PYTANIA Z WYKŁADÓW
Różnica miedzy finansami publicznymi a prywatnymi.
PUBLCZNE |
PRYWATNE |
Opierają się na włactwie finansowym podmiotu publiczno- prawnego |
Tworzone na podstawie czynności cywilno prawnych |
Powstają przymusowo |
Powstają na zasadzie dobrowolności |
Funkcjonują wg planów sporządzanych na przyszłość |
Podmioty gospodarują dostosowując swoje działania do stale zmieniających się warunków rynkowych |
Duża skala zasobów i operacji pieniężnych przeprowadzanych za ich pośrednictwem |
Mała, relatywnie mniejsza skala zasobów i op. Pieniężnych |
Powinny być narzędziem realizacji interesu ogółu społecznego |
Najczęściej zorientowane są na korzyści indywidualne |
Opisz system finansowy.
System finansowy państwa lub innego podmiotu to system instytucji prawnych połączonych w sposób celowy i logiczny w całość, który służy racjonalnemu gospodarowaniu środkami pieniężnymi.
System finansowy powinien być:
Efektywny- powinien skutecznie oddziaływać na przebieg procesów rzeczowych przy pomocy pieniądza
Wewnętrznie zgodny- regulacje powinny uwzględniać ich charakter przyczynowo- skutkowy
Prosty w konstrukcji- każda norma powinna być skonstruowana w mało skomplikowany sposób, ponieważ w przeciwnej sytuacji może się pojawić zjawisko, tzw. Szarej strefy( podziemia gospodarczego)
Zdolny do samoregulacji- powinien dostosowywać się do ciągłych zmian warunków gospodarczych i społecznych
System finansowy spełnia następujące funkcje:
Płatnicza- zapewnienie sprawnego mechanizmu rozliczeń transakcji gospodarczych
Płynności- umożliwia zamianę różnych aktywów na pieniądz
Kredytowa- wspieranie inwestycji i konsumpcji
Oszczędności- podmioty mają różne możliwości lokowania oszczędności i akumulacji na atrakcyjnych warunkach
Zabezpieczająca przed ryzykiem- można wygenerować instrumenty ochraniające przedsiębiorców, konsumentów oraz państwo( rząd) przed nadmiernym ryzykiem
Realizowanej polityki pieniężnej( ekonomicznej)- stworzenie możliwości polityki dbającej o wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, niską inflację, ustabilizowane kursy walut, równowagę budżetową
Przedmiot i definicja finansów publicznych.
Przedmiotem finansów publicznych są zjawiska, procesy oraz instytucje publiczne i prawne związane z powstaniem i rozdysponowaniem publicznych środków pieniężnych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego. Podstawową częścią finansów publicznych są finanse państwa oraz finanse jednostek samorządu terytorialnego.
Funkcje finansów publicznych.
Pobieranie i gromadzenia dochodów,
Wydatkowanie środków publicznych,
Finansowanie deficytu publicznego,
Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne,
Zarządzanie długiem publicznym,
Zarządzanie środkami publicznymi,
Rozliczanie z budżetem UE.
Lub:
alokacyjna (państwo dysponując zasobami pieniężnymi w formie budżetu może przemieszczać środki finansowe na zadania, które ma obowiązek spełniać, albo też na dziedziny wymagające dofinansowania lub też na dziedziny, które ze swojej istoty nie przynoszą zysku a ich prowadzenie jest konieczne dla istnienia państwa i zbiorowych potrzeb obywateli)
redystrybucyjna (tzw. wtórny podział PKB; w każdym współczesnym społeczeństwie istnieją potrzeby zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać, co rodzi potrzebę stosowania mechanizmu podzielenia środków uzyskanych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej; funkcja ta jest podstawą funkcji finansów publicznych)
kontrolna (redystrybucja PKB dokonywana poprzez obieg pieniężny pozwala poprzez ściśle określone reguły ewidencjonowania wszystkich zjawisk finansowych poprzez jednostki sektora publicznego na wyciąganie wniosków o stanie gospodarki państwa i przeciwdziałanie nadużyciom mogących powstać w gospodarowaniu finansami publicznymi; umożliwia także kontrole prowadzenia tejże gospodarki)
stabilizacyjna (spełnianie przez finanse publiczne w/w 3 funkcji powoduje materializowanie się funkcji 4; polega ona na tym, że prawidłowe alokowanie środków, ich redystrybucja oraz wnikliwa kontrola umożliwia wypełnianie przez państwo celu nadrzędnego tzw. stabilizacji gospodarczej- zmniejszanie bezrobocia, regulowanie popytu publicznego, rozwój harmonijny równomierny; mechanizm tej funkcji polega na tym, że państwo poprzez dobór odpowiednich źródeł swoich dochodów oraz ustalenie kierunków ich wydatkowania może zachęcać lub zniechęcać podmioty do aktywności gospodarczej)
Dobro publiczne - istota, zalety, wady, źródło finansowania, poziom dochodów a użyteczność.
