Nabłonki powierzchniowe
Narządy zwarte
Dyfuzja wybiórcza
Wchłanianie
Wydzielanie
Ochrona fizyczna
Izolowanie przedziałów
Ciągle tworzą nowe warstwy
Zwarte w budowie
Złożone z jednej lub kilku warstw komórek
Połączone z połączeniami międzykomórkowymi, które zapewniają fizyczną wytrzymałość i pośredniczą w wymianie informacji oraz metabolitów
Podtrzymywane przez warstwę błony podstawnej, która oddziela je od tkanek podporowych
Nie wnikają do nich naczynia krwionośne
Są spolaryzowane, jeden bok skierowany na zewnątrz (część szczytowa), drugi do wewnątrz (część podstawna)
Liczba warstw komórek (jednowarstwowe, wielowarstwowe)
Kształty składników komórek (płaskie, sześcienne, walcowate)
Specjalizacja powierzchni (rzęski, keratyna, kosmki)
Gruczoły – wgłębienia powierzchni nabłonkowych, dzielą się na zewnętrzne i wewnętrzne.
Blaszka jasna, gęsta i siateczkowata dopisz budowę
Mikrokosmki
Palczaste uwypuklenia błony komórkowej powierzchni wolnej komórki
Typowe dla nabłonków jednowarstwowych o czynności absorpcyjnej
Rzęski
Wypustki niektórych komórek nabłonkowych, mające zdolność autonomicznego ruchu i uporządkowana strukturę wewnętrzną
Aksonema i dwie mikrotubule centralne połączone białkiem, na obwodzie 9 par tubul
Triplety budujące mikrotubule
Aksonema – środkowy rdzeń
Nabłonki powierzchniowe, składające się z pojedynczej warstwy komórek
Prawie zawsze na powierzchniach rozdzielających, zaangażowanych z dyfuzję wybiórczą, wchłanianie, wydzielanie.
Zapewniają niewielką ochronę przez mechanicznym tarciem
Mogą mieć różnorakie specjalizacje, takie jak mikrokosmki i rzęski.
Składa się ze spłaszczonych komórek nieregularnego kształtu, tworzących ciągłą powierzchnię
Występuje jako wyściółka powierzchni zaangażowanych w transport bierny (dyfuzję) gazów (np. płuca) lub płynów (np. w scianach naczyń krwionośnych). Tworzy także delikatną wyściółkę jam opłucnej, osierdzia i otrzewnej.
Odmiana pośrednia pomiędzy nabłonkiem jednowarstwowym płaskim i walcowatym.
Komórki nabłonkowe mają kształt kwadratu, jądro zazwyczaj okrągłe i położone po środku komórki.
Nabłonek jednowarstwowy sześcienny wyściela zazwyczaj małe przewody i kanaliki, które mogą mieć funkcje wydalnicze, wydzielnicze lub absorpcyjne. np. Kanaliki zbiorcze nerki i małe przewody wyprowadzające gruczołów ślinowych i trzustki.
Podobny do nabłonka jednowarstwowego sześciennego, tylko komórki są wyższe i mają wygląd walcowaty.
Komórki mogą być różne, od niskich do wysokich, w zależności od umiejscowienia. Jądra są wydłużone i mogą być zlokalizowane blisko podstawy, środka lub szczytu cytoplazmy (biegunowość ułożenia jądra).
Najczęściej występuje na powierzchniach absorpcyjnych, takich jak w jelicie cienkim, chociaż może tworzyć wyściółkę powierzchni wydzielniczych (np. żołądka)
Określane jako składające się z dwóch lub większej liczby warstw komórek.
Pełnią głównie funkcję ochronną, stopień i rodzaj uwarstwieni zależy od obciążeń fizycznych
Słabo przystosowane do absorpcji i wydzielania z racji ich grubości.
Nabłonek przejściowy – nabłonek wielowarstwowy, występujący wyłącznie w drogach wyprowadzających układu moczowego, ma on wyjątkowe właściwości powodujące ich uszczelnienie, a także rozciągliwość.
Komórki podstawne (najbliżej błony) to komórki macierzyste ciągle dzielące się, których potomstwo wędruje w kierunku powierzchni, gdzie ostatecznie jest złuszczane.
Dobrze przystosowany do opierania się ścieraniu, ponieważ utrata komórek powierzchniowych nie upośladza komórek poniżej. Słabo przystosowany do opierania się wysuszeniu.
Wyściela jamę ustną, gardło, przełyk, kanał odbytu, szyjkę macicy i pochwę.
