Studia stacjonarne

Rok: II

Przedmiot: Komunikacja interpersonalna

w pracy socjalnej

Temat pracy: Swoiste właściwości komunikacji niewerbalnej.

Zaczynając rozważania nad powyższym tematem chcę na wstępie wyjaśnić kilka potrzebnych pojęć. Pragnę zacząć od tego czym jest porozumiewanie się. Najprościej rzecz ujmując jest to proces, dzięki któremu jednostka przekazuje i otrzymuje informacje¹. Informacje, które przekazujemy to myśli, fakty, uczucia. Różne są więc sposoby ich przekazywania:

• Mowa – komunikacja werbalna

• Gesty – komunikacja niewerbalna

• Symbole obrazkowe

• Symbole pisma¹.

Język słowny ma złożoną strukturę, z jego charakterystycznymi poziomami analizy lingwistycznej takiej jak fonemy, morfologia, składnia. Okazuje się, że nie jest jedynym, za pomocą którego ludzie artykułują swoje myśli. A. Mehrabin, znany amerykański antropolog w 1971 roku przedstawił wzór, za pomocą którego opisuje udział każdego z kanałów na ogólną interpretację przekazu informacji:

ogólne uczucie = 7% uczucia wyrażonego słowami
+ 38% uczucia wyrażonego GŁOSEM + 55% uczucia wyrażonego MIMIKĄ

Równanie to ostatecznie pokazuje jak wielka rolę odgrywa nasza mowa ciała. Według wzoru aż 93% znaczeń zawartych w każdej interakcji interpersonalnej wynika z komunikatów właśnie niewerbalnych, a pozostałe 7% to komunikaty słowne. Wynika z tego jeszcze jedna rzecz. Mianowicie to, iż kanałem werbalnym przekazywane są niezbite fakty, a kanałem niewerbalnym przekazujemy to co w istocie chcemy przekazać, dołączamy do argumentacji postawę, mimikę, gesty, nastroje czyli to co ostatecznie rysuje obraz duszy.

Komunikat może określać sytuację, może ją kształtować, zmieniać. Jak mogliśmy zaobserwować komunikacja jest nie ogranicza się tylko do sfery językowej, ale obejmuje wszystkie sposoby komunikowanie się.

Komunikacja niewerbalna obejmuje wszystkie formy i drogi, dzięki którym ludzie porozumiewają się środkami odmiennymi od słów. Dul wymienia wśród nich:

• Parajęzyk – właściwości głosowe, niewerbalne wokalizacje;

• Kinezykę – ruchowy system infrakomunikacyjny, w tym mimika
  i gestykulacja;

• Proksemikę – system infrakomunikacyjny oparty na relacjach przestrzennych;

• Choronemikę – użycie i waloryzacja czasu;

• Gest i strój – zakorzenione są w kulturze, odczytanie właściwego znaczenia jest możliwe wtedy gdy uwzględnimy kontekst użycia².

Rycina poniżej przedstawia system komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Obrazuje, iż dwa te systemy wzajemnie na siebie oddziałują i są w stanie dopasowania, ciemne kolory wskazują na zgodność zachodzenia interakcji. Każde pole schematu gdzie obszar ciemnoszary przechodzi w jasnoszary, sugeruje niezgodną interakcję między dwoma lub więcej systemami. Obszary o kolorze jasnoszarym sugerują możliwość wchodzenia w interakcję
z każdym z systemów z innym obszarem w niezgodny ze sobą sposób

Ryc. 1,³

System komunikacji niewerbalnej obejmuje trzy główne wzajemnie nie siebie oddziałujące systemy: system komunikacji wzrokowej, system komunikacji słuchowej, system komunikacji poznawczej.

System komunikacji wzrokowej z dwóch powodów jest najważniejszym systemem komunikacji niewerbalnej. Komunikacja wzrokowa jest głównym źródłem znaczenia niewerbalnego, a system komunikacji wzrokowej jest złożony z dwóch podsystemów: komunikacji kinezyjnej, proksemicznej i wykorzystującą przedmioty.

System komunikacji słuchowej to dziewięć różnych właściwości dźwięku, podatnych na naszą świadomą kontrolę, współtworzy całość nadającą sygnałom dźwiękowym cechy charakterystyczne takie jak: ton, głośność, tempo, barwa, rytmiczność, trwałość, cisza, artykulacja, wymowa. Co zaś tyczy się sygnałów głosowych, służą one trzem, ważnym komunikacyjnym komponentom: emocjonalnej, kierowania wrażeniami oraz regulacyjnej.

System komunikacji pozawzrokowej jest odmienny od pozostałych dwóch już powyżej opisanych. Podsystemy komunikacji dotykowej, węchowej i chronicznej (czyli czasowej) są definiowane raczej przez swą odmienność niż przez podobieństwo. Przekazy dotykowe mogą komunikować znaczące treści przy braku świetlenia, a osoba odszyfrowująca przekaz dotykowy polega w dużej mierze na swoich receptorach skórnych niż na spostrzeganiu wzrokowym.

Sygnały niewerbalne mogą służyć sześciu głównym funkcjom komunikacyjnym:

• Przekaz informacji,

• Regulowanie interakcji,

• Wyrażanie emocji,

• Tworzenie metakomunikacji,

• Kontrolowanie sytuacji społecznych,

• Kształtowanie i kierowanie wrażeniami.