Dobro publiczne to są te dobra, które z przyczyn naturalnych mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu, korzyści z dobra publicznego są niepodzielne tzn. nie można wyodrębnić części tego rodzaju dobra i przypisać go jednostce np. autostrady, powietrze, działalność służb dyplomatycznych.
Wybór zakresu i rodzaju potrzeb indywidualnych, które są finansowane z funduszy publicznych są wypadkową wielu czynników, w tym zwłaszcza:
Istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego,
Realizowanej doktryny społecznej,
Poziomu rozwoju ekonomicznego kraju,
Poziomu rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa.
Cechą dóbr publicznych odróżniających je jest kwestia odpłatności i użyteczności.
Wady:
Iluzoryczna bezpłatność,
Pozostają w sprzeczności z dobrami prywatnymi, ponieważ konsumpcja dóbr publicznych automatycznie ogranicza konsumpcję prywatnych,
Preferencje konsumpcyjne poszczególnych osób mogą istotnie się różnić od preferencji ustalonych przez państwo.
Cechy i wymiary budżetu. Zasady budżetowe.
Cechy budżetu:
Scentralizowany fundusz redystrybucyjny służący do realizacji funkcji państwa,
Gromadzenie środków w budżecie z pewnymi wyjątkami ma charakter przymusowy i bezzwrotny,
Ma charakter ustawy
Jest urządzeniem planistycznym,
Budżet określają strumienie dochodów i wydatków,
Budżet nie odzwierciedla całokształtu operacji finansowych państwa wobec tego nie może być jedynym kryterium oceny działalności państwa.
Wymiary budżetu:
Finansowy - zestawienie planowanych dochodów i wydatków
Prawny - jest uchwalany w formie ustawy
Programowy - wyraża założenia polityki gospodarczej rządu.
Aby istniał budżet muszą być spełnione dwa warunki:
Gospodarka musi mieć charakter pieniężny
Musi istnieć państwo jako instytucja.
Wymień i opisz elementy budżetu.
ELEMENT |
OPIS |
Plan dochodów |
określa wysokość dochodów wg ich źródła i rodzaju, natomiast nie kształtuje ich, gdyż o ich wysokości decydują inne akty prawne np. ustawy-podatkowe |
Plan wydatków |
wskazuje kierunki wydatków, stanowiąc przy tym podstawę dla dysponentów, wykonawców budżetu do zamieszczenia w swoich planach określonych kwot- |
Wynik budżetowy |
zestawienie planu dochodów i wydatków, może to być nadwyżka budżetowa (co rzadko ma miejsce) łub niedobór budżetowy, zwany deficytem |
Plan przychodów i rozchodów |
elementy związane z wynikiem budżetowym, przede wszystkim dotyczą one wpływów środków pieniężnych na pokrycie deficytu budżetowego lub środków pochodzących ze sprzedaży mienia publicznego (przychody), jak i spłaty długu publicznego (rozchody) |
Formuły podziału dochodów publicznych miedzy państwo a samorząd terytorialny.
