlekłymi chorobami wymagającymi czynnej i systematycznej opieki medycznej

Klasyfikacja przyczyn niepełnosprawności

Przyczyny niepełnosprawności i upośledzeń

• Dziedziczne

  • Genowe

    • Dominujące

    • Recesywne

    • Sprzężone z płcią

  • Chromosomowe

    • Aberracje chromosomów autosomalnych

    • Aberracje chromosomów heterosomalnych

• Niedziedziczne

  • Związane z okresem prenatalnym

  • Związane z okresem preinatalnym

  • Związane z okresem postnatalnym

Kryteria dziedziczenia dominującego – genowe dominujące

• Cecha przekazywana jest z pokolenia na pokolenie bez przeskoku pokoleniowego

• Taka sama częstotliwość występowania u obu płci

• Niektóre choroby monogenowe występują w późniejszym wieku

• 50% potomstwa obarczone jest chorobą

• Geny dominujące wykazują czasami niepełną penetrację – zjawisko wyciszania typowych objawów chorobowych

Przykłady chorób dziedziczonych w sposób dominujący powodujących niepełnosprawność

• Stwardnienie guzowate – choroba BOURNEVIL’A

  • W tkance mózgowej pojawiają się naroślą, skutkuje to niedorozwojem intelektualnym

  • Pojawia się lżejszy stan niedorozwoju intelektualnego

  • Może pojawić się padaczka

  • Zmiany skórne w postaci gruczolaka łojotokowego, grudki z substancją, które pojawiają się na twarzy dziecka, układają się w obraz motylka

  • Zaburzenia w budowie serca, nerek, płuc

  • Raz na 20 tys urodzeń

• Neurofibromatoza – nerwiakowłókniakowatość – choroba REKLINGHAUSENA

  • Niepełna penetracja

  • Zmiany skórne- zmiany barwnikowe skóry pojawiają się na ciele dziecka plamy w kolorze kawy z mlekiem, plam jest nie więcej niż 6, a średnica nie większa niż 1,5 cm; guzki na zakończeniach nerwowych

  • Skutukują nadczynnością nerwową, niedorozwojem umysłowym, od 3 d0 13 % guzków przekształca się w nowotwory złośliwe

  • Raz na 3 tys. urodzeń

• Akrocefalosyndaktylia – choroba APERTA

  • Raz na 150 tys urodzeń

  • Zaburzenia kostne- twarzoczaszki, palcy, stóp, dłoni

  • Uciski na tkankę mózgow, np. zaburzenia układu wzrokowego intelektualnego, ruchowego, ograniczenie ruchowości, możliwe przykurcze, brak możliwości utrzymania stabilności, lżejsza niepełnosprawność intelektualna

  • Czaszka długa, księżycowata lub krótka i szeroka, zaburzenia funkcjonalnego aparatu ruchowego, ograniczenie ruchowości, np. przykurcze palców stóp i dłoni, brak możliwości utrzymania stabilności palców

• Choroba HUNDIGTONA

  • Zazwyczaj występuje po 3-ciej dekadzie życia

  • Nazywana pląsawicą

  • Spadająca koordynacja ruchowa

  • Rozpad stopniowy wszystkich funkcji

  • Neuropatologiczne zmiany w mózgu, cherlactwo, wątłość ciała, ważny jest moment, w którym choroba wystąpiła, ponieważ wiąże się to z penetracją

Kryteria dziedziczenia recesywnego

• Cecha wstępuje częściej u potomstwa rodziców spokrewnionych

• Szansa urodzenia się dziecka z niepełnosprawnością wynosi 25%

• Choroby te najczęściej są wynikiem mutacji genów strukturalnych, kontrolujących syntezę substancji odpowiadających za funkcje metaboliczne ustroju

Przykłady chorób dziedziczonych w sposób recesywny powodujących niepełnosprawność

• FENYLOKETONURIA

  • Brak enzymu przekształcającego substancje szkodliwe w neutralne, choroba dotycząca przemiany białkowej

  • Choroba raz na 2000 urodzeń

  • Inną przyczyną jest zaburzenie 12 pary chromosomów

  • Bez diety białkowej 63% dzieci może być głęboko niepełnosprawna intelektualnie, 36% średnia niepeł. Int., 1 % normalny

  • Charakterystyka- niski wzrost, małogłowie, występują objawy alergiczne, jasny kolor skóry, włosów, lepkość ciała, zaburzenia wegetatywne, zaburzenia w podawaniu pokarmów- wymioty, wątłość ciała, drgawki, zahamowanie rozwoju psycho-ruchowego

• MUKOPOLISACHARYDOZY

  • Charakterystyka- karłowatość, zaburzenia układów wewnętrznych (płuca, serce, śledziona) zaburzenia kostno stawowe

    • Galaktozemia

  • Lipochondriodystrofia – gargolizm – maszkaronizm – choroba Ellisa – zaburzenia twarzoczaszki, zniekształcenia twarzoczaszki, puszki/meszek ciemne grube włosy na twarzy i na ciele, szeroki nos, nisko osadzone uszy, duże wargi i język, zaburzenia kostne kręgosłupa – skrzywienie, głęboki niedorozwój umysłowy

• GANGLIOZYDOZY

  • Choroba Tay – Sachsa- raz na 500000 urodzeń. Częściej w populacji – żydzi wschodnioeuropejscy (ortodoksyjni), Idiotyzm Amaurotyczny, diagnozowany koło 1 roku życia, zgon po 2 latach życia, Nadwrażliwość sensoryczna -> dotyk, światło, dźwięk (sprawia ból), postępująca utrata wzroki u słuch, głęboka niepełnosprawność intelektualna, poprzez badania prenatalne można ją wykryć

  • Spilmeyera – Vogta- młodzieńcza postać choroby Tay-Sachsa , w okresie młodzieńczym objawy, młody człowiek może żyć z nią 10/15 lat

SLAJD 9:

Choroby dziedziczone, sprzężone z płcią

• Zespół Lowego – zespół oczno-mózgowo-nerkowy- choroba przekazywana przez matki synom, niepełnosprawność intelektualna, nieprawidłowa budowa gałek ocznych, funkcjonalne zaburzenia widzenia, wczesna jaskra/ zaćma, nieprawidłowość w budowie -> prawidłowa budowa nerek, dzieci wymagają dializowania, przeszczepu

Aberacje chromosomowe

• To zmiany struktury chromosomów powstające na skutek samoistnych lub sztucznie wywołanych pęknięć chromosomów i łączenie się się ich fragmentów w nowe układy

• Delecja – deficjencja – utrata odcinka chromosomu

• Translokacja – to dołączenie się odcinka chromosomu do innego niehomologicznego

• Inwersja – przerwanie, pęknięcie chromosomu w dwóch miejscach, odwrócenie się i zrośnięcie w obrębie chromosomu homologicznego

• Duplikacja – podwojenie (określonego fragmentu, pary lub całego garnituru chromosomowego)

• Trisomia – dodatkowy chromosom w parze homologicznej

• Trisomia z translokacją – dodatkowy chromosom w parze chromosomów niehomologicznych

Aberracje chromosomów autosomalnych

• Zespół kociego krzyku – delecja krótkich ramion chromosomu 5 pary

  • Delecja krótkich ramion chromosomu 5 pary

  • Zaburzenia w budowie krtani

  • Płacz dziecka przypomina marcującego kota

  • Raz na 50 000/100 000 urodzeń

  • Zniekształcenia twarzoczaszki

  • Drżenie mięśniowe – hipotomia mięśniowa

  • Uniemożliwia ruchy precyzyjne, u niemowlęcia (małogłowie) czaszka okrągła szeroko rozstawione oczy, później czaszka zmienia kształt zaburzenia rozwoju psych-ruchowego

  • Niepełnosprawność intelektualna

  • Osoby przeżywają do dorosłości a nawet dłużej

• Trisomia 13 pary chromosomów – zespół PATAU

  • 1 na 5 000 – 1 – 15000

  • Rozszczep wargi i podniebienia

  • Wady wzroku – małoocze

  • Wady uszu – zniekształcenia małżowin

  • Anomalie kończyn – polidaktylia (wielopalczastość), syndaktylia (zrastanie się palców)

  • Wady sercowo naczyniowe

  • Wady nerek słuchu

  • NI

  • Hipotonia mięśniowe – napady drgawkowe

  • Stwierdza siępewną zależność między częstością występowania zespołu a więcej niż średnim wiekiem matki

  • Częściej występuje u kobiet

  • Ok. 70% dzieci dotkniętych zespołem umiera w pierwszym roku życia

• Trisomia 18 pary chromosomów - zespól EDWARDSA

  • 1 na 3 000

  • Częściej u kobiet

  • Niska masa urodzeniowe

  • Deformacje twarzoczaszki

  • Zaburzenia słuchu

  • Zaburzenia wzroku

  • Deformacje stóp i dłoni

  • Anomalie szkieletu

  • Wady serca

  • Głęboka NI

  • Wady nerek i innych narządów powodują, że 30% dzieci umiera w 1 miesiącu życia, tylko 10% przeżywa 1 rok

ANOMALIE HETEROSOMALNE

• ZESPÓŁ KLINEFELTERA- pojawił się w latach 40 XX wieku, związany z chromosomem męskim, są 2 postaci:

  • Gdy nadliczbowym chromosomem jest chromosom X- fenotyp bardziej kobiecy niż męski, kobieca budowa ciała, długie kończyny, szerokie biodra, budowa Eudohidalna, ruchy kobiece, ociężałość intelektualna, zaburzenia 1 i 2 rzędowych cech płciowych, bezpłodność

  • Gdy nadliczbowym chromosomem jest chromosom Y- fenotyp męski, wysoki wzrost, silna muskulatura, szeroka klatka, wąskie biodra, norma intelektualna, tendencja do zachowań agresywnych, duża podatność na prowokacje, rozwiązuje konflikty przemocą, tendencja do prowokowania do sytuacji agresywnych -> wszczynanie konfliktów, pojawiły się nawet hipotezy, że może agresja ma charakter wrodzony, nie została potwierdzona

Przyczyny niepełnosprawności związane z okresem przed urodzeniem

• Choroby matki: zakaźne (różyczka); weneryczne (kiła); wirusowe (odpasożytnicze)

