Rodzaje tkanek

• Tkanka nabłonkowa, czyli komórki pokrywające powierzchnie, wyściełające jamy ciała i tworzące gruczoły;

• Tkanka łączna, czyli komórki produkujące substancję międzykomórkową, służącą do wiązania lub utrzymywania innych wyspecjalizowanych tkanek np. przez tworzenie ścięgien, kości lub tkanki tłuszczowej;

• Tkanka mięśniowa, czyli komórki mające zdolność kurczenia się;

• Tkanka nerwowa, czyli komórki budujące mózg, rdzeń kręgowy i nerwy.

Tkanka nabłonkowa, tkanka graniczna, nabłonek– jedna z podstawowych tkanek zwierzęcych. Zawiązki nabłonka pojawiają się już w stadium blastuli, ale może się on różnicować znacznie później z tkanek zarodkowych: ektodermy, endodermy, albo zależnie od grupy systematycznej zwierząt i narządu.

Tkanki nabłonkowe dzieli się ze względu na ich budowę i pełnione funkcje.

Nabłonki

- Nabłonek jednowarstwowy płaski zbudowany jest z komórek wielobocznych, spłaszczonych; jądra komórkowe położone są centralnie. Nabłonek ten pokrywa błony surowicze, wyściela naczynia krwionośne, pęcherzyki płucne.

- Nabłonek jednowarstwowy sześcienny tworzony jest z komórek o kształcie kostek, w których jądra umieszczone są centralnie. U człowieka nabłonek ten wyściela kanaliki nerkowe, przewody wyprowadzające gruczołów.

- Nabłonek jednowarstwowy walcowaty zbudowany jest z komórek wydłużonych, cylindrycznych. Ich jądra znajdują się bliżej podstawy komórek, ponad błoną podstawną. U człowieka nabłonek ten wyściela przewód pokarmowy od żołądka do odbytnicy oraz jajowód (komórki zaopatrzone w rzęski).

- Nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy zbudowany jest z komórek o różnej wysokości. Pomiędzy komórki wysokie wciskają się klinowato komórki nieosiągające powierzchni. Jądra komórek położone są na różnych poziomach. Komórki najwyższe pokryte są często rzęskami. Nabłonek ten występuje u człowieka w drogach oddechowych (jamie nosowej, krtani, tchawicy, oskrzelach).

- Nabłonek wielowarstwowy płaski zbudowany jest z kilku warstw komórek. Zewnętrzną, powierzchniową warstwę tworzą komórki płaskie. Komórki głębszych warstw nabłonka mają zdolność dzielenia się i umożliwiają odnawianie złuszczających się warstw wierzchnich. Nabłonek ten pokrywa ciało kręgowców z zewnątrz (naskórek), występuje w jamie ustnej, pochwie, przedniej powierzchni rogówki.

- Nabłonek wielowarstwowy przejściowy - komórki górnej warstwy są duże, różnokształtne, pokrywają komórki leżące niżej; wyściela moczowody, pęcherz moczowy.

Funkcje nabłonka:

Nabłonek pełni przede wszystkim funkcję ochronną, ale w związku z faktem, że jego komórki wytwarzają całą gamę dodatkowych tworów komórkowych, jak mikrokosmki, rzęski, wici, włoski itp., pełni też wiele innych funkcji, między innymi bierze udział we wchłanianiu pokarmu, chroni przed inwazją mikroorganizmów, bierze udział w wymianie gazów i wydalaniu.

Podział nabłonków ze względu na funkcję:

* pokrywający (okrywający i wyściełający) - wyścieła jamy ciała i narządów, np. przewód pokarmowy, wnętrze nosa

* ruchowy - polega na przesuwaniu za pomocą rzęsek niepotrzebnych drobin, które dostają się do wnętrza organizmu ze środowiska zewnętrznego, na przykład z tchawicy

* wydzielniczy - współtworzy gruczoły wydzielnicze, występuje w gruczołach wydzielniczych, wytwarzających hormony, potowych, łojowych, śluzówce jelita, śluzówce jamy gębowej

* transportujący - transportuje różne cząsteczki chemiczne przez warstwę nabłonkową, na przykład jelit, kanalików nerkowych, naczyń włosowatych czy pęcherzyków wewnętrzne

* rozrodczy - powstają z niego gamety, występuje w jajnikach i wyścieła kanaliki nasienne jąder.