FORMUŁA |
OPIS |
System konkurencji dochodowej |
wszystkie podmioty publicznoprawne mają możliwość wykorzystywania dowolnego źródła dochodu |
Rozgraniczenie źródeł dochodów |
każdy podmiot publicznoprawny ma własne źródła dochodów |
Dodatki do podatków |
do podatków państwowych dolicza się dodatek tzw. „komunalny", który zwiększa wysokość obciążenia |
Udział w podatkach |
poszczególne jednostki samorządu terytorialnego mają określony procentowy udział w podatkach |
W praktyce formuły te nigdy nie występują w czystej postaci, zawsze są to systemy mieszane.
Klasyfikacja podatków.
PRZEDMIOTOWE |
Majątkowe w tym od praw majątkowych |
Podstawą naliczania podatku jest posiadany majątek, w tym prawa majątkowe |
|
Od przychodów |
Naliczany od przychodów osiąganych z działalności gospodarczej |
|
Od dochodów |
Podstawę tych podatków stanowi dochód osiągany w pracy i działalności gosp. |
|
Od wydatków |
Nakładany jest na realizowane wydatki tzw.podatek od konsumpcji |
ZWIĄZEK MIĘDZY CIĘŻAREM PODATKOWYM A PONOSZĄCYM GO PODATNIKIEM |
Bezpośrednie |
Podatek płacą podmioty które są bezpośrednio związane z zaistnieniem zjawiska wywołującego obowiązek podatkowy |
|
Pośrednie |
Podatek płacą inne podmioty niż te, u których powstało zobowiązanie podatkowe |
WŁADZTWO PODATKOWE(PODMIOTOWE) |
Państwa |
zasilają budżet państwa,przy czym pełne uprawnienie do ich kształtowania ma państwo |
|
Samorządu terytorialnego |
zasilają budżety jednostek samorządu terytorialnego, w zakresie których posiadają one określone kompetencje |
Wymień i opisz podstawowe elementy konstrukcyjne podatku.
ELEMENTY KONSTRUKCYJNE |
OPIS-CHARAKTERYSTYKA |
Podmiot podatku(kto opłaca podatek) |
Jest to osoba fizyczna lub prawna ponosząca ciężar świadczenia podatkowego |
Przedmiot podatku-(od czego jest opłacany podatek) |
Zjawisko lub przedmiot, którego występowanie rodzi konieczność uiszczenia podatku |
Podstawa opodatkowania(od czego jest obliczany podatek) |
Wartość przedmiotu, od której nalicza się podatek zgodnie z obowiązującą stawką podatkową. |
Stawka podatkowa |
Określa sposób naliczania podatku w zależności od wielkości podstawy opodatkowania |
Skala podatkowa |
Zestawienie wielkości podstawy opodatkowania i odpowiadających im stawek podatkowych. |
Zwolnienia od podatku, ulgi |
Zwolnienia to wyłączenie podmiotu z poboru podatku, zaś ulgi to częściowe ograniczenie ciężaru podatkowego |
Wymień przyczyny ucieczki przed podatkiem.
Konsekwencje gospodarcze i społeczne prowokują do ucieczki przed nimi na drodze poszukiwania luk w prawie podatkowym lub na drodze nielegalnej. Motywy:
Moralna- kwestia dualizmu postępowania pod względem norm moralnych
Polityczna-
Ekonomiczna- występowanie w systemie niemożności przerzucania podatku w okresie stagnacji
Techniczna- wynika z wysokości stopnia skomplikowania współczesnych systemów podatkowych
Formy ucieczki przed podatkami.
Unikanie podatku - świadome powstrzymywanie się przed dokonywaniem pewnych czynności, które wywołują powstanie stosunku podatkowego, albo na wyszukiwaniu luk w przepisach podatkowych. W aspekcie międzynarodowym polega to na unikaniu nałożenia podatku (stworzenie tzw. Oazy podatkowej), unikaniu uiszczenia podatku (tworzenie holdingów międzynarodowych) w celu transferów albo przemieszczania zysków).