• Niezgodność współczynnika RH

• Napromieniowanie

• Używki: alkohol – płodowy zespół alkoholowy

Przyczyny niepełnosprawności związane z okresem okołoporodowym

• Niedotlenienie przy przedłużającym się porodzie

• Niedotlenienie, przetlenienie przy porodzie wcześniaczym

• Urazy mechaniczne przy porodzie kleszczowym

Przyczyny niepełnosprawności związane z okresem po porodzie - ontogeneza

• Choroby: wirusowe – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, w efekcie wirusowe zapalenie mózgu;

• Choroby psychiczne – np. autyzm

• Zatrucia lekami

• Choroby wieku dziecięcego – szczególnie w wysokiej temperaturze

• Urazy mechaniczne

Zadania zamknięte

Akrocefalosyndaktylia jest chorobą

A. dziedziczona w sposób dominujący

B. dziedziczona w sposób recesywny

C. związaną z mutacją chromosomów heterosomalnych

Płodowy zespół alkoholowy odpowiedzialny jest za największą liczbę przypadków lżejszego upośledzenia umysłowego, która wynosi

A. 10%

B. 20%

c. 40%

Posiadając w domu kota kobieta w ciąży powinna poddać się badaniom celem wykluczenia niebezpieczeństwa

A. fenyloketonurii

B. toksoplazmozy

C. cytomegalii

Chorobą związaną z zaburzeniami przemiany białkowej, diagnozowaną w pierwszych dobach życia jest

A. zespół Edwardsa

B. fenyloketonuria

C. idiotyzm amaurotyczny

NOZOPEDAGOGIKA

Pojęcie choroby przewlekłej oraz wskaźniki rozpowszechnienia

• CHOROBA PRZEWLEKŁA – to wszelkie zaburzenie lub odchylenie od normy, która ma jedną lub więcej spośród następujących cech: jest trwała, pozostawia po sobie inwalidztwo, spowodowana jest nieodwracalnymi zmianami patologicznymi, wymaga specjalnego postępowania rehabilitacyjnego, wymagać będą długiego okresu nadzoru, obserwacji czy opieki (J. i W.Pileccy, 1992)

• Inna definicja – CHOROBA PRZEWLEKŁA – to niekorzystna sytuacja dla dziecka, które zmuszone jest w niej uczestniczyć. Niekorzystną sytuacje konstytuuje długotrwałe unieruchomienie, ograniczenie samodzielności i uzależnienie od innych, izolacja od środowiska społecznego i przyrodniczego, ograniczenie możliwości uczenia się i osiągania dobrych wyników w nauce (A.Maciarz, 1999)

• 10-15% populacji w wieku szkolnym stanowią dzieci przewlekle chore

Najczęściej występujące choroby

• Najczęściej występującymi chorobami dzieci i młodzieży w wieku szkolnym są:

  • Choroby układu oddechowego

  • Choroby układu moczowego

  • Choroby związane z organicznym uszkodzeniem CUN

  • Choroby układu krążenia

  • Choroby narządu ruchu

  • Uszkodzenia słuchu

  • Ogniskowe przewlekłe zakażenia w różnych narządach

• NASTĘPSTWO

  • lęk, koncentracja na wartościach podstawowych, koncentracja na „tu i teraz”, poczucie nieuchronności, bezsilności, utrata nadziei, perspektywy życiowej, poczucie ubezwłasnowolnienia i utraty wolności, obniżenie poczucia własnej wartości, poczucie wstydu i bycia innym, ograniczenie stymulacji zewnętrznej, deprywacja potrzeb emocjonalnych, obniżenie stymulacji wewnętrznej, bierność (E.Góralczyk, 1996)

Koncepcje choroby

• Koncepcja swoistych obrazów psychicznych choroby – J. Doroszewska – choroba przeciąża nie tylko układ nerwowy, ale deformuje również prawidłowe funkcjonowanie. Pojawiają się pewne swoiste, charakterystyczne dla grupy chorujących na to samo osób, cechy psychiczne.

• Obraz dzieci astmatycznych: uczuciowe, niespokojne, nadmiernie pobudliwe ruchowo. Czasami: apatyczne, ospałe, niechętne do wysiłku

• Obraz dzieci z chorobą reumatyczną: drażliwe uczuciowo, wybuchowe, gniew, zmienność nastrojów, duża męczliwość

• Dzieci z chorobą alergiczną: nerwowe, niespokojne, nadpobudliwe ruchowo, zmniejszona wytrzymałość umysłowa

• Koncepcja wspólnych i swoistych cech osobowości – A.Hulek – osoby chore ujawniają wszystkie te cechy i dyspozycje osobowości, które ujawniają osoby zdrowe

• Nie na jakościowych zmian osobowości wywołanych chorobą

• Zmiany jeśli występują są konsekwencją negatywnych doświadczeń związanych ze środowiskiem społecznym i tym jak odbiera ono chorobę

Koncepcje choroby cd.

• Choroba jako sytuacja trudna – J.Reykowski – chory znajduje się w sytuacji trudnej, stresowej, w której psychika człowieka zostaje poddana nadmiernemu obciążeniu. To z kolei utrudnia zdolności adaptacyjne

• Choroba może: zaburzyć obraz samego siebie, obniżyć samoocenę, obniżyć poczucie własnej wartości

• Podobnie chorobę traktuje Z. Sękowska

• Choroba prowadzi do zachwiania równowagi psychicznej (wymaga terapii)

• Naraża na stany frustracyjne, blokując możliwość zaspokojenia potrzeb

• Prowadzi do zaburzeń zachowania

• Choroba jako źródło deprywacji – Z.Skorny – zablokowanie potrzeb

• Na skutek choroby dochodzi do deprywacji społecznej (hospitalizacja pozbawia kontaktów)

• Deprywacji czynnosciowej (nie ma możliwości działania)

• Deprywacji sensorycznej (zubożenie bodźców)

• Choroba jako czynnik traumatyzujący – E.Wielgosz – choroba wpływa niekorzystnie na rozwój psychiczny, fizyczny, społeczny

• Wpływ ten jest tym większy, im mniejsze dziecko

• Wpływa również na rodzinę

Modele choroby

• Model integracyjny – Pless, Pinkerton

  • Adaptacja do choroby jest efektem transakcyjnego działania czynników indywidualnych i środowiska dziecka

  • Istnieje cybernetyczny układ

  • Postawy rodziców-czynniki społeczne-cechy dziecka-reakcja dziecka na chorobę

  • Model opiera się na sprzężeniu zwrotnym

  • Przystosowanie do choroby leży w strukturze ja i stylu radzenia sobie

• Model kryzysu życiowego – Moos i Tsu

  • Centralne miejsce zajmuje tu poznawcza ocena znaczenia kryzysu

  • Uzależnione to jest od trzech czynników: cech samej osoby; specyfiki choroby; właściwości fizycznego i socjokulturowego środowiska

  • Autorzy modelu wyróżnili 7 kategorii zadań związanych z adaptacją do przewlekłej choroby

  • 3 związane są bezpośrednio z chorobą: zmaganie się z symptomami; zmaganie się ze stresem związanym z hospitalizacją i leczeniem; podtrzymanie właściwych relacji z personelem medycznym i osobami wspierajacymi

Modele choroby cd.

• 4 pozostałe odnoszą się do wszystkich sytuacji kryzysowych: utrzymanie równowagi wewnętrznej; podtrzymanie satysfakcjonującego obrazu siebie; podtrzymanie więzi z rodziną; przygotowanie do niepewnej przyszłości

• Jak pokonać kryzys:

  • Wypieranie, lub pomniejszanie powagi sytuacji

  • Poszukiwanie informacji lub społecznego wsparcia

  • Umiejętność rozwiązywania problemów

  • Umiejętność nadawania znaczenia chorobie (to ma jakiś cel...)

• Model choroby przewlekłej jako ryzyka i plastyczności – Rutter

  • Koncentruje się na podatności na zranienia i plastycznością zachowania

  • Istnieją sposoby radzenia sobie z przeciwnościami:

    • Modyfikacja spostrzegania

    • Fizyczny i emocjonalny dystans

    • Redukcja łańcucha negatywnych reakcji

    • Podnoszenie poczucia własnej wartości

Sytuacja i skutki unieruchomienia

• Niemożność zaspokojenia naturalnej potrzeby ruchu

• Brak ruchu to pozbawienie możliwości obserwacji

• Zdobywania doświadczeń

• Praktycznej orientacji w codziennych warunkach

• Efektem jest ubóstwo wrażeń, spostrzeżeń, wyobrażeń, języka

• Życie chorego jest bardzo monotonne – wydaje mu się, że żyje na marginesie życia

• Problemem jest zależność od innych, podczas gdy naturalna potrzeba człowieka jest dążenie do samodzielności

• Osoby chore odznaczają się nadmierna wrażliwością, długotrwałym przeżywaniu każdego zdarzenia

• Są skryte, powściągliwe, nie uzewnętrzniają uczuć

• Problemem jest brak prywatności

• Brak możliwości zmiany lub wyboru środowiska, w którym się przebywa

• Poczucie osamotnienia, tęsknota

• Smutek zaburzenia nastroju

• Poczucie braku perspektyw

• Cierpienie fizyczne

Sytuacja i skutki unieruchomienia cd.

• Osoby przewlekle chore odznaczają się wysokim poziomem neurotyzmu

• Gorsze jest ich przystosowanie

• Występują liczniejsze zaburzenia emocji

• Niższe są ich wyniki w nauce (A.Mielniczuk, 1979)

• Utrudnione kontakty interpersonalne

• U 37,5% rozpoznaje się nieprzystosowanie (M.Kościelska, 1976)

• Jawne niepowodzenia szkolne obserwowane są u 26% uczniów klas I-III i ponad 11% uczniów klas starszych (M.Kościelska)

• Główny powód obniżania się wyników szkolnych – zaburzenia rozwoju psychofizycznego

• Innym jest absencja szkolna (M.Kościelska)

• Trudności adaptacyjne mogą wynikać z błędów wychowawczych rodziców – głównie nadopiekuńczości i nadmiernego ochraniania – rozwijana jest w ten sposób u dzieci postawa zależności (W. Pilecka, 1990)

Poziom osiągnięć szkolnych

• Wyniki dotyczą uczniów gimnazjum

• Poziom osiągnięć szkolnych w obszarze treści humanistycznych jest niski

• Kl. I – 30,17%; II – 27,54; III – 24,91

• Spadek kompetencji w zakresie – czytania ze zrozumieniem: I – 42%, II – 33%, III – 15%

• Podobnie jest z logicznym myśleniem: I – 44%, II – 30%, III – 21%

• Wyższy poziom kompetencji szkolnych ujawniają dziewczęta

• W przypadku treści matematycznych – poziom kompetencji jest również niski

• Materiał nauczania opanowany jest na poziomie 20-30%

• Zadania zamknięte

• Jakiej grupy uczniów dotyczy problem przewlekłej choroby

A. 5-10%

B. 10-15%

C. 15-20%

• Trudności w uczeniu się dotyczą ok. 20% populacji ogólnej. W grupie dzieci przewlekle chorych jawne trudności szkolne obserwujemy u

A. takiej samej populacji, czyli 20%

B. mniejszej populacji niż 20% (dzieci mają więcej czasu na czytanie i zgłębianie wiedzy, nie mogą biegać, bawić się z rówieśnikami)

C. większej populacji niż 20%

• Twórcą koncepcji swoistych i wspólnych cech osobowości jest

A. Janina Doroszewska

B. Aleksander Hulek

C. Janusz ReykowskI

PEDAGOGIKA KOREKCYJNA

Podstawowe pojęcia

• Rozwój prawidłowy – to taki rozwój psychomotoryczny, który jest zsynchronizowany z wiekiem. Ustalono normy dotyczące cech i osiągnięć rozwojowych – są nimi te, które są charakterystyczne dla większości dzieci w danym wieku.

