1. Teorie w naukach społecznych

Teorie formułowane w naukach społecznych w sposób zasadniczy odbiegają od teorii, które można podciągnąć pod kanoninczy model teorii empirycznej R. Carnapa lub rekonstruować zgodnie z tym modelem można zaproponować inne, mniej precyzyjne sposoby rozumienia terminu teoria, które będą obejmowały również teorie formułowane w naukach społecznych.

W ujęciu Nowaka „teoria to zespół praw uporządkowanych tak, aby stanowiły one pewne, wewnętrznie spójnie konstrukcje logiczne”.

Zasada wg której wyjaśniamy zjawiska może mieć charakter merytoryczny. Może to być tezs przedmiotowa, pełniące rolę założenia o naturze zjawisk, których dotyczy dana teorie. Zasada według, której organizujemy twierdzenia tworzące teorię może mieć charakter formalno-strukturalny. Taką zasadą może być ujęcie teorii w postać zaksjomatyzowanego systemu dedukcyjnego zasada ta może być rozumienia jako zasada systematyzująca prawa teorii ze względu na ich istotność merytoryczną.

1. Podstawowe reguły akceptacji hipotez naukowych.

Warunek wstępny – kryterium pozytywnej dorzeczności:

P(H/E) > P(H)

1) Reguła wysokiego prawdopodobieństwa.

Należy akceptować hipotezę H na podstawie E wtw P(H/E)>1-ε, gdzie 0<ε<0,5, a więc P(H/E)>0,5. Jeśli P(H/E)=0,5, to można zaakceptować hipotezę H lub zawiesić wydanie sądu. Jeśli P(H/E)<0,5, to należy hipotezę odrzucić.

2) Reguła odpowiednio dużej liczby obserwacji, na podstawie których stwierdzamy dane empiryczne E.

E musi być opisem odpowiednio dużej liczby obserwacji. Przyjmuje się, że liczba obserwacji n powinna być większa od no, gdzie no to liczba graniczna stanowiąca próg minimalnej liczby obserwacji.

3) Postulat Hempla.

Zbiór wszystkich zdań akceptowanych w pewnym czasie t musi być niesprzeczny i domknięty ze względu na wynikanie.

• Warunek niesprzeczności: zbiór K= {Hi: Ac(Hi,E)} jest niesprzeczny.

• Warunek domknięcia ze względu na wynikanie: Jeśli Ac(H1,E) i Ac( H2,E) i …, Ac(Hn,E) i jeśli H0 wynika logicznie z H1, H2, …,Hn , to Ac(H₀,E).

4) Warunek koniunkcyjności.

• Jeśli zbiór K zawiera zdanie Hi i Hj , to zawiera również Hi ˄ Hj .

• Jeśli K jest zbiorem zasadnie uznanych zdań, to koniunkcja dowolnej skończonej liczby jego elementów też należy do K.

5) Warunek całokształtu świadectw.

Należy odwoływać się do całkowitego świadectwa empirycznego dostępnego dla rozpatrywane zbioru hipotez X.

1. Metodologia indukcjonizmu

Indukcja jest podstawową metodą przechodzenia od faktów do praw nauki.

Podstawowym typem indukcji jest indukcja enumeracyjna. Jest to wnioskowanie, w którym zdanie stwierdzające pewną prawidłowość ogólną uznajemy jako wniosek na podstawie zdań stwierdzających poszczególne przypadki tej prawidłowości.

Zasada indukcji: jeśli duża ilość przedmiotów A o właściwości f została zaobserwowana w różnorodnych warunkach i jeśli wszystkie bez wyjątku posiadały właściwość g, to możemy powiedzieć, że wszystkie A mające właściwość f mają też właściwość g.

Indukcyjne reguły akceptacji hipotez naukowych oparte na prawdopodobieństwie warunkowym:

Logika indukcji określa stopień konfirmacji (potwierdzenia) hipotezy wykorzystując, obliczone w oparciu o równanie Bayesa, prawdopodobieństwo hipotezy H w świetle danych E.