Wymienione wyżej funkcje sygnałów niewerbalnych nie muszą wykluczać się wzajemnie, ponieważ każda pojedyncza próba niewerbalnego komunikowania może mieć kilka celi.

W komunikacji niewerbalnej twarz od dawien dawna stanowiła podstawowe źródło informacji, a gestów wokół twarzy jest niezwykle dużo. Jesteśmy w stanie nakreślić trzy główne sfery zainteresowania:

1. „Co można odczytać z chwilowego wyrazu twarzy? Czy rozmówca odczuwa to, o czym mówi?”

2. „Jakich informacji dostarczy nam wyraz twarzy, powszedni, codzienny, spotykany najczęściej – ten, który przekazuje istotne dane na temat charakteru i usposobienia człowieka?”

3. „ Jakie elementy wyglądu twarzy człowieka zapowiadają już teraz jesj przyszły wyraz?

Mowę twarzy zauważamy szczególnie, gdy rozmówca chce coś ukryć przed nami. Najczęściej możemy zauważyć to u małych dzieci, kiedy kłamią to zakrywają usta rękoma, jeśli nie chcą słuchać upomnień rodziców, demonstracyjnie zakrywają uszy rączkami.

W świecie dorosłych jest tak, że gdy słuchamy kogoś a nie rozumiemy, to z wyrazu jego oblicza wiele można się domyśleć.

W języku twarzy można również wyróżnić język:

• Oczu,

• Nosa,

• Ust,

• Brody,

• Uszu,

• Czoła,

• Skóry

• Włosów jako potrzeba dekoracji,

• Ogólne gesty trzymania głowy.

Ludzka twarz stanowi zatem źródło najistotniejszych informacji o przeżywanych przez nas emocjach.

Kinezjetyka zajmuje się pozycjami ciała, postawą, gestami i innymi ruchami ciała⁴. Siła wyrazu ciała zdaje się być najbardziej jasną stroną niewerbalnej komunikacji. Pozwala ona poprzez ocenę ruchów określić status społeczny, wykształcenie danej osoby.

Inną ekspresyjną formą ruchów są gesty i zaliczyć można do nich:

• Gesty dłoni;

• Gesty ręki i ramienia;

• Gesty i sygnały kokieterii;

• Gesty terytorialne i posiadania.

Postawy i gesty odzwierciedlają nasze predyspozycje do reagowania na tematy i kwestie, które napotykamy na w naszych interpersonalnych interakcjach z ludźmi.

Sygnały ciała służą co najmniej czterem funkcjom komunikacyjnym, komunikują:

1. informację o opiniach,

2. bardzo osobiste informacje na temat psychologicznego stanu komunikującego,

3. natężenie doświadczanych emocji,

4. informacje o relacji.

Dostarczają również precyzyjnych informacji dotyczących naszych stanów psychicznych, pokazują to czy i w jakim stopniu jesteśmy pewni siebie, ujawniają nasze słabości, to czy kogoś okłamujemy.

Nasze ciało nie kłamie. Nic nie ukryje przed naszym rozmówcą. Gdy ktoś kłamie od razu można to poznać po jego postawie i gestach. Dostrzegamy wówczas wszystkie drobne sygnały, których nasz rozmówca nie jest w stanie kontrolować: uniesienie brwi, drgnięcie kciuka, zwężające źrenice. Najczęściej instynktownie wyczuwamy oszustwo jednak kłamie chcemy przyznać racji naszemu „szóstemu zmysłowi”, wolimy nie dostrzegać faktu, iż słowa i gesty czasami nie są zsynchronizowane. Więc jeśli chcemy bawić się w mówienie nieprawdy musimy wystrzegać się wszystkich gestów. Ale stłumić możemy tylko połowicznie duże gesty, jednak mikroruchy, już nie dadzą się tak łatwo ujarzmić: drgnięcia różnych mięśni twarzy, rozszerzanie i zwężanie źrenic, pocenie, zaczerwienione policzki ect…

Bibliografia:

1. E. Thiel, Mowa ciała zdradzi więcej niż tysiąc słów, Wydawnictwo: Astrum, Wrocław 2001

2. M. Wawrzyk – Chodaczek, Wybrane aspekty komunikacji społecznej, Wydawnictwo: Adam Marszałek, Toruń 2007

3. Dele E. Leathers, Komunikacja niewerbalna, Wydawnictwo: PWN,

Warszawa 2007

1. W. Sikorski, Gesty zamiast słów – psychologia i trening komunikacji niewerbalnej, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2005

2. L. Tkaczyk, Komunikacja niewerbalna – postawa, gest, mimika, Wydawnictwo: Astrum, Wrocław 1999

---

1. L. Tkaczyk, Komunikacja niewerbalna postawa mimika gesty, Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 1999, str.7↩

2. Pod. Red. M. Wawrzyk – Chodaczek, Wybrane aspekty komunikacji społecznej, Wydawnictwo: Adam Marszałek, Toruń 2007, str. 18↩

3. Dele E. Leathers, Komunikacja niewerbalna, Wydawnictwo: PWN, Warszawa 2007, str. 28↩

4. L. Tkaczyk, Komunikacja niewerbalna postawa mimika gesty, Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 1999, str. 39↩