• Opóźnienie rozwoju – gdy całokształt funkcji psychicznych i ruchowych odpowiada poziomowi dziecka młodszego. Opóźnienie może dotyczyć tylko poszczególnych sfer, na tle prawidłowego rozwoju globalnego

• Rozwój nieharmonijny – nierównomierny, przyspieszenie w jedne sferze, opóźnienie w drugiej, rozwój prawidłowy w kolejnej

• Wąskozakresowe opóźnienia/zakłócenia – występują przy ogólnym rozwoju prawidłowym nazywane są FRAGMENTARYCZNYMI DEFICYTAMI ROZWOJOWYMI

Wskaźnik fragmentarycznych deficytów rozwojowych

• Na podstawie skal rozwojowych możliwe jest obliczenie wskaźnika fragmentarycznych deficytów rozwojowych (WFDR) – określa się go jako stosunek różnicy pomiędzy wiekiem życia (WŻ) a wiekiem rozwojowym (WR) do wieku życia (WŻ)

• Wartość wskaźnika mieści się w przedziale (0; 1), gdzie 0 - oznacza brak zaburzenia, 1 – bardzo poważne zaburzenie określane zazwyczaj jako brak kompetencji/umiejętności

• Wskaźnik powyżej 0,3 oznacza już poważne opóźnienie parcjalne, konieczność uruchomienia działań terapeutycznych, dziecko samo nie będzie w stanie nadrobić zaległości, usunąć trudności

• Fragmentaryczne deficyty rozwojowe są często przyczyną trudności w uczeniu się i niepowodzeń szkolnych

Trudności w uczeniu się a niepowodzenia szkolne

• Trudności w uczeniu się zostały wprowadzone do literatury pedagogicznej i psychologicznej przez Kirka (1963)

• Wg autora odznaczają się nimi dzieci w normie intelektualnej przejawiające izolowane, specyficzne trudności w zakresie percepcji, procesów poznawczych, rozwoju mowy, sprawności motorycznej. Nie zaliczał do tej grupy dzieci z zaburzeniami receptora wzrokowego, słuchowego.

• S. Tucholska (1997) zdefiniowała trudności w uczeniu się jako – hetrogeniczną grupę zaburzeń polegających na znaczących /względnie stałych trudnościach w nabywaniu i wykorzystaniu umiejętności czytania, pisania, liczenia. Odznaczają się nimi dzieci o prawidłowym rozwoju, przebywające w prawidłowych warunkach socjokulturowych i w stosunku do których zastosowano prawidłowe metody i zasady nauczania

• W literaturze amerykańskiej i brytyjskiej występują dwa pojęcia związane z trudnościami w uczeniu: trudności w uczeniu się i specyficzne trudności w uczeniu

Trudności w uczeniu się a specyficzne trudności w uczeniu się

• Trudności w uczeniu się (LD) – szeroki termin odnoszący się do zróżnicowanej grupy zaburzeń, manifestujących się poprzez trudności w opanowaniu i stosowaniu umiejętności mówienia, czytania, pisania i rozumienia matematycznego. Zaburzenia te są pochodzenia wewnętrznego, zdają się być uwarunkowane nieprawidłowościami CUN z tego powodu mogą współwystępować z innego rodzaju zaburzeniami (sensorycznymi, upośledzeniem, zaburzeniami emocjonalnymi i społecznymi). Mogą być efektem wpływu środowiska

• Specyficzne trudności w uczeniu się (SLD) – długotrwały stan najprawdopodobniej pochodzenia neurologicznego w sposób wybiórczy manifestuje się poprzez zakłócenia rozwoju integracji werbalnych/niewerbalnych zdolności. Są rodzajem niepełnosprawności mimo przeciętnej lub ponadprzeciętnej inteligencji, prawidłowo funkcjonujących analizatorów. Mogą wpływać na poczucie własnej wartości, samoocenę, edukację, aktywność zawodową, społeczną, życie codzienne

Trudności w uczeniu się a niepowodzenia szkolne

• Niepowodzenia szkolne traktowane są jako efekt trudności lub specyficznych trudności w uczeniu się

• J.Konopnicki niepowodzenia szkolne określa jako – stan w jakim znalazło się dziecko na skutek niespełnienia wymagań szkoły. Niepowodzenia to proces, w którym obserwujemy naturalny wzrost braków w wiadomościach i umiejętnościach oraz zmiany w zachowaniu się dziecka. Mogą być przyczyną zaburzeń w zachowaniu i nieprzystosowania społecznego

• Cz.Kupisiewicz definiuje niepowodzenia jako – rozbieżności pomiędzy wiadomościami i umiejętnościami/nawykami faktycznie opanowanymi przez ucznia a założeniami programowymi w zakresie poszczególnych przedmiotów

• Wyróżnić można 3 grupy przyczyn niepowodzeń szkolnych

  • Dydaktyczne – tkwiące w treściach i organizacji procesu nauczania

  • Społeczne – tkwiące w środowisku ucznia

  • Endogenne – tkwiące w uczniu

Zaburzenia endogenne – przyczyny trudności w uczeniu się

• Zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej (trudności w rozróżnianiu kształtów, mylenie liter o podobnej budowie...) – występują u ok. 70% dzieci z trudnościami w uczeniu się

• Zaburzenia analizy i syntezy słuchowej – najczęściej objawiają się jako dysleksja i dysgrafia – występują u ok. 90% dzieci z trudnościami w uczeniu się

• Zaburzenia mowy – opóźniony rozwój, wadliwa artykulacja, jąkanie... –występują u ok. 50% dzieci z LD

• Opóźnienia rozwoju ruchowego – zaburzenia w obrębie motoryki – występują u ok. 68% dzieci z LD

• Zaburzenia lateralizacji – proces zlateralizowania prawidłowo kończy się ok. 6 r.ż, niektórzy badacze przesuwają go do 10. Prawidłowa jest jednostronna/jednorodna lateralizacja (lewo lub prawostronna). Wskaźnik osób z inną niż jednostronna lateralizacja (w zależności od ostrości kryteriów waha się w granicach 3-20%). W grupie dzieci z trudnościami w uczeniu się mamy ponad 67% dzieci z niejednorodną lateralizacją i 22% ze skrzyżowaną oraz 45% z nieustaloną

Dysleksja i dysgrafia problem współczesnej szkoły

• DYSLEKSJA – rozwojowe zaburzenie w opanowaniu umiejętności czytania. Należy ja rozpoznawać tylko wtedy, gdy umiejętność czytania przez dziecko, mierzona rzetelnym i trafnym testem, jest istotnie niższa (u dzieci w wieku od 8 do 13 lat przyjmuje się, że jest istotnie niższa, gdy jest niższa o jedną do dwu klas) w stosunku do

• Klasy, do której uczęszcza dziecko

• Jego wieku życia

• Jego globalnego wieku inteligencji (mierzonego rzetelną i trafna skalą)

• Oraz mimo zastosowania właściwych metod nauczania

• Przy rozpoznaniu dysleksji należy wykluczyć jako przyczynę: zaburzenia wzroku, słuchu, upośledzenie umysłowe, brak motywacji do uczenia się

• Wyróżniamy 3 typy dysleksji

  • Uwarunkowany wybiórczym upośledzeniem (lekkiego lub głębszego stopnia) zdolności słuchowych, różnicowania słów, analizy i syntezy słuchowej słowa, słuchowej pamięci sekwencyjnej

  • Uwarunkowany wybiórczym upośledzeniem percepcji wzrokowej liter (wzrokowego rozpoznawania liter, analizy i syntezy wzrokowej liter, wzrokowej pamięci sekwencyjnej, wyobraźni przestrzennej)

Dysleksja i dysgrafia problem współczesnej szkoły

• Mieszany – występują zarówno zaburzenia percepcji słuchowej, jak i wzrokowej

• Przyczyny dysleksji:

  • Uwarunkowania genetyczne

  • Opóźnienia dojrzewania układu nerwowego

  • Opóźnione dojrzewanie dominacji półkul mózgowych

  • Okołoporodowe uszkodzenia mózgu

• DYSGRAFIA – rozwojowe zaburzenie w opanowaniu umiejętności poprawnego graficznie pisania. Należy ją rozpoznawać tylko wtedy, gdy umiejętność ta mierzona jest w sposób obiektywny i jest istotnie niższa w stosunku do:

  • Klasy, do której dziecko uczęszcza

  • Jego wieku życia

  • Globalnego wieku inteligencji (mierzonego...)