Stanowi powierzchnię nabłonkową skory (naskórek) i jest przystosowany do opierania się stałemu ścieraniu i wysuszeniu.
Pojawia się proces rogowacenia, co prowadzi do wytworzenia twardej warstwy powierzchniowych łusek rogowych. Jądra komórkowe stopniowo zanikają (komórki umierają).
Cienki nabłonek, który zazwyczaj składa się z dwóch lub trzecg warstw komórek sześciennych.
Zazwyczaj występuje w wyściółce większych przewodów wyprowadzających gruczołów zewnątrz wydalniczych, np. gruczoły ślinowe.
Odmiana nabłonka wielowarstwowego, występujący jedynie w drogach moczowych u ssaków. Jest wysoce wyspecjalizowany do znacznego stopnia rozciągania oraz opierania toksycznemu działaniu moczu.
Komórki podstawne są sześcienne, a komórki powierzchniowe baldaszkowate, duże i zaokrąglone, mogą zawierać dwa jądra.
Połączenia zamykające (połączenia ścisłe) – blokują przechodzenie cząsteczek miedzy przyległymi komórkami. Znajdują się one w powierzchni szczytowej nabłonka jednowarstwowego walcowatego, gdzie uszczelniają przestrzenie międzykomórkowe tak, że zawartość w świetle nie może przenikać między komórkami wyścielającymi.
Nadają nabłonkowi wytrzymałość przez łączenie cytoszkieletów sąsiadujących komórek.
W nabłonkach jednowarstwowych walcowatych obwódka zwierająca tworzy ciągłą taśmę blisko powierzchni szczytowej komórki. Desmosomy ułożone są głębiej; również zapewniają silne przyleganie sąsiadujących komórek.
Kanał do przechodzenia małych cząsteczek bezpośrednio między przyległymi komórkami. Umożliwiają sygnalizację poprzez przechodzenie małych cząsteczek między sąsiadującymi komórkami.
Powierzchnie wolne – szczytowe powierzchnie komórek mogące mieć trzy główne typy specjalistycznych struktur (rzęski, mikrokosmki, stereocylia)
Powierzchnie podstawne – powierzchnia rozdzielająca wszystkie nabłonki i leżące poniżej tkanki podporowe, zaznaczona przez błonę podstawną.
Uwalniają zawartość na powierzchnię nabłonka bezpośrednio lub przez przewód
Gruczoły zewnatrzwydzielnicze mogą być podzielone na odcinek wydzielniczy i przewód.
Układ przewodów może być rozgałęziony (gruczoł złożony) lub nierozgałęziony gruczoł prosty)
Odcinek wydzielniczy może być cewkowy lub pęcherzykowy
Oba typy odcinków wydzielniczych mogą być zwinięte lub rozgałęzione
Może się pojawiać dowolna kombinacja przewodu i odcinka wydzielniczego
Wydzielanie z gruczołów zewnatrzwydzielniczych może następować jednym z trzech sposobów:
Wydzielanie merokrynowe – obejmuje proces egzocytozy i jest najczęstszą odmiana wydzielania; głównym produktem wydzielniczym są zazwyczaj białka.
Wydzielanie apokrynowe – obejmuje wydzielanie wolnych, nieuszkodzonych, otoczonych błoną pęcherzyków, zawierających produkt wydzielniczy; gruczoły mlekowe i niektóre potowe.
Wydzielanie holokrynowe – obejmuje wydzielenie całych komórek wydzielniczych z późniejszym rozpadem komórek i uwolnieniem produktu wydzielniczego. Głównie gruczoły łojowe.
Komórka mioepitealna – zdolność kurczenia się, np. ślinianki i gruczoł mlekowy. Bogate w filamenty aktynowe.
Uwalniają zawartość bezpośrednio do krwi, a nie za pośrednictwem przewodu.
Są źródłem wielu informatorów chemicznych, hormonów.
Są bardzo zróżnicowane pod względem wielkości, położenia oraz wyglądu.
Wiele z nich to narządy zwarte, niektóre składają się z szeroko rozrzuconych pojedynczych komórek.
Większość gruczołów wewnątrzwydalniczych uwalnia kilka produktów hormonalnych
Liczne gruczoły endokrynowe składają się z kilku typów wydzielniczych.
Surowicze - okrągłe
Śluzowe – okrągłe, j. komórkowe silnie spłaszczone na obwodzie
Ślizowo-surowicze - pokryte warstwą wydzielniczą
Odcinek gruczołowy śluzowy – przełyk psa
Odcinek gruczołowy surowiczy – ślinianka ciele
Odcinek gruczołowy śluzowo-surowiczy