POŁĄCZENIA MIĘDZYKOMÓRKOWE

• umożliwiają ścisłe przyleganie komórek do siebie i do błony podstawnej

• to wyspecjalizowane struktury, które zapewniają wytrzymałość i szczelność tkanki nabłonkowej

• 3 typy połączeń:

- zamykające – tworzą nieprzepuszczalną barierę

- zwierające – powodują mechaniczne zwarcie błon komórkowych sąsiadujących komórek

- jonowo-metaboliczne – umożliwiają wymianę substancji między komórkami

Tkanka łączna - jedna z podstawowych tkanek zwierzęcych, jest charakterystyczna dla zwierząt przechodzących dwie fazy gastrulacji i powstaje z mezodermy. Wygląd tkanki łącznej zależy od obfitości substancji międzykomórkowej.

Komórki tkanki łącznej wytwarzają dużą ilość substancji międzykomórkowej, która wypełnia przestrzenie między nimi. Tkanka łączna ma za zadanie: spajać różne typy innych tkanek, zapewniać podporę narządom i ochraniać wrażliwe części organizmu.

Błona podstawowa - bezpostaciowa, bezkomórkowa błona oddzielająca nabłonek od głębiej leżącej tkanki łącznej. Powstaje jako wydzielina komórek nabłonkowych.

Fibroblasty - komórki występujące u zwierząt, wywodzące się z mezodermy, będące najliczniejszymi komórkami tkanki łącznej właściwej. Posiadają jedno okrągłe lub owalne jądro komórkowe, przeważnie z wyraźnym jąderkiem. Aktywne fibroblasty mogą być rozpoznane dzięki szorstkiemu retikulum komórkowemu. Nieaktywne fibroblasty, zwane także fibrocytami, są mniejsze i wrzecionowate, ze zredukowanym retikulum. Fibroblasty i fibrocyty są osiadłe, ale posiadają zdolność do ruchu. Częstość podziałów mitotycznych fibroblastów zwiększa się podczas gojenia się tkanki łącznej, pod wpływem czynnika wzrostu fibroblastów - FGF. Fibroblasty, które mają zdolność do podziałów mitotycznych zwane są często komórkami siateczkowymi.

Fibroblasty produkują:

* kolagen

* włókna istoty międzykomórkowej

* proteoglikany

Wydzielają również enzymy: stromelizynę.

Odmianą fibroblastów są melanofory, a także miofibroblasty.

KOMÓRKI NAPŁYWOWE:

Miofibroblasty

Makrofagi, jednojądrzaste komórki układu fagocytarnego (układ siateczkowo-śródbłonkowy). W organizmie występują jako makrofagi wolne łatwo reagujące na czynniki chemotaktyczne (chemotaksja) oraz makrofagi osiadłe.

Makrofagi stanowią funkcjonalnie heterogenną populację komórek. Odgrywają dużą rolę w procesach zapalnych (zwłaszcza przewlekłych) jako komórki fagocytujące (fagocyty, fagocytoza).

W reakcjach immunologicznych makrofagi pełnią funkcje zarówno komórek prezentujących antygen (antygen), komórek efektorowych (cytotoksycznych), jak i komórek regulujących odpowiedź immunologiczną (odporność komórkowa). Histiocyty dodatkowo pełnią funkcje wytwórcze, gdyż mogą ulegać przemianie w inne komórki tkanki łącznej np. fibroblasty.