Innym sposobem ucieczki przed podatkami są oszustwa podatkowe. Mogą one polegać na:
tzw. fałszywym kwalifikowaniu (stwarzanie fikcyjnej sytuacji prawnej),
zatajeniach rachunkowych (prowadzenie podwójnej księgowości)
zatajenia materialne (ukrywanie przedmiotów czynności podlegających opodatkowaniu).
Cechy dobrego systemu podatkowego.
Należy wprowadzić kilka podatków, przy czym 3 lub 4 powinny stanowić podstawę finansów publicznych.
Powinno się sięgać do różnych źródeł opodatkowania.
Podstawowe rodzaje podatków powinno się ustalać na szczeblu władz centralnych.
Z psychologicznego punktu widzenia łatwiej jest zwiększyć ciężary podatkowe przez podwyższenie już istniejącego podatku niż wprowadzić nowy; łatwiej jest zwiększyć podatki pośrednie niż bezpośrednie.
Podatek a pożyczka.
Podatek |
Pożyczka |
|
|
Kryterium podziału wydatków publicznych.
PODZIAŁ WYDATKÓW PUBLICZNYCH |
||
Lp. |
Kryterium podziału |
Rodzaj wydatków |
1. |
Ekonomiczne |
a) fiskalne b) transferowe |
2. |
Horyzont czasu |
a) bieżące b) inwestycyjne |
3. |
Sposób oddziaływania |
a) bezpośrednie b) pośrednie |
4. |
Funkcje publiczne |
a) klasyczne b) socjalne c) ekonomiczne |
5. |
Stopień obligatoryjności |
a) sztywne b) pozostałe |
6. |
Podmiotowe |
a) władz ustawodawczych b) władz wykonawczych c) władz sądowniczych |
7. |
Przedmiotowe |
|
Deficyt budżetowy. Teorie równowagi budżetowej.
Sytuacja, w której dochody ze źródeł zwyczajnych nie wystarczają na pokrycie zaplanowanych wydatków. W literaturze wyróżnia się 4 teorie równowagi budżetowej:
Teoria klasyczna - charakterystyczna dla gosp. Liberalnej, opiera się na matematycznej równości wydatków i dochodów budżetowych
Słabości:
• trudno osiągnąć stan równowagi, ponieważ budżet jest planowany jako zrównoważony, natomiast realizowany jako nie zrównoważony
• równowaga osiągana często w sposób sztuczny, wyłączając z planowanego budżetu pewne wydatki
Teoria systematycznego deficytu - deficyt nie jest niczym nagannym o ile nie współistnieje z deficytem bilansu płatniczego, deficyt jest korzystny, ponieważ jego finansowanie powoduje zwiększenie siły nabywczej krajowej, jest pożądany- może być sposobem na zmniejszenie poziomu bezrobocia
Zastrzeżenia:
• deficyt musi być finansowany ze źródeł nadzwyczajnych, co może wywołać inflację
• przy systematycznie utrzymującym się deficycie państwo jest zmuszone do przyjęcia kredytu na coraz to gorszych warunkach i traci zaufanie jako pożyczkobiorca w kraju i za granicą
• systematyczny deficyt powoduje obciążenie gospodarki wysokimi kosztami pożyczek
• narastanie długu publicznego i kosztów jego obsługi obniża międzynarodową zdolność konkurencyjną kraju
Teoria budżetów cyklicznych - opiera się na założeniu, że deficyt jest dopuszczalny w pewnym okresie o ile zostanie skompensowany nadwyżkami w latach przyszłych. W praktycznym stosowaniu tej teorii pojawiają się następujące trudności:
• nadwyżki mogą być natomiast przechwytywane przez silne LOBy polityczne dla realizacji krótkoterminowych celów związanych z obietnicami wyborczymi
• cykle koniunkturalne są nieregularne, a stosowanie tej teorii wymaga w miare stabilnej koniunktury gospodarczej
• nie istnieją żadne gwarancje, że wysokość nadwyżek w okresie dobrej koniunktury wystarczy na późniejszych deficytów
Teoria impasu-opiera się na przypuszczeniu, że rozwój gosp. Będzie taki a nie inny. Impas jest nadwyżką zaplanowanych w budżecie wydatków nad zaplanowanymi dochodami ze źródeł zwyczajnych. Większość współczesnych deficytów to deficyty z impasem. Wyróżnia się dwa warunki dopuszczalności impasu:
• w okresie ożywienia koniunktury emisja dodatkowego pieniądza niezbędnego do pokrycia dodatkowych wydatków musi być skompensowana na większą produkcję
• dopuszczalna wysokość impasu powinna odpowiadać tej części przyrostu oszczędności, jaką będzie mógł ściągnąć Skarb Państwa, na pokrycie tych dodatkowych wydatków
Źródła środków publicznych.