  • Zastosowania odpowiednich metod i zasad nauczania

• Przy rozpoznaniu dysgrafii należy wykluczyć:

  • Zaburzenia wzroku

  • Porażenia i niedowłady kończyn górnych

  • Upośledzenie umysłowe

Dysleksja i dysgrafia problem współczesnej szkoły

• Brak motywacji do uczenia się

• Niewłaściwe metody nauczania

• U podłoża dysgrafii leżą

  • Wybiórcze upośledzenia lekkiego lub głębszego stopnia

  • Percepcji wzrokowej (zdolności rozpoznawania liter, analiza i synteza wzrokowa

  • Pamięci wzrokowej

  • Koordynacji wzrokowo-ruchowej

  • Pamięci wzrokowo-ruchowej

  • Precyzji ruchów rąk

  • Wyobraźni przestrzennej

• Wśród przyczyn wymienia się

  • Predyspozycje genetyczne

  • Opóźnienia dojrzewania układu nerwowego

  • Okołoporodowe uszkodzenia mózgu

• Rozmiary dysleksji rozwojowej

	2002	2003	2004	2005	2006
Zachodniopomorskie	8,5%	8,2%	8,7%	10,2%	10,5%
Pomorskie	12,1%	12,6%	14,6%	16,3%	26,9%
Warmińsko-mazurskie	4,8%	4,9%	4,9%	6,6%	7,7%
Podlaskie	5,8	5,4	5,7	7,8	7,6
Lubuskie	7	8,2	8,7	10,5	9,3
Wielkopolskie	5,6	6	6,2	7,5	7,1
Kujawsko-pomorskie	5,5	5,3	6,8	8	14,6
Mazowieckie	11,1	11,3	12,2	13,5	12,8
Lubelskie	5,8	6,8	6,4	8,2	8,2
Dolnośląskie	5,5	6,2	7,2	7,9	8,4
Opolskie	7,5	8,8	7,4	8,3	8,4
Łódzkie	7,4	7,5	7,9	9,4	9,3
Świętokrzyskie	8,5	7,5	7,7	9	7,5
Śląskie	4,4	5,5	5,7	6,6	6,4
Małopolskie	11,9	12,2	11,	13,3	12
Podkarpackie	4	4,1	4,7	5,6	5,9

Dysleksja rozwojowa – epidemią w Polsce

• Wzrasta odsetek uczniów ze zdiagnozowaną dysleksją rozwojową – niektórzy traktują to jako wybieg rodziców chcących dać fory swojemu dziecku w trudnej sytuacji stresu egzaminacyjnego

• Wskaźniki ogólnopolskie ukazują tendencje wzrostową zjawiska

  • 2002 – 7,4%

  • 2003 – 7,8%

  • 2004 – 8,1%

  • 2005 – 9,4%

  • 2006 – 10,3%

Rozmiary zjawiska trudności w uczeniu się

• Zdaniem W. Pileckiej w Polsce możemy mówić o ok. 20% wskaźniku uczniów z trudnościami w uczeniu się

• Z badań OECD wynika, że ok. 30% uczniów na świecie ma opóźnienia w nauce szkolnej

• Skutki trudności w uczeniu nie naprawione w edukacji szkolnej to wzrastający wskaźnik analfabetyzmu i funkcjonalnego analfabetyzmu

• Dane światowe wskazują, iż w krajach rozwiniętych (m. in. Anglia...) mówić można o 10-20% populacji funkcjonalnych analfabetów

• W Polsce Z. Kwieciński przedstawia jeszcze wyższe wskaźniki sięgające nawet 25% dorosłej populacji Polaków

• J. Jastrząb – twórczyni toruńskiej szkoły terapeutyczne wskazuje na wzrastającą populacje uczniów z trudnościami w uczeniu się i prawidłowość częstszego występowania zjawiska u chłopców niż u dziewcząt (4:1)

Charakterystyka ucznia z trudnościami w uczeniu się

• Najczęściej są to dzieci w wieku 3-10/12 lat (w okresie dojrzewania OUN)

• Mieszczą się w granicach statystycznej normy dla rozwoju intelektualnego (równie często mamy tu nieznaczne obniżenie jak i wyższy niż przeciętny

• Brak jest wyraźnych objawów ogniskowego uszkodzenia OUN

• Prawdopodobnie mamy natomiast niewielkie mikrouszkodzenia tkanki mózgowej, trudne do wykrycia i zlokalizowania

• Bardzo/najbardziej prawdopodobne są mikrozaburzenia czynności mózgu, nieprawidłowości w funkcjonowaniu OUN

• Występują objawy zaburzeń w zachowaniu, dzieci nie radzą sobie z wymaganiami otoczenia fizycznego i społecznego

• Dzieci nie opanowały umiejętności związanych z nawiązywaniem i podtrzymywaniem kontaktu

• Są mało sprawne i zaradne

• Nie w pełni prawidłowo odbierają i przetwarzają informacje

• Maja trudności z koncentracją uwagi

• Utrudnione jest korzystanie z własnych doświadczeń, gdyż utrudnione jest przypominanie

Charakterystyka ucznia z trudnościami w uczeniu się

• Mają trudności w kontroli emocji

• Są nieodporne na stres pojawiający się wraz z sytuacjami trudnymi

• Są nadaktywne emocjonalnie (reagują zbyt silnie, reakcje są słabo zróżnicowane, nieadekwatne)

• Występuje u nich zjawisko „lęku odroczonego” – lęku w odniesieniu do zadań, nad którymi nie mają kontroli

• Generalnie silniejsze poczucie lęku

• Są mniej samodzielni

• Przeświadczeni o swojej mniejszej wartości

• Niższe aspiracje, niższa samoocena w odniesieniu do postępów w nauce

• Silniej ujawniają się takie cechy jak: nerwowość, roztargnienie, nieśmiałość, brak wytrwałości

Efekty kształcenia uczniów z trudnościami w uczeniu się

• 46,5% uczniów z mikrodefektami i zaburzeniami rozwojowymi ma oceny w przedziale 3,9-3,0 (J. Włodek-Chornowska, 1998)

• Skutki niepowodzeń szkolonych są trwałe – młodzież licealna, wcześniej przejawiająca niepowodzenia szkolne w dalszym ciągu nie potrafi rozumować przez analogie na materiale symbolicznym, uzasadniać wnioskowanie, dowodzić (H. Moroz, 1998)

• Wyniki testu gimnazjalnego wskazują, że w przypadku treści humanistycznych najlepiej została opanowana przez uczniów z trudnościami w uczeniu się kompetencja czytanie ze zrozumieniem – 81% maksymalnego wyniku, najgorzej jest z opanowaniem reguł gramatycznych 41% i redagowaniem własnego tekstu – 16,7%

• W przypadku testy matematyczno-przyrodniczego praktycznie nieopanowaną pozostała kompetencja – praktyczne wykorzystanie wiedzy – 4,1% (J.Parafiniuk-Soińska, 1998)

• P. Gindrych (2001) prowadząc badania w grupie 14. Stwierdza u 65% trudności szkolne, w tym 26,5% to dyslektycy (współwystępuje deficyt uwagi z nadpobudliwością), tylko u ok. 35% nie ma trudności w uczeniu się

Efekty kształcenia uczniów z trudnościami w uczeniu się

• Poziom wiadomości i umiejętności humanistycznych uczniów z trudnościami w uczeniu się na etapie gimnazjum mieści się w granicach 35-45% założonego do opanowania

• Najniższy przypada na kl. I najwyższy na III – prawidłowa tendencja wzrostowa (zaskakująca...)

• Wyniki uzyskiwane przez dziewczęta są wyższe niż chłopców

• W przypadku treści matematyczno-przyrodniczych średnie wyniki to przedział 26-38%

• Niestety tendencja spadkowa – najwyższe wyniki były w klasie I najniższe sa w III

• Znów dziewczęta osiągają lepsze wyniki niż chłopcy (I. Chrzanowska, 2004)

OLIGOFRENOPEDAGOGIKA

Podmiot oddziaływań

• Osoby o nieco niższym niż przeciętnym poziomie rozwoju intelektualnego

• Osoby lekko upośledzone umysłowo

• Osoby umiarkowanie upośledzone umysłowo

• Osoby znacznie upośledzone umysłowo

• Osoby głęboko upośledzone umysłowo

• Osoby upośledzone umysłowo z wadami słuchu

• Osoby upośledzone umysłowo z wadami wzroku

• Osoby upośledzone umysłowo i niedostosowane społecznie

• Osoby upośledzone umysłowo i przewlekle chore

• Osoby upośledzone umysłowo z zaburzeniami narządu ruchu

Dychotomiczny podział dysfunkcji intelektualnych

• GLOBALNE

  • UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE

    • NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY- charakter rozwojowy, wraz z wiekiem dziecka wzrasta sprawność intelektualne, górną granicą tej sprawności będzie stopień niepełnosprawności

    • DEMENCJA – ma charakter regresywny, wraz z wiekiem życia następuje spadek niepełnosprawności intelektualnej, rozpad sprawnych funkcji

  • ZAHAMOWANIE ROZWOJU INTELEKTUALNEGO

    • CZASOWE

    • TRWAŁE

  • OBNIŻENIE POZIOMU INTELEKTUALNEGO

    • SYTUACYJNE

    • OKRESOWE

    • TRWAŁE

  • OPÓŹNIENIE ROZWOJU INTELEKTUALNEGO

• PARCJALNE

  • UPOŚLEDZENIE JEDNEJ LUB KILKU FUNKCJI

  • ZAHAMOWANIE ROZWOJU JEDNEJ LUB KILKU FUNKCJI

  • OBNIŻENIE POZIOMU W ZAKRESIE JEDNEJ LUB KILKU FUNKCJI

  • OPÓŹNIENIE W ZAKRESIE JEDNEJ LUB KILKU FUNKCJI

Kontekst definicyjny

• EMIL KRAEPELIN – wyróżnił upośledzenie umysłowe spośród chorób psychicznych – określając je jako – wczesne zaburzenie ogólnego rozwoju psychicznego uwarunkowane organicznie. Podaje pierwszą klasyfikację upośledzenia umysłowego: DEBILIZM, IMBECYLIZM, IDIOTYZM

• Od końca XIX w. działa Amerykańskie Towarzystwo do spraw Upośledzenia Umysłowego (AAMR). Cele towarzystwa:

  • Badania nad upośledzeniem umysłowym

  • Tworzenie na podstawie badań definicji i klasyfikacji upośledzenia umysłowego

  • Upowszechnianie wiedzy na temat upośledzenia umysłowego poprzez publikację Podręcznika Terminologii i Klasyfikacji Upośledzenia Umysłowego (DSM)

1959 Rick Heber

• NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY – niższy niż przeciętny poziom funkcjonowania intelektualnego współwystępujący z zaburzeniami w zachowaniu przystosowawczym, powstały w okresie rozwojowym

• Niższy niż przeciętny poziom rozwoju intelektualnego – niższy o jedno odchylenie standardowe od psychometrycznej normy

• Wiek rozwojowy – czas od urodzenia do 16 r.ż

• Zachowanie przystosowawcze – to efektywność z jaką jednostka dostosowuje się do zmiennych warunków (naturalnych i społecznych), w których żyje. W definicji Hebera dotyczy 3 sfer:

  • Dojrzewania

  • Uczenia się

  • Przystosowania społecznego

Przy tych założeniach wskaźnik rozpowszechniania upośledzenia umysłowego na świecie wyliczono na 16-18%

1973 Herbert Grossman

• NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY – istotnie niższy niż przeciętny poziom funkcjonowania intelektualnego współwystępujący z zaburzeniami w zachowaniu przystosowawczym, powstały w okresie rozwojowym

• Istotnie niższy to niższy o dwa odchylenia standardowe od psychometrycznej normy

• Wiek rozwojowy – czas od urodzenia do 18 r.ż

• Zachowania przystosowawcze w rozumieniu heberowskim, zasługą H. Grossmana było jednak wskazanie narzędzi do ich pomiaru:

  • Vineladzka Skala Dojrzałości Społecznej – Edgara Dolla

  • Skala Zachowania Przystosowawczego dla Dzieci Młodzieży i Dorosłych – Kazuo Nihiry i współ.