Komórki tuczne (mastocyty) – komórki tkanki łącznej oraz błon śluzowych, mające okrągły lub owalny kształt, powstające z prekursorów szpikowych (prawdopodobnie tych samych, co bazofile), do miejsca ostatecznego osiedlenia docierają wraz z krwią. Najczęściej można spotkać je w okolicy niewielkich naczyń krwionośnych w narządach stykających się ze środowiskiem zewnętrznym. Jądro komórkowe jest niewielkie, chromatyna skondensowana, aparat Golgiego jest dobrze rozbudowany, pozostałe organella są słabo rozwinięte. W cytoplazmie znajdują się liczne, ciemne, zasadochłonne ziarna, mające właściwość metachromazji. Błona komórkowa tworzy liczne mikrokosmki. Ziarnistości mastocytów są bogate w histaminę i heparynę. Ponadto pobudzone wydzielają prostaglandyny i cytokiny (np. interleukinę 4 i TNF-α). Zawierają również proteazy (np. tryptazę lub chymazę). Na ich powierzchni znajduje się receptor FcεRI wiążący przeciwciała IgE. Mastocyty zostały odkryte i opisane po raz pierwszy przez Paula Ehrlicha w 1876 roku.

Są składnikiem układu immunologicznego i biorą udział w obronie organizmu przed pasożytami, bakteriami i innymi drobnoustrojami. Ich główną rolą jest wywoływanie lokalnego stanu zapalnego (m.in. alergie) w reakcji na obce substancje. W czasie nasilonych reakcji alergicznych substancje wydzielane w dużych ilościach przez mastocyty (degranulacja) wywołują objawy układowe, w tym wstrząs anafilaktyczny. Bezpośredni sygnał do degranulacji (degranulacja jest to gwałtowne wyrzucenie na zewnątrz zawartości ziaren) stanowi przyłączenie antygenu do przeciwciał znajdujących się na powierzchni błony komórkowej komórki tucznej. Innym sposobem uwalniania substancji jest uwalnianie ciągłe, nie wymagające aktywacji (w ten sposób są uwalnianie np. heparyna i histamina).

Substancje uwolnione przez mastocyt powodują degranulację składników istoty międzykomórkowej, poszerzenie kapilar, napływ granulocytów – skutkiem tego jest powstawanie stanu zapalnego.

Nadmierna proliferacja komórek tucznych jest przyczyną mastocytozy. W przebiegu tej choroby komórki tuczne gromadzą się w skórze (mastocytoza skórna) lub w narządach wewnętrznych (mastocytoza układowa). Ponadto u psów i kotów często występuje nowotwór komórek tucznych czyli mastocytoma.

Komórki plazmatyczne, plazmocyty są komórkami układu immunologicznego, których funkcją jest produkcja i wydzielanie przeciwciał (immunoglobulin).

Komórki plazmatyczne powstają w wyniku pobudzenia limfocytów B i są jedynymi komórkami zdolnymi do produkcji przeciwciał, dzięki czemu odgrywają poważną rolę w odporności humoralnej i usuwaniu antygenu. Po zakończeniu odpowiedzi odpornościowej komórki te ulegają apoptozie.

Limfocyt - komórka układu odpornościowego, należąca do leukocytów, zdolna do swoistego rozpoznawania antygenów. Pierwotnie, zanim poznano funkcję tych komórek, mianem limfocytów oznaczano wszystkie okrągłe komórki, zawierające duże jądro i wąski rąbek cytoplazmy. Barwniki stosowane do barwienia preparatów krwi powodują jasnoniebieskie zabarwienie cytoplazmy limfocytów niepobudzonych i ciemnoniebieskie u limfocytów pobudzonych. Limfocyty dzielimy na limfocyty B i limfocyty T, często też zalicza się do nich komórki NK, głównie ze względu na morfologię i sposób uśmiercania zakażonych komórek podobny do limfocytów T. Niemniej jednak, komórki NK nie potrafią swoiście rozpoznawać antygenów, zatem nazywając je limfocytami trzeba pamiętać, że tego określenia używamy w kontekście historycznym, a nie ścisłym. Istnieje też subpopulacja limfocytów T wykazujących pewne cechy wspólne z komórkami NK, które określane są mianem limfocytów NKT.