Jednostki organizacyjne (czyli formy organizacyjno-prawne)
Jednostki organizacyjne- formy organizacji gosp. Budżetowej, które nie posiadają osobowości prawnej; działają w imieniu i na rachunek instytucji publicznej. Do tej grupy zalicza się:
zakłady budżetowe- niektóre koszty może pokrywać ze zrealizowanych przychodów a nadwyżkę wypracowanych środków przekazuje do budżetu, np. przedszkola, izby wytrzeźwień, niektóre zakłady utylizacji odpadów, zakłady komunalne
gosp. Pomocnicze- wyodrębniona organizacyjnie i rachunkowo część jednostki budżetowej do właściwego budżetu przekazuje 50% wypracowanego zysku; realizuje zadania rzeczowe o charakterze produkcyjno- usługowym na zasadzie odpłatnej, np. warsztaty szkolne, naprawcze(przy jedn. Wojskowych)
jednostki budżetowe- charakteryzują się tym, że swoje wydatki pokrywają ze środków pochodzących z budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego a dochody przekazują do tego samego budżetu, np. w tej formie występują podmioty deficytowe: szkoły, policja, straż pożarna, domy pomocy społ., urzędy
Dług publiczny.
Dług publiczny- finansowe zobowiązanie władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek. Przyczyną zadłużenia może być:
konieczność pokrycia deficytu budżetowego
konieczność zaciągnięcia bezpośrednich pożyczek i kredytów
emisja papierów wartościowych
nie regulowanie przez jedn. sektora publicznego wymaganych zobowiązań
Ponadto zadłużenie może wynikać z:
przymusowego wywłaszczenia mienia na zasadach odpłatności
zobowiązań odszkodowawczych powstałych na mocy orzeczeń sądu
Wyróżniamy dwa główne cele zarządzania długiem publicznym:
konieczność wspierania przez rząd polityki monetarnej
umocnienie państwowych rezerw walutowych
zapewnienie stałego dostępu władz publicznych do rynków finansowych
dodatkowe zarządzanie nowymi emisjami papierów wartościowych
minimalizacja kosztów pozyskania i obsługi długu publicznego
koordynowanie bieżącej i przyszłej zapadalności instrumentów Skarbu Państwa
promowanie oszczędności zwłaszcza długoterminowych wśród gosp. Domowych
Dług publiczny może być wykorzystywany do kształtowania koniunktury gospodarczej.
Działalność budżetowa
NETTO:
zakłady budżetowe- niektóre koszty może pokrywać ze zrealizowanych przychodów a nadwyżkę wypracowanych środków przekazuje do budżetu, np. przedszkola, izby wytrzeźwień, niektóre zakłady utylizacji odpadów, zakłady komunalne
gosp. Pomocnicze- wyodrębniona organizacyjnie i rachunkowo część jednostki budżetowej do właściwego budżetu przekazuje 50% wypracowanego zysku; realizuje zadania rzeczowe o charakterze produkcyjno- usługowym na zasadzie odpłatnej, np. warsztaty szkolne, naprawcze(przy jedn. Wojskowych)
BRUTTO:
jednostki budżetowe- charakteryzują się tym, że swoje wydatki pokrywają ze środków pochodzących z budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego a dochody przekazują do tego samego budżetu, np. w tej formie występują podmioty deficytowe: szkoły, policja, straż pożarna, domy pomocy społ., urzędy
Każda z wymienionych form organizacyjnych nie daje pełnej możliwości wykorzystania realizowanych dochodów bez konieczności rozliczenia się z właściwym budżetem. Formę, która zapewnia atrakcyjny i motywacyjny sposób wydatkowania środków publicznych to tzw. Środki specjalne. Ta forma działalności charakteryzuje się tym, że uzyskane środki z prowadzonej działalności rozdysponowane są przez tę jednostkę.