• Nowa definicja została przyjęta przez WHO w 1975 r., w Polsce obowiązuje od roku 1980

• Uwzględniając powyższe kryteria wskaźnik rozpowszechnienia upośledzenia umysłowego na świecie wyliczono na 2-3%

Nowa klasyfikacja upośledzenia umysłowego

• W 1968 r. została przyjęta nowa klasyfikacja upośledzenia umysłowego. Klasyfikację trzystopniową E. Kraepelina zastąpiono czterostopniową opartą na odchyleniach standardowych:

• LEKKIE UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE – (-) 2 – (-) 3

• UMIARKOWANE UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE – (-) 3 – (-) 4

• ZNACZNE UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE – (-) 4 – (-) 5

• GŁĘBOKIE UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE – PONIŻEJ (-) 5

  • IQ w granicach 14- 19 pkt

  • I1 poniżej 10 punktów ilorazowych

Narzędzia do pomiaru zmiennych w obrębie upośledzenia umysłowego

• Skale do pomiaru inteligencji. Pierwsze zaczęto tworzyć na początku XX w. 1911 skala Goddard’a; 1916 skala Termana, Bineta; 1937 skala Termana-Merrilla

• Najpowszechniejszymi są skale Wechslera (pomiar inteligencji od 5 do 60 r.ż)

• Skale do pomiaru inteligencji składają się z 2 części: skali słownej – werbalnej; skali bezsłownej – niewerbalnej (wykonaniowej)

• W każdej ze skal mamy podtesty

  • SŁOWNE

    • Wiadomości

    • Rozumienie

    • Arytmetyka

    • Podobieństwo

    • Zapamiętywanie liczb

  • BEZSŁOWNE

    • Symbole cyfr

    • Uzupełnianie obrazka

    • Układanki klockowe

    • Historyjki obrazkowe

Testy do pomiaru inteligencji... Co rzeczywiście badają

• W 1920 r. E. Thordicke wskazał na istnienie więcej niż jednego rodzaju inteligencji. Wymienił 3 jej rodzaje:

• Inteligencję abstrakcyjną

• Inteligencję społeczną

• Inteligencję praktyczną

• W 1985 r. H. Gardner (a następnie w 1995 D. Golemann) mówią już o co najmniej 7 rodzajach inteligencji.- INTELIGENCJA WIELORAKA:

  • INTELIGENCJA JĘZYKOWA – umiejętność dobrego pisania i/lub przemawiania. Oznacza preferencję w aktywności takich sprawności jak: pisanie, czytanie, słuchanie. Brak kłopotów z ortografią, dobrą pamięć szczegółów erudycję;

  • INTELIGENCJA LOGICZNO-MATEMATYCZNA – zdolność rozumowania, liczenia i logicznego myślenia. Preferencja działania przez rozwiązywanie problemów, eksperymentowanie. Łatwość używania nośników współczesnej technologii (komputer, internet)

Testy do pomiaru inteligencji... Co rzeczywiście badają cd.

• INTELIGENCJA WIZUALNO-PRZESTRZENNA – oznacza myślenie obrazami, zdolność odczytywania map. Wykresów, diagramów

• INTELIGENCJA KINESTETYCZNA (MOTORYCZNA) – uosabiają ja sportowcy i aktorzy. W sensie poznawczym to preferencja dotyku, działania, ruchu. Zapamiętywane jest szybciej to co zostało wykonane niż omówione czy pokazane

• INTELIGENCJA MUZYCZNA – wrażliwość na rytmizację, dźwięk, ładunek emocjonalny przekazu

• INTELIGENCJA INTERPERSONALNA – utożsamiana często z inteligencją społeczną. Umiejętność nawiązywania i utrzymywania kontaktów. Zdolność odczytywania cudzych intencji, porozumiewania się z innymi. Preferencja współpracy i współdziałania

• INTELIGENCJA INTRAPERSONALNA (INTUICYJNA) – umiejętność wejrzenia w siebie. Samoświadomość, intuicja, znajomość siebie własnych zalet i wad

Badania dojrzałości społecznej – zdolności przystosowawczych

• Skala Dojrzałości Społecznej E. Dolla

  • Badane są takie kompetencje jak: samodzielność, uspołecznienie, rozwój fizyczny, samokontrola, rozwój mowy – komunikowanie się

• W przypadku SZP dla DMiD K. Nihiry pierwsza część skali obejmuje wszystko to co bada skala Dolla, w tym: niezależne funkcjonowanie, rozwój fizyczny, aktywność ekonomiczną, rozwój mowy, pojęcie liczby i czasu, prace domowe, aktywność szkolną/zawodową, samokontrolę, odpowiedzialność, uspołecznienie

  • Druga część skali bada zaburzenia zachowania – stawiana jest diagnoza czy już mamy z nim do czynienia, czy jest tylko zagrożenie, bądź nie ma zaburzenia. Wymieniono 14 zaburzeń, które zostały uznane za szczególnie niebezpieczne dla prawidłowego funkcjonowania społecznego są to: gwałtowne i destruktywne zachowania, zachowania antyspołeczne, buntownicze, kradzież i kłamstwo, zamykanie się w sobie, stereotypie ruchowe i dziwaczne ruchy, niewłaściwe formy zachowania się w towarzystwie, niewłaściwe nawyki głosowe, niewłaściwe lub ekscentryczne nawyki, zachowania autodestrukcyjne, nadmierna pobudliwość ruchowa, odbiegające od normy zachowania seksualne, zaburzenia o charakterze psychologicznym, przyjmowanie leków

Obowiązująca definicja upośledzenia umysłowego

• 1992 r. Ruth Luckasson, DSM-IV (1994)

• NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY – to istotnie niższy niż przeciętny, ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego z jednocześnie współwystępującym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności przystosowawczych

• Porozumiewanie się

• Samoobsługa

• Tryb życia domowego

• Uspołecznienie

• Korzystanie z dóbr społeczno kulturowych

• Samodzielność

• Troska o zdrowie i bezpieczeństwo

• Umiejętności szkolne

• Organizacja czasu wolnego

• Praca

• Niedorozwój ujawnia się w okresie rozwojowym, przed 18 r.ż

Próba zmiany klasyfikacji

• R.Luckasson zaproponowała zamiast pojęć lekkie, umiarkowane... Używać terminów określających zakres pomocy jakiej należy udzielić osobom upośledzonym. I tak:

• Sporadyczna pomoc – zamiast lekkie upośledzenie umysłowe

• Ograniczona pomoc – zamiast umiarkowane upośledzenie umysłowe

• Znaczna pomoc – zamiast znaczne upośledzenie umysłowe

• Całkowita pomoc – zamiast głębokie upośledzenie umysłowe

Warto wiedzieć - o upośledzeniu umysłowym w liczbach

• 75% wszystkich upośledzonych umysłowo to upośledzeni w stopniu lekkim

• Ponad 70% upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim uczy się w pełnej segregacji

• 100% umiarkowanie, znacznie i głęboko upośledzonych uczy się w pełnej segregacji

• Upośledzonych umysłowo najtrudniej objąć nauczaniem integracyjnym

• 85% nauczycieli nie przyjęłoby do swojej klasy ucznia upośledzonego umysłowo

• 15% uczniów pełnosprawnych uważa, że upośledzenie umysłowe jest karą za grzechy

• 20% uczniów kojarzy go z lenistwem

• 20% z rodziną wielodzietną lub patologią w rodzinie

• Najczęstsze postawy w stosunku do upośledzonych umysłowo to: współczucie i litość (49%). Dodając do tego: bezsilność, lęk – mamy blisko 70% postaw o charakterze niekonstruktywnym – nie sprzyjających rozwojowi uczniów upośledzonych

PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA:

Z historii...

• Do XIX w. nieletnich traktowano jak dorosłych przestępców i stosowano wobec nich takie same kary

• Do końca XVIII w. w Anglii stosowano karę śmierci wobec dzieci, jeśli uznano, że działały one z rozeznaniem, nieletni odbywali karę razem z dorosłymi, warunki odbywania kary były bardzo złe

• W zakresie odpowiedzialności wzorem było prawo rzymskie – dzieci od 7 r.ż podlegały karze, zwykle jednak kary były łagodzone, stopniowo dążono do eliminowania kary śmierci w przypadku nieletnich

• Jednym z pierwszych pedagogów, który uznał, że środowiskiem najbardziej sprzyjającym resocjalizacji nieletnich jest środowisko wzorowane na wspólnocie rodzinnej był J. H. Pestalozzi. Placówki tego typu powstają w Niemczech (1833), we Francji (1839)

• Innym rodzajem placówek były te oparte na zasadzie samorządności młodzieży

• Freewill (1895, USA) – praca była obowiązkowa, od jej efektów zależały warunki bytowe – „nic za darmo”

• „miasto chłopców” Omaha (1917, E.J. Flanagan)

Z historii...