Granulocytami określa się rodzaj leukocytów, które w cytoplazmie zawierają liczne ziarnistości oraz posiadają podzielone na segmenty (segmentowane) jądro komórkowe.

W zależności od pochłaniania określonych barwników wyróżnia się trzy rodzaje granulocytów:

* eozynofile, czyli granulocyty kwasochłonne

* neutrofile, czyli granulocyty obojętnochłonne

* bazofile, czyli granulocyty zasadochłonne

Pochłanianie barwników o określonej kwasowości lub zasadowości jest cechą różnicującą te komórki nie tylko morfologicznie, ale także funkcjonalnie, dlatego każda z subpopulacji granulocytów pełni także określone, odmienne od pozostałych, funkcje w obronności organizmu.

Ich liczba w rozmazie krwi przed 4. dniem życia i po 4. roku życia powinna przewyższać liczbę limfocytów. Wysoki poziom granulocytów świadczy zwykle o infekcji bakteryjnej, zwłaszcza jeśli towarzyszy mu podwyższona liczba białych krwinek pałeczkowatych (powyżej 5%).

Granulocyty zdolne do fagocytozy, czyli obojętnochłonne i w mniejszym stopniu kwasochłonne, zwane są mikrofagami.

W skórze występują :

Kwas hialuronowy - glikozoaminoglikan (rodzaj polisacharydu), który występuje we wszystkich organizmach żywych i należy do najliczniejszej grupy związków mających identyczną budowę chemiczną tak u bakterii, jak i człowieka. Chemicznie nie jest wbrew nazwie kwasem lecz biopolimerem, w którym występują mery disacharydowe utworzone z amidu kwasu D-glukoronowego i D-N-acetyloglukozoaminy. Naturalnie występujący kwas hialurynowy posiada masę cząsteczkową od 102 do 104 kDa. W przeciwieństwie do innych glukozoaminoglikanów nie tworzy kowalencyjnego wiązania z białkami, nie może więc wchodzić w skład typowego proteoglikanu. Może natomiast stanowić oś, na której wiążą się inne proteoglikany tworząc wraz z nimi "agregat proteoglikanu".

Kskładnikiem macierzy międzykomórkowej skóry właściwej. W młodej skórze kwasu hialuronowego jest pod dostatkiem, co gwarantuje jej sprężystość i brak zmarszczek.

Z wiekiem ilość kwasu maleje. W późniejszym czasie skóra człowieka się starzeje, traci zdolność wiązania wody i powstają zmarszczki. Jedna cząsteczka kwasu hialuronowego jest w stanie związać ok. 250 cząsteczek wody.

Siarczan chandroityny A, C, dermatanu

Kolagen – główne białko tkanki łącznej. Posiada ono bardzo wysoką odporność na rozciąganie i stanowi główny składnik ścięgien. Jest odpowiedzialny za elastyczność skóry. Ubytek kolagenu ze skóry powoduje powstawanie zmarszczek, w trakcie jej starzenia. Kolagen wypełnia także rogówkę oka, gdzie występuje w formie krystalicznej. Kolagen jest powszechnie stosowany w kosmetykach, zwłaszcza w kremach i maściach przeciwzmarszczkowych. Stosuje się go też jako wypełniacz w chirurgii kosmetycznej – np. do wypełniania ust. Kolagen stanowi powszechny składnik organizmów ssaków.