Założenia indukcjonizmu:

a)Prawa nauki – zdania ściśle ogólne są uzyskiwane na drodze procedur indukcyjnych.

b) W celu uzasadnienia hipotezy należy poszukiwać faktów ją potwierdzających, a nie jej przeczących.

c) Najlepsze są te hipotezy, które są najbardziej prawdopodobne w świetle danych empirycznych E.

d) Hipotezy o wysokim prawdopodobieństwie warunkowym ze względu na E są na pewno prawdziwe.

1. Metodologia hipotetyzmu(falsyfikacjonizmu)

Metoda hipotetyczno-dedukcyjna Poppera opiera się na prawie modus tollendo tollens

[(H → O] ∧~O] → ~ H

Wyprowadzenie z hipotezy zdania obserwacyjnego, któremu przeczy przeprowadzona obserwacja prowadzi do odrzucenia tej tezy.

Zdanie bazowe - jest to egzystencjalne zdanie jednostkowe o postaci „w tym miejscu i czasie(było, będzie) tak, a tak” i komunikuje wyniki możliwych lub faktycznie przeprowadzonych doświadczeń zinterpretowanych teoretycznie. Jest ono interpretowane ekstraspekcyjnie, a więc odnosi się do rzeczy, własności i relacji istniejących obiektywnie.

Teoria ma charakter empiryczny, jeśli dzieli klasę możliwych zdań bazowych na dwie rozłączne i niepuste podklasy:

- podklasę zdań bazowych z nią zgodnych

- podstawę zdań bazowych z nią sprzecznych.

Klasa zdań bazowych sprzecznych wraz z teorią to klasa potencjalnych falsyfikatorów teorii.

Kryterium demarkacji oddzielające teorie naukowe od systemów metafizycznych: teoria jest naukowa, jeśli klasa jej potencjalnych falsyfikatorów nie jest pusta.

Klasa potencjalnych falsyfikatorów jest treścią empiryczną teorii.

Należy sformułować śmiałe teorie charakteryzujące się wysokim stopniem falsyfikowalności

Trzy warunki wysokiego stopnia falsyfikowalności tez:

1. Wysoki stopień ogólności – im więcej zdań bazowych z danej hipotezy wynika, tym więcej ona zakazuje

2. Hipotezy należy poddawać surowym próbom obalenia

3. Zasada uporczywości – należy kontynuować próby obalenia hipotezy niezależnie od liczby i wagi jej dotychczasowych sukcesów

1. Podstawowe odmiany wyjaśniania ze względu na typy praw występujących w eksplanansie.

1. Przyczynowe – prawa przyczynowe

2. Genetyczne – prawa następstwa czasowego i przyczynowe

3. Funkcjonalno-genetyczne – prawa następstwa czasowego, przyczynowe, funkcjonalne

4. Funkcjonalne – prawa funkcjonalne i prawa utrzymywania stanu równowagi

5. Analiza i ocena źródeł historycznych (zagadnienie autentyczności i wiarygodności źródeł). Konstrukcja faktów historycznych

Źródła historyczne dla danego faktu historycznego stanowią wszelkie informacje bezpośrednie i pośrednie o tym fakcie wraz ze środkami przenoszenia tych informacje.

Autentyczność źródeł – zrelatywizowana do danego faktu, wiedza o czasie powstania, miejscu pochodzenia i ewentualnie o autorstwie źródła, hipotetyczny charakter, ktoś znowu może chcieć badać źródło.

Wiarygodność źródeł: dotyczy wiarygodności informatora(autora), ale przenosi się na wiarygodność informacji w źródle. Źródło jest wiarygodne jeśli informacje zawarte w nim są prawdzie – pojęcie obiektywne. Pojęcie wiarygodności odwołuje się do celów jakie przyświecały informatorowi, gdy przekazywał informację. Czym innym jest cel, a czym innym faktyczny. Wiarygodny jest ten, którego celem jest przekazywanie informacji prawdziwych.

Określenie wiarygodności: (problem: podczas sprawdzania wiedzy historycznej nie mamy takich możliwości jak nauki przyrodnicze. Np. nie można przeprowadzić eksperymentu w podobnych warunkach)

Analiza porównawcza: historyk dokonuje wyboru o charakterze aksjomatycznym – elementu normatywnego nie da się wyeliminować z badań(np. wybór tekstów), nie może zawiesić swojej wartości.