• 1920 ZSRR A. Makarenko – kolonia dla bezdomnych i wykolejonych – wychowanie kolektywne

• 1905 Anglia – system borstalski – E. Bris – progresja przywilejów, uprawnień. Przechodzenie od ostrzejszego do łagodniejszego traktowania – stąd nazwa system progresywny. Lepsze zachowanie – progresja uprawnień, gorsze – cofnięcie ulg

• Najstarszy zakład wychowawczy w Polsce – 1629 – Instytut Umoralniania Dzieci, kontynuacja idei 1829 – F.Skarbek – Towarzystwo Wspierające Instytut Dzieci Moralnie Zaniedbanych

Podstawowe pojęcia w pedagogice resocjalizacyjnej

• Niedostosowanie społeczne – wg O. Lipkowskiego – zaburzenie charakterologiczne o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi i wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające się niemożnością i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do naturalnych warunków społecznych i realizacji zadań życiowych jednostki

• Cz. Czapów, S. Jedlewski – niedostosowany społecznie - to osoba o mniej lub bardziej trwałych reakcjach dewiantycznych w stosunku do systemu społecznego obejmującego ludzi tworzących zbiorowość danego państwa

• Wykolejenie społeczne – zachowanie naruszające normy prawne, moralne, obyczajowe występujące w społeczeństwie oraz negatywny stosunek do tych norm, kształtujący się na skutek zaburzeń środowiskowych i biopsychicznych

  • Jest to pojęcie węższe od niedostosowania społecznego

  • Wśród wykolejeń wyróżniamy:

    • Wykolejenie obyczajowe – alkoholizm, narkomania, prostytucja... – sankcją jest sankcja obyczajowa, wykluczenie, dezaprobata społeczna zachowania, nie podlegają karze w sensie prawnym

    • Wykolejenie przestępcze – wandalizm, kradzież, sutenerstwo – sankcja karna

Kryteria niedostosowania społecznego wg Stotta i Konopnickiego

• Dziecko nie działa w swoim najlepszym interesie, jego motywacja jest nierealistyczna

• Swoim działaniem sprawia sobie kłopoty (działanie takie jest najczęściej efektem nie radzenia sobie z rozwiązywaniem problemów)

• Reakcje dziecka są skomplikowane, nie można ich przewidzieć, są nieproporcjonalne do bodźców

• Brak sukcesów i poczucia sukcesów

• Złe samopoczucie wynikające z braku sukcesów

• Uczucie braku szczęścia

Klasyfikacja niedostosowania społecznego wg Stotta i Konopnickiego

• 4 typy niedostosowania społecznego:

  • ZACHOWANIA WROGIE – (ok. 50% niedostosowanych) kształtują się pod wpływem niekorzystnych warunków środowiskowych (rodzina, szkoła, środowisko rówieśnicze...). Ich rdzeniem jest AGRESYWNOŚĆ zabarwiona negatywnym stosunkiem do osób. Agresywność może się generalizować na szerszy układ społeczny. Prowadzą do przestępczości i destrukcji porządku aksjonormatywnego

  • ZACHOWANIA ZAHAMOWANE – (wycofanie, depresyjność...) – towarzyszy im lęk, rezygnacja z życiowo ważnych celów (nauka, praca). Zwykle mamy w tym przypadku do czynienia z zaniżona samooceną, poczuciem samotności, lękiem społecznym. Osoby takie zwykle nie są zauważane przez wychowawców – brak im objawów agresji

  • ASPOŁECZNOŚĆ – zaawansowane symptomy wrogości, destrukcji, nieposłuszeństwa, łamania norm społecznych. Zespół cech zbliżony do osobowości socjopatycznej. W etiologii istotne znaczenie mogą mieć predyspozycje wrodzone, lub cechy nabyte w dzieciństwie

Klasyfikacja niedostosowania społecznego według Stotta i Konopnickiego

• ZACHOWANIA NIEKONSEKWENTNE – charakteryzuje je brak zdolności do powstrzymania się od natychmiastowej reakcji w chwili zadziałania bodźca. Reakcje są przypadkowe, nieadekwatne do znaczeniowej treści bodźca. Zachowania te podobne są do nadpobudliwości i braku koncentracji uwagi. Towarzyszy im naruszanie przyjętych norm w aspekcie werbalnym, zwyczajowym, czasem prawnym

Klasyfikacja niedostosowania społecznego wg Achenbacha

• Wyróżnia dwa typy niedostosowania społecznego:

  • ZACHOWANIA INTERNALIZACYJNE – nadmiernie kontrolowane

  • ZACHOWANIA EKSTERNALIZACYJNE – słabo kontrolowane. W tym typie niedostosowania społecznego (Hinshaw, 1992) wyróżnia: zachowania objawiające się jako brak koncentracji uwagi i hiperaktywność = zachowania niekonsekwentne (u Stotta i Konopnickiego) oraz agresję i problemy = zachowania wrogie i aspołeczność (w klasyfikacji Stotta i Konopnickiego)

• Dychotomiczny podział Achenbacha pozwala dostrzec zachowania niedostosowane pojawiające się we wczesnym okresie rozwoju (4-6 lat), które nie są jeszcze wyraźnie zróżnicowane (trudno wyróżnić podtypy. Pozwala to podjąć działania terapeutyczne już we wczesnym okresie rozwoju.

Agresja a niedostosowanie społeczne

• Agresja jest często rdzeniem niedostosowania. Zarówno przyczyną jak i skutkiem niedostosowania.

• Pomimo trudności definicyjnych agresją określa się najczęściej – zachowanie, które jest umyślnym działaniem na szkodę jednostek lub własności, którego nie da społecznie usprawiedliwić

• Zachowanie agresywne ≠ agresywność

• Agresywność to gotowość do zachowań agresywnych

• Możemy mówić o różnych rodzajach agresji:

  • Agresja interpersonalna – skierowana ku ludziom. Może przyjąć postać agresji werbalnej, fizycznej, pośredniej

  • Agresja przemieszczona – skierowana na obiekt zastępczy, najczęściej przedmioty (niekiedy zwierzęta)

  • Autoagresja/samoagresja i jej postaci fizyczna, emocjonalna

Geneza zachowań agresywnych

• Ewolucyjno-biologiczne tło zachowań agresywnych – to przeświadczenie, że agresję odziedziczyliśmy po zwierzęcych przodkach.

  • Wg jednych to postać wrodzonego popędu,

  • dla innych – zdolność do silnego pobudzenia

• Genetyczne tło zachowań agresywnych (P. Stępień, 2000)

  • Agresywność podobnie jak inteligencja zależna jest od wielu genów, nie ma zatem genu odpowiedzialnego za agresję

  • Rozkład agresji w populacji przebiega zgodnie z krzywą Gaussa

  • Człowiek utracił zdolność reagowania na sygnał poddania się ( w przeciwieństwie do zwierząt)

  • brak mu mechanizmów inhibicyjnych (powstrzymujących agresję)

  • Cywilizacja nie wygasza naturalnego instynktu agresji, natomiast ukierunkowuje go przeciw „obcym”

Geneza zachowań agresywnych

• Temperamentalne uwarunkowania agresji – w regulacyjnej teorii temperamentu J. Strelau wskazuje na indywidualne zapotrzebowanie na stymulację. Różnice te w znacznej mierze mają charakter wrodzony (jakkolwiek możliwa jest modyfikacja)

  • Poziom zapotrzebowania na stymulacje wiąże się z reaktywnością

  • Osoby z niską reaktywnością charakteryzuje „głód bodźców” – stąd poszukiwanie mocnych wrażeń

  • Jeśli „głód” nie zostanie zaspokojony (oferty spędzania wolnego czasu...) poszukiwania wrażeń mogą mieć charakter aspołeczny

  • Badania wskazują, że mężczyźni są mniej reaktywni, stąd ich większe zapotrzebowanie na stymulację

  • Poziom zapotrzebowania na stymulacje rośnie z wiekiem, ale... Spada na starość

Geneza zachowań agresywnych

• Współczesna psychologia uznaje, że zachowania agresywne są wypadkową uwarunkowań genetycznych i środowiskowych

• Najbardziej popularną i prawdopodobną teorią dotyczącą genezy zachowań agresywnych wydaje się być – teoria L. Berkowitz’a – uczenia się zachowań agresywnych

  • Społeczne tło agresywności wiązane jest z wczesnymi doświadczeniami: emocjonalnymi, poznawczymi i socjalizacyjnymi

    • DOŚWIADCZENIA EMOCJONALNE – wiążą się z osobami znaczącymi. Brak satysfakcjonującej więzi z matką – poczucie samotności – lęk – obrona przed lękiem – agresja

      • Z badań B. Mossakowskiej – tylko 7% dzieci to „dzieci chciane” (planowane)

    • DOŚWIADCZENIA POZNAWCZE – na przykład surowe procedury wychowawcze (kary cielesne), sprzyjają tworzeniu się autorytarnej struktury umysłu

      • Badania Polskiej Fundacji Dz i M (1993) wskazują, że 41% rodziców (Warszawa) przyznało się, że bije dzieci pasem, kilkanaście % sporadycznie kopie, bije pięściami

    • DOŚWIADCZENIA SOCJALIZACYJNE – modele agresywnych zachowań docierają z różnych źródeł: programy TV, gry komputerowe...

Agresja problem współczesnej młodzieży?

• I. Pospiszyl (1997) ustaliła „wiek ryzyka agresji” – jest to czas pomiędzy 11 a 26 r.ż, czas szczególnej podatności to 13-17 lat

  • Blisko 22% chłopców w wieku 16-18 lat scharakteryzować można jako agresywnych, dziewcząt jest jeszcze więcej 25%

• Bardzo wysoki jest wskaźnik drażliwości – 72% chłopców i 65% dziewcząt (I. Pufal-Struzik, 1997)

• Źródła agresji: rodzina (postawy rodziców, przemoc w domu); szkoła

  • 80% uczniów nie lubi szkoły z powodu złych relacji z nauczycielami i rówieśnikami (J. Kuźma, Z. Szarota, 1998)

  • Wysoki poziom nieprzystosowania rówieśniczego wykazują już dzieci z klas I-III (17,3%)

  • Szkoła jest dla uczniów źródłem lęku – 50%

  • ¼ uczniów przyznaje, iż doznała przemocy ze strony nauczycieli

  • Wyrazem przemocy były: szykany, zastraszanie, obrażanie, wulgaryzmy

  • Tylko 10% uczniów mówi, że w szkole nie zaznała przemocy (rówieśniczej, dorosłych)

  • Tyle samo nie stosowało przemocy w szkole

Zagrożenie nasilaniem się zachowań agresywnych wśród młodzieży

• Badani - 16. z łódzkich liceów ogólnokształcących

• 42,9% poziom agresji wysoki i bardzo wysoki

• 36,6% średni poziom agresji

• 20,5% niski

• Najwyższe wyniki dotyczą agresji pośredniej

• na kolejnych miejscach są: wrogość wobec otoczenia, agresja słowna, samoagresja fizyczna, agresja fizyczna

• Niepokojące wyniki wrogości wobec otoczenia – oznacza to rzutowanie wrogości na otoczenie, wrogie pragnienia w stosunku do innych, negatywne nastawienie do ludzi, podejrzenia innych o prywatę, ukryte, egoistyczne wręcz samolubne cele – osoba taka czuje się wykorzystywana, niedoceniona, jest nieufna i podejrzliwa wobec otoczenia

• Wzrost agresji wśród dziewcząt!