Kolagen ma nietypowy skład aminokwasów. Zawiera duże ilości glicyny i proliny oraz dwa aminokwasy nie pochodzące bezpośrednio z translacji w rybosomach – hydroksyprolinę i hydroksylizynę, z czego tę pierwszą w dość dużych ilościach. Aminokwasy te są formowane z proliny i lizyny już w gotowym produkcie translacji w procesie enzymatycznym, która wymaga obecności witaminy C. Szczegóły tego procesu wciąż nie są dobrze poznane. To właśnie ten proces wymaga konieczności występowania stałego stężenia witaminy C w organizmie, gdyż zablokowanie syntezy kolagenu skutkuje chorobą zwaną szkorbutem, polegającą na uszkodzeniach skóry, błon śluzowych i wypadaniu zębów.

Inną rzadką cechą kolagenu jest regularność rozmieszczenia aminokwasów, w każdym z jego α-łańcuchów. Łańcuchy te składają się z regularnych triad aminokwasów: Gly-X-Y, gdzie Gly – to glicyna a X i Y to inne aminokwasy. Na ogół X to prolina, zaś Y to hydroksyprolina. Niewiele innych białek wykazuje taką regularność. Regularność ta powoduje, że łańcuchy α mają tendencję do przyjmowania ściśle określonej konformacji, na skutek oddziaływań między sobą. Trzy cząsteczki kolagenu skręcają się spontanicznie w podjednostki zwane tropokolagenem. Tropokolagen ma strukturę potrójnej, ściśle upakowanej helisy, o skoku tylko 0,3 nm (nanometra) w porównaniu ze skokiem 0,36 nm, typowym dla innych białek. Wiązania kowalencyjne i wodorowe tworzone przez hydroksylizynę i hydroksyprolinę odgrywają kluczową rolę w stabilizowaniu helisy kolagenu, a także mają silny wpływ na ostateczny kształt włókien zbudowanych z kolagenu.

kolagen występuje w wielu tkankach organizmu zwierząt a jego budowa jest zróżnicowana w zależności od funkcji i miejsca występowania. Generalnie rodzaje kolagenu dzieli się na 8 typów:

* typ I – jest to najbardziej powszechnie występujący rodzaj kolagenu w ludzkim organizmie. Jest on obecny w tkance tworzącej blizny, w ścięgnach i tkance łącznej kości. Występuje on także w skórze, tkance podskórnej.

* typ II – występuje w chrząstkach stawowych

* typ III – występuje w tkance tworzącej się z fibroblastów, w trakcie zabliźniania ran, zanim zostanie wytworzony kolagen typu I, tworzy włókna tkanki łącznej właściwej siateczkowej,włókna te wybarwiają się solami metali ciężkich np. srebrem (argentos)

* typ IV – występuje w błonie podstawnej – mikrowłóknach międzytkankowych, tworzących cienkie membrany między różnymi tkankami organizmu

* typ V – śródmiąższowy – występuje na granicy tkanki tworzącej blizny i tkanek na krawędzi blizn – występuje zawsze jako dopełnienie kolagenu typu I

* typ VI – odmiana typu V – spełniająca tę samą funkcję

* typ VII – występuje w tkance nabłonkowej, m.in. w skórze i na powierzchni tętnic

* VIII – występuje w śródbłonku – tkankach tworzących błony śluzowe i wnętrze żył i tętnic

* IX, X, XI – występują w chrząstkach – razem z typem II

* XII – występuje razem z typami I i III w wielu tkankach.

Oprócz tego istnieje jeszcze 8 niesklasyfikowanych dotąd rodzajów kolagenu, których funkcja w organizmie nie jest wciąż wyjaśniona.

Tkanka łączna siateczkowata - jest rodzajem tkanki łącznej, charakteryzującej się dużą ilością gwiaździstych komórek, głównie fibroblastów, które łączą się między sobą wypustkami cytoplazmatycznymi, tworząc przestrzenną sieć (dlatego tę tkankę nazywamy siateczkowatą). Zawiera włókna retikulinowe. Część komórek tej tkanki zachowuje zdolność do przekształcania się w inne komórki tkanki łącznej. W ten sposób powstają fagocyty. Tkanka łączna siateczkowata tworzy zrąb dla narządów limfopoetycznych, szpiku kostnego, z niej zbudowana jest również błona śluzowa właściwa jelita cienkiego i grubego oraz część czynna błony śluzowej macicy.

