Gospodarka regionalna (Prof. Dr. H. Krystyna Gawlikowska-Hueckel)
Regiony. Rodzaje regionów i ich rola w państwie.
PLAN WYKŁADU
1. Region, definicja, funkcje, przyczyny regionalizacji
2. Region. Kryteria wyodrębniania regionów
3. Regiony w różnych typach państw
4. Wspólne trendy regionów
Co to jest region? Nie ma jednoznacznej definicji regionu, ze względu na ogromną różnorodność cech. To umownie wyodrębniony obszar, względnie jednorodny, który różni się od sąsiadujących z nim obszarów cechami naturalnymi, bądź nabytymi w historii (np. rozwój przemysłu).
Region: Najczęściej spotykane definicje traktują region jako wyodrębnioną cześć terytorium lub obszaru kraju, który posiada:
-relatywnie duży obszar i znaczną liczbę ludności
-odrębne cechy odróżniające go od innych rodzajów kraju
-ustalone nadrzędne miejsce w podziale administracyjnym kraju
-wyodrębniono go z przestrzeni wg przyjętej procedury na podstawie ustalonych kryteriów
Specyfika regionu: Region posiada własną gospodarkę ale pozostaje pod wpływem bezpośredniego oddziaływania gospodarki kraju. Jest powiązany z innymi regionami i krajami a powiazania te powstają przez:
-przepływ czynników produkcji
-przepływ dóbr i usług
-współpracę przedsiębiorstw
-transfer informacji
-transfer technologii czy powiazania kooperacyjne przedsiębiorstw i instytucji
Uważa się że region stanowi szczebel pośredni między gospodarką kraju a jednostkami lokalnymi.
Zmiany sytuacji regionów: Sytuacja regionów ciągle się zmienia Jest to wynikiem zmian w gospodarce, rezultatem zróżnicowanego tempa wzrostu gospodarczego, zmian takich parametrów jak wykształcenia, migracje, przyrost naturalny, otwartość gospodarki, postęp techniczny, zmiany instytucjonalne i wiele innych.
Różne podziały regionów:
-regiony administracyjne
-regiony funkcjonalne
-regiony ekonomiczne
Regiony administracyjne: kryterium wyróżnienia regionu z punktu widzenia administracyjnego jest struktura administracyjna kraju. Określa się ją najczęściej jako jednostkę podziału administracyjnego poniżej szczebla krajowego (np. w Polsce województwa)
Regiony funkcjonalne: podziału na regiony funkcjonalne dokonano z punktu widzenia funkcji, która jest pochodną istniejącego w regionie tzw. funkcji wiodącej (sektora wiodącego) która decyduje o charakterze gospodarki regionu (regiony przemysłowe, rolnicze, turystyczne, usługowe)
Regiony ekonomiczne- regiony wyodrębnione jako jednostki w badaniach:
-zróżnicowań regionalnych
-poziomu życia
-tempa wzrostu
Inne podziały:
region może być traktowany jako: geograficzna i środowiskowa całość wyodrębniona przez bariery naturalne (przyrodnicze), np.:
-Region Karpat
-Region Morza Bałtyckiego
-Region Morza Śródziemnego
system współpracy kulturalnej, ekonomicznej, politycznej, militarnej, w którym działa wiele powiązanych ze sobą instytucji realizujących te współpracę, np.:
-unia europejska
-NATO
-EBOR
-Międzynarodowy Fundusz Walutowy
społeczność obywatelska którą wyodrębniają podobne wartości, kultura, tożsamość regionalna, np.:
-Górale
-Kaszubi
-Kurpie
historycznie ukształtowana tożsamość, np.:
-kraje muzułmańskie
-Skandynawia
Inny proponowany podział przestrzeni na regiony:
regiony sentymentalne( wyróżniają się i są tworzone przez sentymenty społeczne dotyczące regionu przy poczuciu tożsamości regionalnej. Warunkiem istnienia regionów sentymentalnych jest świadomość regionalna: mieszkańców i osób zamieszkujących dany region i osób z poza regionu. Sentymenty regionalne maja z reguły zakorzenienie w historii regionu)
regiony behawioralne (funkcjonalne; konstytuują się poprzez zachowania przestrzenne ludzi w których zasadnicze znaczenie odgrywają potrzeby bytowe. Dlatego regionalizacja ta na wiązuje do struktury systemu osadniczego. Powstają często wokół regionów miejskich)
regiony kulturowe (wyodrębniają się dzięki specyficznej kulturze charakterystycznej dla danego obszaru. Składają się na nią tożsamość regionalna, język, gwara itp. W Polsce wykształciły się w różnych dzielnicach kraju.)