• Badania A. Frączka (2003) – od 1991 do 2001 liczba dziewcząt skazanych za przestępstwa agresywne wzrosła o 2164%

Zagrożenie nasileniem się zachowań agresywnych wśród młodzieży

• Wśród badanych 16. Wyższym poziomem agresji odznaczają się dziewczęta

• Wyższe wyniki szczególnie w zakresie agresji ukrytej i samoagresji

• Obie grupy przejawiają podobne zachowania w obrębie – skłonności do działań odwetowych – 57,2% ujawnia wysoki i bardzo wysoki poziom owych skłonności – to nic innego, jak wyrażenie potrzeby „odegrania się”, rewanżu (bez znaczenia uzasadnionego czy nie)

Modele pracy resocjalizacyjnej

• Historycznie wyróżnić można ich bardzo wiele. Do najczęściej występujących typów zaliczyć należy:

• MODEL DYSCYPLINARNO-IZOLACYJNY – resocjalizacja ma się odbywać poprzez odizolowanie od wpływów środowiska zewnętrznego. Podstawą oddziaływań jest dyscyplinowanie (łącznie z karami fizycznymi)

• MODEL OPIEKUŃCZO-IZOLACYJNY – w pewnym stopniu to zaprzeczenie dyscyplinarno-izolacyjnego. Usunięto z niego elementy dyscyplinujące na rzecz zaspokajania podstawowych potrzeb. Kładziono nacisk na stworzenie sprzyjających warunków do nauki szkolnej, zdobycia wykształcenia zawodowego. W modelu tym podkreśla się znaczenie więzi interpersonalnych

• MODEL TERAPEUTYCZNY – akcentuje zagadnienia uzdrawiania jednostki poprzez różne formy oddziaływania na psychikę (terapie indywidualne, grupowe). Celem zmiana ustosunkowań do ludzi, norm, wartości. Manipuluje się tu obrazem świata oraz stosunków międzyludzkich

• MODEL WOLNOŚCIOWY/PÓŁWOLNOŚCIOWY – to reakcja na małą efektywność oddziaływań w instytucjach zamkniętych. Resocjalizacja w warunkach wolnościowych jest dość trudna, a jej efektywność stosunkowo wysoka tylko w odniesieniu do osób o niskim poziomie nieprzystosowania. Realizowany poprzez system kurateli społeczne i zawodowej

WYBITNE ZDOLNOŚCI, UZDOLNIENIA- NAUCZANIE OSÓB WIBITNIE ZDOLNYCH

1. Podstawowe pojęcia

• Pojęcie zdolności stosuje się zazwyczaj dla określenia ogólnej sprawności intelektualnej , łączonej ze zdolnościami ogólnymi, inteligencją, ze zdolnościami akademickimi lub szkolnymi

• Zdolności określane jako zasoby wewnętrzne, dzięki którym człowiek efektywnie wykonuje konkretne operacje umysłowe. Zdolności odnoszą do różnic indywidualnych w funkcjonowaniu procesów poznawczych.

• Uzdolnienia- są ściśle związane z określoną dziedziną, w której się przejawiają. W tym przypadku często używany jest termin uzdolnienia specjalne, traktowane jako zdolności kierunkowe ( specjalne, talent) czyli takie, które pozwalają na uzyskiwanie wysokich osiągnięć w konkretnych dziedzinach aktywności.

• Talent-najprościej można zdefiniować jako najwyższy stopień rozwoju uzdolnień

• Określeniu geniusz , w odróżnieniu od talentu, przypisuje się przekroczenie ram twórczości wtórnej. Geniuszem jest ktoś, kto, np. zapoczątkował w swojej dziedzinie nową epokę- ma wybitne zdolności intelektualne i kierunkowe, połączone ze zdolnościami twórczymi

• Edward Nęcka odnosząc się do problematyki zdolności, posługuje się terminem wybitne uzdolnienia, rozumiejąc go jako specyficzny kompleks cech indywidualnych, ujawniający się już w okresie wczesnego dzieciństwa u niewielkiej liczby osób

1. Kryteria

Dla określenia wybitnych uzdolnień najczęściej wykorzystuje się kryterium:

• Bardzo wysokiego ilorazu inteligencji ( powyżej dwóch odchyleń standardowych od średniej , czyli powyżej 130 pkt.)

Inne to:

• Szybkość uczenia się

• Obszerna wiedza

• Wczesna dojrzałość intelektualna

• Ponadprzeciętne osiągnięcia w jakiejś dziedzinie ( nauki ścisłe lub humanistyczne , literatura, sztuki piękne itp. )

1. Cechy dzieci wybitnie zdolnych

• Ciekawość poznawcza. Przejawia je każde dziecko, ale dzieci wybitnie zdolne są szczególnie dociekliwe. Żywo interesują się sprawami ogólnymi i abstrakcyjnymi (np. pochodzeniem światła)

• Spostrzegawczość. Zdolne dziecko zauważa najdrobniejsze szczegóły. Dostrzega subtelne różnice miedzy obiektami lub ideami.

• Zainteresowania. Są one niezwykle szerokie , a w wybranych dziedzinach bardzo pogłębione. Dotyczą też zwykle poważnych i „dorosłych” spraw i problemów.

• Słownictwo. Wybitnie zdolne dziecko błyskawicznie uczy się nowych słów, zwykle bezbłędnie rozumie , nie popełnia „dziecięcych” błędów. Dobrze różnicuje znaczenie pojęć.

• „ Połykanie” lektur. Szybkość czytania przekłada się na olbrzymią liczbę lektur. Dziecko wybitnie zdolne nie tylko szybko czyta, ale też ze zrozumieniem i umiejętnością zreferowania treści.

• Wyobraźnia. Dziecko wybitnie zdolne ma dużą łatwość uruchamiania wyobrażeń. Dotyczy to wyobraźni odtwórczej, powielającej uprzednie spostrzeżenia, a przede wszystkim twórczej, prowadzącej do nowych pomysłów.

• Koncentracja i wytrwałość. Uwaga zdolnego dziecka działa szczególnie skutecznie , co ułatwia długotrwałą koncentrację i zwiększa odporność na zmęczenie.

• Samokrytycyzm. Wybitnie zdolne dziecko stawia sobie wysokie wymagania. Jest samokrytyczne i ciągle niezadowolone z własnych osiągnięć.

• Dojrzałość. Dzieci wybitnie zdolne często dorównują poziomem prowadzonej rozmowy. Wysławiają się w sposób typowy dla dorosłych, nie zadawalają się w dyskusji pozornymi lub niezbyt uzasadnionymi.

• Żwawość intelektualna. Dziecko zdolne łatwo popada w stan ekscytacji nowym problemem, czerpiąc przyjemność intelektualną z jego rozwiązania. Obca jest mu apatia w sferze poznawczej.

1. Grupy cech osób wybitnie zdolnych.

Edward Nęcka

• Ogólne zdolności poznawcze- zdolność rozumowania (zwłaszcza abstrakcyjnego), nadzwyczajna pojemność pamięci i trwałość jej zasobów, niezwykle bogate słownictwo, rozległa wiedza-wszystkie te cechy poddają się pomiarowi przy użyciu testów inteligencji.

• Specjalne talenty/talent- pojawiają się znacznie częściej niż wybitne zdolności, dotyczą jednej lub kilku dziedzin (np. matematyki, muzyki, sportu), nazywane są zdolnościami specjalnymi, ponieważ prawdopodobnie uwarunkowane rozwojem określonych struktur mózgowych i nie zawsze towarzyszy im wysoki poziom inteligentności

• Aktywność twórcza- dziecko wykazuje dużą łatwość generowania nowych pomysłów, oryginalność myślenia, łatwość zmiany kierunku myślenia, ciekawość poznawczą, jest otwarte na nowe doświadczenia, ma skłonność bawienia się nowymi pojęciami i problemami, ma tolerancję wobec ryzyka, skłonność zagłębiania się w aktywność intelektualną

• Sprawności przywódcze- dziecko jest zazwyczaj: liderem grupy rówieśniczej, w której się znajdzie, przejawia wyjątkowe zdolności negocjacyjne, stąd najczęściej delegowany, przez grupę rówieśniczą, do załatwienia tzw. trudnych spraw; zazwyczaj posiada wysoką samoocenę, co nie jest normą w przypadku zdolności ogólnych, a zwłaszcza twórczych; dzieci te maja skłonność do dominacji równoważonej poczuciem odpowiedzialności i skłonnością do współpracy

• Jak podkreśla Nęcka, rzadko zdarza się, by osoba była wybitnie uzdolniona każdej z czterech dziedzin

• Często jednak łaczą się one ze sobą i osoba wybitnie uzdolniona w jednej z nich posiada ponadprzeciętne zdolności również w innych choć niekoniecznie we wszystkich

1. Wybitne zdolności a niepełnosprawność

• Arthur Tennenbaum wyróżnił wśród szerokiego spektrum osób wybitnie zdolnych grupę dzieci wybitnie zdolnych z jednoczesnymi deficytami rozwojowymi

• Dla ich określenia użył terminu- paradoxical learners

• Osoby takie ujawniają brak efektywności w obszarze podstawowych procesów poznawczych, przy równoczesnym wysokim poziomie inteligencji

• W tej grupie osób znajdować się mogą, np. : uczniowie zdolni z różnego typu niepełnosprawności, z zaburzeniami emocjonalnymi, ADHD czy z zespołem Aspergera

1. Wybitne zdolności a specjalne potrzeby edukacyjne

• Wiesława Limont wyraźnie podkreśla, że uczniowie wybitnie zdolni i szczególnie uzdolnieni są wyjątkową grupą uczniowską

• Najczęściej wymagają wsparcia zwłaszcza w obszarze funkcjonowania w środowisku szkolnym i rówieśniczym

• Szybsze tempo rozwoju poznawczego , wzmożona wrażliwość psychiczna , intensywne emocje mogą zamiast do sukcesu przyczynić się do porażki ucznia

• Stąd autorka jednoznacznie wskazuje na konieczność objęcia ich działaniami terapeutycznymi