Włókna sprężyste

Są zbudowane z białka elastyny o konstrukcji podobnej do kolagenu, jednak specyficzne zwinięcie łańcuchów polipeptydowych nadaje cząsteczce znaczną elastyczność. Wchodzą w skład ścięgien, powięzi i więzadeł. Są rozkładane przez elastazę wytwarzaną przez leukocyty i tkanki.

Tkanka tłuszczowa (łac. textus adiposus) - tkanka zwierzęca, zaliczana do tkanki łącznej, która zlokalizowana jest głównie w warstwie podskórnej.

Na tkankę tłuszczową składają się przede wszystkim komórki tłuszczowe (adipocyty) (lipocytus), a oprócz tego także:

* preadipocyty

* makrofagi

* fibroblasty

* komórki zrębowe naczyń

Po urodzeniu organizm liczy ok. 30 mln komórek tłuszczowych, których głównym zadaniem jest gromadzenie tłuszczu pod postacią trójglicerydów. Z wiekiem i zwiększeniem dostarczania pożywienia rozmiary adipocytów rosną.

Tkanka tłuszczowa stanowi 20-25% części ciała kobiet i 15-20% mężczyzn.

Tkanka tłuszczowa biała (żółta).

Jej cechą charakterystyczną jest mała masa istoty międzykomórkowej. Komórki tkanki tłuszczowej żółtej zawierają jedną, dużą kroplę tłuszczu, która otoczona jest cienką warstwą cytoplazmy. Główną funkcją tej tkanki jest magazynowanie tłuszczu, a także wytwarzanie tłuszczów (lipogeneza) i rozkładanie ich (lipoliza).

Tkanka tłuszczowa brunatna.

Tkanka ta jest charakterystyczna dla ssaków. Występuje u prawie wszystkich noworodków. U gatunków hibernujących, określana nazwą gruczoły snu zimowego, występuje w dużych ilościach i pozostaje przez całe życie.

Tkanka tłuszczowa pełni funkcje:

*magazynującą - w sytuacji, kiedy organizmowi przez określony czas dostarczana jest nadwyżka substancji odżywczych, jej komórki syntezują, po czym odkładają w cytoplazmie tłuszcze obojętne

* termoizolacyjną

* metaboliczną (m.in.: wpływ na insulinooporność)

* immunomodulującą (m.in. wydzielanie licznych cząsteczek wpływających na funkcję układu odpornościowego, zapalenie, rozwój i postęp miażdżycy)

Podstawowe funkcje skóry to:

* izolacja środowiska wewnętrznego od zewnętrznego (czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych) – mechaniczna osłona i obrona organizmu głównie przed drobnoustrojami chorobotwórczymi (ważny składnik odporności nieswoistej),

* udział w oddychaniu (tylko kręgowce niższe),

* termoregulacja ustroju,

* udział w gospodarce wodno-elektrolitowej (gruczoły potowe),

* percepcja (odbiór) bodźców ze środowiska zewnętrznego (dotyk, ból, ciepło, zimno) poprzez receptory w skórze i naskórku,

* melanogeneza (melanina chroni organizm przed mutagennym promieniowaniem ultrafioletowym),

* wchłanianie niektórych substancji,

* gospodarka tłuszczowa,

* gospodarka witaminowa (synteza witaminy D3 z 7-dehydrocholesterolu),

* wydzielanie dokrewne i reakcje odpornościowe (skóra zawiera komórki Langerhansa należące do APC).