Zbiór elementów tworzących sektor finansów publicznych wg. Kryterium formy prawnej.
W zbiorze elementów tworzących sektor finansów publicznych wg kryteriów formy prawnej wyróżnia się dwie grupy:
Podmioty sektora publicznego - są to niezależne instytucje mające osobowość prawną i co ważne prowadzące działalność we własnym imieniu i na własny rachunek
Publiczne fundusze celowe - łączą dochód publiczny z konkretnym zadaniem do realizacji którego zostały powołane. Mają własne źródła dochodów mogą też posiadać osobowość prawną.
Pobocze funduszy celowych - są to instytucje: agencje, fundusze, uczelnie wyższe, nie mające statusu publicznego funduszu celowego, ale działające w praktyce na jego zasadach
Jednostki organizacyjne - nie mają osobowości prawnej działają w imieniu i na rachunek instytucji publicznych
Jednostki budżetowe - swoje wydatki pokrywa ze środków pochodzących z budżetu
Gospodarstwo pomocnicze - jest wyodrębnioną organizacyjnie i rachunkowo częścią jednostki budżetowej, która koszty swojej działalności pokrywa z własnych przychodów, a połowę dochodu przekazuje do budżetu
Środki specjalne - to wyodrębniona rachunkowo część jednostki budżetowej, środki uzyskane z działalności rozdysponowane są przez jednostkę.
Budżet zadaniowy - istota, etapy przygotowania.
Istotą budżetu zadaniowego jest to, że podstawą jego skonstruowania są zadania, a nie jak w dotychczasowym, tradycyjnym budżecie- działy.
Wyróżnia się IV etapy przygotowania budżetu zadaniowego:
opracowanie procedury budżetu i przebudowa administracji
definiowanie zadań budżetowych i mierników
planowanie wieloletnie- pozwala na określenie celów strategicznych i dostosowanie do nich zadań w poszczególnych notach
przygotowanie budżetu oraz określenie budżetu(określenie kto i za co odpowiada?)
Korzyści z wdrożenia budżetu zadaniowego.
Do korzyści z wdrożenia budżetu zadaniowego można zaliczyć:
wykorzystanie budżetu jako narzędzia ukierunkowanego na osiągnięcie zaplanowanych celów
lepsza alokacja ograniczonych środków finansowych, ponieważ budżet zadaniowy tworzy podstawy obiektywnego podejmowania decyzji
polega na pozyskiwaniu informacji w całkowitych kształtach usług oraz wskaźnikach ekonomicznych i finansowych co stanowi podstawę monitoringu i analiz w różnych obszarach
możliwość porównywania wydatkowanych środków finansowych z uzyskanymi efektami, jako podstawy do pomiaru efektywności
decentralizacja procesu planowania, ustalenia zadań przez jednostki i wydziały
poprawa terminowości realizacji zadań
standaryzacja procesu planowania
poprawa formy dokumentu budżetowego jako narzędzia komunikacji ze społecznością lokalną
Ubezpieczyciele w otoczeniu.
Funkcje ubezpieczeń.
f. prewencyjna- stosowanie bonifikat za dotychczasową bezszkodowość w użytkowaniu ubezpieczonych przedmiotów
f. kontrolna:
wiąże się z każdą czynnością finansową
kontrola odnosi się do każdego zaistniałego zdarzenia, które przeklada się na stan zasobów i strumieni finansowych ubezpieczyciela
ocena zaistniałego zdarzenia losowego
sprawdzenie czy ubezpieczony spelnił wszystkie wymogi zapisane w umowie ubezpieczeniowej
f. kompensacyjna- wypłata odszkodowań lub świadczeń ciągłych
Ochrona ubezpieczeniowa.