strefy cywilizacyjne( wykształciły się w skutek odmienności sposobów pochodzenia między kolejnymi formacjami społecznymi Dotyczyło to szczególnie przejścia od feudalizmu do kapitalizmu. W Polsce wyróżniamy strefy: porosyjska, poaustriacka, po pruska, zimie odzyskane. Nawiązują one do podział Polski w wyniku zaborów co zostało w stuleciu 1815-1914 utrwalone przez stabilność granic politycznych. Następująca wówczas industrializacja przebiegała odmiennie w każdym z zaborów)
Regionalne kuchnie
Makroregiony w Polsce
Podział administracyjny na województwa (16)
Regiony w różnych typach państw: specyfika podziałów występujących w państwach członkowskich UE i na świecie związana jest z typem państwa. Wyróżniamy :
-państwa federalne
-państwa regionalne
-państwa unitarne
Kryterium pochodzenia państw: Podstawowym kryterium wyróżniania państw federalnych i unitarnych są kompetencje w zakresie uprawnień legislacyjnych.
Podział kompetencji państw federalnych: W państwach federalnych władza ustawodawcza jest podzielona między państwo (parlament narodowy) a parlamenty regionalne (np. landy w Niemczech) Jeśli pomiędzy władzami legislacyjnymi pojawią się nieścisłości sprawa problematyczna zostaje rozwiązana przez sąd. Oznacza to że w państwach federalnych kraje związkowe mają znaczny stopień autonomii (państwo w państwie) [w Niemczech posiadają odmienne konstytucje]
JEDNOSTKI ADMINISTRACYJNE SĄ IDENTYCZNIE ZORGANIZOWANE (JEDNOLITY PODZIAŁ) I PODPORZĄDKOWANE ORGANOM CENTRALNYM.
Podstawowe akty prawne dotyczące regionów są uchwalane przez parlament krajowy. Władze regionalne dostosowują je do specyfiki regionów i nadają im charakter operacyjny. Ustawy regionalne muszą być zgodne z interesem narodowych i innych regionów. Regiony maja prawo inicjatyw ustawodawczych.
Struktura federacji:
W skład federacji wchodzą regiony, które:
- nie mogą pełnić funkcji międzynarodowych zastrzeżonych dla państw
- nie maja prawa cesji
Podmioty federacji mają prawo:
- do własnej konstytucji i stanowienia ( w ramach podziału kompetencji) prawa obowiązującego na terytorium regiony
-do własnego systemu prawnego i sądowego
Podstawowe ustawodawstwo może wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji. W niektórych krajach istnieje prawo podwójnego obywatelstwa. Parlament w państwach federalnych (dwuizbowy) i opiera się na ALBO zasadzie równego przedstawicielstwa ALBO zasadę zróżnicowanego przedstawicielstwa.
Państwa unitarne: Cechują się wewnętrzną jednolitością. Jednostki administracyjne (na które dzieli się państwo) posiadają:
-taka samą organizacje
-są podporządkowane organom centralnym
Państwa unitarne możemy podzielić na:
-scentralizowane (rząd centralny nominuje urzędników)
-zdecentralizowane (cechuje się tworzeniem organów regionalnych niezależnie od rządu centralnego)
Państwa unitarne i federalne realizują idee której celem jest podpieranie koncepcji narodu. Państwo regionalne realizuje idee w której największe znaczenie ma jednostka terytorialna „najbliższa ludziom” czyli region. Model państwa regionalnego cechują rozwiązania pośrednie między państwem federalnym a unitarnym. Celem państw unitarnych jest pogodzenie:
-jedności
-decentralizacji
-autonomii
Państwa regionalne to Włochy, Hiszpania niektórzy zaliczają do tej grupy Francję oraz Portugalię, (regiony te posiadają odpowiednie kompetencje)
2 wspólne trendy:
-globalizacja (złożony proces na który składają się zjawiska kulturowe, społeczne, gospodarcze i polityczne. Często sprowadza się ją do procesu , który prowadzi do zmniejszenia roli państwa w gospodarczej co ma związek głównie z umiędzynarodowieniem kapitału i ekspansją korporacji międzynarodowych, odrodzeniem się regionalizmu ekonomicznego czyli wzrostu roli regionów w wymianie międzynarodowej. Globalizacja polityczna polega głównie na tworzeniu organizacji ponadnarodowych, które przejmują zadania państw np. Unia Europejska, która w wielu przykładach posiada wyłączne kompetencje. Suwerenność państw: teorie dotyczące władzy państwowej postrzegały suwerenność na wypowiadanie wojen etc. Pojawiło się tzw. „globalne rządzenie które polega na wykształcaniu się nieformalnych grup decyzyjnych (G8) Podejmowane są tam decyzje które wpływają na sytuację światową.
-regionalizacja
GLOBALIZACJA I REGIONALIZACJA ZMNIEJSZAJĄ JEDNAK ROLĘ PAŃSTW NARODOWYCH .
Problem suwerenności państw:
-organizacja ETA (Kraj Basków, Katalonia)
-autonomiczny ruch flamandzki (Belgia)
-przykład Szkocji (odłączenie Szkocji od Wielkiej Brytanii)
-Liga Północy (Włochy)