Skóra jest narządem pokrywającym i osłaniającym ustrój. Ogólna powierzchnia skóry u człowieka wynosi 1,5-2 m², a grubość wynosi 1,5-5 mm. Składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Naskórek składa się głównie z dojrzewających komórek nabłonkowych, nazywanych keratynocytami i tworzy kilka warstw: podstawną, kolczystą, ziarnistą i rogową. Oprócz keratynocytów w naskórku znajdują się również komórki barwnikowe — melanocyty, komórki odpowiedzialne za reakcje immunologiczne – komórki Langerhansa i komórki układu nerwowego — komórki Merkela. W skórze właściwej utworzonej z tkanki łącznej znajdują się włókna kolagenowe i elastyna oraz elementy komórkowe: fibroblasty, mastocyty i komórki krwi oraz naczynia i nerwy. Tkankę podskórną tworzy tkanka tłuszczowa i łączna. W skórze znajdują się przydatki skóry: gruczoły potowe (gruczoły ekrynowe i apokrynowe), gruczoły łojowe, paznokcie i włosy. Skóra spełnia wiele czynności ochronnych: przed zakażeniem bakteriami, grzybami, wirusami, przed czynnikami mechanicznymi, termicznymi, chemicznymi i promieniowaniem świetlnym, oraz zapewnia niezmienne warunki dla środowiska wewnętrznego organizmu (homeostazę). Poza tym skóra spełnia czynność percepcyjną ciepła, bólu, dotyku, ekspresyjną w wyrażaniu stanów emocjonalnych, resorpcyjną oraz bierze udział w magazynowaniu i przemianie materii. Skóra w okolicy otworów naturalnych (usta, nozdrza, odbyt, pochwa itp.) przechodzi w błony śluzowe. U człowieka najcieńsza jest na powiekach, natomiast najgrubsza jest na pięcie[1].

Skóra składa się z trzech warstw (licząc od zewnątrz):

* naskórek (epidermis) – warstwa zewnętrzna pełniąca funkcję ochronną i rozrodczą, która posiada barwnik – melaninę, nadającą włosom i skórze barwę; naskórek dzieli się na 4 lub 5 warstw w zależności od grubości. Są to (od dołu):

o warstwa podstawna (łac. stratum basale)

o warstwa kolczysta (łac. stratum spinosum)

o warstwa ziarnista (łac. stratum granulosum)

warstwa jasna (łac. stratum lucidum) – tylko w miejscach gdzie skóra jest gruba – na podeszwach stóp, zwłaszcza na piętach i wewnętrznej stronie dłoni

o warstwa rogowa (łac. stratum corneum), która dzieli się na warstwę zbitą (łac. stratum compactum) i warstwę rogowaciejącą (łac. stratum disjunctum)

* skóra właściwa (łac. cutis vera) – warstwa środkowa, zawiera receptory, naczynia krwionośne, nerwy oraz gruczoły, np. potowe, a także korzenie włosów, jest to warstwa odżywcza i wspierająca (ma od 1 do 3 mm grubości)

* tkanka podskórna (łac. hypodermis, tela subcutanea) – warstwa najgłębsza, zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej; zawiera komórki tłuszczowe, izoluje przed nagłymi zmianami temperatury.

Gruczoły potowe występują na całej powierzchni ciała, znajdują się w skórze właściwej a ich przewód wyprowadzający jest skręcony w korkociąg z ujściem na powierzchni skóry. Wydzielanie merokrynowe charakteryzuje się tym, że komórka w procesie wydzielania nie ulega uszkodzeniu, w szczytowej jej części gromadzi się wydzielina, która wyprowadzana jest na zasadzie egzocytozy. Gruczoły te uczestniczą w procesie wydzielania potu celem nawilżenia naskórka i stworzenia warstwy ochronnej wraz z wydzieliną holokrynową.

Gruczoły zapachowe znajdują się w okolicy pach, brodawek sutkowych oraz narządów rodnych. Podejmują swoją funkcję dopiero w okresie dojrzewania. Część wydzielnicza umieszczona jest w tkance podskórnej a część wyprowadzająca uchodzi do mieszka włosowego i tam wylewa wydzielinę. Wydzielanie apokrynowe polega na gromadzeniu się wydzieliny w szczytowej części komórki a następnie wylewaniu się zawartości wraz z częścią błony komórkowej i cytoplazmy.