Historyk musi ustalić pewna ilość informacji, które czerpie z innych źródeł, co do których wiarygodności jest przekonany, lista tych źródeł może być traktowana jako test wiarygodności autora badanego źródła.

1. Problem nomologiczności historii – K. Poppera krytyka historycyzmu.

Materializm historyczny- można w historii budować nauki ścisłe ogólne ( co by znaczyło, że możliwe jest przewidywanie). K. Popper poddał materializm historyczny krytyce. ,,Otwarte społeczeństwo i jego wrogowie” – zaplecze historyczne Poppera. ,,Nędza historycyzmu”- książka metodologiczna-historia nie jest nauką nomologiczną; argumenty:

1. Prawa ściśle ogólne nie występują w historycznie uprawianych naukach społ. (np. socjologii). Prawa mogą dotyczyć tylko jednego okresu lub typu (np. ekonomia- prawa prewidystyczne do określonej gospodarki). Nie można podać praw, które są w stanie opisać przejście między formacjami społ.-historycznymi.

2. W naukach społecznych nie można wytworzyć warunków laboratoryjnych (eksperymenty w układach otwartych). Nie jesteśmy w stanie powtórzyć warunków początkowych.

3. Kwestia wiedzy- warunek rozwoju społecznego. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć tego, co będziemy wiedzieć w przyszłości, bo już byśmy to wiedzieli.

Możliwa jest inżynieria cząstkowa tzn. że jeżeli żyjemy w danym okresie historycznym, możemy się starać poprawić sytuację zgodnie z założeniami ( zmniejszać sumę nieszczęścia).

Przebudowywanie aktualnych stosunków, ale nie ich zmiana!

1. Thomasa Kuhna obraz nauki i jej rozwoju

Przebieg nauki:

Pre-nauka – nauka normalna – kryzys- rewolucja- nowa nauka normalna – nowy kryzys- …

1. Metafory w nauce:

1. Klasyczna koncepcja metafory – metafora jest tropem, figurą dyskursu służącą nazywaniu; stanowi ona rozszerzenie znaczenia nazwy przez odstępstwo od dosłownego znaczenia słów; rację dla tego odstępstwa stanowi podobieństwo; funcka podobieństwa polega na uzasadnieniu uzycia słowa w znaczeniu przenośnym zamiast zwrou dosłownego, w którym można by się w tym miejscu posłyżyć; zwrot metaforyczny użyty w miejsce dosłownego nie stanowi żadnej innowacji sementaycznej(można ją przetłumaczyć, zastąpić odpowiednim znaczeniem słownym); metafora nie wnosi żadnej nowej informacji o rzeczywistości – pełni jedynie funkcję emotywną i perswazyjną.

2. Interakcyjna koncepcja metafory – zgodnie z interakcyjną koncepcją metafory, pierwotna i wtórna dziedziny układu metaforycznego wzajemnie na sieie oddziałują; w wyniku interakcji obu członów metafry „wytwarza” się semantya nieredukowalna do przedmetaforycznych semantyk obu jej członów; znaczneie metafory nie może być wyrażone w języku interpretowanym dosłownie; metafora ustanawie podobieństwo pomiędzy jej członami.; stwierdzenie zachodzenia analogii w kontekście metafory symbolicznej lub ikoniczno-symbolicznej,, polega na orzekaniu o pewnych cechach i relacjach przedmiotu głównego na zasadzie jego podobiesntwa do przedmiotu pomocniczeg, którego odpowiednie cechu i relacje są znane; modele teoretyczne stosowane w nauce są rozwiniętmi w sposób systematyczny metaforami; wyjaśnienei teoretyczne w nauce to opisanie czegoś na sposób metaforyczny.

3. Kognitywna koncepcja metafory Lakoffa&Jaohnsona – metafora to kwestia językowa a nie sprawa myśli czy działania; metafora oparta na podbieństiw w tym znaczeniu,że metafora o formie A to B jest wyrażeniem językowym, którego znaczenie jest takie samo jak znaczenie odpowiednych form językowaych o formie A jest podobne do B pod względem XYZ – pojedyncze podobieństwa; metafora może zatem jedynie opisywać podbieństwa istniejące wcześniej, nie może ona podobieństw tworzyc.