1. Syndrom nieadekwatnych osiągnięć – SNO

• Underachivement syndrome- odnosi się do sytuacji , której obserwowane są znaczne rozbieżności między wynikami uzyskiwanymi w testach badających zdolności intelektualne, specjalne i twórcze a rezultatami testów osiągnięć szkolnych, sprawdzianów i ocenami szkolnymi

1. Symptomy SNO

• Wyraźna dysproporcja między wysokimi zdolnościami poznawczymi wyrażającymi się formułowaniu zadawanych pytań i hipotez a zachowaniami szkolnymi charakteryzującymi się niskim poziomem wykonywania zadań domowych, testów, wiadomości

• Znaczna rozbieżność między ogólną i szczegółową wyniesioną z czytanej w domu, pozaobowiązkowej literatury szkolnej ( obowiązkowej)

• Szerokie zainteresowania pozaszkolne i minimalny wysiłek wkładanym w prace szkolne

• Zaniżone oceny szkolne

• Duża wyobraźnia i uzdolnienia twórcze

• Szeroki zakres wiedzy

• Rozbieżność między poziomem prac ustnych i pisemnych

• Koncentrowanie swojej uwagi na wybranych przedmiotach

• Niska samoocena

• Tendencje do wycofania się lub agresywnej dominacji w grupie

• Problemy w nawiązywaniu kontaktów rówieśniczych

• Problemy z dyscypliną i przeciwstawianie się poleceniom nauczycieli

• Bierne lub negatywne postawy wobec obowiązków szkolnych

• Nierealistyczne oczekiwania co do własnej osoby , stawianie sobie zbyt niskich lub zbyt wysokich wymagań i celów

• Nieumiejętność pracy w grupie

• Unikanie działania w nieznanych nowych sytuacjach w obawie przed niepowodzeniem

• Wysoki samokrytycyzm

• Brak konsekwencji w działaniu

1. Sylwia Rimm uzupełnia tę charakterystykę o kolejne cechy:

• Problemy z koncentracją , marzenie na jawie

• Niezorganizowanie w pracy

• Hiperaktywność

• Nadmierna nieśmiałość

• Brak wiary we własne siły

• Tendencja do działań zdezorganizowanych

• Brak umiejętności uczenia się ( np. tylko pobieżnie przeglądają materiał, nie próbując go przyswoić)

• Poczucie kontroli zewnętrznej ( nieadekwatnie do wieku)

• Manipulują otoczeniem ( nastawiają osoby przeciw sobie, w tym jak rówieśników, jak i dorosłych : nauczycieli, dorosłych

• Wykazują roszczeniowość, potrafią zmusić /skłonić innych , by pracowali za nich

1. Uwarunkowania pojawiania się SNO

• Uwarunkowania środowiska rodzinnego- kojarzone są min. Ze stylem wychowawczym preferowanym przez rodziców, z warunkami kulturowymi rodziny, z poziomem opieki nad dzieckiem i jego nauką, z atmosferą wychowawczą w domu, z postawami rodzicielskimi. Przykłady: Gdy rodzice popełniają błędy zachowawcze, np. są niekonsekwentni w zakresie preferowanej postawy ( zmiennie pojawia się rozpieszczanie dziecka i rygoryzm) ; wywierają zbyt dużą presję na dziecko; formułują nierealne cele, a ich oczekiwania są zawyżone; ujawniają postawy wobec dziecka

• Relacje interpersonalne w grupie rówieśniczej-

• Uwarunkowania środowiska szkolnego

• Zróżnicowanie środowiska kulturowego

• Specyficzne problemy w nauce

1. Rozmiary zjawiska wybitnych zdolności

• Podejście elitarne- populacja uczniów zdolnych stanowi 3%-5% uczących się ( podejście elitarne- głównie wysoki wskaźnik IQ)

• Podejście egalitarne- 25%-30% ( bardziej liberalne- kryteria diagnostyczne bardziej rozmyte)

1. Środowisko szkolne a SNO

Diagnoza środowiska szkolnego w kontekście możliwego pojawienia się SNO wskazuje , że niższe niż oczekiwane wyniki w nauce uczniów zdolnych wynikają, z:

• Niewłaściwych postaw nauczycieli

• Niewłaściwych postaw rówieśniczych

• Wadliwych programów nauczania

• Niewłaściwych metod dydaktyczno-wychowawczych

1. Niewłaściwe postawy nauczycieli

Niewłaściwe postawy nauczycieli często łączą się ze stosowaniem niewłaściwych metos dydaktyczno-wychowawczych. Należą do nich:

• Brak indywidualizacji

• Klimat silnej rywalizacji

• Nacisk na zewnętrzną ocenę

• Przesadna koncentracji uwagi na porazkach i błędach

• Brak elastyczności w ocenianiu

• Negatywne oczekiwania w mysl zasay samospełniającej się przepowiedni

• Rutyna w pracy

• Edyta- Gruszczyk-Kolczyńska wskazuje na inną przyczynę potencjalnego obniżenia możliwych osiągnięć dzieci zdolnych

• W sowich badaniach nad zdolnościami matematycznymi dzieci na etapie wczesnej edukacji, stwierdziła , że zdolności matematyczne ujawnia ponad 50 % przedszkolaków

• U ok. 20 % można rozpoznać zdolności wybitne

• Jednak już po 8 miesiącach nauki szkolnej większość z nich przestaje je manifestować

• W klasach starszych szkoły podstawowej uzdolnionych matematycznie jest już tylko ok. 5% dzieci

LOGOPEDIA

Specjalizacje zawodowe w obrębie logopedii

• Logopedia zajmuje się wszystkimi aspektami mowy

• Embriologicznym

• Patologicznym

• Społecznym

• Artystycznym

• Stąd mamy wiele specjalizacji zawodowych w obrębie logopedii. Wyróżnia się 4 podstawowe

• LOGOPEDIĘ WYCHOWAWCZĄ – zajmującą się profilaktyką zaburzeń mowy i przyszłych trudności szkolnych, poprzez właściwe kształtowanie mowy u dzieci. Miejscem działania logopedy wychowawczego są placówki służby zdrowia: poradnie świadomego macierzyństwa, żłobki, domy małego dziecka; oraz placówki oświatowe – przedszkola

• SURDOLOGOPEDIĘ – SURDOLOGIĘ – zajmującą się kształtowaniem mowy niesłyszących, słabo słyszących, głuchoniemych. Miejscem działania surdologopedy są poradnie dla dzieci z uszkodzonym słuchem, pozostające w gestii resortu zdrowia, jak i szkoły, przedszkola dla niesłyszących i/lub słabo słyszących

• LOGOPEDIĘ KOREKCYJNĄ – zajmująca się likwidowaniem zaburzeń mowy, głosu i trudności w pisaniu i czytaniu. Miejscem zatrudnienia dla logopedów korekcyjnych są poradnie foniatryczne, logoterapeutyczne, przedszkola, szkoły, zarówno ogólnodostępne, jak i specjalne

• LOGOPEDIĘ ARTYSTYCZNĄ – (nazywaną też kulturą żywego słowa) – zajmuje się ona kultura mowy w recytacji, śpiewie. Miejscem pracy sa teatry, domy kultury. Ostatnio z usług logopedów artystycznych coraz częściej korzystają politycy, dziennikarze (radiowi, telewizyjni)

Zaburzenia mowy

Zaburzenia mowy mogą dotyczyć każdego z 3 elementów wypowiedzi:

• Treści

• Formy językowej

• Substancji fonicznej-SUPRASEGMENTALNEJ(melodii,akcentu,rytmu)-segmentalnej(głosek)

SUPRASEGMENTALNA

• Obejmują zniesienia lub zniekształcenia określonych cech prozodycznych wypowiedzi (melodii, akcentu, rytmu)

• JĄKANIE – niepłynność mówienia, uwarunkowana wieloczynnikowo.

Trzy postaci:

• JĄKANIE KLONICZNE – częste powtarzanie spółgłosek, sylab, a nawet samogłosek, przeważnie na początku słowa

• JĄKANIE TONICZNE – zatrzymanie wypowiedzi po słowie lub w środku słowa. Towarzyszy temu zwykle silne napięcie mięśniowe i emocjonalne

• JĄKANIE KLONICZNO-TONICZNE – mieszane

• SEPLENIENIE – nieprawidłowa realizacja głosek: sz, cz, ż, dż – wypowiadanych jako: s, z, c, dz

• SZEPLENIENIE – nieprawidłowa realizacja głosek:s, c, z, dz, wymawianych jako: sz, cz, ż, dż

• RERANIE – nieprawidłowa artykulacja głoski – r – wypowiadanej najczęściej jak – l. Może być jednak również opuszczana lub wymawiana gardłowo. Często wada ta utrzymuje się przez całe życie. Przyczyna rerania najczęściej jest niepełna wydolność ruchowa aparatu artykulacyjnego

• RYNOLALIA – poszum nosowy. Zamknięta jama nosowa - utrudnione jest przejście powietrza, przez jamę nosową; otwarta – nie ma zamknięcia przejścia jama nosowa-jama ustna

• BRADYLALIA – zwolnienie tempa mówienia

• TACHYLALIA – przyspieszenie tempa mówienia

• FONASTENIA – zaburzenie siły głosu

• MUTYZM – brak możliwości mówienia, przy nienaruszalności aparatu artykulacyjnego i wcześniejszym wykorzystywaniu mowy dźwiękowej

SEGMENTALNE

• Polegają na wadliwej wymowie poszczególnych dźwięków

• ZABURZENIA PARADYGMATYCZNE (dotyczą głosek i fonemów):

  • ELIZJE – opuszczanie głosek

  • PARALALIE - zamiana głosek

  • DEFORMACJE – zniekształcenia głosek

• ZABURZENIA SYNTAGMATYCZNE (dotyczą wyrazów):

  • ODKSZTAŁCENIA ILOŚCIOWE – uszczuplenie lub wzbogacenie struktury wyrazu

  • ODKSZTAŁCENIA JAKOŚCIOWE – odmienne w stosunku do wzorca wypełnienie miejsc w strukturze wyrazu

• ZNIEKSZTAŁCENIA DOTYCZĄCE LINIOWEGO UPORZĄDKOWANIA – METATEZY – przestawki (fonemów, sylab)

  • ZMIANY KOMBINOWANE

  • ODKSZTAŁCENIA NIESYSTEMOWE – głównie o charakterze leksykalnym