Gruczoły łojowe towarzyszą prawie zawsze mieszkom włosowym. Stanowią boczne uwypuklenie mieszków i uchodzą do nich poniżej lejka. Część wydzielnicza ma kształt pęcherzyka, który zbudowany jest z komórek, których cytoplazma gromadzi wydzielinę w postaci kropelek tłuszczu. Czynność gruczołów łojowych podlega wpływom hormonalnym a ich typowa lokalizacja to tzw litera T na twarzy czyli czoło, nos, broda a także przednia i tylna rynna potowa tułowia.

Włosy są to gładkie włókna zrogowaciałe, które powstają z komórek naskórka. Okres wzrastania włosa to 5-6 lat, długość 50-60 cm, choć mogą być nieraz dłuższe. Rozróżniamy kilka rodzajów włosów:

meszkowe

okolic płciowych

skóry okolicy głowy

brwi i rzęs

Czynnikiem sterującym wykształcenie różnych typów owłosienia jest różna wrażliwość mieszków włosowych na hormony. Włosy nie ustawiają się do powierzchni skóry prostopadle lecz skośnie i dlatego też mogą się układać w pasma. Najcieńsze włosy to meszek, najgrubsze brody.

Każdy włos zbudowany jest w podobny sposób i można go podzielić na kilka odcinków:

łodygę

korzeń włosa

cebulkę

brodawkę włosową

Natomiast w przekroju poprzecznym składa się z:

rdzenia- występuje w grubszych włosach, jest ich stałym składnikiem

kory

powłoczki włosa

tkanek otaczających włos

W każdym mieszku włosowym następują po sobie w rytmicznej kolejności trzy fazy: wzrostu i pełnej czynności, inwolucji i spoczynku.

W każdej z tych faz mieszek podlega zmianom. Fazę wzrostu określa się jako anagen -trwa od 2-6 lat a w niej znajduje się 85% wszystkich włosów, fazę inwolucji (przejściowa) jako katagen -to ok 1% włosów i trwa do 2 tygodni, fazę spoczynkową jako telogen -trwa od 2-4 miesięcy, włos obluzowuje się w mieszku włosowym a na koniec fazy zostaje wypchnięty przez nowy włos i wypada.

Paznokcie podobnie jak włosy stanowią przydatek naskórka. W skład jednostki paznokciowej wchodzą: macierz, blaszka i łoże paznokcia oraz zrośnięta z nim tkanka okołopaznokciowa . Paznokieć jest zrogowaciałą giętką, przeźroczystą, lekko wypukłą płytką, która

powstaje z macierzy położonej pod końcową, podskórną częścią paznokcia zwaną korzeniem paznokcia. Część macierzy widoczna jest pod płytką jako obłoczek. Macierz przechodzi w znacznie cieńsze łożysko które jest zespolone z leżącą na nim płytką paznokcia. Wokół płytki leży obrąbek naskórkowy zwany wałem paznokciowym. Macierz pokryta jest dodatkowo tzw skórką.

Szybkość wzrostu paznokcia wynosi ok 0,1 mm/dzień, przy czym paznokcie u rąk rosną szybciej niż paznokcie u stóp. Całkowity odrost paznokci następuje w ciągu 3-4 miesięcy.

Twardość paznokcia zależy od dachówkowatego ułożenia zrogowaciałych komórek, których głównym składnikiem jest keratyna. Pełnią wiele funkcji, które ułatwiają życie codzienne. Można do nich zaliczyć ochronę opuszek palców oraz przed urazami, zwiększenie zdolności manipulowania drobnymi przedmiotami i ułatwienie chwytania, umożliwienie bardziej precyzyjnych ruchów palców oraz zwiększenie wrażliwości dotykowej.

Jedną z bardziej wartościowych cech paznokcia jest to, że może służyć jako element diagnostyczny chorób układowych i skóry.